VoetbalTV kreeg onterecht een boete van de Autoriteit Persoonsgegevens voor het uitzenden van amateurwedstrijden. De Raad van State tikt de strenge toezichthouder stevig op de vingers, maar de verwachte uitleg waar juristen en bedrijven op hoopten, blijft alsnog uit.
VoetbalTV kreeg al vroeg in zijn bestaan te maken met de Autoriteit Persoonsgegevens. Dat bleek later ook de doodsteek van het bedrijf te zijn. VoetbalTV is een online streamingdienst die voetbalwedstrijden in het amateurvoetbal uitzendt. Het is een samenwerking tussen tv-boer Talpa en de KNVB. Of beter gezegd, was, want inmiddels is VoetbalTV failliet. Kort na de oprichting maakte de Autoriteit Persoonsgegevens bekend een onderzoek te starten naar VoetbalTV. De privacytoezichthouder zag een potentiële overtreding van de privacywet: VoetbalTV zond wedstrijden online uit, met vaak minderjarige spelers die daar geen toestemming voor gaven.
Het onderzoek duurde lang. Pas anderhalf jaar later, eind 2019, kwam de AP met de uitspraak: het was van plan een boete van 575.000 euro op te leggen. Het bleef bij een plan. De AP zei 'binnen 13 weken' met een definitief boetebesluit te komen. Een dergelijk boetebesluit is belangrijk voor een bedrijf. Daarin staat precies welke AVG-regels het bedrijf overtreedt. Op basis daarvan kan het bedrijf bepalen hoe het die overtredingen oplost, of het kan in beroep gaan tegen de uitspraak.
In het geval van VoetbalTV liet de uitspraak op zich wachten. Het duurde en duurde maar. In de tussentijd stopte VoetbalTV alle zaken, want tsja, hoe lang wil je de wet nog overtreden? Omdat de AP zo lang op zich liet wachten, ging VoetbalTV failliet.
Naar de rechter voor je eigen boete
De AP heeft het vaak te druk om zaken op te pakken
Het is een bekend probleem: de Autoriteit Persoonsgegevens heeft het zo druk, dat het aan handhaving amper toekomt. Het was voornamelijk door die traagheid dat VoetbalTV failliet ging, erkende voorzitter Aleid Wolfsen vorig jaar in een interview met Tweakers.
Omdat VoetbalTV zo lang moest wachten op een uitspraak, stapte het bedrijf zelf maar naar de rechter. "Alsof je naar de politie moet om te vragen of je je onterechte verkeersboete alsjeblieft mag betalen", zei oprichter Maarten Hoffer vorig jaar tegen Tweakers.
De rechter tikte de AP stevig op de vingers, want die had de boete niet mogen geven. Voor VoetbalTV kwam die uitspraak, na het faillissement, te laat. "Bitterzoet", noemde Hoffer dat toen. De Autoriteit Persoonsgegevens ging tegen die uitspraak in beroep en liet de zaak voorkomen tot aan de Raad van State. De Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad heeft nu een definitieve uitspraak gedaan: de boete moet van tafel.
Wanneer is een belang rechtvaardig?
Toch is een belangrijke vraag met de uitspraak nog niet beantwoord. Dat is jammer, want het zou Nederlandse bedrijven meer houvast kunnen geven over de AVG en de privacywet. Die vraag draait om het gerechtvaardigd belang.
De belangrijke vraag in de AVG is wat een gerechtvaardigd belang precies is
Een van de belangrijkste pijlers van de AVG is dat een bedrijf een grondslag moet hebben voor het verzamelen van gegevens. Toestemming is een grondslag, maar het kan ook dat een andere wet het verplicht, bijvoorbeeld om fraudebestrijding mogelijk te maken. Het gerechtvaardigd belang is ook een grondslag, maar dat is een beetje een joker. Kortgezegd moet een bedrijf kunnen aantonen dat het een belang heeft om gegevens te verwerken, bijvoorbeeld om het bedrijf overeind te houden.
Alleen: wát er dan precies wel en niet gerechtvaardigd is, staat niet in de wet. Het principe van de AVG is dat een bedrijf moet kunnen aantonen wanneer een belang gerechtvaardigd is. Het is vervolgens de taak van de toezichthouder om te toetsen of dat zo is of niet. Een bedrijf dat stelt dat het belang gerechtvaardigd is, moet bijvoorbeeld aantonen dat het een minimaal aantal gegevens verzamelt en waar die precies voor nodig zijn. Ook moeten ze de risico's voor klanten afwegen.
Verwarring en onduidelijkheid
Dat is wel eens verwarrend. Veel juristen waren het er bijvoorbeeld min of meer over eens dat direct marketing een gerechtvaardigd belang was voor een bedrijf. De privacyimpact voor mensen van wie gegevens werden verzameld, zou daarbij bijvoorbeeld klein zijn. Toen de Koninklijke Nederlandse Lawn Tennis Bond in 2020 een boete kreeg voor precies dat feit, waren juristen daar verbaasd over.
