Ruimtetoerisme

Inleiding

In dit artikel werpen we een blik op de plannen voor ruimtetoerisme van SpaceX, Virgin Galactic en Blue Origin, naar aanleiding van de SpaceX-missie Inspiration4. Ook kijken we naar de geschiedenis van ruimtetoerisme en de kritiek die er is.

Een gemiddelde astronoom of ruimtevaartliefhebber zal vast weleens hebben weggedroomd bij het idee van een reis naar een ver en schier onbereikbaar oord in ons zonnestelsel, zoals Titan of Enceladus. Cassini gaf ons zo'n vijftien jaar geleden al een korte impressie van Titan via de neergelaten Huygenssonde, die op 14 januari 2005 het oppervlak bereikte. Deze sonde gaf ons tijdens de afdaling een korte eerste impressie van de geografie. Met name de ijskoude temperaturen zouden op beide manen van Saturnus een aanzienlijke uitdaging zijn.

Titan en een afbeelding van een met methaan gevuld meer op deze maan

Toch zouden deze twee manen om meerdere redenen een bezoekje meer dan waard zijn, al was het maar om de vreemde omgeving van Titan te aanschouwen, in de vorm van het keiharde waterijs en het vloeibare methaan en ethaan in de vele poelen meren en rivieren. Dankzij de lage zwaartekracht van slechts 14 procent van die van de aarde, zou een sprong van een hoog punt geen probleem zijn; met enkel de dikke winterjas die je moet beschermen tegen temperaturen van -180 graden Celsius zou een zachte landing al mogelijk zijn. En door de aanwezige mist is zelfs een glimp op te vangen van de enorme planeet Saturnus, mits je op het juiste gedeelte van Titan bent geland.

Cassini Enceladus — Cassini vliegt met 30.000km/u door gaspluimen van Enceladus, in een animatie van NASA.

Een landing op de kleine ijsmaan Enceladus is zo mogelijk nog spectaculairder, met de vele hoge gaspluimen of geisers die tot grote hoogten waterstofmoleculen, waterdamp en andere deeltjes de ruimte in blazen, waarna een deel als een soort sneeuw weer terugvalt. Aan energie ook geen gebrek dankzij de hydrothermische activiteit in de oceaan onder de dikke ijslaag. Wetenschappers berekenden tien jaar geleden op basis van data van Cassini dat op de zuidpool dankzij de hittebronnen in totaal 15,8GW aan stroom wordt opgewekt. Wellicht iets om gebruik van te maken. Enceladus heeft weliswaar geen atmosfeer zoals Titan en het is er nog kouder, maar een onovertroffen uitzicht op Saturnus en de gaspluimen om je heen zullen elk aards uitzicht doen verbleken.

Dergelijke toeristische tripjes zijn vooralsnog alleen voorbehouden aan onze fantasie. En aan de Amerikaanse astrofysicus Neil deGrasse Tyson en zijn voorganger Carl Sagan, die respectievelijk in hun tv-documentaires Cosmos: A Spacetime Odyssey en Cosmos: A Personal Voyage met de Spaceship of the Imagination overal heen konden vliegen. Daarmee bracht Tyson onder meer een bezoekje aan een van de donkere zeeën van Titan.

Het Spaceship of the Imagination, waarmee Tyson in zijn tv-show sneller dan de lichtsnelheid kon reizen, om bijvoorbeeld Titan te bezoeken of voorbij de waarnemingshorizon van een zwart gat te komen

Helaas is een dergelijk, niet aan ruimte en tijd gebonden ruimteschip nog niet uitgevonden. Dat wil niet zeggen dat we niet alvast onze eerste stapjes aan het zetten zijn op het gebied van ruimtetoerisme. Na Dennis Tito als eerste ruimtetoerist zetten Virgin Galactic en Blue Origin flink in op het aanbieden van vluchten naar de ruimte. In de nacht van woensdag op donderdag doet ook Elon Musk een duit in het zakje middels een speciale ruimtetoerismemissie van SpaceX. Wat gaat er precies gebeuren met die missie, hoe gaan Virgin Galactic en Blue Origin te werk, hoe zag ruimtetoerisme er jaren geleden uit en waarom staat niet iedereen te springen bij alle huidige plannen om 'gewone' burgers voorbij of in de buurt van de Kármánlijn te brengen?

Enkele rijke burgers naar ISS

"Ik dacht dat ik te oud werd. Dus ik zei het is nu of nooit". Dat vertelde Dennis Tito rond de eeuwwisseling toen hij met enige wanhoop probeerde een toeristenarrangement naar de ruimte te regelen. Hij tekende een overeenkomst met MirCorp, een Russisch privaat bedrijf dat ging over het Russische ruimtestation Mir. Een tripje naar Mir ging echter niet lukken, omdat de Russen besloten het verouderde ruimtestation uit zijn baan om de aarde te halen. Dat gebeurde in maart 2001, zo'n vijftien jaar nadat de eerste module van Mir in een baan om de aarde werd geplaatst.

