Eilandstaat Niue wil zijn topleveldomein terug. Daartoe heeft het in december een officieel verzoek ingediend bij de Icann, de Internet Corporation for Assigned Names and Numbers. Dit is een non-profitorganisatie die toeziet op topleveldomeinextenties. Daarnaast heeft het een rechtszaak aangespannen tegen de Zweedse domeinbeheerder Internet Foundation of Sweden, omdat die sinds 2013 beheerder is van het .nu-domein. Begin dit jaar moet er een uitspraak komen van het Zweedse hooggerechtshof. Als Niue het topleveldomein terug krijgt, heeft dat mogelijk ook invloed op Nederlandse .nu-domeinen. Een groot deel van de 500.000 .nu-domeinen die inmiddels bestaan, is geregistreerd in Nederland. Schattingen lopen uiteen van 70.000 tot 175.000. "Afhankelijk van de uitspraak kan de schade vervelend uitpakken", vertelt Michiel Henneke van SIDN.
:strip_exif()/i/2004113990.png?f=thumblarge)
Het verhaal van .nu begint in de jaren 90. Niue is een klein eiland in de Grote Oceaan, ter grootte van de gemeente Goeree-Overflakkee, met een kleine 1600 inwoners. Het is een van de meest afgelegen plekken op aarde. Het eiland krijgt in de jaren 90 de landgebonden domeinextentie .nu toegewezen van een van de grondleggers van het internet, Jon Postel, die besluit alle landen een eigen domeinnaam te geven. Een probleem: waar collega's van Postel in 1986 naar Nederland komen om te vragen wie vrijwillig .nl wil beheren, neemt niemand de moeite om de inwoners van het afgelegen Niue te vertellen dat .nu bestaat.
Hoe een Amerikaanse zakenman er met .nu vandoor ging
Zo kan het dat de Amerikaanse zakenman Bill Semich er met .nu vandoor gaat. Semich is in die tijd redacteur voor de computerbladen Web Week en Internet World Magazine en ziet door zijn werk een groeiende vraag naar domeinnamen. Hij komt op het idee om op zoek te gaan naar topleveldomeinen waar hij beheerder van kan worden, net als bijvoorbeeld de Nederlander Joost Zuurbier in die tijd beheerder wordt van het domein van het eiland Tokelau: .tk.
In 1997 krijgt Semich het cctld, het country-code topleveldomain, van Niue in handen via een toewijzing van de IANA, de Internet Assigned Numbers Authority. Dat is de autoriteit die het verdelen en beheren van topleveldomeinen overneemt als Jon Postel overlijdt. De IANA is tegenwoordig onderdeel van de Icann, die de macht heeft om domeinnamen toe te wijzen en IP-nummers te verdelen. De Icann bestaat uit vertegenwoordigers van landen en van bedrijven. Voor die toewijzing hoeft Semich dan alleen tegen de IANA en de Icann te zeggen dat hij een geschikte en rechtmatige beheerder is, zonder dat de organisaties dat vervolgens controleren bij de eilandbewoners. In 1999 overtuigt hij bovendien de overheid van Niue een memorandum van overeenstemming te tekenen dat hij de geschikte persoon is om hun .nu-cctld te beheren. De overheid, die geen idee heeft wat dat inhoudt, tekent en geeft het beheer aan Semich en zijn bedrijf.
Al snel ziet Niue in dat het een fout heeft gemaakt door het beheer aan Semich over te dragen. Het verklaart het memorandum ongeldig en wil het beheer terug. Het topleveldomein .nu blijkt namelijk al snel zeer winstgevend te zijn. Het is populair in Zweden, Denemarken én in Nederland. In Zweden is het gebruik van .nu-domeinen zo ingeburgerd dat zelfs het Zweedse leger er een .nu-domein op nahoudt, dat tegenwoordig doorverwijst naar het .se-domein. De verkoop van domeinen levert Worldnames, het bedrijf van Semich, jaarlijks miljoenen op. Een .nu-domein kost 20 euro per jaar. In de beginjaren kostte een .nu-domein bij Semich zelfs 100 dollar per jaar. Als Niue de domeinen zelf kan beheren en uitbaten kan dat enorme financiële gevolgen hebben voor Niue. Het eiland heeft amper inkomstenbronnen en leeft van internationale hulp, vooral van Nieuw-Zeeland, en van een beetje offshore banking en de verkoop van postzegels aan verzamelaars.
