Verschillende gameontwikkelaars klagen over het gebrek aan communicatie vanuit Google rondom het stoppen van gamedienst Stadia. Er zou vooraf geen waarschuwing geweest zijn en er zou veel onduidelijkheid heersen over het lot van lopende Stadia-projecten.

Uit een mail gestuurd naar ontwikkelaars voor games op Stadia blijkt dat Google om 17.30 uur Nederlandse tijd een online vergadering met genodigden hield waar het nieuws werd medegedeeld. Dit was maximaal drie kwartier voordat het nieuws officieel naar buiten werd gebracht, zo blijkt onder meer uit The Verges publicatie over het nieuws om 18.15 uur.

Tangle Tower-ontwikkelaar Tom Vain zou over twee dagen een game op Stadia uitbrengen en zegt het nieuws via het gelinkte nieuwsbericht te hebben vernomen. Hij heeft vermoedelijk de vergadering van Google niet bijgewoond, maar heeft in elk geval vooraf geen waarschuwing gekregen over het lot van Stadia en zijn game. Bard's Tale 3-ontwikkelaar Rebecca Heinemen schreef iets vergelijkbaars; ondanks een aankomende releasedatum van bepaalde games zou de informatie pas op het moment van publiekelijke bekendmaking aan ontwikkelaars medegedeeld zijn.

Waarschijnlijk lichtte Google ontwikkelaars van Stadia-projecten pas kort voor de release van het persbericht in om het lekken van de betreffende informatie te voorkomen. Voor zover bekend heerst er nu nog steeds veel onduidelijkheid onder ontwikkelaars; Mike Rose, oprichter van de uitgever No More Robots, schrijft op Twitter dat hij enkele uren na de bekendmaking nog steeds geen informatie heeft gekregen over het lot van zijn games op Stadia. Ontwikkelaar Simon Roth schrijft dat hij niets anders heeft vernomen dan de informatie die in het persbericht staat en dus niet weet wat er met zijn game gebeurt.

Google Stadia is vanaf 18 januari 2023 niet meer beschikbaar en er kunnen vanaf het moment van schrijven al geen nieuwe games en uitbreidingen meer via de streamingdienst gekocht worden. Klanten krijgen hun geld terug voor zowel aangeschafte software als voor de Stadia-controller. Hardware hoeft niet teruggestuurd te worden. Tweakers schreef naar aanleiding van het stoppen van Google Stadia een achtergrondverhaal over de tumultueuze levensloop van de dienst.

SK hynix kondigt tijdens de Intel Innovation Conference twee varianten van zijn DDR5-rdimm-geheugenmodules aan met capaciteiten van 48 en 96 gigabyte. De geheugensticks zijn bedoeld voor serversystemen en cloudtoepassingen. Er is nog geen releasedatum bekendgemaakt.

De 24Gbit DDR5-geheugenmodules hebben een klokfrequentie van 5600 of 6400MHz en maken gebruik van het registered dual in-line memory module-principe. Op deze manier wordt een schrijf- of leesopdracht 'geregistreerd' of gebufferd voordat deze bij de daadwerkelijke dram aankomt. Dit zorgt ervoor dat rdimm-werkgeheugen stabieler en beter schaalbaar is en wordt om die reden doorgaans voor servers gebruikt.

De capaciteit van de geheugenmodules is opvallend, aangezien het gebruikelijk is dat ramgeheugen bestaat uit individuele modules van doorgaans 8, 16, 32, 64 of eventueel 128GB. Volgens Tom's Hardware zijn opslaghoeveelheden van bijvoorbeeld 48 of 96 gigabyte handig voor serverbeheerders omdat het geheugen zo beter afgestemd kan worden op de benodigde hoeveelheid ram per core van een serverchipset. Daarom zouden ook Micron en Samsung dergelijke configuraties geheugenmodules aan het ontwikkelen zijn.

SK hynix onthult tijdens het evenement ook conventionele DDR5-geheugenmodules met 'binaire' hoeveelheden werkgeheugen; onder meer modules met een geheugencapaciteit van 32, 64, 128 en maximaal 256 gigabyte werden tegelijkertijd gepresenteerd, aldus Serve The Home.

Update, maandag: In het oorspronkelijke artikel stond onterecht dat SK hynix ook geheugenmodules van onder meer 1, 2 en 4GB onthulde, maar dit is foutief van het bronmedium overgenomen. Er zijn minimaal capaciteiten van 32GB beschikbaar. Het artikel is aangepast. Met dank aan dasiro.

Tijdens de rechtszaak tussen Twitter en Elon Musk zijn privégesprekken van Musk geopenbaard. Daaruit blijkt dat Musk onder meer het lot van Twitter met oprichter Jack Dorsey besprak. Ook sprak de ceo van het bedrijf, Parag Agrawal, zijn ongenoegen uit over het gedrag van Musk.

Musk en Dorsey hadden het via een chatdienst onder meer over een opensourceversie van Twitter, zo blijkt uit de rechtbankdocumenten. Dorsey, die als 'jackjack' in Musks contactenlijst staat opgeslagen, laat in eerste instantie weten dat er 'een nieuw platform' nodig is, waarna Musk hem om toelichting vraagt. De Twitter-oprichter deelt vervolgens zijn visie over een opensourceplatform, 'een beetje zoals Signal'.

Musk noemt het een 'superinteressant idee' en biedt zijn hulp aan om dit te verwezenlijken. Ten tijde van het betreffende gesprek is Dorsey nog bestuurslid, maar laat doorschemeren dat hij vanaf mei onafhankelijk is en dan het nieuwe project zou kunnen starten.

Enkele weken later heeft Musk het met zijn broer over een eventueel Twitter-blockchainsysteem met Dogecoin-betalingen. "Je zou dan een kleine hoeveelheid betalen om iets op deze vorm van Twitter te mogen plaatsen. Op deze manier wordt het merendeel van de spammers en bots verholpen." Het gebrek aan duidelijkheid over het aantal bot- en spamaccounts op Twitter werd later de reden dat Musk de overname van het bedrijf staakte.

Agrawal deelt in een privégesprek zijn ongenoegen over een controversiële tweet van Musk: "Je mag natuurlijk 'is Twitter stervende?' of wat dan ook tweeten, maar het is mijn verantwoordelijkheid om je te zeggen dat dit me niet helpt om Twitter een beter platform te maken. De volgende keer als we elkaar spreken wil ik je graag wat perspectief bieden over deze interne afleidingen en hoe dit het ons moeilijk maakt om te werken."