Juristen hebben altijd gesteld dat geld verdienen prima een gerechtvaardigd belang kan zijn. Als een bedrijf persoonsgegevens nodig heeft om geld te verdienen, dan zou dat op zichzelf een goede reden kunnen zijn om ze te verzamelen. Het bedrijf moet dan wel aan voorwaarden voldoen, bijvoorbeeld op het gebied van dataminimalisatie en beveiliging, en de privacyimpact en -risico's goed kunnen verantwoorden en afstemmen.
'Nooit commercieel'
De AP zegt dat geld verdienen nooit een goede reden is om data te verzamelen
De Autoriteit Persoonsgegevens is het daar niet mee eens. Die nam al in een document in 2019 hard stelling: "Wat ook niet als een gerechtvaardigd belang kwalificeert, is bijvoorbeeld: het enkel dienen van zuiver commerciële belangen, winstmaximalisatie, het zonder gerechtvaardigd belang volgen van het gedrag van werknemers of het (koop)gedrag van (potentiële) klanten, etc."
De AP laat er weinig twijfel over bestaan: 'Ik wil geld verdienen met deze gegevens' is nooit een gerechtvaardigd belang. Juristen zijn daar verbaasd over, maar ze zijn niet de enige. Ook de Europese Commissie waarschuwde de Nederlandse privacytoezichthouder dat het een te strenge interpretatie heeft van het gerechtvaardigd belang. Ook op andere terreinen is de AP vaak opvallend streng. Het nam bijvoorbeeld de stelling dat locatiedata per definitie nooit anoniem kunnen zijn. De AP vindt niet dat het een te strenge interpretatie hanteert. Toen Tweakers daar vorig jaar naar vroeg, zei Aleid Wolfsen dat veel andere Europese toezichthouders inmiddels strenge interpretaties van de AP ook zijn gaan volgen.
De rechtszaak van VoetbalTV draaide precies om deze zaak. De AP concludeerde ook in de rechtszaal dat het doel van VoetbalTV, geld verdienen met de wedstrijduitzendingen, geen gerechtvaardigd belang had. Juristen keken daarom met argusogen naar de zaak. De uitspraak van de Hoge Raad zou mogelijk antwoord geven op een ingewikkelde vraag: kan een commercieel belang gerechtvaardigd zijn?
Procesfout
De uitspraak van de Raad van State draait vooral om een procesfout
Nu de uitspraak er is, valt die tegen. De Afdeling rechtspraak zegt er namelijk niets over. Dat komt omdat VoetbalTV niet één, maar drie gerechtvaardigde belangen had. Winst maken was er één, maar VoetbalTV zegt ook dat het 'de betrokkenheid en het spelplezier van voetballiefhebbers vergroot', het 'technische analyses mogelijk maakt voor trainers en analisten' en het vrienden en familie de mogelijkheid geeft om wedstrijden op afstand te kunnen bekijken. Geld verdienen is dus slechts één doel voor de dienst.
De Raad van State heeft nu vooral kritiek op de AP dat het die belangen niet meenam in zijn besluit. "De AP heeft ten onrechte bij de beoordeling van de eerste voorwaarde de door VoetbalTV gestelde belangen niet meegewogen", zegt de Raad. "Gelet op de aard van de activiteiten van VoetbalTV - het maken van beelden van voetbalwedstrijden en deze ter beschikking stellen aan derden - is de verwerking van persoonsgegevens noodzakelijk voor meer dan alleen de commerciële belangen van VoetbalTV."
Daarmee blijft de grote vraag die al jaren rond deze kwestie speelt, onbeantwoord. "De vraag of een uitsluitend commercieel belang op zichzelf een gerechtvaardigd belang kan zijn, hoeft daarom niet te worden beantwoord", schrijft de Raad.
Geen antwoorden
Daarmee slaat de discussie een beetje dood. Voor juristen en voor bedrijven die data verzamelen is nog steeds niet duidelijk of een commerciële belang telt als een gerechtvaardigd belang. De AP gaat daar in een reactie niet op in. Die blijft bij haar standpunt: "Het standpunt van de AP over gerechtvaardigd belang heeft veel discussie losgemaakt", schrijft het bedrijf in een reactie. "Maar ons doel is de vrijheid van burgers te beschermen. Bij twijfel of discussie kiezen wij dus altijd voor de uitleg van de wet die de beste bescherming biedt aan burgers." De AP zegt ook wat het dan wél als gerechtvaardigd belang ziet. Ze noemen bijvoorbeeld het opslaan van gegevens 'om grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer te onderzoeken of de veiligheid van burgers te bevorderen.' De toezichthouder zegt ook dat het nu 'de uitspraak verder gaat bestuderen, voordat zij bepaalt hoe verder na deze uitspraak'.
/i/2004735554.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005218126.jpeg?f=fpa)
/i/2005164088.png?f=fpa)
/i/2005182236.png?f=fpa)
/i/2004857498.png?f=fpa)
/i/2004907232.png?f=fpa)
/i/2004779058.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2000614887.jpeg?f=fpa)
/i/1202991430.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/1297959687.jpeg?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/77607/crop5a9924c9496fb_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/26472/crop63c11fd278212_cropped.jpg?f=community){kind=small}