Diablo IV is Blizzard Entertainments snelst verkopende game ooit. Hoewel er geen verkoopcijfers zijn gedeeld, zou het record gevestigd zijn op basis van pre-ordercijfers. Het kwam overigens nog niet voor dat Blizzard een game op zoveel platformen tegelijkertijd uitbracht.

Hoewel er dus geen exacte cijfers gedeeld zijn, zou de ontwikkelaar nog nooit zoveel games in de pre-orderfase verkocht hebben, gekeken naar verkopen op zowel pc als alle consoles. In een persbericht gepubliceerd door Business Wire zegt Blizzard dat de dungeoncrawler sinds de beperkte release op 1 juni al 96 miljoen uur gespeeld is, ofwel bijna 11.000 jaar. Gamers die de Digital Deluxe- of Ultimate-editie van het spel kochten kregen op die dag al toegang, terwijl de release van de standaardversie in de nacht van 5 op 6 juni plaatsvond.

Diablo IV is beschikbaar voor de pc, Xbox Series X en S, Xbox One en de PlayStation 4 en 5. Het is overigens voor het eerst sinds de release van de originele Overwatch uit 2016 dat Blizzard een volledige betaalde game direct voor meerdere platformen uitbracht. Het kwam daarnaast nog nooit voor dat een game van het Amerikaanse bedrijf op zoveel platformen tegelijkertijd uitkwam. Alleen Overwatch 2 werd ook in een keer op de vermelde platformen uitgebracht. Die game had binnen de eerste tien dagen ruim 25 miljoen spelers, maar het ging in dat geval om spelersaantallen van een free-to-playshooter en dus niet om daadwerkelijke verkoopcijfers.

Grote streamingdiensten moeten 5 procent van de in Nederland verdiende jaaromzet in Nederlandse producties gaan investeren. De Tweede Kamer heeft een wet goedgekeurd waardoor dit verplicht wordt. Het is nu aan de Eerste Kamer om de wet definitief in te laten gaan.

De wet moet ervoor zorgen dat grote streamingdiensten een deel van de in Nederland verdiende inkomsten ook weer hier uitgeven. Hierdoor moet er een groter aanbod aan Nederlandse content beschikbaar komen, zo schrijft de Rijksoverheid. "Nederlandse verhalen krijgen op [streamingdiensten] steeds minder ruimte, met name door groeiende budgetten voor buitenlandse films, series en documentaires."

Streamingdiensten die meer dan 10 miljoen euro per jaar omzetten in Nederland moeten 5 procent van die omzet hier investeren; de platformen mogen zelf kiezen of titels geproduceerd, gecoproduceerd of aangekocht worden, zolang het maar om Nederlandse producties gaat. Minimaal 60 procent van die producties moet weer door 'onafhankelijke producenten' gemaakt worden.

De helft van het betreffende geld moet verplicht geïnvesteerd worden in films, series en documentaires. Wat er met de overige helft gebeurt, mogen streamingdiensten zelf bepalen. Hieronder vallen volgens een woordvoerder van staatssecretaris voor Cultuur en Media Gunay Uslu bijvoorbeeld ook reality-, comedy- en theaterproducties. De diensten mogen het geld niet uitgeven aan het verslaan van sportevenementen of -wedstrijden, zo staat nadrukkelijk in het wetsvoorstel.

Dankzij de wet moet er naar schatting tenminste 40 miljoen euro per jaar in de Nederlandse film- en televisiesector geïnvesteerd worden. Voor de berekening werd gekeken naar de in Nederland verdiende omzet van grote streamingdiensten in 2022. De woordvoerder noemt onder meer Netflix, Disney+, Amazon Prime Video, Discovery+ en HBO Max, Apple TV+ en Videoland; deze streamingdiensten zouden onder de nieuwe wet 'voldoende Nederlandse producties' moeten laten zien.

De wet werd aangedragen door Gunay Uslu, staatssecretaris voor Cultuur en Media. De coalitiepartijen en de BoerBurgerBeweging hebben nu met de wet ingestemd. Gezien de aankomende samenstelling van de Eerste Kamer, met onder meer zestien toekomstige zetels voor de BBB, is het aannemelijk dat er ook in de Senaat met de wet wordt ingestemd. Eerdere voorstellen tot een dergelijke investeringsplicht voor streamingdiensten strandden de afgelopen jaren.

De KNVB en start-up Revolt kondigen een samenwerkingsverband aan waardoor honderden Nederlandse amateurvoetbalverenigingen gratis EV-laadpalen kunnen krijgen. Revolt plaatst deze palen gratis, maar in ruil daarvoor worden de palen van een reclamescherm voorzien.

De Nederlandse voetbalbond wil in het kader van het Groene Club-initiatief in 2025 honderden voetbalverenigingen voorzien van laadpalen voor elektrische voertuigen. Op deze manier moet elektrisch rijden naar eigen zeggen gestimuleerd worden en kunnen verenigingen een 'actieve rol spelen in de transitie naar duurzame mobiliteit en het verminderen van CO₂-uitstoot'.