Musk reageert: "Wat heb je deze week voor elkaar gekregen? Ik kom niet bij het bestuur [van Twitter]. Dat is tijdsverspilling. Ik ga een aanbod doen om Twitter tot privébedrijf te maken." Het gesprek vond plaats nadat Musk als bestuurslid voor Twitter werd aangedragen en enkele dagen voordat bekend werd dat dit toch niet door zou gaan. Eerder noemde Dorsey een bestuursfunctie voor Musk de 'enige oplossing die ik vertrouw'.

Dorsey probeert het conflict te sussen door een telefoongesprek tussen Agrawal en Musk te faciliteren. Musk schrijft naar Dorsey: "Jij en ik zijn het volledig met elkaar eens. Parag werkt gewoon veel te langzaam en probeert mensen tevreden te stellen die toch niet tevreden zullen zijn, ongeacht wat hij doet." Dorsey reflecteert: "Het is tenminste duidelijk dat [jij en Agrawal] niet samen kunnen werken. Dat was verhelderend."

De turbulente aanloop naar het uiteindelijk geaccepteerde overnamebod bleek een voorteken voor het latere conflict tussen Musk en het sociale medium; nadat de overname werd stilgelegd vanwege een vermeende misleiding van het aantal bot- en spamaccounts op het platform, spande Twitter een rechtszaak aan om de overname af te dwingen.

De aankomende Xiaomi 12T-serie krijgt naar verluidt een vanafprijs van 580 euro. De duurste variant in de serie, een 12T Pro met 12GB ram en 256GB opslagruimte, krijgt mogelijk een adviesprijs van 800 euro.

WinFuture-journalist Roland Quand meldt op Twitter de prijzen van de verschillende configuraties van de Xiaomi 12T-reeks. De 12T met 8GB ram en 128GB opslag kost mogelijk 580 euro en de 256GB-versie 630 euro. Bij de 12T Pro kost de versie met 8GB ram en 256GB opslag mogelijk 770 euro. Ook is er een variant met 12GB ram, deze krijgt volgens Quandt een prijskaartje van 800 euro.

De genoemde prijzen betekenen dat de Xiaomi 12T en 12T Pro goedkoper zouden zijn dan de Xiaomi 12 en 12 Pro direct na de release. Om de kosten te drukken is er mogelijk gekozen voor een plastic behuizing in plaats van een metalen frame. De 12T-serie wordt waarschijnlijk onthuld tijdens het aankomende Xiaomi-event op 4 oktober.

Volgens GSMArena krijgen beide toestellen in de 12T-serie een 6,67"-amoledscherm met een resolutie van 1220x2712 pixels, wat tussen fullhd en qhd+ invalt. Daarnaast hebben de schermen naar verluidt een verversingssnelheid van 120Hz. De toestellen krijgen dezelfde 5000mAh-accu en ondersteunen 120W-snelladen.

De verschillen tussen de twee toestellen betreffen mogelijk vooral de camera's en de soc. De 12T Pro beschikt mogelijk over een 200-megapixelcamera. Bij de standaard 12T zou er een 108-megapixelcamera aanwezig zijn, aldus GSMArena. De andere camera's zijn wel voor beide toestellen hetzelfde. Het gaat hierbij om een 8-megapixelgroothoekcamera, een 2-megapixelmacrolens en een 20-megapixelfrontcamera. Het Pro-model beschikt naar verluidt over de Snapdragon 8+ Gen 1-soc die ook in de 12S-toestellen te vinden is. Deze subserie is alleen in China verkrijgbaar. Bij de 12T gaat het naar het schijnt om de Dimensity 8100 Ultra.

Google Stadia is sinds gisteren killed by Google. Het gamestreamingplatform trok niet genoeg spelers, maar had wel een trouwe schare fans. Wat is er gebeurd in de drie jaar dat Stadia heeft geleefd en komt er een doorstart onder een andere naam, bij een ander bedrijf?

Bij de aankondiging van Google Stadia verschenen er onmiddellijk reacties die verwezen naar Googles reputatie om zijn diensten de nek om te draaien als die niet snel en goed genoeg presteren. Google+, Allo, Hangouts en Inbox werden erbij gehaald als voorbeelden. Desalniettemin leek Google echt toegewijd aan Stadia. Het beloofde 4k-resoluties op 60fps en als het de beloften kon waarmaken met acceptabele latency, zou menigeen wellicht zijn console of gaming-pc van de hand doen.

Google heeft veel geïnvesteerd in Stadia

Het Stadia-team was in de afgelopen drie jaar niet alleen voortdurend bezig met de ontwikkeling van het platform zelf, het investeerde uiteraard ook in games ervoor. Het aantal bij de release in 2019 beschikbare games was 22, maar Google beloofde in 2020 meer dan 120 games toe te voegen aan de dienst. In 2021 committeerde het zich aan meer dan 100 games en dit jaar bleef het bedrijf dat aantal herhalen. Wat het totaal nu is, is moeilijk te bepalen nu de Stadia-gameswinkel gesloten is, maar Wikipedia spreekt van 290 games, waarvan het merendeel ook daadwerkelijk is uitgekomen.

Daarnaast werd Stadia gestaag uitgebreid naar nieuwe platforms: LG's webOS, Android TV, desktops en macOS via Safari ondersteunen allemaal Stadia. Ook kreeg het cloudgamingplatform nieuwe features, zoals de mogelijkheid om een smartphone als controller te gebruiken, 1440p-ondersteuning, gratis games voor Pro-abonnees, ondersteuning voor bèta’s, voicechat en platform exclusives.

Tekens aan de wand

Toch waren de reputatie van Google en de scepsis bij een deel van het publiek niet de enige tekens aan de wand over het lot van Stadia. In 2021, nadat de dienst net een jaar beschikbaar was, besloot Google alweer om de ontwikkeling van zijn eigen Stadia-games te stoppen. Het bedrijf zou wel gewoon doorgaan met Stadia zelf en er nog steeds volledig achter staan, maar het zou zich niet meer bezig houden met gameontwikkeling. Dat is op zich ook niet wereldschokkend voor een bedrijf dat zich tot dat moment nooit met deze tak van sport had ingelaten. Toch was dit ontnuchterend nieuws, zo kort na de release. De sceptici voelden zich al bijna in hun vermoedens bevestigd.

Daaropvolgend vertrok ook een aantal kopstukken van de Google Stadia-afdeling. John Justice, head of product, verliet Google enkele maanden na het sluiten van de studio’s en Jack Buser, Stadia's director for games, deed dat later dat jaar ook, hoewel laatstgenoemde elders binnen Google actief bleef.

