We schrijven op Tweakers steeds vaker over de uitbreidingsplannen van chipfabrikanten. Om de haverklap kondigen bedrijven als TSMC, Samsung, Intel en andere chipmakers aan dat ze nieuwe fabrieken gaan bouwen. Ze krijgen daarvoor vaak grote subsidiebedragen van overheden die de halfgeleiderfabrikanten maar wat graag verwelkomen.
De grootschalige uitbreidingen van chipmakers komen niet uit de lucht vallen. Al jaren roept een groot aantal landen dat ze hun inheemse chipsectoren willen versterken, vooral op het gebied van chipproductie. Die productie, voornamelijk van geavanceerde chips, gebeurt momenteel grotendeels op een aantal hotspots in Azië. Westerse landen willen graag onafhankelijker worden, terwijl Aziatische landen natuurlijk hun belangrijke positie in het chipecosysteem willen behouden.
De schreeuw om nieuwe chipfabrieken begon rond de coronacrisis. De pandemie legde pijnlijk bloot hoe kwetsbaar de halfgeleiderketen kan zijn. Dat kwam door de productiestoppen door lockdowns gecombineerd met een grote vraag, onder andere doordat mensen massaal gingen thuiswerken en daarvoor nieuwe hardware nodig hadden. Het gevolg was een wereldwijd chiptekort, waarvan we pas sinds vorig jaar écht beginnen te bekomen. Overheden kwamen erachter dat lokale bedrijven veel chips gebruiken en geen zeggenschap hebben over de leveranciers daarvan.
Bron: MirageC / Getty Images
Wereldwijde spreiding is wenselijk voor de weerbaarheid van de chipmarkt, luidde de conclusie al snel. Enerzijds zodat productietegenvallers, zoals die tijdens de pandemie, gemakkelijker kunnen worden opgevangen. Anderzijds waren oplopende geopolitieke spanningen, bijvoorbeeld tussen China en de VS, reden om de productie wereldwijd meer te spreiden. Om dat te bewerkstelligen, komen veel landen met zogenaamde chipwetten. Die wetten, die veelal miljardensubsidies vrijmaken voor de chipsector, moeten het aantrekkelijk maken voor chipmakers om nieuwe fabrieken te bouwen in een land. Niet alleen in Azië, maar bijvoorbeeld ook in Amerika en de Europese Unie, waar de kosten voor chipfabrieken een stuk hoger zijn.
In dit artikel bespreken we de uitbreidingsplannen van chipmakers in verschillende regio's van de wereld en de wetten die ze mogelijk maken. We bespreken de European Chips Act, de Amerikaanse Chips and Science Act, verschillende subsidieplannen in Azië en de chipsector van China. Ook bespreken we welke nieuwe fabrieken in ieder land worden gebouwd als onderdeel van deze subsidiewetten.
De Europese Unie was een van de eerste regio's die opriepen tot meer inheemse chipproductie. Met de European Chips Act worden daarom miljarden aan staatssteun vrijgemaakt voor de chipsector. De eerste subsidies onder die wet zijn inmiddels al toegezegd en de eerste chipfabrieken worden momenteel gebouwd.
Eerst een opfriscursus: de European Chips Act, die in 2022 officieel werd aangekondigd, heeft een duidelijk doel. Europa ziet dat het achterloopt met de productie van chips en wil het tij keren. De regio is momenteel goed voor 10 procent van de wereldwijde chipproductie, maar heeft de ambitie om dat percentage tegen het einde van dit decennium te verdubbelen. Het komt daarmee terug op eerdere wensen van Eurocommissaris Neelie Kroes, waarmee vorig decennium soortgelijke doelen werden gesteld. Die kwamen toen niet van de grond door onbegrip vanuit de industrie. Met de European Chips Act moet daar verandering in komen.
Het belangrijkste onderdeel van de European Chips Act is de subsidieregeling voor de bouw van nieuwe chipfabrieken. Die subsidiepot wordt niet door de Europese Unie zelf gevuld, maar is afkomstig van afzonderlijke lidstaten. In de praktijk krijgen die lidstaten daarmee vooral uitzonderingen op de strenge staatssteunregels die gelden in Europa, specifiek voor de bouw van chipfabrieken. Gezamenlijk zijn die lidstaten goed voor ongeveer 30 miljard euro. De grootste bijdragers zijn Duitsland, Frankrijk en Italië.
Tweakers schreef eerder al uitgebreide verhalen over Europa's chipambities. In een uitgebreid achtergrondverhaal gingen we in op de werking van de chipsector, Europa's huidige positie op de markt, welke ambities de EU precies heeft en wat de reacties daarop waren van experts en de industrie. In een ander artikel bespraken we de European Chips Act, die deze plannen realiteit moet maken, in meer detail.
De plannen onder de European Chips Act
Intels megafabrieken in Duitsland
Intel was de eerste fabrikant die de ambitie uitsprak om uit te breiden in de EU en daarmee aanspraak maakte op staatssteun uit de Europese subsidiepot. Behalve in zijn bestaande fabriek in Ierland, die onlangs al werd voorzien van euv-machines voor geavanceerde chipproductie, zou het bedrijf grootschalig uitbreiden in andere delen van Europa.
De nieuwe chipproductiecampus in het Duitse Maagdenburg vormt daarbij de grootste investering. Bij die stad in de deelstaat Saksen-Anhalt is een terrein van 450 hectare vrijgemaakt voor Intel. Daar worden in eerste instantie twee fabrieken gebouwd, maar de campus kan in de komende decennia uitgroeien tot acht productiefaciliteiten.
De eerste fabrieken zouden naar verwachting rond 2027 klaar zijn, hoewel de bouw onlangs vertraging opliep. De fabriek gaat logic-halfgeleiders, die bijvoorbeeld de basis van processors vormen, produceren op de geavanceerdste procedés die Intel op dat moment aanbiedt. De fabrikant heeft tot op heden niet concreet bevestigd om welke procedés dat gaat. Intels roadmap, die tot 2027 loopt, heeft rond die tijd nieuwe 14A- en 10A-procedés op de planning staan. Beide maken gebruik van de nieuwe high-NA-euv-machines van ASML. Tweakers schreef eerder een achtergrondverhaal over de komende Duitse megafabriek van Intel.
Met de bouw van Intels chipfabrieken is een subsidie van 10 miljard euro gemoeid. Dat steunpakket bestaat uit directe subsidie en een prijsplafond op energie. De totale kosten voor Intels Duitse fabrieken lopen in de eerste fase op tot 30 miljard euro, zegt de chipmaker zelf. Duitsland financiert daar dus een derde van.
Een render van Intels komende fabriek in Maagdenburg, Duitsland. Bron: Intel
Intel-plannen in Frankrijk en Italië lijken op de plank te liggen
Intel was ook van plan een packagingfabriek in Italië te bouwen, hoewel daar al enige tijd weinig van is vernomen. Packaging vormt een steeds belangrijker productieproces voor chipmakers, nu het traditioneel verkleinen van transistors steeds moeilijker wordt en grote verbeteringen steeds langer op zich laten wachten. Met geavanceerde packagingtechnieken kunnen fabrikanten bijvoorbeeld verscheidene kleine chips combineren door ze dicht bij elkaar te zetten of zelfs verticaal op elkaar te stapelen.
Intel is een van de koplopers op het gebied van packaging. De fabrikant biedt met EMIB een techniek om chiplets relatief gemakkelijk met elkaar te verbinden. Foveros en diens Omni- en 3D-varianten kunnen gebruikt worden om chips relatief efficiënt op elkaar te stapelen. Het bedrijf zet die technieken onder andere in voor zijn eigen server- en consumentenproducten, maar biedt die diensten sinds kort ook aan voor andere chipmakers.
De plannen in Italië lijken echter vertraging te hebben opgelopen. Volgens Reuters zijn ze op de lange baan geschoven nu Intel zijn focus vooral op Duitsland legt, maar Italië houdt de deur open. Datzelfde geldt voor Frankrijk, waar Intel een onderzoekscentrum wilde bouwen.