Voetbalclubs kunnen zich opgeven voor het initiatief en kunnen dan de Hub-laadpalen krijgen, die door Revolt geïnstalleerd en onderhouden worden. Hubs zijn laadpalen met daarin een vrij groot digitaal reclamebord. Op de afbeelding hiernaast is overigens een Revolt One te zien, niet de Hub.

De start-up rekent naast de gebruikelijke stroomkosten een extra 'beperkte opslag' die aan de bijbehorende vereniging gegeven wordt. De KNVB spreekt dan ook van een extra verdienmodel voor voetbalclubs. Dat geld zou dan weer geïnvesteerd kunnen worden in de verdere ontwikkeling van de vereniging.

Computex is niet alleen een plek waar veel nieuwe hardware officieel gepresenteerd wordt, maar ook een ontmoetingsplek voor vrijwel iedereen die iets met computercomponenten doet. In de wandelgangen kregen we een duidelijk doch officieus beeld van welke cpu's we dit jaar mogen verwachten.

Intel: Raptor Lake-refresh, (geen) Meteor Lake en Arrow Lake

Stukje bij beetje lekte de afgelopen maanden al uit dat Meteor Lake, de geplande opvolger van de dertiende generatie cpu's, Raptor Lake, uit de desktopplannen van Intel verdween. Op de beurs bevestigden diverse bronnen dat deze generatie, technisch zeer interessant vanwege de overstap naar Intel 4 en een chipletontwerp, voor de desktop compleet wordt overgeslagen. In plaats daarvan heeft Intel in het derde of vierde kwartaal een Raptor Lake-refresh gepland staan.

Hoewel die refresh vrijwel dezelfde fysieke chips gebruikt als Raptor Lake, gaat Intel er toch voor kiezen om de Raptor Lake-refresh op de markt te brengen als de veertiende generatie Core-processors. Dat om verwarring tussen cpu's gebaseerd op oude en nieuwe procedés te voorkomen; vergelijkbaar met toen Intel gelijktijdig 10nm- en 14nm-cpu's verkocht, gaat het bedrijf aan de naamgeving van zijn processors sleutelen. Details daarover zullen in de komende weken bekend worden gemaakt. Technisch hoef je van de desbetreffende refresh echter weinig meer te verwachten dan nog iets hogere kloksnelheden en daarmee een nog wat hoger stroomverbruik. Ook komen er geen nieuwe chipsets op de markt.

Z790 blijft dus het topmodel, maar moederbordfabrikanten zullen de 'nieuwe generatie' wel aangrijpen voor het uitbrengen van bijgewerkte modellen. Die zagen we op Computex al bij ASRock, Gigabyte en MSI. Maar goed, strikt genomen is dit daarmee wel de eerste keer sinds mensenheugenis dat Intel drie generaties lang dezelfde socket blijft gebruiken. Tot slot zou Intel de nieuwe cpu's kunnen gaan specificeren met een hogere geheugensnelheid; in de praktijk kunnen vrijwel alle Raptor Lake-chips al veel hogere snelheden aan dan de opgegeven DDR5-5600.

Hoewel Meteor Lake later dit jaar wel uitkomt voor laptops, zal voor de desktop in 2024 in een keer de overstap worden gemaakt naar diens opvolger Arrow Lake. Die generatie bestaat net als Meteor Lake uit diverse tiles, waarvan een deel op Intels eigen productieprocessen wordt gemaakt en een deel bij TSMC. Omdat Meteor Lake voor de desktop wordt overgeslagen, zou de prestatietoename generatie-op-generatie richting die van Alder Lake kunnen gaan, toen Intel eindelijk van 14nm afstapte.

Arrow Lake maakt gebruik van de nieuwe socket 1851 en wordt volgens de huidige planning op de markt gebracht als 15th Gen Core. Het topmodel krijgt naar verluidt nog altijd 8 P-cores, maar het aantal E-cores wordt wel verdubbeld naar 32 stuks. Een welkome vernieuwing voor desktopgebruikers is dat Intel eindelijk Thunderbolt, oftewel USB4, zal integreren in zijn desktop-cpu's, zoals het al generaties lang bij de laptopvarianten doet. Naast het beschikbaar komen van goedkopere USB4-controllers van derde partijen zoals ASMedia, zal dit de adoptie van USB4 naar verwachting in een stroomversnelling brengen.

AMD: een lauwtjes 2023, Zen 5 in 2024

AMD was opvallend afwezig op Computex. Waar de chipontwerper, met een nota bene een in Taiwan geboren ceo aan het roer, doorgaans groots uitpakt met een eigen keynote op de beurs, had AMD dit jaar niets te melden. Diverse bronnen meldden aan Tweakers dat er in eerste instantie een plan lag om de Ryzen 7000G-processors met een veel snellere igpu dan de reguliere modellen op Computex aan te kondigen, maar dat die serie nu in de ijskast is beland tot ergens later dit jaar - mogelijk zelfs pas tot het vierde kwartaal. De tegenvallende verkoopcijfers van de nieuwe generatie processors en de algehele terugloop van de vraag naar hardware zouden een rol bij die beslissing hebben gespeeld.