Op het gebied van geruchten viel er ook wat te lezen over Stadia. Business Insider wist op basis van zijn bronnen te melden dat Google zijn focus verlegde van een gamestreamingdienst voor eindgebruikers naar een voor bedrijven. Onder andere Peloton, Bungie en Capcom zouden daar interesse in hebben. Die bedrijven zouden de dienst dan weer aan consumenten kunnen aanbieden. Zo bood de Amerikaanse telecomprovider AT&T eerder al de game Batman: Arkham Knight via streaming aan, met behulp van Google-technologie die alleen niet de Google-naam droeg. Dat wordt ook wel een white-label product genoemd. Peloton zou, ook weer zonder vermelding van Google, de technologie gebruiken voor de games in zijn slimme fitnessapparatuur.

Naar de buitenwereld toe hield Googles Stadia-afdeling altijd vol dat ze niet zou verdwijnen. Slechts twee maanden geleden liet Google nog weten: “Stadia wordt niet afgesloten. We verzekeren je dat we altijd bezig zijn met meer geweldige games naar het platform en naar Stadia Pro brengen.”

Naast sceptici ook een harde kern van fans

Natuurlijk is het de moeite waard om aandacht te schenken aan de reputatie van Google en ontwikkelingen op het gebied van firstpartygames en vertrekkende kopstukken, maar hoe zit het met de dienst zélf? De nukken van Google en sceptische fans, die elkaar wellicht ook nog eens versterken, zijn natuurlijk bijzaak als Stadia simpelweg heel goed functioneert.

Die verdiensten had Google Stadia wel degelijk, aldus fans en reviewers. Tweakers keek begin 2021, dus grofweg een jaar na de release, ook naar de kwaliteit van de dienst. De conclusies in een notendop: de games starten snel, installeren en updaten is niet nodig, en je kunt zelf kiezen op welk scherm je speelt, wat een zeer gemakkelijk totaalpakket vormt. Daarnaast concludeerde Tweakers dat het gratis aanbod van Stadia een betere keus is dan de gratis variant van concurrent GeForce Now. Wat latency betreft, het grootste pijnpunt van gamestreaming, werd geoordeeld dat dat 'voor veel games goed te doen' was, mits gebruik werd gemaakt van een bekabelde internetverbinding.

Dat sentiment leeft ook onder een harde kern Stadia-liefhebbers in de Tweakers-community. Het nieuws wordt daar dan ook met teleurstelling ontvangen. Die teleurstelling zit hem er vooral in dat users daar ook vonden dat de dienst zo ontzettend veel gebruiksgemak bood. Ze ervaren het natuurlijk wel als een troost dat alle aankopen teruggedraaid worden en ze hun geld terugkrijgen.

Stadia zou niet het aantal spelers hebben aangetrokken waarop Google had gehoopt. Wat de community betreft is dat een begrijpelijke motivatie om een dienst stop te zetten, maar men is er ook redelijk eensgezind over dat de dienst een grotere gamebibliotheek had mogen hebben. Volgens de community waren de spelers dan vanzelf naar Stadia gekomen.

Het ontwikkelteam werkte tot het laatste moment door, schijnbaar zonder kennis van het naderende einde

Luttele uren voordat het nieuws naar buiten kwam dat Stadia stopgezet ging worden, verscheen op 9to5Google het bericht dat de dienst op desktops nog een nieuwe interface zou krijgen. Daardoor lijkt het erop dat zelfs het ontwikkelteam niet op de hoogte was van het naderende einde. Op Reddit wordt ook een screenshot gedeeld van een vermeende e-mail van Phil Harrison, Googles vice president, die de vergadering in kwestie slechts anderhalf uur van tevoren aankondigt en erbij vermeldt: dit is vertrouwelijk en bijwonen is verplicht.

Reageerders op Reddit tekenen aan dat dergelijke e-mails vaak betekenen dat er mensen ontslagen worden. Daarover zegt Google dat 'veel van de Stadia-teamleden dit werk zullen voortzetten bij andere delen van het bedrijf', wat betekent dat een deel vermoedelijk wel op straat komt te staan.

Naast de Google-ontwikkelaars lijken de externe gameontwikkelaars nog erger verrast door het nieuws. Eurogamer heeft een round-up gemaakt van reacties van studio's op Twitter. Samengevat zeggen ze dat ze op de hoogte werden gebracht door nieuwsberichten en sociale media. Ook tonen ontwikkelaars die in de komende maanden nog games zouden uitbrengen op de dienst, hun twijfels over of ze nog betaald gaan worden door Google.

Waar gaan we de Stadia-technologie terugzien?

Het lijkt onwaarschijnlijk dat Google de voor Stadia opgebouwde technologie maar heel weinig zal gebruiken, zeker aangezien de liefhebbers juist onderstrepen hoe goed de dienst functioneert. Google zelf is daar in zijn aankondiging erg terughoudend in. Het zegt dat het de Stadia-tech wil verwerken in delen van YouTube, Google Play en zijn AR-producten, maar daar heeft de liefhebber die nu in de kou komt te staan, weinig aan.

Wat nog enige hoop geeft, zijn de woorden ‘en ook beschikbaar maken voor onze partners in de sector’. Zoals eerder geschreven is het geen geheim dat Google in het verleden heeft opengestaan voor het onder licentie beschikbaar stellen van Stadia. AT&T deed dat met Arkham Knight en naar verluidt Peloton met zijn work-outapparatuur ook. Sony, diens dochter Bungie en Capcom zouden in februari ook in gesprek geweest zijn met Google over het gebruik van Google Stream.

Veel gebruikers in het GoT-topic hopen op een soort doorstart van Stadia, zo niet bij Google, dan wellicht bij een andere partij, onder een andere naam. Kijkend naar de bekendmakingen en geruchten op dit gebied lijkt dat absoluut een mogelijkheid. De vraag lijkt eerder te zijn welk bedrijf dat dan gaat worden.

Praktische zaken: geld terug wel, bluetoothdrivers voor de controller niet?

De Stadia-controller werkt ook op andere apparaten, maar alleen met een bekabelde verbinding. In Stadia kan hij werken via wifi, maar dat is beperkt tot alleen dat gebruiksscenario. Het apparaat heeft ook bluetooth aan boord, maar dat wordt alleen gebruikt voor de initiële set-up. Het zou Google sieren om de e-wasteberg wat te verminderen door deze controller volledig bruikbaar te maken op andere manieren. Daar heeft het bedrijf tot nu toe niets over bekendgemaakt.

Google heeft wel toegezegd dat gebruikers hun geld terugkrijgen voor alle hardwareaankopen in Googles eigen webwinkel en alle gameaankopen in de Stadia-winkel. Liefhebbers verliezen dus weliswaar een platform dat ze graag hadden zien slagen, maar monetair gezien worden ze tenminste nog schadeloos gesteld. Google zal waarschijnlijk gedacht hebben dat het de killed by Google-kritiek niet kan vermijden, maar de robbed by Google-kritiek nog wel.