TSMC vormt joint venture met autobedrijven en bouwt fabriek in Duitsland
Ook TSMC bouwt een chipfabriek in Europa. Die Taiwanese chipmaker, marktleider in de sector, zei bijna drie jaar geleden al een fabriek in Duitsland te overwegen, maar deelde toen nog weinig details. De fabrikant zei alleen de optie 'serieus te overwegen'. In de jaren daarop bleef het stil en leek de chipmaker zelfs te suggereren dat het potentiële project weinig prioriteit heeft.
Vorig jaar augustus ging de kogel toch door de kerk. TSMC bouwt een chipfabriek nabij de Duitse stad Dresden, een plek waar al veel chipbedrijven gevestigd zijn. Om deze fabriek te gaan runnen, vormt de Taiwanese chipmaker een joint venture met Bosch, NXP en Infineon. Deze dochteronderneming, European Semiconductor Manufacturing Co, oftewel ESMC, wordt voor 70 procent eigendom van TSMC. De overige bedrijven krijgen ieder 10 procent.
De TSMC-chipfabriek wordt beduidend minder geavanceerd dan die van Intel. Dat is een feature, geen bug. De meeste directe klanten die de chipmaker in Europa heeft, zijn autofabrikanten en industriële klanten. Die gebruiken doorgaans geen cutting-edge procedés. De klanten die geavanceerde chips willen produceren bij TSMC, zitten juist in Amerika, waarover verderop meer.
Het bedrijf verwacht platte planar-transistors te gaan produceren op 28- en 22nm, naast finfets op 16- en 12nm. In een eerder interview met Tweakers zei Kevin Zhang, senior vice presidentof business development bij TSMC, dat automakers op termijn mogelijk ook 6nm-chips gaan produceren. Daarmee hintte hij wellicht op een toekomstige upgrade van de Duitse fabriek. Dat is echter nooit bevestigd en voorlopig niet aan de orde.
De Duitse fabriek gaat in totaal 10 miljard euro kosten. De helft daarvan wordt gesubsidieerd door de Duitse overheid, die 5 miljard euro inlegt; TSMC investeert zelf 3,5 miljard euro in de fab. De overige kosten komen uit de portefeuille van NXP, Infineon en Bosch. Naar verwachting is de fabriek in 2027 klaar voor productie.
Bestaande chipfabriek van TSMC in Taiwan. Bron: Taiwan Semiconductor Manufacturing Co., Ltd
GlobalFoundries werkt samen met STM
Ook GlobalFoundries werkt aan uitbreidingen in de Europese Unie. GloFo is hier al langer actief met een chipfabriek in Dresden. Het bedrijf, dat voortkomt uit de voormalige chipproductietak van AMD, wil zijn aanwezigheid in de regio verder uitbreiden door middel van een samenwerking met het Franse STMicroelectronics. De plannen zijn minder ambitieus dan die van Intel en TSMC, maar betekenen alsnog dat er een nieuwe fabriek op Europees grondgebied komt.
De chipmaker werkt bijvoorbeeld samen met STM aan een nieuwe chipfabriek in het Franse Crolles. Deze gaat zich richten op de productie van verschillende soorten chips voor de automotive-, iot- en telecommarkten. De fabriek krijgt een 18nm-node als kleinste procedé en gaat zich vooral richten op de zogeheten FD-SOI-transistors. Die lijken in wezen op platte planar fets, maar vormen een alternatief voor duurdere, maar performantere finfets. FD-SOI is vooral bedoeld voor gebruik in lowpowerapplicaties, RF- en mmWave-apparatuur, en meer.
De gedeelde fabriek van STM en GlobalFoundries moet tegen 2026 op volle kracht draaien, met een jaarlijkse productiecapaciteit van 620.000 wafers. De fabriek kost 7,5 miljard euro, waarvan de Franse staat 2,9 miljard euro bijdraagt.
Overige EU-projecten: Infineon, Bosch, STM
Er zijn nog meer projecten in aanbouw in de EU, maar die zijn wat kleiner. Zo werkt Duitse chipmaker Infineon aan een nieuwe chipfabriek in Dresden. Die gaat 5 miljard euro kosten en chips produceren op 300mm-wafers, hoewel de fabrikant geen concrete procedés noemt. Wel zegt het bedrijf dat de chipfabriek power-halfgeleiders, analoge chips en mixed-signal-chips gaat produceren op de locatie. Infineon heeft een subsidie van 1 miljard euro aangevraagd, maar voor zover bekend is die nog niet uitgekeerd. Het is een relatief sober verzoek, maar dat kan haast niet anders. Driekwart van de Duitse chipsubsidiepot, goed voor 20 miljard euro, wordt immers leeggetrokken door Intel en TSMC.
De Duitse fabrikant Bosch investeert daarnaast 3 miljard euro in zijn halfgeleiderdivisie, waarvoor het bedrijf ook geld krijgt uit de European Chips Act-subsidiepot. Bosch gebruikt dat geld onder andere voor het uitbreiden van zijn chipproductiecapaciteit en het ombouwen van een bestaande fabrieksruimte totcleanroom. Het bedrijf investeert dan vooral in chips voor auto's op oudere procedés. Volgens Bosch gaat dat om chips van 40 tot 200nm.
Tot slot investeert STMicroelectronics nog in een Italiaanse waferfabriek. Die gaat dus zelf geen chips produceren, maar maakt de schijven waarop de chips gebakken worden. Het gaat om siliciumcarbidesubstraten, die vooral gebruikt worden voor het produceren van powerchips voor toepassing in voedingen, omvormers, opladers en meer. De kosten van een dergelijke fabriek zijn relatief sober; volgens STM gaat de fab in totaal 730 miljoen euro kosten. Een derde daarvan, pakweg 292,5 miljoen euro, wordt gefinancierd onder de Chips Act.
Verenigde Staten
Ook de Verenigde Staten hebben een speciale chipwet. Met deze Chips and Science Act maakt Amerika onder andere 53 miljard dollar aan subsidie vrij. Ook dit bedrag gaat naar chipmakers, als incentive om nieuwe, veelal geavanceerde chipfabrieken op Amerikaans grondgebied te bouwen. Ook de VS wil met zijn chipwet minder afhankelijk worden van andere landen op het gebied van geavanceerde chipproductie.
Het loopt in Amerika duidelijk meer storm dan in Europa. De afgelopen weken en maanden heeft de regering-Biden tientallen miljarden aan subsidies toegezegd voor de bouw van chipfabrieken voor zowel logic- als geheugenproductie. Maar liefst vijf fabrikanten hebben inmiddels toezeggingen van de Amerikaanse overheid, ieder voor de bouw van verschillende fabrieken. Nagenoeg al die fabrieken zullen gebruikt worden voor geavanceerde chipproductie.
De Amerikaanse president Joe Biden presenteert de Chips and Science Act. Bron: Sandy Huffaker / Getty Images
Intel bouwt fabrieken door de hele VS
Net als in Europa is Intel de grootste ontvanger van staatssteun in de Verenigde Staten. De regering-Biden maakte onlangs bekend dat de Amerikaanse chipmaker tot 8,5 miljard dollar subsidie krijgt, een kleine 8 miljard euro. Daarnaast mag de fabrikant voor 11 miljard dollar aan goedkope leningen afsluiten bij de Amerikaanse overheid.
Dat Intel ook hier de grootste subsidietrekker is, is overigens niet vreemd. Dat bedrijf doet namelijk ook verreweg de grootste investering in de VS. De 100 miljard dollar die Intel de komende vijf jaar verwacht te investeren in chipproductie in de Verenigde Staten, overschaduwt de uitbreidingsplannen van alle andere ontvangers van Amerikaanse chipstaatssteun.
Onder de uitbreidingsplannen van Intel vallen bijvoorbeeld twee nieuwe, geavanceerde chipfabrieken in de Amerikaanse staat Arizona. Ook in deze fabriek zegt Intel geavanceerde chips te gaan produceren, net als in zijn komende Duitse fab. Dat gebeurt onder andere op Intels 20A- en 18A-procedés, die voor het eerst gebruikmaken van nanosheettransistors en backside power delivery.