De vuurballen van een in de aardse dampkring uit elkaar vallende Mir maakte deze bestemming voorgoed onmogelijk. Tito liet zich echter niet uit het veld slaan. De Amerikaanse voormalige raketwetenschapper bij NASA die zijn fortuin later verdiende op de financiële markten, richtte zich tot Space Adventures, een Amerikaans ruimtetoerismebedrijf. Space Adventures fungeerde als tussenpersoon voor de rijke ruimtetoeristen in spé en de Russische ruimtevaartorganisatie Roskosmos. Via deze weg lukte het Tito om een vlucht naar het International Space Station te regelen. Die vond op 28 april 2001 plaats, aan boord van een Russische Sojoez TM-32.

Het ticket kostte hem naar schatting zo'n 20 miljoen dollar. Tito nam al in 1991 contact op met de Sovjet-Unie, niet lang voordat het uiteen viel. Het nieuwe Rusland na de Sovjet-Unie kon geld goed gebruiken en dat was de katalysator voor het in vervulling laten gaan van Tito's droom. Destijds zei hij tegen The Washington Post dat de Amerikanen het geld niet nodig hebben. "Als je NASA 20 miljoen dollar aanbiedt, is dat een druppel in een emmer. Voor het Russische ruimtevaartprogramma is dat veel geld." Daar had Tito gelijk in, aangezien destijds het totale Russische budget op omgerekend 145 miljoen dollar uitkwam.

NASA en de andere ruimtevaartorganisaties van Japan, Canada en Europa stonden niet te springen voorafgaand aan de vlucht van Tito. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie maakte bezwaar tegen deze plannen. Men was niet uit principe tegen een dergelijke missie, maar vond dat de toen 60-jarige Tito niet de juiste training had gekregen en de Russische taal niet machtig was, zodat zijn veiligheid in noodgevallen niet zou kunnen worden gegarandeerd.

Sojoez ISS — Sojoez-capsule koppelt zich aan het ISS

Tussen 2001 en 2010 volgden via Space Adventures nog zes anderen. Dit waren voor het grootste deel burgers. Het was waarschijnlijk niet bij dit groepje van zeven gebleven, ware het niet dat de NASA vanaf 2011 zo ongeveer alle beschikbare Sojoez-stoeltjes opkocht. Het Amerikaanse Space Shuttle-programma eindigde in de zomer van 2011. Dat betekende dat de NASA zich tot Rusland moest wenden om bij het ISS te komen. Gedurende ongeveer tien jaar was de Russische Sojoez-raket de enige manier om bij het ISS te komen. De beschikbare stoeltjes werden zo ongeveer allemaal gereserveerd voor de NASA, waar ook flink voor moest worden betaald.

Crew Dragon aan ISS — De Crew Dragon-capsule tijdens een testvlucht naar het ISS

Inmiddels is die afhankelijkheid van Rusland voorbij door het Commercial Crew Program van de NASA; astronauten kunnen nu met de Crew Dragon-capsule bovenop een Falcon 9-raket van SpaceX het ISS bereiken en dat moet op termijn ook mogelijk worden met de Starliner-capsule van Boeing, waar een Atlas V-raket voor zal worden ingezet. Boeing loopt echter behoorlijk achter op schema en ook de meest recente testvlucht is voor onbepaalde tijd uitgesteld.

Jan en alleman naar ISS

Nu de onafhankelijkheid van Rusland is weggevallen, zijn er weer mogelijkheden voor Space Adventures, dat nog altijd bestaat. Het Sojoez-programma is geen lang leven meer beschoren, maar voor nu vliegen de krappe capsules met plaats voor drie inzittenden nog altijd. Space Adventures heeft dan ook alweer een vlucht op de planning staan. Deze missie zal op 8 december worden gelanceerd. De bekendste inzittende is de Japanse burger Yusaku Maezawa, een miljardair en kunstverzamelaar. Het andere stoeltje, waar Maezawa ook voor betaalt, gaat naar de Japanse filmproducent Yozo Hirano. Hij heeft mede de taak om de missie vast te leggen. De twee verblijven twee weken in het ISS en over het dagelijkse leven in het ruimtestation zal Maezawa videoreportages plaatsen op zijn YouTube-kanaal. De derde en belangrijkste stoel van de vlucht naar het ISS wordt opgevuld door Alexander Misurkin, de Russische mission commander.