Een analist deelt CAD-bestanden van de vermeende Meta Quest 3-VR-headset. Daarop is mogelijk het ontwerp van de Quest 2-opvolger te zien, al is het niet bekend hoe recent de beelden zijn. Ook deelt de analist een aantal mogelijke specificaties van de toekomstige VR-bril.

Analist Brad Lynch deelt afbeeldingen op basis van de CAD-bestanden op zijn YouTube-kanaal. Volgens Lynch gaat het om een 'min of meer' definitief ontwerp, al zou er voor de release nog wat kunnen veranderen. Op de beelden is onder meer een hoofdband van stof te zien, zoals ook standaard bij de Meta Quest 2 geleverd wordt. Dat zou betekenen dat de accu, net als bij de Quest 2, in de behuizing van de bril geplaatst is, waardoor deze relatief zwaar is aan de voorzijde. Bij de recent aangekondigde Pico 4 zit de accu bijvoorbeeld aan de achterkant. Mogelijk is dit bij de Quest Pro ook het geval.

Volgens Lynch beschikt de Meta Quest 3 over twee zwart-witcamera's, twee kleurencamera's en een dieptesensor. Daarnaast zouden er aan de zijkanten camera's zitten voor 6dof-headtracking. Verder wordt de nieuwe VR-bril wellicht voorzien van de Snapdragon XR2 Gen 2-soc, zo stelt de analist. De andere VR-brillen van het bedrijf, inclusief de Quest Pro, maken gebruik van de XR2 Gen 1-chip. De analist stelt daarnaast dat eyetracking en facetracking ontbreken in de Quest 3, omdat deze functies de VR-bril voor consumenten te duur zouden maken.

Deze functies komen volgens Meta-ceo Mark Zuckerberg wel naar de aankomende high-end VR-bril van het bedrijf, zo vertelde hij in een podcastaflevering van Joe Rogan. Met deze functies moet de uitdrukking van de gebruiker 'in real time vertaald worden' naar een digitale 'avatar'. Lynch stelt dat eyetracking en facetracking mogelijk wel naar een 'Meta Quest 3 Plus' komen, die in 2024 zou verschijnen.

Volgens de CAD-bestanden maakt de Quest 3 gebruik van zogeheten 'pancakelenzen'. Daarnaast wordt de VR-bril voorzien van lcd-schermen. De lensafstand kan worden ingesteld door middel van een draaiknop, zo is te zien op de beelden. Aan de onderzijde van de bril zijn drie contacten te zien die suggereren dat de bril kan worden opgeladen door middel van een laadstation.

Lynch deelde eerder dit jaar ook renders van Project Cambria. Naar verwachting gaat het hierbij om de high-end VR-bril Meta Quest Pro die vermoedelijk volgende maand wordt onthuld. Op 11 oktober vindt het volgende Meta Connect-event plaats. De Meta Quest 3 volgt volgens Lynch later, met een release ergens in 2023. De prijs van de Quest 3 zou rond de 400 dollar liggen, terwijl de Quest Pro meer dan 1000 dollar zou kosten. De duurste variant van de Quest 3 zou maximaal 512GB opslag en 12GB ram krijgen.

De Belgische onderzoekscentra imec en Flanders Make werken aan een AI-camera die industriële 3d-printers automatisch bijstuurt tijdens het printen van metalen onderdelen. Dit moet de kwaliteit van 3d-geprinte onderdelen in onder meer de luchtvaart en de zorg verbeteren.

De AI-camera moet fouten al tijdens het printen detecteren en het printproces direct kunnen bijsturen. Voorheen vonden er enkel achteraf controles plaats, als het onderdeel in kwestie al gemaakt was. Bij eventuele fouten moest een onderdeel dan volledig opnieuw geprint worden. De AI-camera moet dit voorkomen.

Voor de productie van bepaalde op maat gemaakte metalen onderdelen voor onder andere windturbines en medische implantaten kunnen 3d-printers worden ingezet die gebruikmaken van lasers. Er wordt hierbij bijvoorbeeld gebruikgemaakt van selective laser melting, een printtechniek waarbij metaalpoeder laag voor laag aan elkaar wordt gesmolten.

Op het moment dat de AI-camera detecteert dat de laser op bepaalde plekken te veel of te weinig warmte genereert, zal het systeem zich daarop aanpassen om fouten in de print te voorkomen. Dat moet volgens imec veel tijd en kosten besparen. Daarnaast vermindert het de hoeveelheid afval en het energiegebruik. De software van de camera zorgt ervoor dat de laser en de camera elkaars positie kunnen volgen. Daarnaast wordt gebruikgemaakt van een AI-leermodel op basis van ct-scans van eerder geprinte onderdelen.

Het Vision-in-the-Loop-project is een samenwerking tussen de onderzoekscentra en de bedrijven Materialise, AdditiveLab, Dekimo en ESMA. Momenteel werkt de AI-camera met één type metaal, maar het is de bedoeling dat dit wordt uitgebreid naar meer kunststoffen en metalen, en voor printers met meer dan één laser.

Het Openbaar Ministerie eist 12 maanden celstraf, waarvan 4 voorwaardelijk, voor twee 23-jarige mannen uit Zaandam die persoons- en bankgegevens stalen van ruim 30.000 klanten van NLE en Budget Energie. De gestolen data werd doorverkocht.

Het tweetal wordt ervan verdacht te hebben ingelogd bij het bedrijfsnetwerk van Nuts Groep, moederbedrijf van de energiemaatschappijen NLE en Budget Energie. Nuts Groep deed in november 2019 namelijk aangifte, nadat bleek dat er zo'n dertigduizend door klanten ondertekende energiecontracten waren gestolen.

Op deze contracten stonden persoonsgegevens en bankrekeningnummers. Foto's van deze contracten werden via Telegram verkocht. Onderzoek wees uit dat de gegevens werden gestolen via accounts van 'een aantal' Nuts Groep-medewerkers. De politie onderzocht deze accounts en kwam erachter dat er was ingelogd via IP-adressen van de twee 23-jarige verdachten. Eén van deze mannen was werkzaam bij Nuts Groep.

De politie verdenkt de twee verdachten dat ze, vaak buiten werktijd, inlogden op het netwerk van Nuts Groep en zo de data stalen. Dit deden de verdachten volgens de politie via een eigen Nuts Groep-account dat ze hadden omdat één van de verdachten bij het bedrijf werkte, maar ook met accounts van collega's. Hoe ze toegang kregen tot deze accounts, is niet duidelijk. De politie zegt dat ze 'inloggegevens die in goed vertrouwen ter beschikking waren gesteld' misbruikten.

Het is niet duidelijk hoeveel geld het tweetal met hun vermeende activiteiten verdienden. Het OM eist twaalf maanden celstraf, waarvan vier maanden voorwaardelijk. Bij die voorwaardelijke celstraf wil het OM een proeftijd van drie jaar.