De bouwplaats waar Intel chipfabrieken gaat neerzetten in Arizona. Bron: Intel
Intel bouwt ook twee nieuwe chipfabrieken in de staat Ohio. Deze leading-edge fabs worden soortgelijk aan de fabrieken die de chipmaker bouwt in Duitsland. Ze moeten dus chips gaan produceren op de geavanceerdste procedés die Intel bij de opening eind 2026 beschikbaar heeft. Vermoedelijk zal dat dus om 14A en mogelijk ook 10A gaan. Duidelijk is in elk geval dat de fabrieken in Ohio, net als die in Maagdenburg, worden uitgerust met de high-NA-euv-machines van ASML.
Verder werkt Intel aan uitbreidingen in Oregon en New Mexico. Intels Gordon Moore Park-campus in Hillsboro, Oregon, krijgt bijvoorbeeld grote upgrades en uitbreidingen voor zijn ontwikkelingsfabrieken. Die worden gereedgemaakt voor het ontwikkelen van toekomstige procedés, zoals 14A en verder. De locatie in Oregon wordt bovendien een van de eerste plekken waar een high-NA-machine van ASML komt te staan. Intel maakte zijn D1X-ontwikkelingsfabriek in Oregon eerder al gereed voor high-NA en heeft daar onlangs zijn eerste high-NA-testmachine ontvangen en geassembleerd.
Verder bouwt Intel nog nieuwe, geavanceerde packagingfabrieken in New Mexico. Die gaan chips verpakken met technieken als Foveros, waarmee door middel van verticaal stapelen krachtigere chips worden gemaakt die minder oppervlakte innemen. Intel gebruikt zijn Foveros-technieken al in zijn Meteor Lake-consumentenprocessors, waarover Tweakers eerder een achtergrondverhaal heeft gepubliceerd.
Een render van de komende Intel-chipfabriek in Ohio. Bron: Intel
TSMC's Amerikaanse plannen blijven maar groeien
Ook TSMC werkt aan Amerikaanse chipfabrieken. Het bedrijf zei in 2020 al dat het een fabriek gaat bouwen in de staat Arizona en die plannen zijn in de jaren daarop steeds verder uitgebreid. Inmiddels staat een grote productiecampus op de planning, met verschillende grote fabrieken die veelal chips voor Amerikaanse klanten gaan produceren. Dat zijn er veel: grote TSMC-klanten als AMD, Apple, Nvidia en Qualcomm zijn allemaal gevestigd in de Verenigde Staten. Enkele van hen hebben al aangegeven dat ze gebruik gaan maken van TSMC's Amerikaanse fabrieken.
De plannen van TSMC begonnen in eerste instantie met een enkele 5nm-fabriek, die in 2024 klaar moest zijn. Die plannen werden echter al gauw uitgebreid. In 2021 gingen al geruchten rond dat TSMC ook 3nm-fabrieken zou gaan bouwen in Arizona, wat ruim een jaar later ook werd bevestigd. Rond diezelfde tijd liet TSMC weten dat zijn oorspronkelijke 5nm-fabriek een upgrade naar 4nm zou krijgen.
De recentste iteratie van TSMC's Arizona-plannen werd vorige maand gepresenteerd. TSMC liet toen weten dat het een derde fabriek gaat bouwen in die staat. Dat betreft een 2nm-fabriek. De eerder aangekondigde 3nm-fabriek krijgt ook een upgrade naar 2nm. Al met al komen er dus drie chipfabrieken van TSMC te staan in Arizona, een voor 4nm en twee voor 2nm.
TSMC in Arizona. Bron: Taiwan Semiconductor Manufacturing Co., Ltd
Met de fabrieken zet TSMC een deel van zijn geavanceerdste productie over naar de VS. Voorheen produceerde het dergelijke chips alleen in thuisbasis Taiwan. Tot voor kort was 2nm de geavanceerdste node die op TSMC's publieke roadmap stond. Met dat procedé stapt de chipfabrikant over op zogeheten gate-all-aroundtransistors, ook wel nanosheets. Tweakers schreef eerder een achtergrondverhaal over de 2nm-plannen van TSMC.
De opening van de Arizona-fabrieken zal echter nog even op zich laten wachten. De eerste 4nm-fabriek liep eerder al vertraging op door een tekort aan geschoold bouwpersoneel om de chipproductiemachines te installeren. TSMC liet daarop Taiwanese werkers overvliegen en noemde Amerikaanse werknemers 'niet vaardig genoeg', wat op weerstand van de Amerikaanse vakbonden stuitte. Door dit alles is de opening van de eerste fabriek uitgesteld van begin 2024 tot ergens in 2025.
De tweede chipfabriek heeft ook vertraging opgelopen, hoewel daarvoor geen concrete reden werd genoemd. Aanvankelijk zou deze fabriek in 2026 geopend worden, maar dat staat nu op de planning voor 2028. De derde fabriek wordt 'eind dit decennium' geopend. De totale kosten lopen op tot 65 miljard dollar, waarvoor de chipmaker 6,6 miljard dollar directe subsidie en tot 5 miljard dollar aan goedkope leningen krijgt.
Samsung breidt uit in Texas
Samsungs chipfabriekplannen in Texas. Bron: Samsung
Ook Samsung Foundry, een van de grootste geavanceerdechipproducenten ter wereld, bouwt nieuwe chipfabrieken in de Verenigde Staten. Die komen te staan op de bestaande Samsung-locatie in Taylor, Texas. De techgigant werkte daar al aan een geavanceerde chipfabriek, maar vanwege de Amerikaanse chipwet wordt die investering verder verhoogd. De chipmaker investeert in totaal 45 miljard dollar tot aan het einde van dit decennium, waar de aanvankelijke plannen goed waren voor 17 miljard dollar. Samsung krijgt daarvoor tot 6,4 miljard dollar directe subsidie.
De plannen van Samsung omvatten onder andere twee geavanceerde chipfabrieken. De eerste gaat volgens een eerdere aankondiging chips produceren op Samsungs 3nm-procedé. Die nodes zijn bij Samsung gebaseerd op geavanceerde nanosheets en krijgen de marketingnaam mbcfet. De tweede chipfabriek werd onlangs aangekondigd; Samsung zegt niet wat voor chips het daar gaat produceren. Verder werkt de fabrikant aan een geavanceerde packagingfabriek en een r&d-locatie in Texas.
Micron zet in op dram
De Amerikaanse geheugenmaker Micron kreeg de recentste subsidiebelofte van de regering-Biden. Het bedrijf ontvangt 6,14 miljard dollar subsidie en krijgt daarnaast de mogelijkheid om tot 7,50 miljard dollar aan goedkope leningen af te sluiten bij de regering. Het geld wordt gebruikt om Microns totaalinvestering in de VS deels te financieren. Micron zegt de komende jaren 50 miljard dollar te investeren, wat in de komende twee decennia kan oplopen tot het dubbele.
Het gros van de subsidie wordt gestoken in de bouw van nieuwe geheugenfabrieken. De fabrikant werkt bijvoorbeeld aan twee geavanceerde dram-fabrieken in de staat New York, die eerder al werden aangekondigd. Het betreft twee 'megafabs' met bijna 58.000 vierkante meter aan cleanroom. De fabrieken moeten tegen 2029 beginnen met productie. Op termijn wordt de New York-campus van Micron overigens uitgebreid met nog eens twee fabrieken. Die moeten uiterlijk 2041 operationeel zijn, zegt Reuters.
Micron werkt ook aan een nieuwe dram-fabriek. Die komt te staan in de staat Idaho en wordt gebouwd naast Microns r&d-locaties bij de stad Boise. De fabriek is bedoeld voor 'productie op hoog volume'; de chipmaker geeft geen verdere toelichting. Het bedrijf zegt ook niet op welke geheugenprocedés de fabrieken gaan draaien. Micron claimt alleen dat die 'leading-edge' zijn.