Ook AMD komt pas volgend jaar met een compleet nieuwe generatie desktopprocessors. De Zen 5-processors zullen op de markt gebracht worden als de Ryzen 8000-serie, zo bevestigde de fabrikant eind vorige maand in een webcast. Er worden nog geen engineering samples van deze processors uitgedeeld, dus komt er ook weinig informatie over naar buiten. Van AMD zelf weten we dat Zen 5 in ieder geval een aanzienlijkere ipc-winst moet bieden dan Zen 4, en dat er nieuwe 3nm- en 4nm-productieprocessen van TSMC zullen worden ingezet.

Net als bij de huidige Zen 4-generatie zullen er twee extra varianten van Zen 5 komen, namelijk een versie met 3D V-Cache en een compactere variant die bekendstaat als Zen 5c. Zijn voorloper, Zen 4c, wordt vooralsnog uitsluitend in serverchips ingezet, maar cto Mark Papermaster bevestigde vorige maand dat 'hybride processors' met verschillende soorten cores in de toekomst ook deel zullen uitmaken van het consumentenaanbod van AMD.

Western Digital kondigt officieel twee nieuwe opslagkaarten in de WD Black C50-serie aan voor de Xbox Series X en S. De externe ssd's maken deel uit van een licentiedeal met Microsoft en zijn in configuraties van 512GB en 1TB opslagruimte beschikbaar.

De opslagkaart maakt gebruik van een propriëtaire aansluiting die Xbox Velocity Architecture wordt genoemd. Hierdoor moeten de lees- en schrijfsnelheden van de WD Black C50 hetzelfde zijn als bij de interne opslag. De kaarten van 512GB en 1TB zijn vanaf het moment van schrijven beschikbaar voor respectievelijk 95 en 160 euro, stelt Western Digital.

De opslaguitbreiding wordt in een beschermende behuizing geleverd. Na verwijdering van het beschermkapje kan de kaart in de Storage Expansion Port van een Xbox Series X of S gestoken worden, waarna het interne geheugen uitgebreid is. Gebruikers kunnen games op de ssd opslaan en vanaf de kaart spelen. Ook Quick Resume werkt op games die op de stick zijn opgeslagen. De WD Black C50 is niet gebonden aan één console, dus gamers kunnen hun spellen meenemen en op een andere Xbox Series-console verder spelen.

De desbetreffende opslagkaart werd begin april al op verschillende webshops gespot, maar was toen nog niet officieel aangekondigd. Naast Western Digital maakt alleen Seagate officieel gelicenseerde opslagsticks voor de Xbox Series X en S. Volgens de Pricewatch zijn de varianten van 512GB en 1TB op het moment van schrijven gemiddeld respectievelijk zo'n 41 en 36 procent duurder dan de adviesprijzen van Western Digital voor dezelfde opslagcapaciteiten. Alleen naar de laagste prijzen gekeken verschillen de prijzen overigens aanzienlijk minder. Seagate biedt ook nog een variant met 2TB opslagruimte aan.

Google brengt Smart Compose vanaf deze maand uit voor de webversie van Chat. Met de functie krijgen gebruikers suggesties voor wat zij mogelijk willen zeggen. Zo kunnen ze snel een bericht automatisch laten afmaken. De functie is vooralsnog niet in het Nederlands beschikbaar.

De zakelijke chatdienst Chat maakt deel uit van Google Workspace en krijgt vanaf maandag de Smart Compose-functie, zo kondigt Google in een blogpost aan. In eerste instantie krijgen gebruikers binnen het Rapid Release-domein de update en vanaf 26 juni krijgen overige gebruikers toegang tot de functie, die standaard ingeschakeld wordt. In alle gevallen kan het tot vijftien dagen duren voordat de functie daadwerkelijk is toegevoegd aan Chat voor Google Workspace.

De Smart Compose-functie werkt net als in Gmail en Docs op basis van context en input van de gebruiker; Googles taalmodel voorspelt wat de gebruiker aan het zeggen is en door op tab te drukken kan diegene de gesuggereerde tekst automatisch laten 'typen'. Smart Compose is vooralsnog alleen beschikbaar in het Engels, Spaans, Frans, Italiaans en Portugees en werkt op basis van de ingestelde taal in de betreffende Google-service.

De Amerikaanse advertentie-inkomsten van Twitter zouden van begin april tot begin mei zo'n 59 procent lager zijn geweest dan in dezelfde periode vorig jaar. Het platform van Elon Musk zou daarnaast 'regelmatig' wekelijkse reclameomzetverwachtingen met soms wel 30 procent missen.