De Deense windturbinefabrikant Vestas heeft in samenwerking met het bedrijf Max Bögl een windturbine ontworpen met een ashoogte van 199 meter. Het zou op dit moment de hoogste turbine op land ter wereld zijn.

De hoogte van de windmolen moet het mogelijk maken om 'sterkere en constantere wind te oogsten' en de elektriciteitsproductie van de turbine te verhogen, meldt CNBC. Volgens Vestas is dit vooral handig voor projecten in Midden-Europa waar er vaak beperkte ruimte beschikbaar is om windmolens te plaatsen.

De windturbine is ontworpen voor gebruik met de V172-turbine van het bedrijf. Deze heeft een vermogen van 7,2MW. 4MW is momenteel de norm voor windmolens op land. De turbine is gemaakt van beton en staal. Installaties van de windmolens staan gepland voor 2025 in Duitsland en Oostenrijk.

Bij de ashoogte van 199 meter gaat het om de afstand van de grond tot het midden van de rotor van de turbine. Windmolens op land worden steeds hoger, in Nederland hebben ze steeds vaker een ashoogte tussen de 100 en 150 meter. De turbine van Vestas is met zijn 199 meter nog een stuk hoger.

NASA en SpaceX gaan onderzoeken of de Hubble-ruimtetelescoop een extra boost kan krijgen. De partijen hopen met die boost de telescoop in een grotere baan om de aarde te kunnen krijgen, zodat de telescoop langer kan worden gebruikt.

De partijen willen onderzoeken of een Dragon-ruimtevaartuig van SpaceX naar de Hubble-telescoop gebracht kan worden om deze in een hogere baan te duwen. Naast NASA en SpaceX werkt ook Polaris Program mee. Deze partij is opgericht door miljardair Jared Isaacman, koper van de eerste ruimtevlucht die alleen uit burgers bestond. Deze ruimtevlucht werd uitgevoerd door SpaceX.

SpaceX en Polaris Program stelden het onderzoek voor aan NASA. De partijen verwachten dat het onderzoek zo'n zes maanden gaat duren. Gedurende deze tijd gaan ze technische data van de Dragon-capsule en Hubble verzamelen. Hiermee willen ze kunnen bepalen of het mogelijk is om veilig met Hubble te docken en deze daarna naar een stabielere baan te kunnen verplaatsen.

NASA benadrukt op dit moment geen plannen te hebben voor zo'n missie. Met het onderzoek wil NASA alleen bepalen wat de commerciële mogelijkheden zijn. Andere bedrijven mogen ook zo'n studie voorstellen, zegt de ruimtevaartorganisatie. Hubble werd in 1990 gelanceerd en is nu in een baan van zo'n 540 kilometer rond de aarde. Deze baan wordt echter steeds kleiner, waardoor de telescoop op een gegeven moment in de atmosfeer kan komen en kan verbranden. De Dragon-boost zou de raket weer in een stabielere, hoge baan kunnen brengen en 'meerdere levensjaren' kunnen toevoegen. Hubble is in het verleden meermaals bezocht om bijvoorbeeld reparaties uit te voeren.

De Lazarus-hackers die deze zomer een Nederlands defensiebedrijf binnenkwamen, deden dat via een kwetsbaarheid in een Dell-driver. Daarvoor was al een patch beschikbaar, schrijft beveiligingsbedrijf ESET. De hackers vielen een luchtvaartbedrijf en een Belgische journalist aan.

ESET heeft voor het eerst meer technische details bekend gemaakt over een aanval op een Nederlands defensiebedrijf dat eerder dit jaar plaatsvond. Het beveiligingsbedrijf maakte toen bekend dat hackers van de Lazarus-groep een Nederlands defensiebedrijf succesvol hadden aangevallen. ESET doet in het onderzoek geen attributie, maar experts linken Lazarus aan het Noord-Koreaanse regime. Het is nog steeds niet bekend welk defensiebedrijf precies werd geïnfiltreerd, maar ESET zegt nu wel dat het gaat om 'een luchtvaartbedrijf'. Ook zegt ESET dat een Belgisch politiek journalist op die manier is aangevallen. Het is niet bekend wie dat was.

Het bedrijf en de journalist konden worden aangevallen door een spearphishingcampagne. Aanvallers deden zich voor als medewerkers van Amazons Project Kuiper-satellietproject. Nu is ook voor het eerst bekend wat er na dat eerste contact gebeurde. De aanvallers maakten specifiek gebruik van de kwetsbaarheid CVE-2021-21551. Dat is een bug in de Dell-driver dbutil_2_3.sys. Die werd ingeladen via een Word-document met een sjabloon erin. "De aanvallers gebruikten vervolgens hun schrijftoegang tot het kernelgeheugen om zeven mechanismen uit te schakelen die het Windows-besturingssysteem biedt om zijn acties te controleren, zoals register, bestandssysteem, procesaanmaak en event tracing, etc., waardoor beveiligingsoplossingen in feite op een zeer generieke en robuuste manier werden verblind en de aanval niet opmerkten", schrijft ESET.

Daarna plaatsten de hackers een remote access trojan als achterdeur op een pc met Windows 10. Daarmee kon informatie van de pc worden gedownload, maar het was ook mogelijk die te uploaden, te herschrijven en bestanden te verwijderen. Ook konden de aanvallers screenshots maken. Volgens ESET was het belangrijkste doel van de aanvallers om data te stelen.

Opvallend is dat voor de kwetsbaarheid in de Dell-driver al een update beschikbaar was sinds mei 2021. De aanval vond eind 2021 plaats.

Microsoft waarschuwt voor twee kwetsbaarheden in Exchange Server 2013, 2016 en 2019. Deze worden nu actief door criminelen misbruikt. De twee kwetsbaarheden samen laten hackers op afstand code uitvoeren op systemen.

De eerste kwetsbaarheid, CVE-2022-41040, betreft een Server-Side Request Forgery-kwetsbaarheid. De tweede kwetsbaarheid, CVE-2022-41082, laat gebruikers vervolgens remote code execution uitvoeren mits ze toegang hebben tot PowerShell. Microsoft benadrukt dat geauthenticeerde toegang tot de kwetsbare Exchange Servers vereist is om een aanval uit te kunnen voeren.

Het bedrijf heeft nog geen update uitgebracht voor de kwetsbaarheden, maar zegt dat gebruikers kwetsbare Remote PowerShell-poorten moeten uitschakelen en een blocking rule moeten toevoegen binnen de IIS Manager. Microsoft geeft klanten ook tips over hoe ze aanvallen op basis van deze kwetsbaarheden kunnen opsporen. Microsoft Exchange Online-klanten hoeven geen stappen te ondernemen, stelt het bedrijf. Er wordt volgens Microsoft aan een update gewerkt.