Micron-fabrieken in New York. Bron: Micron
GlobalFoundries gaat meer chips maken in VS
GlobalFoundries krijgt de kleinste hoeveelheid subsidie onder de Chips and Science Act. Het bedrijf ontvangt 1,5 miljard dollar aan directe subsidie voor het uitbreiden van zijn chipproductiecapaciteit in de Verenigde Staten.
Van dit geld gaat GlobalFoundries onder andere zijn bestaande chipproductielocatie in Malta, New York, uitbreiden. De chipmaker zegt dat die uitbreiding vooral wordt gericht op chipproductie voor autofabrikanten, zonder daar verder over uit te weiden. In diezelfde stad gaat GloFo nóg een geheel nieuwe chipfabriek bouwen. Die state-of-the-art fabriek wordt gericht op het produceren van chips voor de automotive-, luchtvaart-, defensie- en AI-sectoren. De twee gezamenlijke projecten moeten GlobalFoundries' productiecapaciteit in Malta, NY, de komende jaren verdriedubbelen naar 1 miljoen wafers per jaar.
Verder wordt de oudste GF-fabriek die nog steeds draait gemoderniseerd. Die fabriek staat op de Essex Junction in Vermont. Dat project wordt volgens de fabrikant gericht op het upgraden van bestaande faciliteiten, het uitbreiden van de productiecapaciteit en de bouw van een nieuwe faciliteit die geschikt is voor het grootschalig produceren van galliumnitridechips, die gebruikt moeten worden in elektrische voertuigen, elektriciteitsnetten, datacenters, telefoons en 'andere kritieke technologie'.
De bestaande GlobalFoundries-fabriek in Malta, New York. Bron: GlobalFoundries
Japan en Zuid-Korea
Japan is misschien wel het interessantste land in dit artikel. Waar andere landen vooral subsidies uitdelen aan gevestigde chipbedrijven uit het binnen- en buitenland, probeert Japan een geheel nieuwe chipmaker op te zetten om zijn leidende positie op de wereldwijde chipmarkt terug te winnen. Het nieuwe bedrijf moet op termijn gaan concurreren met geavanceerde foundry's als TSMC. Daarnaast geeft Japan ook geld aan bestaande bedrijven voor de bouw van nieuwe fabrieken.
Rapidus: Japan stampt eigen TSMC-concurrent uit de grond
Rapidus, de nieuwe Japanse chipmaker, wordt opgezet door een consortium van Japanse bedrijven, waaronder Kioxia, NEC, SoftBank, Sony en Toyota. Dit bedrijf is bedoeld om op termijn geavanceerde chips te ontwikkelen en produceren. Waar het bedrijf momenteel nog helemaal niets produceert, wil Rapidus over enkele jaren al in staat zijn om 2nm-chips te bakken in zijn eerste fabriek, momenteel in aanbouw op het eiland Hokkaido.
Om dit mogelijk te maken, heeft Rapidus overeenkomsten gesloten met onderzoeksinstellingen. Het bedrijf heeft naar eigen zeggen meer dan honderd medewerkers in de VS, die bij IBM werken aan de ontwikkeling van een 2nm-procedé. Het eerdere 2nm-research van IBM wordt daarbij als grondslag gebruikt. Rapidus ontwikkelt dat onderzoek verder om dit procedé uiteindelijk te gebruiken voor massaproductie.
Ook het Belgische imec werkt samen met Rapidus. Dat onderzoeksinstituut, dat grote chipmakers als TSMC, Intel en Samsung als klanten heeft, ondersteunt de Japanse chipmaker bij het r&d-proces van zijn 2nm-procedé. Sinds vorig jaar is Rapidus lid van imecs Core Partner-programma, waarmee de samenwerking rond het 2nm-proces van Rapidus verder werd versterkt.
Rapidus en imec ondertekenen hun samenwerking eind 2022. Bron: imec
De Japanse overheid voorziet Rapidus van subsidie. Het bedrijf ontving in eerste instantie omgerekend 483 miljoen euro. Onlangs werd daar 3,6 miljard euro extra bijgeteld. Het is overigens een druppel op een gloeiende plaat. Volgens Rapidus-ceo Atsuyoshi Koike heeft het bedrijf 49 miljard euro nodig om zijn doelstelling te halen: 2nm-chips produceren in 2027.
Ook mét dat geld wordt het een uitdaging. Gevestigde chipmakers met decennia ervaring hebben steeds meer moeite om hun transistors verder te verkleinen. Beginnen op een 2nm-procedé, waar gevestigde chipmakers TSMC, Intel en Samsung zelf pas in het komende jaar mee starten, is dan ook erg ambitieus voor een bedrijf dat een paar jaar geleden nog niet bestond; van niks naar 2nm in een paar jaar tijd is erg rapide. Het heeft met IBM en imec wel een goede supportbasis.
Ondersteuning komt ook uit andere hoeken van de sector. ASML bouwt bijvoorbeeld een basis op Hokkaido om Rapidus te ondersteunen. Er zullen onder andere euv-machines van ASML geïnstalleerd worden voor de (test)productie van 2nm. De ASML-supportlocatie voor Rapidus is overigens geen unicum; de Veldhovense machinebouwer doet hetzelfde voor zijn andere klanten.
TSMC komt zelf ook naar Japan
Los van Rapidus komen ook buitenlandse bedrijven met nieuwe chipfabrieken in Japan. Het prominentste voorbeeld is TSMC, dat samen met Japanse techbedrijven een joint venture in het land begint. Onder het vaandel Japan Advanced Semiconductor Manufacturing gaan die bedrijven samen twee chipfabrieken bouwen. De eerste fabriek van JASM werd eind 2021 al aangekondigd. TSMC bouwt hem in het zuiden van Japan. Het doet dat met steun van Sony Semiconductor Solutions, het onderdeel van Sony dat zich richt op chips en sensors, en een minderheidsbelang van 20 procent in de fabriek krijgt. De chipfabriek in kwestie zou zich voornamelijk gaan richten op 22nm- en 28nm-productie, hoewel TSMC later bekendmaakte dat de fab ook op 16 en 12nm gaat produceren. De fabriek is eind februari geopend.
Onlangs maakte TSMC bekend dat het ook een tweede Japanse chipfabriek gaat bouwen. Deze wordt onderdeel van dezelfde joint venture, hoewel ook Toyota een minderheidsbelang in deze fabriek neemt. De tweede fabriek gaat 6nm- en 7nm-chips produceren voor automotiveklanten en de industrie, naast chips voor consumenten en hpc-doeleinden. Volgens de huidige planning zijn de fabrieken ergens in 2027 gereed.
Japan geeft TSMC naar schatting meer dan een biljoen yen, zeg Reuters. Dat komt neer op ruim 6 miljard euro. Het gros daarvan gaat naar de tweede 6- en 7nm-fabriek.
Ook Micron, Kioxia en Samsung breiden uit in Japan
Amerikaanse geheugenmaker Micron breidt eveneens uit in Japan. Deze fabrikant gaat zijn fabriek in Hiroshima upgraden en gereedmaken voor geavanceerde dram-productie, onder meer door deze te voorzien van ASML's euv-machines. Micron bezit die fabriek al jaren, sinds zijn overname van het failliete Elpida Memory.
De dram-fabriek gaat produceren op Microns 1-gammaprocedé. Dat wordt de volgende generatie dram van de chipmaker. Er is weinig concreets bekend over deze node, hoewel Micron wel zegt dat deze geproduceerd wordt met euv-lithografie. Daarbij moet het nieuwe procedé hogere geheugendichtheden, meer efficiëntie en lagere kosten met zich meebrengen ten opzichte van zijn bestaande 1-bètanode, die nog geen euv gebruikt.
Ook Micron ontvangt subsidie van de Japanse overheid. De Amerikaanse chipmaker krijgt omgerekend ongeveer 1,16 miljard euro voor zijn fabriek in Hiroshima. De totale kosten lopen naar verwachting op tot zo'n 3,6 miljard euro. De euv-productielijnen moeten tegen 2026 gereed zijn voor productie.