Dat zou blijken uit interne documenten ingezien door The New York Times en zou een indicatie zijn van wat het bedrijf de komende tijd te wachten staat. De krant kon zowel uit de documenten als uit gesprekken met meerdere huidige en voormalige werknemers van Twitter constateren dat advertentie-inkomsten in het thuisland voorlopig niet omhoog zullen gaan. Verschillende advertentiebureaus zeggen tegen de krant dat 'drastische veranderingen aan het platform, gebrekkige support van Twitter en zorgen over het aanhoudende bestaan van misleidende en toxic content op het platform' voor lagere uitgaven van cliënten zorgt.

Eigenaar Musk interpreteert dat anders, want adverteerders zouden volgens hem 'extreme druk' op het bedrijf uitoefenen en Twitter 'bankroet willen laten gaan', zo citeert The New York Times op basis van een Twitter Space-audio-evenement. Sommige adverteerders, waaronder General Motors en Volkswagen, zouden inderdaad gestopt zijn met het inkopen van advertentieplekken op Twitter omdat de content op het platform niet adverteerdervriendelijk zou zijn. Bronnen zeggen tegen de krant dat ook onder meer Apple, Amazon en Disney dit jaar minder geld spenderen aan advertenties op het platform, vergeleken met vorig jaar.

Overigens is Twitter niet volledig afhankelijk van advertentie-inkomsten en kan het bedrijf vermoedelijk een deel van de afgenomen omzet compenseren met inkomsten uit de verschillende abonnementen die het aanbiedt. Voor de overname door Musk bestond de omzet van Twitter voor het overgrote deel uit advertentie-inkomsten. Hoe dat sinds de overname is, is niet duidelijk. Musk zei begin april tegen de BBC dat de meeste adverteerders weer teruggekomen zijn en dat het bedrijf 'grofweg break-even draait'.

Update, 16.06 uur: De titel is verduidelijkt om verwarring over de daling van de omzet tot of met een bepaald percentage weg te nemen.

Nederlandse openbaarvervoerreizigers kunnen vanaf dinsdag in het hele land inchecken met hun bankpas. Dat systeem is nu volledig landelijk dekkend. Vanaf volgend jaar wordt de deels digitale ov-pas, die op telefoons kan worden gezet, gefaseerd ingevoerd.

Het Nederlandse systeem om met een betaalpas in te checken in het openbaar vervoer is vanaf dinsdag landelijk dekkend. In Rotterdam was dat bij de RET nog niet mogelijk in bussen en trams, maar inmiddels kan dat wel, schrijft staatssecretaris Vivanne Heijnen van Infrastructuur in een brief aan de Tweede Kamer. Daarmee lukt het bij iedere Nederlandse vervoerder om op rekening in te checken zonder dat een ov-chipkaart nodig is. In 2021 begon een experiment daarmee in Lelystad. Om het systeem landelijk door te voeren zijn ruim 60.000 kaartlezers en toegangspoortjes op stations vervangen.

De staatssecretaris denkt dat het vanaf volgend jaar mogelijk moet worden om met de opvolger van de ov-chipkaart, de ov-pas, in te checken. Die kan worden gebruikt als een fysieke kaart, vergelijkbaar met de huidige ov-chipkaart, maar het is ook mogelijk een digitale versie van de kaart te gebruiken. Dat gebeurt in de vorm van een 'wallet', al zijn daar momenteel nog weinig details over. De staatssecretaris verwacht dat die kaart 'volgend jaar gefaseerd wordt ingevoerd'.

Heijnen noemt daar geen concreet tijdspad voor. Aanvankelijk beginnen de vervoersmaatschappijen met het overzetten van 'eenvoudige abonnementen'. Dat kunnen bijvoorbeeld kortingsabonnementen zijn voor specifieke vervoersmaatschappijen. Daarna 'volgen abonnementen die oplopen in complexiteit'. De ov-chipkaart blijft in de tussentijd bruikbaar. Naar verwachting kan die in ieder geval tot 2025 worden gebruikt, maar op termijn wordt de kaart helemaal afgeschaft.

Google heeft een zeroday gerepareerd in Chromium. Het is de derde zeroday die in 2023 in de browser wordt gefikst. Details over de uitbuiting van de type confusion ontbreken.

Google heeft de fix doorgevoerd in versie 114.0.5735.110 voor Windows en versie 114.0.5735.106 voor macOS en Linux. Daarin zijn twee kwetsbaarheden gerepareerd, waaronder een zeroday. Google zegt dat die actief werd misbruikt, maar het bedrijf geeft daar zoals gebruikelijk geen details over.

De kwetsbaarheid is CVE-2023-3079. Dat is een type confusion in de V8-JavaScript-engine van de browser. In april werden er al twee andere zerodays gerepareerd in Chromium.

Microsoft heeft een schikking getroffen met de Amerikaanse handelstoezichthouder over het schenden van de privacy van kinderen op de Xbox. Het bedrijf betaalt 20 miljoen dollar omdat jonge Xbox-gebruikers geen toestemming hoefden te vragen aan hun ouders.