Beveiligingsonderzoekers van GTSC ontdekten de kwetsbaarheden begin augustus. Ze kwamen de kwetsbaarheden op het spoor toen 'kritieke infrastructuur' dankzij de kwetsbaarheden werd aangevallen. Het Vietnamese GTSC zegt meerdere klanten te hebben die met deze kwetsbaarheden zijn aangevallen.

Google heeft de Speech Services van Android verbeterd, waardoor Android-apps die Googles tekst-naar-spraakdienst gebruiken, nu 'natuurlijkere en duidelijkere' stemmen moeten hebben. De komende weken krijgen alle 67 talen de upgrade.

De tekst-naar-spraakdiensten in Speech Services hebben een nieuw spraakmodel en nieuwe spraaksynthesizer gekregen, schrijft Google. Daardoor moeten de stemmen helderder overkomen. De nieuwe stemmen klinken minder robotachtig dan de oude stemmen en meer natuurlijk, stelt het bedrijf. Met de update krijgt de standaard Amerikaanse stem daarnaast nieuwe sprekersdata, waardoor deze volgens Google 'drastisch' anders klinkt dan voorheen.

Ontwikkelaars en gebruikers hoeven voor de verbeterde stemmen niets te doen. De vernieuwde Speech Services worden over de komende weken uitgerold naar alle gebruikers met een 64bit-apparaat. Alle 421 ondersteunde stemmen, verspreid over 67 talen, krijgen met de update verbeterde stemmen. In een blogpost geeft Google met enkele voorbeelden de verschillen aan.

Anker-merk eufy heeft met de eufyCam 3 een nieuw beveiligingscamerasysteem geïntroduceerd. De camera kan in 4k-resolutie opnemen en krijgt een zonnepaneel om het verwisselen van de accu overbodig te maken. Ook ondersteunt de camera gezichtsherkenning.

Het nieuwe beveiligingscamerasysteem bestaat uit de eufyCam 3 en de HomeBase 3. Die HomeBase 3 is een centrale hub waar de camera's mee verbinden. De eufyCam 3-camera's hebben een resolutie van 3840x2160 pixels. De camera's hebben een infraroodsensor en kunnen nachtzichtbeelden in kleur tonen, met een maximale afstand van acht meter met de ingebouwde schijnwerper aan. Die lamp kan maximaal 100 lumen produceren.

EufyCam 3 krijgt een 13.400mAh-accu waarmee de camera's tot een jaar lang kunnen werken. De nieuwe bewakingscamera's krijgen een geïntegreerd zonnepaneel mee. Dagelijks twee uur zonlicht zou genoeg zijn om de accu's opgeladen te houden. De camera's zijn IP67-gecertificeerd en hebben een speaker en een microfoon.

De HomeBase 3 heeft een soc met vier ARM Cortex A55-kernen en 1GB-geheugen. De hub krijgt ook een neural processing unit die 1 TOPS kan verwerken. De hub heeft twee USB-poorten, een 1Gbit/s-lanpoort en een SATA 3.0-interface. Laatstgenoemde kan gebruikt worden om een 2,5"-opslagmedium te installeren, om de ingebouwde opslag te vergroten met maximaal 16TB. Standaard krijgt de hub 16GB opslag, wat genoeg zou zijn voor maximaal drie maanden aan opnames. Deze opslag is versleuteld, stelt eufy.

Nieuw aan de HomeBase 3-bewakingscamerahub is het gebruik van kunstmatige intelligentie om beelden te verwerken en zo te kunnen herkennen wat er op de beelden te zien is. Deze zelflerende AI, die eufy BionicMind noemt, zou 'uiteindelijk' met 99 procent zekerheid verschillende mensen, dieren en objecten moeten kunnen herkennen. BionicMind zou gezichten, menselijke vormen, lichaamsposities, verschillende types objecten 'en zelfs menselijk gedrag' moeten kunnen herkennen.

Om dit te doen, analyseert BionicMind data die via de eufyCams bij de HomeBase 3 naar binnenkomen. Eufy benadrukt dat de verwerkingen op de HomeBase 3 gebeuren en niet op eufy-servers. Er is ook geen abonnement nodig voor deze functie. Eufy-klanten hebben daardoor de volledige controle over wie toegang heeft tot de data, stelt het bedrijf. BionicMind moet gebruikers beelden laten classificeren en categoriseren op basis van familie, vrienden en huisdieren. Het bewakingssysteem kan ook de gebruiker inlichten als een onbekend persoon op de camerabeelden te zien is. De data en beelden zijn te bekijken in eufy's Security-app.

HomeBase 3 wordt 'in de toekomst' compatibel met eerdere eufy-producten, waaronder de Video Smart Lock, Video Doorbell Dual en de Floodlight Cam 2 Pro. De HomeBase 3 is nu in Duitsland te koop als bundel met twee eufyCam 3-camera's. Deze bundel kost 549 euro. Of en wanneer de camera's ook naar de Benelux komen, is niet duidelijk.

Twitter kondigt een nieuwe videofunctie aan waardoor het socialemediaplatform meer gaat lijken op TikTok. Video's op Twitter kunnen met één druk schermvullend gemaakt worden, waarna het mogelijk is om verticaal door meerdere video's te scrollen.

Het was al mogelijk om video's schermvullend te bekijken in de Twitter-app, maar nu komt daar de mogelijkheid bij om nog meer video's in de feed te bekijken door naar beneden te vegen. Dit heeft veel weg van de videofeeds van TikTok. Om terug te gaan naar de originele tweet kan de Terug-knop in de linkerbovenhoek gebruikt worden.

Volgens Twitter moet het hiermee makkelijker worden om video's te ontdekken. Daarnaast voegt het bedrijf een nieuwe videocarrousel toe aan het Explore-tabblad. Het 'Videos for you'-gedeelte moet de meest gedeelde video's op Twitter van dat moment tonen.

De functie wordt de 'komende dagen' beschikbaar voor iOS-gebruikers die de taalinstellingen van op Engels hebben gezet. Het is niet bekend wanneer de functie ook beschikbaar wordt voor Android-gebruikers. Ook noemt Twitter geen datum voor de komst van de functie naar andere taalinstellingen dan Engels.

Investeringsfonds Savvy Games Group wil 38,6 miljard euro investeren in lokale en internationale gamingprogramma's. Een van de doelen is het overnemen van een grote game-uitgever, waarvoor het fonds 13,6 miljard euro wil betalen. Savvy is eigendom van de Saoedische staat.

De overname van een game-uitgever is onderdeel van een nieuwe investeringsstrategie, aangekondigd door bestuursvoorzitter en Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman. Deze strategie bestaat uit vier onderdelen, waarvan 'de overname en ontwikkeling van een grote game-uitgever' op één na het meeste geld krijgt. Het fonds wil dat deze game-uitgever een 'strategische ontwikkelingspartner' wordt.