Geheugenmakers Kioxia en Western Digital bouwen samen een chipfabriek in Japan, op de bestaande Yokkaichi-campus van Kioxia. Die wordt onderdeel van de joint venture die deze twee bedrijven al langer hebben. De fabriek gaat in eerste instantie 3d-flashgeheugen met 112 en 162 lagen produceren, maar dat wordt vanaf 2029 verhoogd naar 218 lagen. De twee bedrijven krijgen omgerekend ongeveer 1,5 miljard euro subsidie voor het project, goed voor ongeveer een derde van de totale kosten. De eerste chips uit de fabriek worden volgend jaar verwacht.
Tot slot werkt Samsung ook aan een nieuwe locatie in Japan. Deze wordt meer gericht op onderzoek en dus niet zozeer op chipproductie. Er is verder weinig bekend over deze fabriek, los van dat het onderzoek gericht wordt op geavanceerde packagingtechnieken. Samsung krijgt tot 121,6 milljoen euro subsidie voor de ontwikkelingsfabriek.
Microns dram-roadmap. De 1-gammanode (1γ) wordt gebruikt in Japan. Bron: Micron
Zuid-Korea krijgt grote chipproductiehub
Zuid-Korea is al de thuisbasis van enkele zeer grote chipmakers. Denk aan Samsung, een grote naam op de logic-markt en ook 's werelds grootste geheugenproducent, en bekende geheugenmaker SK hynix. Volgens de Semiconductor Industry Association had Zuid-Korea in 2021 een marktaandeel van 21 procent van de wereldwijde chipmarkt in handen, enkel achter de Verenigde Staten. Volgens Invest Korea is dat aandeel op de geheugenmarkt zelfs ruim 60 procent. Op het gebied van de productie van logicachips is dat aandeel echter een stuk kleiner, met slechts 3 procent van de wereldwijde markt.
Het land probeert die positie vast te houden met nieuwe investeringen, hoewel Zuid-Korea geen concrete chipwet heeft die specifiek subsidie vrijmaakt voor de sector. De aanpak verschilt dan ook met die van andere landen. Alle andere genoemde landen en de landen die we op de volgende pagina behandelen, hebben specifieke chipwetten die directe subsidies of belastingvoordelen voor chipmakers bieden.
Een Samsung-chipfabriek in Pyeongtaek. Bron: Samsung
Het andere verschil: Zuid-Korea lijkt zich vrijwel uitsluitend te richten op bestaande, binnenlandse bedrijven. Specifiek de eerdergenoemde Samsung en SK hynix, de twee grootste chipbedrijven in Zuid-Korea. Zij bouwen namelijk een nieuwe chipproductiehub in Zuid-Korea. Deze 'halfgeleidergordel', die de grootste ter wereld moet worden, wordt gebouwd in een gebied dat zich uitstrekt van Pyeongtaek tot Yongin, twee steden die ongeveer 30 kilometer van elkaar verwijderd zijn.
Samsung en SK hynix gaan in totaal dertien nieuwe fabrieken bouwen op de geplande locatie. De hub moet tegen het einde van dit decennium in staat zijn om jaarlijks 92,4 miljoen wafers te produceren. Ter illustratie: TSMC leverde vorig jaar ongeveer 16 miljoen wafers. De hub zal verder drie onderzoeksfaciliteiten huisvesten, naast locaties van kleinere bedrijven.
De halfgeleiderhub is goed voor een totale investering van omgerekend een kleine 425 miljard euro tegen 2047, schrijft persbureau Bloomberg. Het gros daarvan is afkomstig van Samsung, dat de komende twee decennia ongeveer 342 miljard euro zegt te investeren in het project. De overige 83 miljard euro is afkomstig van geheugenproducent SK hynix. De Zuid-Koreaanse overheid geeft geen directe subsidie voor het project, maar zegt chipbedrijven te steunen met grote belastingvoordelen, waarmee de kosten deels kunnen worden verrekend.
Taiwan en China
Taiwan biedt belastingvoordelen
Taiwan is een grote speler in de wereldwijde chipproductie, aangezien het de thuisbasis is van marktleider TSMC. Het land heeft ook een eigen 'Chips Act', hoewel die anders is ingesteld dan die van Europa en de VS. Het eiland richt zich vooral op belastingvoordelen. Chipmakers krijgen aftrekposten voor r&d en de aanschaf van geavanceerde chipproductieapparatuur. Het voordeel van een dergelijke belastingwet is dat Taiwan die breed kan inzetten. TSMC zal in aanmerking komen, maar dat geldt volgens analistenbureau TrendForce bijvoorbeeld ook voor bedrijven als MediaTek, Realtek, Delta Electronics en Phison. Die bedrijven zijn niet verwant aan directe chipproductie, maar wel op andere manieren bij de chipsector betrokken.
Daarbij blijft Taiwan de voornaamste focus van TSMC, ook nu het uitbreidt naar Japan en het Westen. De fabrikant en de overheid van Taiwan hebben dat de afgelopen jaren herhaaldelijk benadrukt. Het blijkt bovendien in de praktijk. De eerste 1nm-fabriek voor TSMC, die overigens pas over enkele jaren operationeel wordt, komt nog altijd in Taiwan te staan. Daarmee blijven de geavanceerdste TSMC-nodes exclusief in dat land geproduceerd worden, ook nu het 2nm-chips gaat maken in Arizona.
Het bedrijf bouwt momenteel ook twee 2nm-fabrieken in Taiwan. De eerste daarvan komt te staan in Hsinchu County, vlakbij het r&d-centrum dat specifiek is neergezet om de N2-node van TSMC te ontwikkelen. Massaproductie begint hier in de tweede helft van 2025, jaren voordat de eerste Amerikaanse 2nm-fabriek online komt. De tweede fabriek komt te staan in het Kaohsiung Science Park en zal iets later beginnen met de productie, vermoedelijk ergens in 2026. Dat is bovenop de vele chipfabrieken die TSMC al in Taiwan heeft. Dat zijn er momenteel elf. Ter illustratie: TSMC heeft momenteel vier operationele fabrieken buiten Taiwan, geen daarvan voor nodes onder de 12nm, hoewel dat aantal in de komende jaren zal toenemen door de uitbreidingsplannen naar het buitenland.
Een TSMC-fabriek in Hsinchu, Taiwan. Bron: Taiwan Semiconductor Manufacturing Co., Ltd
China heeft last van internationaal beleid
China is de vreemde eend in de bijt, vooral vanwege zijn banden met de andere landen in dit artikel. Onder meer de VS noemde geopolitieke spanningen met China als een van de redenen voor zijn Chips and Science Act, maar dat geldt andersom ook. Onder leiding van staatshoofd Xi Jingping probeert het land al jaren minder afhankelijk van het Westen te worden. Met plannen als het Made in China 2025-project wil China een steeds groter aandeel van zijn chips in het binnenland produceren.
Tegelijk ligt China nog jaren achter op de huidige marktleiders, in ieder geval op het gebied van geavanceerde chipproductie. Op dat vlak heeft China ook last van sancties uit het Westen. Het bedrijf heeft bijvoorbeeld nooit euv-machines mogen importeren van ASML vanwege het Wassenaar-akkoord. Dat zet China op achterstand ten opzichte van chipmakers uit andere landen.
Dat Amerikaanse verbod werd opgevolgd door extra beperkingen vanuit Nederland en Japan, die onder druk van de VS de export van bepaalde chipproductiemachines hebben verboden. Dat geldt onder meer voor ASML. Los van het euv-verbod mag China nu ook niet langer bepaalde geavanceerde duv-immersielithografiemachines importeren.
SMIC-hoofdkantoor. Foto: SMIC
Toch boekt China vooruitgang. Huawei kondigde vorig jaar een smartphone aan met een soc van Chinese chipfabrikant SMIC. Die chip zou geproduceerd zijn op een procedé dat vergelijkbaar is met de 7nm-nodes van andere fabrikanten. Er is weinig bekend over dat procedé. Volgens patentaanvragen maakt SMIC echter gebruik van multipatterning. Multipatterning is een manier om geavanceerde chips te maken met oudere lithografiemachines. Daarbij worden chips verschillende keren belicht met de machine om zo kleinere features af te beelden.