Een 24 jaar lange strijd
Bill Semich ziet er alleen niets in om Niue het beheer te geven. Er volgt een jarenlange strijd om het domein. Nu, 24 jaar later, probeert Niue nog steeds het topleveldomein terug te krijgen. Voor het eerst lijkt er met het verzoek bij de Icann én de Zweedse rechtszaak schot in de zaak te komen. Pär Brumark, vice-voorzitter van de Governmental Advisory Committee van Icann, het orgaan binnen Icann waar regeringen samen komen, helpt Niue bij de strijd tegen de IUSN Foundation en de Zweedse domeinbeheerder IIS om het beheer terug te krijgen. De IUSN Foundation is een stichting die in het leven is geroepen door Semich om het domeinbeheer van .nu op zich te nemen. "Dat deze strijd al zo lang duurt heeft alles te maken met geld. Het is een ontzettend duur en juridisch ingewikkeld proces om beheer te krijgen over een landgebonden topleveldomein. De zakken van Semich en zijn bedrijf zijn dieper dan die van Niue. Zijn bedrijf verdient jaarlijks meer geld dan heel het land bij elkaar."
:strip_exif()/i/2004124292.jpeg?f=imagenormal)
De hulp kan Niue goed gebruiken. Het land probeert sinds 2000 van alles om het beheer weer over te nemen. Het neemt in dat jaar zelfs een wet aan om het domein tot staatseigendom te verklaren. Semich heeft geen boodschap aan de wet en blijft .nu-domeinen verkopen. De overheid beschuldigt Semich van 'digitaal kolonialisme', eist 25 procent van de inkomsten van de verkoop van domeinen van Semich en claimt dat Semich bewust pornosites registreert op .nu-domeinen. Er wordt zelfs een onafhankelijke commissie aangesteld die onderzoek doet naar het conflict tussen Semich en de overheid van Niue. Dat onderzoek, waarvan Bill Semich Tweakers een beperkt deel heeft toegestuurd en wat verder niet openbaar is, helpt de overheidsclaim op de domeinextentie niet verder: in de conclusie is te lezen dat de onderzoekscommissie stelt dat de overheid zich niet langer moet bemoeien met het beheer van het domein en het domein niet als melkkoe moet zien voor de overheid.
Wel of niet gratis wifi op Niue
Het getouwtrek om het domein lijkt in 2008 een conclusie te krijgen. De IUSN en Semich worden dan nogmaals door Icann tot rechtmatige beheerder van het cctld .nu benoemd. Daar staat wel iets tegenover: de stichting moet zich aan de wetten van Niue houden én investeren in de internetinfrastructuur in het land. In de ogen van de Icann beheert Semich het domein naar behoren. Een deel van de omzet van de verkoop van domeinen lijkt de stichting inderdaad in internet op Niue te investeren. Een parlementslid van Niue zit aan het hoofd van de stichting en de Icann heeft niet de middelen en de tijd om uitgebreid te kijken of de inwoners van Niue blij zijn met het beheer van Semich. Zelfs niet als de overheid herhaaldelijk aan de bel trekt.
In een e-mailreactie aan Tweakers verwijst de inmiddels 77-jarige Semich naar een artikel in de Wall Street Journal en een white paper die hij in die tijd geschreven heeft, waarin hij zegt tienduizenden euro's te hebben geïnvesteerd in het aanleggen van een wifi-netwerk op Niue, dat hij vervolgens gratis aanbiedt aan inwoners. In de white paper schrijft hij tussen de 15 en 30 procent van de winst van zijn bedrijf te investeren in het internet op Niue via zijn stichting. Met dat geld wordt onder andere een internet service provider opgezet. De stichting betaalde volgens Semich rond 2010 elke maand zo'n 10.000 dollar 'voor een 356K frame relay-satellietverbinding'. Bovendien zet Semich een internetcafé op voor inwoners van het eiland.
:strip_exif()/i/2004124282.jpeg?f=imagenormal)
Pär Brumark noemt die claims onzin. "In de beginjaren heeft de IUSN inderdaad extreem langzaam en onbetrouwbaar internet geleverd, maar dat internet heeft zeker niet het hele eiland bereikt. De wifi die Semich leverde was het absolute minimum dat je wifi kan noemen. Er is nooit gratis, eilandbreed, wifi geweest op Niue." Ministers wijzen er bovendien op dat wifi dan misschien wel gratis is, maar gebruikers betalen duizenden euro's voor een eigen aansluiting. In de jaren daarna haalt de overheid zelfs antennes van de isp van IUSN, Rocket Internet, weg omdat het zijn belofte niet nakomt om gratis wifi te leveren.