In het bericht worden geen mogelijke overnamekandidaten genoemd. Het bedrag van omgerekend 13,6 miljard euro geeft wel aan dat het fonds mogelijk een grote uitgever wil overnemen. Take-Two's overname van Zynga was bijvoorbeeld een dure overname, met een bedrag van 11,2 miljard dollar. Microsofts overname van Bethesda kostte 6,4 miljard euro. De duurste ooit is die van Activision Blizzard, die kost Microsoft 68,7 miljard dollar.

Over onder meer Electronic Arts gaan de laatste jaren geruchten dat dit bedrijf zichzelf wil laten overnemen. In mei werd bijvoorbeeld geschreven dat EA zonder succes gesprekken had gevoerd met Apple, Disney, Amazon en NBCUniversal. Dit bedrijf had destijds een marktwaarde van 36 miljard dollar. Ubisoft opende eerder dit jaar duidelijker de deur naar een overname. Volgens VGChartz vallen uitgevers als Embracer, Konami, Capcom, Square Enix en Ubisoft onder het genoemde bedrag.

Naast de volledige overname van een grote uitgever, wil Savvy minderheidsbelangen kopen in meerdere 'sleutelbedrijven' die Savvy's plannen ondersteunen. Ook wil het bedrijf investeren in industry disruptors om zo games die vroegtijdig in ontwikkeling zijn te steunen, evenals e-sportsbedrijven. De vierde pijler is het investeren in gevestigde bedrijven die 'waarde en expertise toevoegen aan Savvy's portfolio'.

Met de plannen willen Savvy en Bin Salman ervoor zorgen dat Saoedi-Arabië 'de ultieme wereldwijde hub voor games en e-sports' wordt tegen 2030. Het land wil zo geld kunnen verdienen, maar ook de nationale gamingindustrie een impuls geven. Ook wil het land zo een 'wereldwijde voetafdruk' achterlaten.

Het Europese Hof van Justitie moet een antwoord geven op een belangrijke vraag rondom de privacywet: mag je geld verdienen met het verkopen van persoonlijke gegevens? Het lijkt zo simpel, maar het is aan de hoogste Europese rechter om dat echt te bepalen.

De bestuursrechter in Amsterdam heeft enkele belangrijke vragen over wat het 'gerechtvaardigd belang' precies inhoudt, doorverwezen naar het Europese Hof van Justitie. Voordat we die wat droge juridische term uitleggen, is het goed om de achtergrond van de zaak te kennen. Die ligt bij een boete voor de Koninklijke Nederlandse Lawn Tennisbond. In maart 2020 kreeg die sportvereniging een hoge boete van de Autoriteit Persoonsgegevens. Die had meer dan een jaar eerder klachten ontvangen van leden van de bond die waren benaderd door sponsors van de Knltb. Hoe waren die sponsors aan de gegevens van de leden gekomen? Al snel bleek de Knltb die zelf aan de sponsors te hebben gegeven.

Op het eerste gezicht is dat vreemd. Is de hele privacywet niet juist opgezet om burgers te beschermen tegen dit soort dataverkoop? Dat is lang geen uitgemaakte zaak; het is zelfs iets waarover juristen al lange tijd discussiëren. Het draait specifiek om het gerechtvaardigd belang en wat daar wel en niet onder kan en mag vallen.

Rechtvaardiging

De centrale vraag is of geld verdienen ook een gerechtvaardigd belang kan zijnEen van de belangrijkste principes van de privacywetgeving is dat een bedrijf een reden moet hebben om gegevens te verwerken. Dat heet een grondslag. Toestemming is een voor de hand liggende, maar als er een andere wet is die dataverwerking verplicht stelt, is dat ook een grondslag. Dan is er nog het zogenaamde gerechtvaardigd belang. Dat is al sinds de inwerkingtreding van de AVG een discussiepunt, want wanneer is een belang gerechtvaardigd? De AVG is daar, gek genoeg, niet helder over. Daarin staat:

"Een dergelijk gerechtvaardigd belang kan bijvoorbeeld aanwezig zijn wanneer sprake is van een relevante en passende verhouding tussen de betrokkene en de verwerkingsverantwoordelijke, in situaties waarin de betrokkene een klant is of in dienst is van de verwerkingsverantwoordelijke. In elk geval is een zorgvuldige beoordeling geboden om te bepalen of sprake is van een gerechtvaardigd belang, alsook om te bepalen of een betrokkene op het tijdstip en in het kader van de verzameling van de persoonsgegevens redelijkerwijs mag verwachten dat verwerking met dat doel kan plaatsvinden."

Interpretaties

Wat dat exact betekent, in welke situaties dit geldt en welke 'redelijke verwachtingen' iemand kan hebben, zijn allemaal interpretaties die een verwerker zelf, een bedrijf dus, zal moeten verantwoorden. Het is vervolgens aan de Autoriteit Persoonsgegevens om te beoordelen of dat strookt met wat er in de AVG staat. En laat die toezichthouder de passage over het gerechtvaardigd belang nou eens heel streng interpreteren.

De Knltb redeneerde dat het doorverkopen van gegevens voor directmarketingdoeleinden zo'n gerechtvaardigd belang was. De Autoriteit Persoonsgegevens vond van niet. Dat lijkt misschien logisch, totdat je de toelichting op de wet op de website van de AP leest:

De Autoriteit Persoonsgegevens zei enkele maanden voorafgaand aan de boete: "Wat ook niet als een gerechtvaardigd belang kwalificeert, is bijvoorbeeld het enkel dienen van zuiver commerciële belangen." Vragen daarover kwamen bij de Knltb naar voren, maar later ook bij VoetbalTV. Dat ging failliet doordat de AP dreigde het een boete te geven. Die boete had ongeveer dezelfde reden: mag VoetbalTV gegevens van voetballers gebruiken met als enige doel geld verdienen?

Het is aan de AP om de interpretatie te geven, maar bedrijven kunnen ook naar de rechter stappenIn de eerste plaats is het aan de Autoriteit Persoonsgegevens om die interpretatie te geven. Als de ontvanger van een boete het daar niet mee eens is, kan die bezwaar aantekenen bij de AP. Na de beslissing daarover kan er ook naar de rechter worden gestapt. Dat deed de Knltb; al kort na de boete ging de bond in beroep, maar dat werd ongegrond verklaard. Toen wilde de Knltb een uitspraak van de rechter. Eerst ging de bond naar de rechtbank en later in hoger beroep. Nu heeft het Gerechtshof Amsterdam eindelijk uitspraak gedaan in het hoger beroep. De Knltb vroeg aan het hof of dat een definitieve uitleg kon geven van het begrip gerechtvaardigd belang, maar het gerechtshof zegt: nee.