Microsoft betaalt 20 miljoen dollar, omgerekend zo'n 18,7 miljoen euro, aan de Amerikaanse Federal Trade Commission. Dat is een schikking; Microsoft erkent daarmee de Amerikaanse Children’s Online Privacy Protection Act te hebben overtreden.

Het bedrijf verzamelde de gegevens van jonge gebruikers die zich aanmelden voor Xbox Live. Kinderen die zich aanmelden voor de dienst, moesten daarvoor een voor- en achternaam, e-mailadres en geboortedatum opgeven. Daarna kregen zij de privacyvoorwaarden te zien, die moesten worden geaccepteerd voordat het account kon worden aangemaakt. Microsoft schotelde die privacyvoorwaarden dus voor aan alle gebruikers, ongeacht of zij ouder of jonger dan dertien waren. Voor kinderen van dertien jaar en jonger is het verplicht dat zij toestemming aan een ouder of voogd vragen, maar dat had Microsoft dus niet geregeld.

Daarmee sloeg Microsoft jarenlang de gegevens op van kinderen die mogelijk jonger waren dan dertien. Het gaat niet alleen om hun e-mailadressen en geboortedatums, maar ook om gamertags en avatars die beide met een unieke identifier aan een account werden gekoppeld. Die informatie kon ook gedeeld worden met derde partijen en gameontwikkelaars.

Microsoft betaalt niet alleen het schikkingsbedrag, maar moet ook het proces aanpassen om accounts te maken. Het bedrijf moet ouders informeren over kinderen die een account hebben gemaakt en de ouders om toestemming vragen als de gebruiker nog steeds onder de dertien is. Ook moet voortaan alle verzamelde data binnen twee weken verwijderd kunnen worden als blijkt dat ouders geen toestemming hebben gegeven. Tot slot moeten gameontwikkelaars data verwijderen die ze via Microsoft van kinderen hebben verzameld.

AMD heeft de Ryzen 8000-serie voor het eerst genoemd in een roadmap. De nieuwe AM5-cpu's op basis van Zen 5-architectuur moeten in 2024 uitkomen. Daarnaast wordt ook voor het eerst de RDNA 3.5-architectuur voor de gpu genoemd.

De beelden zijn volgens leakers verschenen op een roadmap die tijdens een webcast werd getoond. Op de roadmap is te zien dat AMD in 2024 zijn Ryzen 8000-serie wil uitbrengen. Die zijn, net als de huidige 7000-serie, gemaakt voor een AM5-socket. Vorig jaar werd al bekend dat AMD werkte aan opvolgers van de 7000-serie, die toen op een roadmap verschenen als 'Strix Point'-cpu's.

Op die roadmap stond al dat de cpu's zouden worden gebaseerd op de Zen 5-architectuur. Volgens geruchten heeft dat model maximaal 16 cores en 32 threads, maar dat is nog niet bevestigd. Daarnaast had AMD het over de RDNA 3+-architectuur voor de gpu. In de nieuw gelekte roadmap wordt gesproken over Navi 3.5 als gpu, wat hoogstwaarschijnlijk wijst op de RDNA 3.5-architectuur als opvolger van het huidige RDNA 3. Dat lijkt daarmee een relatief kleine update te worden.

Als de roadmap klopt, dan zou het kunnen dat AMD later dit jaar nog met nieuwe Ryzen 7000-cpu's komt, althans met AM5-sockets voor de desktop. Op de roadmap staat namelijk dat er in 2023 Ryzen 7000-cpu's moeten uitkomen, terwijl die in 2022 voor het eerst op de markt kwamen. Er staat op de roadmap dat die een Navi 3.0-gpu bevatten, terwijl de huidige modellen RDNA 2-gpu's hebben. Dit jaar kondigde AMD wel Ryzen 7000-cpu's aan met RDNA 3.0-gpu's, maar die waren alleen voor laptops.

Google heeft een nieuwe compiler in Chromium toegevoegd. Die heet Maglev, een just-in-timecompiler voor de JavaScript-engine van Chrome. Maglev is volgens het bedrijf sneller in benchmarks en kan veel accu besparen.

De nieuwe compiler is toegevoegd aan Chromium-versie 114, schrijft Google. Daarna kan die in nieuwe Chrome-versies worden toegevoegd, of aan alternatieve browsers op basis van Chromium. De nieuwe compiler is een just-in-timecompiler, die 'relevante code' al in de eerste honderdste seconde kan genereren, stelt Google. Dat verlaagt de cpu-last en kan volgens Google accuduur op laptops en smartphones verlengen.

Volgens Google is de nieuwe compiler een stuk sneller dan de eerdere compiler. Het bedrijf haalt daarvoor benchmarks van Speedometer aan, waar Maglev voor een verbetering van vijf procent zou zorgen. In andere benchmarks, waaronder JetStream, zou dat zelfs kunnen oplopen tot 7,5 procent meer efficiëntie. Een deel van die efficiëntie wordt volgens het bedrijf gehaald door verbeteringen aan de V8-JavaScript-engine.