Maezawa kan er waarschijnlijk nu al geen genoeg van krijgen, want hij zoekt ook nog medeburgers voor het latere dearMoon Project. Voor deze missie moet de nog niet uitontwikkelde Starship-raket van SpaceX worden ingezet. Het zal de eerst private vlucht worden waarbij mensen voorbij een baan om de aarde gaan om vervolgens langs de maan te scheren. Dit moet in 2023 gaan plaatsvinden.

Nu de Sojoez niet meer de enige weg naar het ISS is, heeft Space Adventures ook al SpaceX gestrikt. Tussen eind dit jaar en begin volgend jaar moet de Space Adventures Crew Dragon-missie gelanceerd worden. Hier zal plaats zijn voor vier toeristen, waarbij elk stoeltje naar schatting 55 miljoen dollar kost.

Het hek lijkt inmiddels van de dam. Zelfs NASA, de organisatie die tien jaar geleden zijn bedenkingen had op het vooruitzicht van iemand als Dennis Tito in het ISS, heeft plannen om burgers de ruimte in te sturen. De organisatie wil met Tom Cruise een film aan boord van het ISS maken. "We hebben populaire media nodig om een nieuwe generatie ingenieurs en wetenschappers te inspireren om NASA's ambitieuze plannen tot realiteit te maken", zei Jim Bridenstine, de voormalige hoogste functionaris van de NASA. Deze vlucht met ook regisseur Doug Liman aan boord heeft nog geen concrete datum. Deze missie zal onderdeel zijn van een reeks vluchten die SpaceX met zijn Crew Dragon-capsule onderneemt in samenwerking met Axiom Space, een Amerikaans bedrijf dat al vier van dergelijke vluchten in de planning heeft.

Sojoez film ISS — V.l.n.r.: Yulia Peresild, Anton Shkaplerov en Klim Shipenko.

Na de vlucht met Maezawa op 8 december zullen de Sojoez-capsules nog lang niet van een welverdiende rust kunnen genieten. Hebben de Amerikanen plannen om Tom Cruise naar het ISS te sturen voor een film? Dat kunnen wij ook, zullen de Russen gedacht hebben. Roskosmos heeft ook plannen om een film te maken die zich deels in de ruimte afspeelt. De organisatie lijkt de NASA te snel af te zijn. De expeditie voor deze Russische film genaamd 'Challenge' moet op 5 oktober vanaf het Kosmodroom van Bajkonoer worden gelanceerd. De medische keuring van de actrice Yulia Peresild en regisseur Klim Shipenko is al voltooid en onlangs kwam er nogmaals groen licht voor de drie bemanningsleden, inclusief kosmonaut Anton Shkaplerov. Een eerste episode van een realityshow over deze missie is begin deze maand in Rusland uitgezonden.

Voor de Sojoez zijn er nog meer plannen. Roskosmos kan nog altijd goed extra inkomsten gebruiken en riep daarbij de hulp in van Glavkosmos. Dit marketingonderdeel van Roskosmos kwam in juni met een interessante oproep: 'Als je moe bent van de lockdown en de gesloten grenzen, dan denken we te weten hoe we een onvergetelijke reis voor je kunnen organiseren: vlieg met ons mee naar de ruimte!' Glavkosmos hoopt rijke burgers te interesseren voor vluchten naar het ISS, waar een gelikte website voor is gemaakt. Prijzen zijn niet bekendgemaakt.

SpaceX-missie Inspiration4

Net als Roskosmos is SpaceX duidelijk niet vies van ruimtetoerisme (en de daarmee gepaard gaande inkomsten), gelet op de plannen om Tom Cruise en andere burgers naar het ISS te brengen en zelfs de maan met een flyby te vereren. Voordat het zover is, volgt er zelfs nog een andere toeristenmissie genaamd Inspiration4. De lancering zal in de nacht van woensdag op donderdag plaatsvinden binnen een tijdsperiode van vijf uur, die om 02:02 uur Nederlandse tijd begint. De Falcon 9-raket met de capsule bovenop zal lanceren vanaf Launch Complex 39A van NASA's Kennedy Space Center in Florida.

Inspiration4 zal de boeken ingaan als de eerste ruimtevlucht die geheel bemand wordt door burgers. Er gaat geen enkele professional aan boord. Bij alle voorgaande missies was er altijd minstens een professionele astronaut aan boord en dat zal ook het geval zijn bij de meeste andere, toekomstige missies. Inspiration4 vormt daarop een uitzondering.