Ja, maar ook nee

Het gerechtshof hinkt op twee benen. "Niet alleen juridische, maar ook allerhande feitelijke, economische en ideële belangen kunnen dus als gerechtvaardigd belang kwalificeren", schreef de rechtbank in de eerdere zaak. In het hoger beroep gaat het gerechtshof daarin mee. "Dit lijkt het standpunt van eiseres te ondersteunen dat elk belang, dus ook een zuiver commercieel belang, een gerechtvaardigd belang kan zijn."

Dan volgt een 'maar'. "Aan de andere kant lijkt het volgens de rechtbank niet te rijmen met de hoge mate van bescherming die de AVG beoogt te bieden wanneer de wens om zonder toestemming van betrokkene geld te verdienen met andermans persoonsgegevens wordt aangemerkt als een gerechtvaardigd belang."

Drie vragen

Met andere woorden, het gerechtshof kan ook niet zomaar zeggen wat wel en wat niet gerechtvaardigd is. Toch zal er een antwoord moeten komen. In heel Europa worstelen bedrijven en toezichthouders met dezelfde vraag. Het antwoord moet nu komen van het hoogste Europese rechtsorgaan, het Hof van Justitie. Specifiek worden er drie vragen gesteld. Vooral de laatste is interessant:

1. Hoe moet de rechtbank de term ‘gerechtvaardigd belang’ uitleggen?

2. Moet die term worden uitgelegd zoals verweerder hem uitlegt? Zijn dat uitsluitend tot de wet behorende, wet zijnde of in een wet vastgestelde belangen? Of:

3. Kan elk belang een gerechtvaardigd belang zijn, mits dat belang niet in strijd is met de wet? Meer specifiek gesteld: zijn een zuiver commercieel belang en het belang zoals hier aan de orde, het verstrekken van persoonsgegevens tegen betaling zonder toestemming van de desbetreffende persoon, onder omstandigheden aan te merken als een gerechtvaardigd belang? Zo ja, welke omstandigheden bepalen of een zuiver commercieel belang een gerechtvaardigd belang is?

Europese gevolgen

De uitspraak van het Hof kan gevolgen hebben voor heel EuropaAls het Europese Hof tot een uitspraak komt, heeft dat gevolgen voor heel Europa. In theorie moeten Europese toezichthouders elkaars uitspraken volgen, zodat er sneller een gezamenlijke uitleg van de privacywet komt. De praktijk is anders. Zo neemt de AP bijvoorbeeld het Franse standpunt over Google Analytics niet meteen over en zo zijn er veel meer voorbeelden te vinden. Met een uitspraak van de rechter is dat anders; toezichthouders kijken dan niet naar elkaars interpretatie, maar naar een gerechtelijke uitspraak. Daar is de hele AVG bij gebaat.

De Autoriteit Persoonsgegevens zegt in ieder geval blij te zijn met het verzoek. Dat zal hoe dan ook veel discussie wegnemen.

Anker-merk soundcore heeft de Liberty 4-oortjes aangekondigd. Deze oordoppen hebben een ander ontwerp ten opzichte van zijn voorgangers en krijgen een hartslagsensor. De oortjes ondersteunen ook head tracking voor spatial audio.

De soundcore Liberty 4-oortjes hebben onder de oortips een hartslagsensor die de hartslag en het zuurstofgehalte kan meten. Wie de oortjes daarna aan de soundcore-app koppelt, kan met deze sensor deze waarden inzien. Anker benadrukt dat deze informatie niet bedoeld is voor medische toepassingen, maar alleen voor het bepalen van de 'algemene conditie'.

Verder nieuw is een ingebouwde gyroscoop, waarmee de oortjes de bewegingen van het hoofd kunnen volgen. Zo moet spatial audio mogelijk worden, waarbij het geluid zich aanpast aan de positie van het hoofd. De oortjes hebben ook een nieuw ontwerp, waarbij aan de twee oortjes steeltjes zitten.

Net als de Liberty Pro 3-oordoppen ondersteunen de Liberty 4 LDAC en noisecancelling. De nieuwe oortjes bieden 9 uur acuuduur op een enkele lading, de meegeleverde case kan hier 19 uur aan toevoegen. Met de noisecancelling worden deze waarden respectievelijk 7 en 24 uur, met spatial audio dalen deze naar 5 uur en 15 uur. Een kwartier laden biedt maximaal 3 uur luistertijd. De case is met USB-C of draadloos op te laden.

De oordoppen zijn nu in het wit en zwart te koop in de Verenigde Staten. Hier kosten ze omgerekend met btw 185 euro. In de Europese webshop zijn de oortjes nog niet te koop. De Liberty Pro 3 was wel via deze winkel aan te schaffen.

De World of Warcraft-uitbreiding Dragonflight verschijnt op 29 november in Nederland en België. Deze uitbreiding voegt de eerste gecombineerde class en ras toe, met de dracthyr Evoker. Spelers kunnen met Dragonflight ook op draken vliegen. De uitbreiding kost 50 euro.

De uitbreiding is vanaf middernacht Nederlandse tijd te spelen, in de avond van 28 op 29 november, meldt Blizzard. De ontwikkelaar gaf in juni al aan dat Dragonflight dit jaar nog uitgebracht zou worden. Blizzard kondigde de uitbreiding in april aan.

World of Warcraft: Dragonflight speelt zich af in Azeroth, in het nieuwe gebied Dragon Isles. Dit is het oorspronkelijke grondgebied van draken, die dan ook een grote rol spelen in de uitbreiding. Het drakenras dracthyr is in Dragonflight speelbaar. Dit drakenras heeft een unieke Evoker class, waarmee het de eerste gecombineerde ras en class is. Dracthyrs kunnen wisselen tussen drakenvormen en meer mensachtige verschijningen. Spelers kunnen zich specialiseren in ranged aanvallen of het healen van medespelers.

In Dragonflight kunnen spelers verder een eigen Drake kiezen, waarmee ze door Dragon Isles kunnen vliegen. Dit Dragonriding is een nieuwe skill. Spelers kunnen hun draak aanpassen en spelen hier meer opties voor vrij naarmate ze de uitbreiding spelen. Met deze aanpassingen kan hun Drake sneller en verder vliegen.

Dragonflight voegt niet alleen een nieuwe class toe, maar neemt ook updates met zich mee voor oude classes. De uitbreiding herintroduceert namelijk de talent trees. Dit vernieuwde systeem moet volgens Blizzard 'zinvolle opties geven op elk niveau', terwijl 'hun effectiviteit niet wordt aangetast'. De uitbreiding voegt ook een aanpasbare interface toe en acht extra dungeons.