Het is praktisch onmogelijk om de grote hoeveelheid nieuwe hardware die tijdens Computex 2023 wordt aangekondigd, bij te houden. Daarom publiceren we een overzicht van alle belangrijke ontwikkelingen op pc-hardwaregebied die tijdens de beurs in Taipei gepresenteerd werden.

Behuizingen

Tijdens Computex 2023 lag de focus van fabrikanten naast het introduceren van de te verwachten nieuwe 'conventionele' behuizingen, veelal op compacte ontwerpen. Zowel voor op het bureau als voor in de vrachtwagen werden meerdere extra compacte kasten onthuld. Zo merkte Tweakers op dat flatpacks in opkomst zijn, behuizingen die als een soort bouwpakket vervoerd worden en door de gebruiker in elkaar gezet moeten worden. Dat scheelt in omvang en dus in vervoerskosten, wat eventueel zelfs in een wat goedkopere pc-kast zou kunnen resulteren. Ook presenteerde InWin de ModFree, een modulaire kast die uit verschillende maten 'kooien' bestaat en door de gebruiker aangepast kan worden.

Daarnaast waren er tijdens de hardwarebeurs enkele andere opmerkelijke concepten te zien om behuizingen zo compact mogelijk te maken. Cooler Master hield het relatief eenvoudig en ging bijvoorbeeld met de NCore 100 Max voor een verticaal ontwerp. Fractal Design ging een stapje verder en voorzag de mini-ITX-behuizing Terra van een verschuifbare plaat voor het moederbord, zodat de gebruiker de verhouding van de ruimte voor de cpu-koeler en de plek voor de videokaart kan bijstellen.

Gerelateerd:

• Videopreview - Dit zijn de mooiste kasten van Computex 2023!
• Nieuws: Phanteks toont NV5-midtower en NV9-fulltower met glazen panelen
• Nieuws: Fractal Design introduceert mini-ITX-behuizing Terra met houten accent
• Nieuws: Cooler Master toont compacte NCore 100 Max-case met ruimte voor 4-slots-gpu's
• Nieuws: Lian Li toont SUP 01-behuizing met gpu aan voorkant en nieuwe O11-behuizingen
• Nieuws: Cooler Master introduceert Qube 500-ATX-zelfbouwbehuizing met platte verpakking

Moederborden

ASUS en Gigabyte lieten tijdens de beurs nieuwe versies van hun 'kabelloze' pc's zien, wat mogelijk gemaakt wordt door een aangepast moederbord met stroomconnectors en andere aansluitingen aan de achterkant van het bord. Op deze manier kunnen gebruikelijke kabels vanaf de achterkant aangesloten worden op het moederbord. Hiervoor is overigens ook een aangepaste videokaart nodig die via een extra PCIe-aansluiting van stroom voorzien wordt.

Wat andere grote ontwikkelingen van moederborden betreft was het tijdens de beurs vrij rustig, al blijkt uit de enkele aankondiging dat de meeste fabrikanten hun nieuwe borden met Wi-Fi 7 en PCIe 5.0 beginnen uit te rusten.

Gerelateerd:

• Preview: Breekt de 'kabelloze' pc door?
• Nieuws: Gigabyte brengt twee Aorus Z790 X-moederborden met Wi-Fi 7 en PCIe 5.0-slot uit
• Nieuws: MSI introduceert Z790 MAX-moederborden met Wi-Fi 7, sommige modellen met 5GbE

Videokaarten en processors

Wat nieuwe videokaarten en processors betreft was het tijdens Computex 2023 ook relatief rustig. Enkele merken kwamen met eigen varianten van recente GeForce RTX 40-serievideokaarten, in sommige gevallen voorzien van waterkoelers of aangekondigd in combinatie met losse aio-waterkoelers.

Groot consumentenhardwarenieuws van gpu-gigant Nvidia bleef uit; het Amerikaanse bedrijf richtte zich tijdens de beurs vooral op AI-toepassingen. Ook de al uitgebrachte H100-serverchip stond centraal tijdens de Computex-keynote. Het merk kondigde grofweg twee weken voor Computex 2023 nog zijn nieuwste gpu aan, de RTX 4060 Ti.

Gerelateerd:

• Nieuws: ASUS toont ProArt LC 420-aio-waterkoeler met Noctua-fans en ProArt RTX 4070 Ti
• Nieuws: ASUS toont watergekoelde ROG Matrix RTX 4090 met 360mm-aio
• Nieuws: Nvidia verbetert motionblurtechniek ULMB op 360Hz-1440p-schermen
• Nieuws: MediaTek gaat Nvidia-gpu's gebruiken in Dimensity-chips voor auto's
• Nieuws: Nvidia introduceert DGX GH200-supercomputer met 256 Grace-cpu's en H100-gpu's

Intern geheugen

Op het gebied van werkgeheugen stond de beurs in Taiwan vooral in het teken van extreem hoge snelheden van modules met de DDR5-standaard. Zo kondigde Corsair de Dominator Titanium DDR5-modules aan die een snelheid van 8000 megatransfers per seconde kunnen behalen. Ook G.Skill ging in meerdere demo's tot het uiterste met DDR5-8800-geheugensticks met cas-latency's van 40-52-52-140. Daarvoor werden zeer uitbundige configuraties gebruikt, waaronder in een systeem met 384GB ram en de vermelde snelheid van 8800MT/s, specificaties die voor de gemiddelde consument voorlopig niet van toepassing zullen zijn.