Inspiration4 crew — De bemanning, v.l.n.r: Chris Sembroski, Sian Proctor, Jared Isaacman en Hayley Arceneaux

Het is ook weer niet zo dat er helemaal geen relevante ervaring aanwezig zal zijn. Jared Isaacman, die via zijn bedrijf voor financiële dienstverlening Shift4 Payments een fortuin verdiende, is niet alleen maar de rijke suikeroom die naar schatting voor in totaal 200 miljoen dollar de vier stoeltjes opkocht. Hij is ook een ervaren piloot. Daarnaast gaat Chris Sembroski mee, een US Air Force-veteraan en medewerker van vliegtuigbouwer Lockheed Martin. Hij is de mission specialist. Verder stapt geoscience-hoogleraar en NASA-astronautkandidaat Sian Proctor aan boord; zij is de piloot voor de vlucht. De meest opmerkelijke keuze is de 29-jarige Hayley Arceneaux, een doktersassistente in het St. Jude Children's Research Hospital die eerder botkanker overleefde. Zij zal de medische officier zijn tijdens de missie. De voltallige bemanning is sinds maart aan het trainen voor de missie.

Inspiration 4 raket

SpaceX heeft er nogal wat werk van gemaakt om deze missie in de spotlights te plaatsen en aan te prijzen, getuige onder meer de Netflix-documentaire over deze missie. De eerste twee episodes verschenen op 6 september en vormen vooral een lange introductie van de vier bemanningsleden en zijn in die zin niet heel interessant. De recensent van bijvoorbeeld The Guardian was behoorlijk kritisch en stipte aan dat voor de introductie er nogal vaak wordt aangestipt hoe bijzonder en geweldig de missie zal worden, inclusief grote woorden als 'dit wordt de volgende significante stap' en dat deze missie van non-astronauten in een herbruikbare raket 'een kantelpunt' vormt. Er wordt ook stilgestaan bij het feit dat Isaacman 100 miljoen dollar heeft gedoneerd aan het St. Jude Children’s Research Hospital en dat getracht wordt om nogmaals dat bedrag bij elkaar te krijgen om in totaal 200 miljoen dollar te kunnen doneren. In totaal bestaat de documentaire uit vijf episodes en de laatste zal ook de terugkeer naar de aarde en beelden vanuit de Crew Dragon bevatten.

Inspiration4 capsule

Hoe ziet het missieverloop er ongeveer uit? Na de gebruikelijke stappen zoals het terugschroeven van de raketmotoren van de onderste trap en de ontkoppeling van beide trappen, zal op twaalf minuten en negen seconden na de lancering de Dragon-capsule loskomen van de bovenste rakettrap. Vlot daarna begint het proces om de neuskegel te openen, waarna de glazen koepel zichtbaar wordt. Normaal gesproken is dat gedeelte bestemd om te kunnen koppelen met het ISS, maar dat zal bij de Inspiration4-missie niet gebeuren, waardoor zo'n glazen uitkijkpost mogelijk werd. Dat zal volgens Musk waarschijnlijk het meeste het gevoel geven dat je echt in de ruimte bent. Het is ook meteen de plek voor de wc. Hoe die wc precies werkt, is niet bekend, maar een betere plek met een dergelijke 360-gradenuitzicht kun je je bijna niet voorstellen.

Inspiration4 koepel — Sian Proctor in de glazen koepel, voordat deze werd verscheept naar Florida om in de Crew Dragon-capsule te worden geïntegreerd.

Uiteindelijk zal de Dragon-capsule vliegen naar een hoogte van 575 kilometer, een stuk hoger dan de hoogte van het ISS, die op 408km rondjes om de aarde aflegt. Na de lancering zullen er ongeveer drie dagen voorbij gaan voordat de bemanning weer terugkeert naar de aarde om uiteindelijk voor de kust van Florida in zee neer te komen. Tijdens de vele rondjes om de aarde zal de bemanning niet alleen van het uitzicht en de gewichtloosheid genieten en contact hebben met de aarde; ze hebben ook toegezegd bepaalde medische experimenten uit te voeren, zoals het afnemen van bloed.

SpaceX Crew Dragon interieur — Een impressie van de touchscreens in een Crew Dragon-capsule, hier zichtbaar tijdens een eerdere testmissie.

De vlucht zal normaal gesproken volledig autonoom verlopen, maar als het nodig is kan de bemanning handmatig ingrijpen en de besturing overnemen middels de combinatie van knoppen en met name touchscreens. Isaacman kan overigens bepalen hoe lang de missie zal duren. Dat zei Elon Musk eerder. Hij kan ook beslissen over de missieparameters. Dat maakt dat de missie ook korter of langer dan drie dagen kan duren.