SMIC past volgens de patenten quadpatterning toe. Dat betekent dat een chiplaag viermaal wordt belicht om kleinere transistors te maken. Dat stelt SMIC in staat om met relatief oude duv-machines toch '7nm'-chips te maken, maar het kan ook tot problemen leiden. Hoe vaker je een chiplaag belicht, hoe groter de kans dat daar ergens een foutje ontstaat. Quadpatterning zal de yields aanzienlijk verlagen ten opzichte van een euv-machine die dezelfde chiplaag in slechts één belichting kan afbeelden. Het is daarnaast duurder, aangezien extra belichtingen meer tijd vergen, ook bij het latere etsen van de wafer.
Chinese subsidies voor chipbedrijven
Toch komt China ondanks de hierboven genoemde doorbraak nog niet in de buurt van de echte chiptoppers. Het land heeft wel ruime subsidieregelingen om zijn chipsector verder te steunen en te verzelfstandigen. Het heeft een subsidiepot van een biljoen yuan, omgerekend volgens de huidige wisselkoersen 128,5 miljard euro, wat de komende jaren wordt uitgedeeld in de vorm van directe subsidie en belastingvoordelen.
Volgens recente berichten van de South China Morning Post geeft het land ook dit jaar verschillende subsidies. Dat geld gaat onder andere naar de eerdergenoemde chipmaker SMIC, die volgens dat medium aan twee chipfabrieken werkt. Ook een nieuw onderzoekscentrum van Huawei wordt van Chinese staatssteun voorzien. China zou ook van plan zijn om meer steun te geven aan de productie en ontwikkeling van dram-chips. Het heeft dus nog een lange weg te gaan, maar timmert gestaag door aan zijn inheemse chipsector.
Tot slot
Het moge duidelijk zijn dat er de komende jaren een hoop geld wordt gestoken in de chipsector door zowel bedrijven als overheden. Mede daardoor zal de chipproductie, vooral van geavanceerde chips, een stuk meer over de wereld worden verspreid. Europa kan een stel geavanceerde Intel-fabrieken en een 12nm-fab van TSMC verwachten, terwijl alle grote chipmakers veel investeren in leading-edge fabrieken in de Verenigde Staten. Daar staat tegenover dat ook Azië stevig aan de weg blijft timmeren en dus zeker niet irrelevant wordt in de komende jaren. Welke impact dat precies op de sector gaat hebben ... De tijd zal het leren.
"Europa ziet dat het achterloopt met de productie van chips en wil het tij keren"
Een beetje laat aangezien we van 25% in 2000 afgegleden zijn naar amper 8%. Het kost ook veel tijd om chip fabs operationeel te krijgen (het bouwen is maar het halve werk) dus het gaat eerst nog slechter worden voor we het licht aan het einde van de tunnel zien. Maar soit, voortschrijdende inzichten staan niet gekend voor hun snelheid en we kunnen het maar hopen dat er betere tijden in het vooruitzicht zijn. Ik hoop ook dat de kleinere landen (zoals België en Nederland) ook voldoende ambitie hebben want het is perfect mogelijk om een semiconductor fab hier neer te poten nu dat de kennis er nog is. Dat laatste is zoals met kerncentrales, je hebt een hoop gekwalificeerde mensen nodig. Je kan niet eerst quasi alle kerncentrales sluiten om na tien/twintig jaar denken dat de expertise hier nog voor het rapen ligt.
Je maakt een hoop goede punten, maar wil toch een beetje context geven:
Ik werk zelf al 25 jaar als chip-ontwerper in deze sector, en je ziet door de jaren heen de start-kosten van iedere chip sterk toenemen. Met iedere nieuwe process node, gaan die kosten 5x to 10x omhoog. Tegelijkertijd valt de stijging van kosten per chip wel mee, maar je moet wel steeds hogere volumes draaien.
Hetzelfde geldt voor de fabrieken. Vandaar dat je consolidatie kreeg, omdat de meeste bedrijven te klein waren om de volumes te draaien die nodig waren voor de nieuwere processen. Met meerdere kleine “fabless” bedrijven kun je wel een fabriek van TSMC vullen. Zie bijvoorbeeld AMD, Nvidia, Qualcomm, Broadcom, Apple, allemaal zijn ze “fabless”.
De reden dat je nu deze omslag ziet, heeft niets met economie te maken, maar met wereld politiek. Chips zijn zo essentieel geworden, dat we de levering ervan willen veilig stellen. Economisch niet efficient, maar we zijn bereid die prijs te betalen. En je hebt helemaal gelijk, daar haal je ook een stuk essentiële kennis mee terug. Ben er ook zeker voor!
Wel denk ik dat je meer Europees moet denken. Nederland, België, Denemarken zijn te klein om dit soort industrieën alleen te trekken. Maar als unie zijn we een van de grootste meest stabiele economieën ter wereld. Ook stabieler dan de VS. Dat een bedrijf als Intel de Europese landen tegen elkaar kon uitspelen, is eigenlijk een schande.
De industriële revolutie dendert voor, en dat vereist schaalgrote, met name in de chipsector. Wil Europa in die vaart der volkeren meedraaien, moet ze verder economisch integreren. Het zal nog wel effe duren, maar het komt er zeker aan.
Bedankt voor je input. Zelf ben ik bijna 24 jaar werkzaam in de sector, de meerderheid daarvan in een Belgisch bedrijf met zijn eigen fab. Men heeft bijna 20 jaar geleden beslist om niet te investeren om deze te laten meeschalen (grotere wafersizes, nodig om de hogere volumes te produceren) maar de fab was heel performant. Het heeft heel grote voordelen om alles in house en op dezelfde locatie te kunnen doen want je kan alle stappen in het proces op elkaar afstemmen. Ik denk niet dat de grootte van een land er zoveel toe doet, wel de beschikbaarheid van (toekomstig) terdege opgeleid personeel bvb. De hoge energie- en loonkosten werken uiteraard negatief maar we hebben (nog) een voordeel wat expertise betreft.
Ik hoop dat Europa de inhaalbeweging kan maken want je hebt overschot van gelijk, microelektronica is een strategische sector, te afhankelijk worden (zijn) van het buitenland kan ons nog zuur opbreken.
Hee mede collega! Leuk te horen van een mede chip ontwerper. Laat me raden, je zit ook in de analoge / RF tak van onze sector? Onze landen stonden bekend als het analoge hart van Europa.
Een eigen fabriek heeft zeker grote voordelen, heb bij mijn vorige werkgever ook de nodige uurtres op de fabrieksvloer doorgebracht. Of onze landen nog steeds “duur” zijn, vraag ik me af, de salarissen van ingenieurs in Europa en Asie liggen lang niet zover meer uit elkaar.
Strategisch zeker. Met AI, gaan we het nog heel druk krijgen. Op dit moment ligt de nadruk nog op communicatie, maar je kunt er op wachten dat sensoren en telemetrie gaan volgen, met name door robotica.
Ik doe mixed signal layout (specialiteit: high-voltage, vooral automotive, industrial en medical). Robotica gaat inderdaad nog vele oportuniteiten opleveren maar er komen ook vele medische toepassingen en er komen zoveel nieuwe sensoren bij (zeker in automotive). We live in interesting times!
Ik vraag me echt af. Hoe onveilig zo'n China chip is eigenlijk.
We focussen ons alleen op wat Amerika zegt dat het onveilig is. Dat ze alle restricties toepassen. Maar echt weten of het onveilig is?
Want we weten dondersgoed dat Amerika dit allemaal doet om zelf heer een meester en de macht te willen hebben. Anders dan dat kan ik me niet voorstellen.