Gerelateerd:

• G.Skill toont gouden en zilveren geheugenmodules en teaset DDR5-8800-sticks
• Corsair kondigt Dominator Titanium DDR5-geheugen aan met snelheden tot 8000MT/s

Overige ontwikkelingen

Uiteraard kon ook Computex 2023 niet voorbijgaan zonder een grote nadruk op AI-toepassingen. Zoals vermeld, richt Nvidia zich sterk op generatieve AI, bijvoorbeeld voor het gebruik van 'digital twins' van fysieke objecten. Daarnaast presenteerde het Amerikaanse bedrijf de nieuwe ACE for Games-technologie, een generatief AI-taalmodel voor games waardoor gamers via een microfoon met gamepersonages kunnen praten.

Verder werden er nog enkele kleinere primeurs gepresenteerd tijdens Computex 2023. Zo toonde ASMedia een oplossing voor het gebrek aan een USB4-aansluiting op de meeste goedkopere moederborden. Momenteel biedt alleen Intel een gangbare USB4-controller aan om USB-C- en Thunderbolt-compatibele datatransfers mogelijk te maken; deze controller is vrij prijzig en daarom veelal niet aanwezig op goedkopere moederborden. Met de ASMedia ASM2464PD kunnen gebruikers een USB4-module met meerdere USB-C- en DisplayPort-aansluitingen toevoegen aan een bestaand systeem. Deze USB4-module vereist een PCIe 4.0 x4-poort en ondersteunt een dataoverdracht van 40GB/s. Ook is het mogelijk om apparaten met een vermogen van maximaal 100W op te laden.

Tot slot presenteerde Minisforum zijn kleinste mini-pc tot dusver en kwam Enermax met de eerste voeding die zowel de ATX 3.0- als de ATX12VO-standaard ondersteunt.

Gerelateerd:

• Preview - Corsair iCUE Link - Eén kabel, veertien fans
• Videopreview: Wat wordt de snelste PCIe 5.0 SSD van 2023? 14GB/s en nieuwe controllers
• Videopreview - Weg met die kabelbende! 14 fans op 1 kabel met iCUE
• Videopreview - Eindelijk USB4 voor iedereen! 40Gbit/s en 100W opladen
• ASUS introduceert 49"-superwidescherm met QD-oledpaneel en 4k144-monitor van 38"
• Nieuws - Minisforum onthult Mercury met Ryzen 7840U-apu, zijn kleinste mini-pc tot dusver
• Nieuws - G.Skill kondigt WigiDash aan, een 7"-bedieningspaneel voor pc's
• Enermax toont eerste voeding met zowel ATX 3.0- als ATX12VO-ondersteuning
• Noctua laat prototypes van NH-D15-opvolger en nieuwe fans zien
• HyperX brengt Cloud III-gamingheadset met 10mm-mic en DTS Headphone:X uit
• Cooler Master toont ATX 3.0-voedingen en 12Vhpwr-kabel met 90 graden-hoek
• Seasonic toont Prime TX- en PX-1600-voedingen met ATX 3.0-ondersteuning
• Lian Li brengt dit jaar UNI FAN-casefan met scherm uit voor 130 dollar
• Lian Li toont SUP 01-behuizing met gpu aan voorkant en nieuwe O11-behuizingen

Gabon heeft het bezit van het .ga-tld overgenomen van het commerciële Nederlandse bedrijf Freenom. Daarmee wordt waarschijnlijk het misbruik van een grote hoeveelheid domeinen gestopt. Het .ga-tld was, samen met tld's als .tk, een van de meest misbruikte tld's.

Het nationale internetagentschap in Gabon waarschuwt domeinhouders met een .ga-tld dat het bezit daarvan vanaf dinsdag bij dat land ligt. Het Agence Nationale des Infrastructures Numériques et des Fréquences de la République gabonaise of Aninf zegt dat dat kan leiden tot storingen voor websites die op .ga eindigen. In de afgelopen weken heeft Aninf een accreditatieproces opgezet waarmee registrars hun domeinen kunnen registreren.

Gabon neemt het beheer over van Freenom, een Nederlandse internetonderneming. Dat bedrijf is ook uitbater van onder andere het .tk-tld van het eiland Tokelau en nog enkele andere tld's van landen en staatjes. Vorige maand schreef NRC een achtergrondverhaal over het ontstaan en het beheer van die .tld's. Die werden jaren geleden door een Nederlandse ondernemer opgezet als een deal met de landen; zij kregen een eigen tld als Freenom die mocht beheren.