Blue Origin en Virgin Galactic

Er is ook een vorm van ruimtetoerisme die de lat letterlijk wat minder hoog legt. In plaats van rondjes om de aarde op 575 km, het bezoeken van het ISS als pseudo-filmset op ruim 400km hoogte of zelfs een scheervlucht langs de maan, kan ook het bereiken van de ruimte het einddoel zijn. Blue Origin, het ruimtevaartbedrijf van Amazon-oprichter Jeff Bezos, en Virgin Galactic van Richard Branson zetten specifiek hierop in. Blue Origin mikt op het bereiken van de Kármánlijn, de naam van de denkbeeldige grens van de ruimte op een hoogte van 100km; Virgin Galactic houdt daarentegen de grens van de Amerikaanse overheid en NASA aan, te weten 80km. De verschillen tussen de aanpak van beide bedrijven eindigt daar niet; ze pakken hun voorgenomen commerciële toeristentripjes heel anders aan.

Virgin Galactic

Het heeft even geduurd, maar op 11 juli was het dan zover. Virgin Galactic voltooide zijn eerste volledig bemande testvlucht naar de rand van de ruimte, tot een hoogte van ongeveer 86km. Naast de twee piloten, een hoofdinstructeur en twee ingenieurs was ook Virgin Group-oprichter Richard Branson aan boord. Het idee is dat Virgin Galactic in de niet al te verre toekomst vergelijkbare commerciële, suborbitale vluchten gaat aanbieden aan ruimtetoeristen. Het bedrijf heeft al tickets voor dergelijke vluchten verkocht, voor een prijs van 250.000 dollar per stoeltje.

Eventuele kopers hoeven geen raketervaring te verwachten, in de zin van een lancering vanaf de grond die loodrecht omhoog gaat. Virgin Galactic heeft een opmerkelijke methode ontwikkeld. Voor de ruimtetripjes wordt een draagvliegtuig gebruikt dat in de lucht een door een raketmotor aangedreven ruimtevaartuig 'afwerpt'. In dit ruimtevaartuig, genaamd SpaceShipTwo, zit de bemanning. Een speciaal ontworpen draagvliegtuig, de WhiteKnightTwo oftewel VMS Eve, brengt SpaceShipTwo tot een hoogte van zo'n 15km, waarna laatstgenoemde wordt losgelaten. De hybride raketmotor van het ruimtevaartuig wordt ontstoken, waarna het snel richting de ruimte gaat, in ieder geval voorbij de 80km. Na zo'n vijf minuten met gewichtloosheid keert SpaceShipTwo weer terug naar de aarde en functioneert het in feite als een zweefvliegtuig dat gewoon landt op een landingsbaan.

De eerste Spaceship III, genaamd VSS Imagine. Dit is de nieuwste versie van het ruimtevaartuig dat Virgin Galactic wil inzetten voor de ruimtetripjes. Deze volgt VSS Unity op.

Branson heeft in het verleden meerdere keren beloftes gedaan over de aanvang van de commerciële ruimtevluchten en aantallen. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat in 2007 de eerste passagiers de ruimte in zouden gaan. Toen dat niet werd gehaald, zei Branson in 2009 dat hij hoopte in de volgende paar jaar duizenden mensen de ruimte in te sturen. En in 2017 gaf hij aan dat vanaf begin 2018 de eerste passagiers de ruimte konden bereiken. Dit is allemaal niet gehaald. Onder meer ongelukken hebben daar aan bijgedragen. Op 26 juli 2007 kwamen drie medewerkers van vliegtuigbouwer Scaled Composites om het leven door een explosie tijdens het testen van de SpaceShipTwo. En op 31 oktober 2014 kwam een testpiloot om het leven toen hij tijdens een gemotoriseerde testvlucht het remsysteem te vroeg activeerde. Hierbij wordt het dubbele staartstuk negentig graden gedraaid, waardoor een groter oppervlak ontstaat. Daarmee neemt de luchtweerstand toe en wordt een tragere en veiligere afdaling door de atmosfeer mogelijk. Omdat dit te vroeg gebeurde, brak het toestel in de lucht, waarna het neerstortte. Een tweede testpiloot overleefde het, maar raakte zwaargewond.

Ook nu is er weer enige tegenslag. Allereerst loopt er een onderzoek van de FAA. Deze Amerikaanse luchtvaarttoezichthouder bepaalde eerder dat Virgin Galactic niet meer mag vliegen tot er duidelijkheid is over een afwijking tijdens de vlucht van 11 juli. De FAA spreekt over een probleem waarbij het ruimtevaartuig bij de terugkeer naar Spaceport America in New Mexico afwijk van de toestemming die Air Traffic Control had gegeven. Tijdens de fase van het stijgen door de ontstoken raketmotor, was een rood waarschuwingslampje te zien. Dat kwam omdat er gedurende 1 minuut en 41 seconden buiten het beoogde gebied werd gevlogen. Een woordvoerder van Virgin Galactic erkende dit, maar wilde in een toelichting aan TechCrunch ook vooral benadrukken dat verder alles succesvol was verlopen en dat de inzittenden op geen moment in gevaar zijn geweest.