Daar gaat het niet om. Een chip die een Chinees bedrijf bij TSMC laat produceren kan net zo goed onveilig zijn. Het probleem is dat wanneer je compleet afhankelijk ben van landen waar je niet zulke goede vrienden mee bent voor je chip productie, landen die afhankelijkheid kunnen gebruiken om je te dwingen andere zaken wel of niet te doen.
Maar de vraag gaat verder dan dat; waarom? Omdat vooral de USA dingen roept, of zit er écht wat achter? Waar komt de achterdochtigheid precies vandaan en waarom volgen vele landen de USA als trouwe hondjes? En wie garandeert dat de USA niet dezelfde macht wilt hebben?
Ik begrijp dus het sentiment wel, er lijkt namelijk nogal weinig informatie gegeven te worden voor de onderbouwing, behalve veiligheid. Maar meer details worden er nou niet echt gedeeld.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
De kernenergie-discussie is een rabbithole waar ik nu even uit wil blijven. Maar opslag van afval en het risico op militair gebruik zijn nooit echt opgelost. We hadden ook in de jaren 80 op isolatie, zonnepanelen en windmolens kunnen inzetten. Zonnepanelen stonden in 79 al op het Witte Huis.
Edit: Reactie op verkeerde info hieronder. Rusland produceert de meeste nucleaire brandstof ter wereld. Je voorkomt geen afhankelijkheid van Rusland als je ipv gas nucleaire brandstof gaat kopen: https://newsmonkey.be/pro...l&utm_content=PostContent
[Reactie gewijzigd door NoTechSupport op 23 juli 2024 08:12]
Tja, Frankrijk heeft na de oliecrisis van de jaren 70 destijds wel ingezet op kernenergie, precies om energie-afhankelijkheid te voorkomen/reduceren (een grote reden voor de Sovjet Unie/Rusland om de angsten over kernenergie in Europa zo hoog mogelijk op te stoken mocht Duitsland hetzelfde idee krijgen).
Bijwerking van dit beleid: 80% CO2-vrije stroomopwekking. Niet als doel maar als bijwerking van het beleid. 30 jaar geleden. Dan kan ik met mijn hoofd er niet bij dat elk persoon dat zich zorgen maakt over klimaatverandering dit niet van de daken aan het schreeuwen is.
Met chips is het wel ingewikkelder omdat het zo'n complexe techniek is waar moeilijk een alternatief voor verzonnen kan worden (zoals bij energie). Aan de andere kant is het ook moeilijker om een irrationele angst ervoor te creëren zonder alternatief.
Edit: voor het argument dat er een afhankelijkheid van Rusland gecreëerd zou worden; in 2021 was Europa voor 31% van de nucleaire verrijking van Europese centrales. Het ging om een waarde van $1,6 miljard. De energie die Rusland verkocht aan Europese landen was $147 miljard.
Verwerkingscapaciteit kan je bouwen in eigen land. Natuurlijk voorkomende olie- en gasreserves niet. O.a. Amerika is nu die capaciteit aan het bouwen. En de uraniumreserves zijn zeer hoog in o.a. Canada en Australië.
[Reactie gewijzigd door Grotbewoner op 23 juli 2024 08:12]
Rusland is de grootste producent van nucleaire brandstof. Je voorkomt geen afhankelijkheid van Rusland met kernenergie. Je verzint dat Rusland om die reden dus angst ivm nucleaire energie zou propageren.
Als men bang wordt voor nucleaire energie, zal men dan wel productie van nucleaire brandstof sterk ontwikkelen? Natuurlijk niet.
Maar die verwerkingscapaciteit kan vrij gemakkelijk worden opgebouwd. De grote reserves aan brandstof zitten immers niet in Rusland maar in Canada en Australië. Slechts een aanzienlijk deel van de verwerkingscapaciteit zat in Rusland en dat is nu aan het veranderen.
Alle Europese reactoren werken op Russische, custom fuel. Het kan 7 tot 10 jaar duren vooraleer de rol van Rosatom overgenomen is voor al deze centrales. Welke gaan we eerst uitzetten?
En zelfs na de oorlog was met de export van die brandstof zo'n $3 miljard gemoeid. Vervelend, ja, we hadden niet afhankelijk van de Russen moeten worden voor energie.
Maar bij de export van olie- en gas ging het om $147 miljard. Met gratis extra CO2-uitstoot.
[Reactie gewijzigd door Grotbewoner op 23 juli 2024 08:12]
Zover ik weet hebben wij in nederland ook een uranium verrijkingsfabriek, een joint venture tussen Verenigd Koninkrijk, Nederland en Frankrijk. Vgm in putten. Dus dat hoort geen probleem te zijn.
... Bijwerking van dit beleid: 80% CO2-vrije stroomopwekking. Niet als doel maar als bijwerking van het beleid. 30 jaar geleden. Dan kan ik met mijn hoofd er niet bij dat elk persoon dat zich zorgen maakt over klimaatverandering dit niet van de daken aan het schreeuwen is. ...
???
Uit "80% CO2-vrije stroomopwekking" lees ik 80% minder CO2. Vervolgens lees ik dat elke persoon die zich zorgen maakt over klimaatverandering dit van de daken zou moeten schreeuwen.
Of jouw eerste zin klopt niet of jouw tweede zin klopt niet. Zoals het er nu staat is het tegenstrijdig IMHO.
Ik bedoel dat je zou denken dat Frankrijk als lichtend voorbeeld aangehaald zou worden wat betreft CO2-reductie. Maar dat gebeurt niet veel in groen kringen omdat daar ook traditioneel veel nucleaire scepsis zit.
Ik denk niet dat de Fransen trots zijn, dat hun kernenergie zo'n rampzalige kapotte bende is dat ze in 2022 bruinkoolstroom uit Duitsland moesten importeren, omdat ze anders in het donker zaten.
Is het niet opgelost, of is er geen probleem? Nederland produceert 4,5m³ hoogradioactief afval per jaar. Met zulke volumes gaat het héél lang duren voor de opslag bij Covra vol is, en je kunt er gewoon een bunker naast zetten, het is niet dat je dan opeens dubbel zoveel bewaking nodig hebt op het terrein.
Ook met de eindberging zoals in Finland gebeurd, in stabiel gesteente, valt moeilijk aan te geven wat het probleem daarmee is.
We hadden in de jaren '80 zeker niet op isolatie, zonnepanelen en windmolens kunnen inzetten, omdat de techniek nog niet ver genoeg was.
Nederland heeft amper nucleaire opwekking (485MW). In België gaat het ondertussen over 4.500 m³ hoogradioactief afval. Nergens ter wereld is er gedacht aan lange termijn opslag van een goedje dat extreem lang gevaarlijk blijft. Ik vind dat een probleem.
Hoogwaardige isolatie zat in sommige woningen in de vroege jaren 70 al. Tijdens de eerste oliecrisis is dit eventjes hip geweest, daarna snel vergeten. Zonnepanelen lagen al op het Witte Huis in 1979. Windmolens, hoewel we ze toen niet zo groot hadden kunnen bouwen als nu, waren zeker mogelijk geweest in kleiner formaat.
[Reactie gewijzigd door NoTechSupport op 23 juli 2024 08:12]
Ik heb inderdaad te snel gereageerd. Het gaat dus momenteel om meer dan 1000m³ voor een klein land als België. Waarbij dus nog niets voorzien is voor opslag op lange termijn. Andere landen als de VS zijn in hetzelfde bedje ziek.
Er is dus momenteel niets voorzien. En als die ene waaraan gewerkt wordt klaar is, is die alleen maar voorzien voor een klein deel van de globale afvalproductie.
En de grootste zwakte van nucleaire energie is niet eens het afval of de militaire risico's, maar de kostprijs.
De kostprijs heeft twee gezichten: Peperdure projecten zoals Hinkley Point, of Frankrijk waar kernenergie goedkoop is. De truuk is schaalgrootte: Je moet niet één kerncentrale bouwen, maar tien dezelfde, liefst op dezelfde plek. De prijs van de brandstof zijn namelijk niet de kosten van kernenergie, maar bijvoorbeeld de kosten van beveiliging van het terrein dragen wel bij aan de prijs van de elektriciteit.