Semich reageert daarop door te zeggen: "In de vroege jaren was het internet inderdaad slecht. Voor er wifi was, liepen onze diensten via een 14,4-28,8K-inbelverbinding en groen uitgeslagen koperen telefoonlijn. Daar moesten dan alle inwoners, bedrijven, overheid en bezoekers gebruik van maken. Daarom kochten rijkere inwoners en expats hun eigen wifi-antennes om verbinding te maken met ons netwerk. Zelfs de voormalige premier Toke Talagi heeft zijn eigen antenne geïnstalleerd." Volgens Semich is dat waar gebruikers veel geld voor betaalden. "Maar nadat cycloon Heta ons hele netwerk verwoest had, hebben we het opnieuw opgebouwd in 2005, met wifi."
De rol van Zweden
Tussen 2008 en 2013 komt de zaak niet veel verder dan meer klachten van de regering van Niue. In 2013 wordt de strijd om .nu nieuw leven ingeblazen. De overheid van Niue krijgt dan namelijk hulp van Brumark. Hij begint een onderzoek om alles te verzamelen voor een nieuw formeel verzoek aan de Icann om het beheer van cctd .nu ongeldig te verklaren. Dat onderzoek rond Brumark in 2020 af. In het onderzoek, dat Brumark met Tweakers heeft gedeeld, stelt hij onder andere dat de IUSN consequent de overheid van Niue negeert en hij zet zijn vraagtekens bij een overeenkomst tussen de stichting en de Zweedse domeinautoriteit IIS.
Kort nadat Brumark met zijn onderzoek begint, krijgt de IUSN Foundation een nieuwe voorzitter. Het gaat om Per Darnell, voormalig voorzitter van de Zweedse topdomeinbeheerder IIS. Bill Semich, dan 70, treedt terug, maar blijft ceo van Worldnames, het domeinbedrijf achter de stichting. De nieuwe voorzitter sluit vrijwel onmiddellijk een deal met de IIS, waar hij voorheen werkzaam was, om het beheer van .nu-domeinen over te nemen. De stichting blijft de rechtmatige beheerder, maar de IIS wordt verantwoordelijk voor het technische beheer van het topleveldomein en Semich' bedrijf Worldnames mag .nu-domeinen blijven verkopen. De stichting ontvangt via Worldnames een deel van de winst voor de 'verbetering van internet op Niue'.
De deal komt 'plotseling', stelt Brumark en deze zorgt ervoor dat zijn onderzoek en de aanvraag bij de Icann van de regering van Niue om het beheer over te nemen vertraging oplopen. Deze overname wordt een van de belangrijkste argumenten van de regering van Niue om het beheer over de cctld van de Icann te krijgen, legt Brumark uit. De overname is volgens hem namelijk illegaal. "De Zweedse autoriteit nam illegaal .nu over, zonder ook maar contact op te nemen met Niue. Een formele klacht van de overheid werd door de Zweedse autoriteit compleet genegeerd."
:strip_exif()/i/2004127028.jpeg?f=imagenormal)
Rechtszaak en Icann-verzoek
Eind december heeft de overheid van Niue formeel een verzoek gedaan tot het terugkrijgen van het beheer van het topleveldomein .nu bij de Icann, met daarbij het volledige onderzoek van Brumark. In het verzoek stelt de overheid Semich, de IUSN Foundation en de Internet Foundation in Sweden niet te erkennen als de rechtmatige beheerders van het landgebonden topleveldomein. Volgens de overheid negeren de partijen herhaaldelijk de wetten van Niue. Vanwege de wet die het domein staatseigendom maakt, zou het beheer van de IUSN Foundation onrechtmatig zijn en het land heeft niet ingestemd met de overname door de IIS. Het levert daarbij tientallen pagina's aan bewijsmateriaal, waaronder kopieën van de gesloten deal tussen de IUSN en de IIS. De Icann buigt zich nu over de kwestie en laat in reactie weten niet in te kunnen gaan op de zaak zolang deze nog in behandeling is.