Daar komt nog een ander, ongerelateerd issue bij. Onlangs kwam het bedrijf met een update over de een voorgenomen Unity 23-testvlucht met de Italiaanse luchtmacht. Deze 23e vlucht voor VSS Unity zal drie betalende bemanningsleden van de Italiaanse luchtmacht en de National Research Council hebben, met als doel het meten en evalueren van de effecten van de transitie van normale zwaartekracht naar microzwaartekracht op het menselijk lichaam. Deze onderzoeksvlucht had deze maand moeten plaatsvinden, maar dat zal waarschijnlijk halverwege oktober op zijn vroegst worden. Er is namelijk door een derde partij, een toeleverancier, melding gemaakt van een potentiële fabricagefout bij een component van het flight control actuation system. Vooralsnog is niet duidelijk of dit defect daadwerkelijk aanwezig is in de vliegtuigen van Virgin Galactic en of reparaties nodig zijn en dat leidt samen met het nog niet afgesloten FAA-onderzoek tot vertraging.

Blue Origin

Als de ene steenrijke aardbewoner naar de ruimte gaat met een eigen bedrijf kan de ander natuurlijk niet achterblijven. Amazon-oprichter Jeff Bezos, zijn broer, de 18-jarige Nederlander Oliver Daemen en de 82-jarige luchtvaartlegende Wally Funk vormden de bemanning van de eerste bemande ruimtevlucht van Blue Origin. Dit gebeurde met een raket van Bezos' ruimtevaartbedrijf bedrijf Blue Origin. De vlucht verliep zonder problemen, de raketbooster landde succesvol en ook de Crew Capsule met de bemanning landde veilig. Na het neerkomen in de woestijn was Bezos zo ruiterlijk om ook alle Amazon-medewerkers en -klanten te bedanken, 'omdat jullie voor dit alles hebben betaald'. Deze uitspraak kwam hem op de nodige kritiek te staan.

Blue Origin pakt deze tripjes heel anders dan Virgin Galactic aan. Conform het vtvl-concept gaat er een raket genaamd New Shepard omhoog, om vervolgens na passeren van de Kármánlijn weer terug naar beneden te gaan. Dit is een herbruikbare raket met een hoogte van 18 meter die grofweg uit twee delen bestaat: een booster en daarbovenop de ruimtecapsule waar de astronauten of ruimtetoeristen in zitten. Na lancering accelereert de booster zo;n 2,5 minuut, waarna de capsule loskomt en de booster na een vrije val van enkele minuten geheel autonoom verticaal landt. De BE-3-raketmotor, die de capsule in de ruimte brengt, wordt voor de terugkeer herstart, waarmee de booster uiteindelijk wordt afgeremd tot een valsnelheid van ongeveer 8km/u, zodat een veilige verticale landing mogelijk is. De ruimtecapsule wordt bij de terugkeer naar de aarde afgeremd met parachutes. Beide onderdelen zijn daarna in principe geschikt om te worden hergebruikt. In november 2015 was Blue Origin het eerste bedrijf dat erin slaagde om een raket na lancering weer te laten landen.

Het doel van Bezos is om dit soort tripjes met betalende toeristen vaker uit te voeren. Dit jaar moeten er nog twee van dergelijke passagiersvluchten plaatsvinden. Ervan uitgaande dat de issues bij Virgin Galactic snel worden overwonnen, kunnen toeristen met genoeg geld echter ook terecht bij Branson. De prijzen voor stoeltjes in ruimtevaartuigen van Virgin Galactic beginnen vanaf 450.000 dollar. Blue Origin is daar minder helder over. Het bedrijf heeft geen officiële bedragen genoemd. Daardoor moet nu worden uitgegaan van veel hogere prijzen bij Blue Origin, aangezien bekend is dat de eerste stoel voor 28 miljoen dollar werd geveild. Dat wil niet zeggen dat een dergelijke prijs ook voor komende vluchten word gehanteerd, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat het goedkoper wordt dan Virgin Galactic.