Freenom gebruikt een freemiummodel voor de domeinnamen. Die worden gratis aangeboden en Freenom verdient geld door verlopen domeinen vol te plakken met advertenties. Omdat het tld van onder andere Gabon gratis werd weggegeven, was dat een bron van misbruik. Websites op het .ga-tld werden op grote schaal misbruikt voor phishing- en malwarecampagnes, spam en andere vormen van cybercrime en misbruik.

Gabon zegt het beheer van het tld te willen overnemen voor het 'versterken van de digitale soevereiniteit', maar ook om een einde te maken aan het misbruik. Dat zou 'een negatieve invloed hebben gehad op het imago van het land en zijn invloed op internet'. Het is niet bekend wat .ga-tld's gaan kosten, maar Aninf wil in ieder geval via registrars alleen domeinen aanbieden die aan bepaalde regels voldoen.

Nederlanders moeten aannemen dat hun persoonsgegevens ooit zijn uitgelekt. Dat zegt de Autoriteit Persoonsgegevens in zijn jaarlijkse datalekrapportage. Het overgrote deel van de gemiddeld 20.000 datalekken per jaar komt uit de zorg.

De Nederlandse privacytoezichthouder ontving vorig jaar 21.151 datalekmeldingen, wat de AP overigens ook al in haar jaarverslag schreef. In de jaarlijkse datalekrapportage gaat de toezichthouder dieper in op de cijfers rondom datalekken, die in Nederland het hoogst liggen van heel Europa. In geen ander land worden zoveel datalekmeldingen gedaan als in Nederland, wat AP-voorzitter Aleid Wolfsen toeschrijft aan de hoge mate van digitalisering in Nederland.

De AP waarschuwt in het rapport dat vrijwel iedere Nederlander slachtoffer is of nog wordt van een datalek. "Ga ervan uit dat er al eens persoonlijke gegevens van je gelekt zijn, of dat dit nog gaat gebeuren", schrijft de toezichthouder, die dat opvolgt met enkele concrete tips, zoals het instellen van unieke wachtwoorden en het aanvragen van een nieuw identiteitsbewijs. De toezichthouder geeft geen specifieke cijfers over het aantal individuele Nederlanders dat in een datalek zou zijn voorgekomen. Dat kan ook niet, omdat de toezichthouder geen datasets ontvangt of kan onderzoeken.

Zorg en politie

Maar liefst 41 procent van de datalekken vond plaats in de zorg. Nog eens 23 procent van de datalekken is volgens de AP afkomstig uit 'het openbaar bestuur'. Dat kunnen ook (semi)overheidsinstellingen zijn, zoals het UWV, dat jaarlijks datalekken meldt in zijn jaarverslag. Het aantal datalekken bij de politie steeg met elf procent ten opzichte van vorig jaar, schrijft de AP, hoewel datalekmeldingen bij de politie slechts vier procent van het totale aantal meldingen bevat.

In de meeste gevallen zijn de datalekken kleinschalig. In 2022 ging het in meer van de helft van de gevallen om een verkeerd bezorgde brief of e-mail met daarin persoonsgegevens van een andere klant, burger of patiënt. De grootste schade ontstaat bij incidenten die minder voorkomen. Zo werden 1825 meldingen van hacks zoals ransomware gedaan waarbij persoonsgegevens werden gestolen, maar daarbij worden meestal wel gegevens van veel slachtoffers buitgemaakt.

Onderzoeken

De AP begint nog steeds geen onderzoeken naar datalekken die niet gemeld zijnNaar aanleiding van de datalekmeldingen is de AP in 35 gevallen een onderzoek begonnen. Dat betreft dan een officieel onderzoek, waarbij de AP gedetailleerd uitzoekt wat er is gebeurd en waarbij een eventuele sanctie kan worden opgelegd. Hoe vaak dat gebeurd is, is niet bekend. In nog eens 6552 gevallen werd 'verdiepend toezicht' ingesteld, waarbij de AP wat meer informatie vraagt en eventueel een aanbeveling doet. In de overige 15.000 gevallen ondernam de AP 'na een eerste beoordeling geen verdere actie'.

De Autoriteit Persoonsgegevens is nog steeds geen officiële onderzoeken begonnen naar datalekken die niet gemeld zijn, ondanks een eerdere belofte van de toezichthouder dat wel te gaan doen. De AP wil meer van zulk 'ambtshalf' onderzoek gaan doen, maar heeft daar de menskracht niet voor en gaat daarom voornamelijk achter datalekken aan die wel gemeld worden. In 2022 kreeg de AP 2000 tips van burgers over mogelijke datalekken, waarna ze in 35 gevallen navraag deed bij het bedrijf. In al die gevallen meldde het bedrijf het datalek dan zelf ook.