In de tussentijd heeft Brumark namens de regering van Niue ook een rechtszaak aangespannen tegen de Zweedse domeinautoriteit. De regering eist tussen de 22 en 30 miljoen euro om wat zij 'oneigenlijk gebruik' van het .nu-domein noemen. Volgens de regering is dat wat ze tussen 2013 en 2018 misgelopen zijn doordat de IIS 'oneigenlijk' het cctld .nu beheert. Die zaak ligt nu bij het hooggerechtshof van het land. Een uitspraak werd uitgesteld vanwege de coronacrisis. "De Zweedse domeinautoriteit heeft niet alleen de regering van Niue genegeerd", stelt Brumark, "maar handelt ook nog eens illegaal volgens de Zweedse wet. Ze mag als domeinautoriteit geen geld verdienen buiten Zweden, volgens haar eigen statuten. Dat doet ze wel door domeinen te verkopen aan het buitenland. Dus doordat er Nederlandse .nu-domeinen zijn, gaat de Zweedse domeinautoriteit de fout in."
Krijgt Niue na al die jaren zijn domein terug?
Met de tientallen pagina's bewijsmateriaal in het onderzoek van Brumark en de rechtszaak bij het Hooggerechtshof van Zweden, is de regering van Niue dichterbij een overname van .nu dan ooit. Toch is het volgens Michiel Henneke van SIDN nog maar de vraag of dit echt het moment wordt dat de Icann overstag gaat. Dat heeft alles te maken met hoe de Icann is georganiseerd, legt hij uit. "Op basis van de bestaande regels is er geen grond voor herdelegatie. Dat betekent dat de Icann-regels gewijzigd moeten worden." Dat is moeilijk want voor het wijzigen van regels moet er binnen de Icann-gemeenschap consensus zijn tussen aan de ene kant regeringen van landen en aan de andere kant private partijen, domeinbeheerders dus. "Voor regeringen is het geen geruststellende gedachte dat ze hun online soevereiniteit kunnen verliezen." Aan de andere kant zijn er meer landen met contracten zoals Niue: Montenegro (.me), Mali (.ml), Colombia (.co). "Als de Icann zegt: draag .nu over, dan schept dat een precedent. Wat zegt dat over de geldigheid van al die andere contracten met domeinbeheerders?"
:strip_exif()/i/2004127030.jpeg?f=imagenormal)
Kortom: wil Niue verandering, dan moet het niet alleen een verzoek indienen, maar het moet de meerderheid van de Icann overtuigen om de regels te veranderen, ook de bedrijven die een belang hebben bij de status quo. De status quo is in zo'n geval 'altijd een beetje in het voordeel', zegt Henneke. "De uitdaging van de Icann is alle stakeholders tevreden te houden, alle overheden en marktpartijen in haar netwerk. Dat is een herculestaak. Vandaar dat de Icann zo vreselijk veel moeite lijkt te hebben met dit soort beslissingen." De rechtszaak in Zweden kan daarbij helpen. Als de rechter besluit dat de Zweedse domeinautoriteit geen geld mag verdienen aan .nu-domeinen buiten Zweden, dan kan dat de bal aan het rollen brengen binnen de Icann. Van 14 tot 17 juni dit jaar staat het Icann-beleidsforum gepland, die eigenlijk zou plaatsvinden in Den Haag. "Dat kan een stevig debat worden over de situatie met Niue."
Wat zou een domeinoverdracht voor Nederlanders betekenen?
Henneke waarschuwt Nederlandse ondernemers al jaren voor het gebruik van leuke domeinen als .nu, .tk en .me. "Mensen zijn zich vaak niet bewust van waar zo'n domein zich bevindt en wat er mee kan gebeuren". Als Niue namelijk in het gelijk wordt gesteld, kan dat grote gevolgen hebben voor Nederlandse .nu-domeinen als waarbenjij.nu. "Al is dat wel koffiedik kijken. Stel dat Niue de zaak wint, dat de druk te hoog wordt en ze het domein terug moeten krijgen. Krijgt de huidige beheerder dan automatisch ook de verplichting het klantenbestand over te dragen? En zo nee, wat gebeurt er dan met .nu-domeinen van bestaande klanten?"
Volgens Henneke kan dat voor chaos zorgen. "Vergelijk het met het overnemen van een spaarbank. Om te weten wat iemand op zijn spaarrekening heeft staan, moet je weten wie de spaarders zijn." Zonder klantenbestand kan iedereen zeggen dat ze eigenaar zijn van een .nu-domein. Daar komt nog eens bij dat Niue hele andere voorwaarden kan stellen aan een domein of kan zeggen dat Nederlanders geen .nu-domeinen meer mogen hebben. "Ondernemingen hebben geïnvesteerd in hun domein en vaak is het corresponderende .nl-domein niet meer beschikbaar. Raken ondernemingen om wat voor reden dan ook hun .nu-domein kwijt, dan kan de schade vervelend uitpakken."