Wellicht dat Jeff Bezos het daarom ook niet kon laten deze concurrent op Twitter door de mangel te halen. In een officieel bericht van Blue Origin wordt een vergelijking met Virgin Galactic gemaakt, waarbij het bedrijf van Bezos op alle punten als winnaar uit de bus komt. Zo wordt aangestipt dat Virgin Galactic niet de Kármánlijn passeert, geen ontsnappingssysteem heeft, een povere vlieghistorie heeft, slechts kleine vliegtuigraampjes gebruikt en qua uitstoot een veel grotere negatieve impact heeft op de ozonlaag. Wellicht was deze tweet een reactie op een eerdere sneer van Branson. De Brit kon het tijdens een interview met CNBC niet laten om enigszins plagend het volgende te antwoorden op een vraag over het verslaan van Jeff Bezos: 'Jeff who?' Dat ging weliswaar meteen gepaard met een brede lach, maar dat de twee bedrijven elkaars concurrenten zijn, is duidelijk. En dan is er ook nog Virgin Orbit, de tak van Virgin om satellieten in een baan om de aarde te krijgen. Ook op dat vlak zullen Branson en Bezos tot op zekere hoogte elkaars concurrenten zijn.

Blue Origin New Glenn — Render van de New Glenn-raket

Na de vlucht met Bezos van juli, heeft New Shepard overigens alweer een keer gevlogen. Die vlucht vond eind augustus plaats en vormde de 17e New Shepard-missie naar de ruimte. Er waren geen mensen aan boord. In plaats daarvan vervoerde de raket payloads voor de NASA en commerciële partijen. Het ruimtevaartbedrijf wil uiteindelijk net als SpaceX ook een grote speler worden op het vlak van satellieten en payloads in een baan om de aarde te brengen. Met de relatief kleine New Shepard gaat dat niet lukken. Daarvoor moet de New Glenn-raket worden ingezet. Deze raket, die groter en krachtiger is dan de Falcon 9, zou volgens Blue Origin in het laatste kwartaal van volgend jaar zijn maiden flight moeten maken.

Kritiek op ruimtetoerisme

De verschillende toeristenvluchten naar de ruimte leveren leuke beelden op en dat zal zeker ook bij Inspiration4 het geval zijn. Er vallen echter ook wel wat kritische kanttekeningen te plaatsen bij al deze ondernemingen. Allereerst moet je een gelukkige uitverkorene zijn of anderszins een geluksvogel, zoals de 18-jarige Nederlander Oliver Daemen. Hij kreeg van zijn rijke vader het ticket betaald waardoor hij uiteindelijk met Bezos omhoog kon. Voor de gemiddelde burger die niet minstens een half miljoen euro over heeft of multimiljonair is, zijn dit soort tripjes onbereikbaar. Dan kan Branson nog zo hard roepen dat 'we hier zijn om de ruimte toegankelijker te maken voor iedereen', maar dat is een statement dat nauwelijks kan worden waargemaakt. Voor enigszins jaloerse mensen die dit alles gadeslaan is er wellicht wel een kleine geruststelling: Vlak voor de vlucht van Jeff Bezos veranderde de FAA de regels, zodat de inzittenden niet officieel het astronautenspeldje kunnen krijgen.

Daarnaast is er bij dit soort ondernemingen ook altijd wel een ietwat zuur commentaar te horen dat al dat geld beter besteed had kunnen worden. Leuk als al die steenrijke figuren met hun bedrijven naar de ruimte willen, maar wat heeft een gemiddelde aardbewoner daar eigenlijk aan? Er zijn hier tenslotte genoeg problemen, zoals klimaatverandering, armoede en een pandemie. Robert Reich, de Amerikaanse minister van Arbeid ten tijde van de regeerperiode van Bill Clinton, vroeg zich in juli op Twitter openlijk af of er nog meer mensen gealarmeerd zijn dat 'miljardairs hun eigen private ruimterace houden, terwijl er recordbrekende hittegolven zijn die vuurspuwende drakenwolken creëren en zeedieren doodkoken in hun schelpen'.

Space Shuttle Hubble — De Hubble-telescoop

Feit is dat mensen naar de ruimte brengen onevenredig duur is. Een columnist van de LA Times haalde een uitspraak van Riccardo Giacconi aan, de voormalige directeur van het Space Telescope Science Institute. Hij gaf eerder aan dat bijvoorbeeld bij de Hubble Space Telescope nogal sprake was van verspilling. Deze ruimtetelescoop werd in 1990 in de ruimte geplaatst door de Space Shuttle, maar dat had volgens hem net zo goed gekund via een onbemande missie. Hij schatte dat voor de kosten van de enkele Space Shuttle-vlucht maar liefst zeven Hubble-telescopen hadden kunnen worden gelanceerd. Het Space Shuttle-programma was ook wel gigantisch duur en is daarom niet voor niets de nek omgedraaid, maar dit is slechts een voorbeeld van de kosten die gemaakt moeten worden om mensen naar de ruimte te brengen.

Een belangrijker kritiekpunt is dat dit soort vluchten nauwelijks of geen wetenschappelijke waarde hebben. De technologie en de hardware is in veel gevallen al eerder ontwikkeld om astronauten naar het ISS te brengen, denkend aan de Sojoez-capsules of de Crew Dragon. De drang om toeristen naar de ruimte te brengen levert in die zin geen nieuwe technologische ontwikkelingen op. VSS Unity en New Shepard zijn wel speciaal gemaakt voor de ruimtetripjes. De ervaringen met New Shepard zullen ongetwijfeld meehelpen bij de voltooiing van New Glenn, dus in die zin kan New Shepard nog wel bijdragen aan verdere technologische ontwikkeling. Maar als echt gekeken wordt naar wetenschappelijk onderzoek, stelt het, afgezien van wat kleine, korte wetenschappelijke experimentjes, nog weinig voor. Bovendien zijn deze ruimtevaartuigen veelal niet geschikt om wetenschappelijke ruimtemissies mogelijk te maken. Bijvoorbeeld de James Webb-telescoop, die op 18 december de ruimte in moet gaan, heeft een veel groter vehikel in de vorm van een Ariane 5-raket nodig om in de ruimte te geraken.

Misschien wel de belangrijkste kritiek gaat over de duurzaamheid en de impact op het milieu. Weliswaar is er steeds meer sprake van herbruikbare raketten en capsules, maar de grondstoffen die nodig zijn om alles te produceren, zijn ook niet oneindig. Veel belangrijker is de kritiek op de uitstoot. In de tweet waarin Blue Origin Virgin Galactic negatief probeerde af te schilderen, gaf het bedrijf aan dat de hybride raketmotor van Virgin met HTPB, oftewel hydroxyl-terminated polybutadiene, en di-stikstofmonoxide wel honderd keer schadelijker voor de ozonlaag is dan een vlucht met New Shepard. Daarbij zou volgens Blue Origin namelijk alleen maar water worden uitgestoten 'met minimale impact op het milieu'.

Los van deze subjectieve beweringen is het een feit dat dit soort ruimtemissies niet goed zijn voor het milieu. Op het vlak van de CO₂ zijn de ruimtelanceringen verantwoordelijk voor slechts een fractie van de uitstoot als het wordt vergeleken met de commerciële luchtvaart, zelfs als ook de uitstoot wordt meegerekend die bijvoorbeeld gepaard gaat met het transporteren, maken en koelen van de brandstoffen. Blue Origin zegt bovendien koolstofvrije brandstof te gebruiken en Musk zegt groot voorstander te zijn van een CO₂-heffing.

Het thema CO₂ staat dus op de agenda, maar dat lijkt wat minder op te gaan voor de directe impact van de uitstoot op onze atmosfeer. Uit bulderende, ontstoken raketmotoren komt roet. Elke raketmotor die op basis van bijvoorbeeld kerosine of methaan functioneert, stoten roetdeeltjes direct uit in de bovenste delen van onze atmosfeer. Daar kunnen ze jaren circuleren en absorberen ze zonnestraling, waarmee in feite wordt verhinderd dat zonlicht volledig de aarde bereikt. Dat leidt tot een zeker koelend effect, maar het is maar de vraag hoe wenselijk dat is.

Bovendien zijn er nog andere chemische verbindingen die schadelijk zijn. De uitstoot van raketten gaat rechtstreeks de stratosfeer in. Bijvoorbeeld aluminiumoxide en chloorgas. Daarmee worden chemische reacties met het ozon van de ozonlaag versneld, zodat het ozon wordt omgezet in zuurstof. Zelfs de uitstoot in de vorm van waterdamp en stikstofoxiden, wat gepaard gaat met het gebruik van vloeibare brandstoffen, kunnen een negatieve invloed hebben op het ozon. Waterdamp zorgt namelijk voor wolken in de stratosfeer die dit soort reacties makkelijker en sneller laten plaatsvinden.

Falcon 9 Inspiration4 — Recente foto van de Falcon 9-raket die klaarstaat voor de Inspiration4-missie.

Wellicht dat alle inkomsten afkomstig van de ruimtetoeristen uiteindelijk wel een nutte bijdrage kunnen leveren. De armlastige Russische ruimtevaart kan het geld tenslotte goed gebruiken en wie weet dat de plannen van Musk om Mars aan te doen en de plannen van Bezos om zware industrie naar de maan te verhuizen zonder dit soort inkomsten nog lastiger zijn realiseren. De twee heren hadden hun geld ongetwijfeld nuttiger kunnen besteden, maar in ieder geval kan het publiek meegenieten van het spektakel. Wie wil nou niet Tom Cruise stunts zien uitvoeren in de ruimte en zijn 'acteertalent' tentoon zien spreiden in het ISS?