Hmm, dat idee van een hoop samen was anders in Zhaporizia niet zo'n succes geloof ik....
Net als alle windmolens geconcentreerd op de Noordzee leidt het ook tot ernstige problemen op het hoogspannings net.
En als u net iets meer leest over Olkiluoto, komt u tegen dat de reden dat Areva er ongeveer failliet op ging en de Franse belastingbetaler de €5 miljard kostenoverschrijding moest ophoesten, was....
Dat het project juist _te_ groot was, bouwvakkers die meer dan 10 verschillende talen spraken begrepen elkaar niet.
De toren van Babel fix je niet met schaalgrootte, dan maak je het probleem erger.
Olkiluoto had ca 5000 gastarbeiders nodig; ik geloof ook niet dat als we er 10 willen, dat 50.000 gastarbeiders welkom zijn in ons politieke klimaat. Als Pool zou ik hartelijk bedanken beton te storten voor de coalitie die het Polenmeldpunt startte, en als Oekraïner met ervaring met kernenergie al helemaal gezien het feit dat onze regering to be ze wil terugsturen....
Het COA kan niet eens een paar 100 asielzoekers opvangen, dus hoe we om moeten gaan met duizenden gastarbeiders lijkt me bijzonder....
Alleen als mini centrales prefab aan een lopende band worden gebouwd, valt deze clusterfaal te fixen. Anders wordt het weer net zo'n drama als bij onze Poolse stucadoorvrienden thuis.
Je ondersteunt mijn argument: Olkiluoto was duur, omdat het een enkel project was, van een centrale die nog nooit gebouwd was, met fabrikanten die al een tijd lang geen nieuwe centrales gebouwd hadden. Dat is precies wat je voorkomt door er meerdere neer te zetten. De eerste wordt wellicht duur, maar de volgende zijn gewoon kopieën.
Ik snap niet waar Zhaporizia op slaat, als millitairen je windmolen innemen heb je ook geen stroom meer. Wat betreft een hoop samen is Zhaporizia een prima voorbeeld, Oekraïne kon er een groot deel van het land van stroom mee voorzien, zonder dat de kosten uit de hand liepen.
Dit is zuivere geopolitiek ! Aanbevolen: A changing world order, Ray Dalio. De waarheid zal er voor beide landen ergens tussenin liggen. Probeer door de propaganda heen te kijken met een gezonde dosis wantrouwen.
Ik zie dan weer niet zo gauw een kernreactor in een auto liggen bijvoorbeeld, maar ik begrijp je punt. Hetzelfde kunnen we natuurlijk ook stellen van Amerika. Ik begrijp best dat we onafhankelijk willen zijn (ik juich dat ook alleen maar toe), maar we moeten dat dan ook zijn van Amerika en zolang zij handelsrestricties bij ons kunnen afdwingen, vind ik niet dat we kunnen zeggen dat we echt onafhankelijk zijn (van hen); het is immers ook een soort machtsvertoon, dat ze zoveel invloed op ons alhier hebben. Ik wil daarmee niet goedpraten wat China doet, maar een wat kritische blik mbt onafhankelijkheid, ook naar Amerika, kan mijns inziens geen kwaad.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
Een auto kan elektriciteit verbruiken die geproduceerd is met kernenergie. Bovendien bestaan er wel kleinere kernreactoren om bv scheepsmotoren mee aan te drijven. Zijn nu al in gebruik !!!
Afhankelijk is er nog steeds, ondanks dat pijplijn door bondgenoten is opgeblazen. Opmerkelijk dat alleen de EU is uit op "afbouwen" terwijl USA gewoon alles van Rusland koopt wat die nodig heeft.
[Reactie gewijzigd door Verwijderd op 23 juli 2024 08:12]
Common sense? Jij denkt dat een China wanneer ze daar reden toe hebben niet hun macht zouden gebruiken? Nofi, maar dat is nogal naiief. Kijk naar Oekraïne, toen Rusland hun gas leveranties als wapen hebben gebruikt. Waar uiteindelijk gelukkig genoeg alternatieven voor ons waren, maar zulk soort acties kan je net zo goed van een China verwachten.
En natuurlijk wil de VS dezelfde macht hebben. Nu zijn we momenteel iig wat beter bevriend met de VS, en des te meer partijen chips produceren des te meer alternatieven wij hebben, maar er is natuurlijk ook een reden voor de Europese chip subsidies. Zodat we ook niet (geheel) afhankelijk van de VS zijn op dat gebied.
Maar hoezo is het 'common sense'? Omdat USA het roept (dat China gevaarlijk is en kennis en kunde kopieert)? Ik bedoel, de vraag kan natuurlijk ook zijn:
Jij denkt dat een USA wanneer ze daar reden toe hebben niet hun macht zouden gebruiken?
Want volgens mij gebeurd ook dit keer op keer, zie een ASML bijvoorbeeld en de restricties die zij hebben dankzij de USA. Of deze:
Nofi, maar dat is nogal naiief. Kijk naar USA, toen zij spontaan riepen dat China niet te vertrouwen is, o.a. met Huawei apparatuur. Waar uiteindelijk gelukkig genoeg alternatieven voor ons waren, maar zulk soort acties kan je net zo goed van een USA verwachten.
Begrijp mij niet verkeerd, ik wil zeker niet goedpraten wat China doet, ook met de Oeigoerse bevolking en Taiwan en dergelijken. Maar er is ook wel een keerzijde en daar wordt eigenlijk niets van in twijfel getrokken en altijd maar blindelings gevolgd (of althans, zo komt het op mij over). Als dat geen macht hebben is, dan weet ik het ook niet meer.
Wanneer het gaat om onafhankelijkheid, dan zijn we net zo goed onafhankelijk van USA. Maar zolang we die blindelings blijven volgen (want 'goed bevriend') en restricties aan bedrijven aan ASML e.d. opleggen op verzoek van hen, zullen zij gewoon de macht behouden, wat dus blijkbaar ook onwenselijk is.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
Maar je bent nu mijn punt aan het bevestigen. Je ziet dat Rusland onze afhankelijkheid van hun gas heeft geprobeerd te gebruiken iig. Je ziet dat de VS onze afhankelijkheid van hun gebruikt. Maar je denkt dat China nooit zoiets zou doen? Die staan daar boven, en zullen nooit hun buurlanden willen aanvallen of andere landen hun wil op te leggen?
Het is common sense om je te realiseren dat landen hun macht gebruiken om hun zin door te drijven. En als je dus jezelf afhankelijk maakt van een ander land, dan kan je ervan uitgaan dat ze die afhankelijkheid gaan gebruiken. Ik snap om eerlijk te zijn niet welk punt je wil maken met je vergelijkingen met de VS. Hoe is dat relevant? Het gaat niet erom dat we willen kiezen of we liever afhankelijk zijn van de VS of van China. Het gaat erom dat we niet afhankelijk willen zijn van beide, en dus meer eigen chipproductie willen hebben.
(Overigens kan je veel van de VS zeggen, maar persoonlijk ben ik erg blij dat die een vloot naast Taiwan hebben liggen om China af te schrikken, als China Taiwan zou innemen dan vermoed ik dat we heel snel erachter komen wat China doet met controle over gigantisch gedeelte van de chip industrie).
Maar je bent nu mijn punt aan het bevestigen. Je ziet dat Rusland onze afhankelijkheid van hun gas heeft geprobeerd te gebruiken iig. Je ziet dat de VS onze afhankelijkheid van hun gebruikt. Maar je denkt dat China nooit zoiets zou doen? Die staan daar boven, en zullen nooit hun buurlanden willen aanvallen of andere landen hun wil op te leggen?
Ik wil ook zeker niet jouw punt ontkrachten, ik heb wel wat kritische opmerkingen erbij, omdat de een alleen maar restricties erbij krijgt, omdat de ander dingen roept. Ik vind het vreemd dat we daar maar op in blijven gaan en er lijkt geen einde aan te komen, mede omdat wij uiteindelijk toch wel naar een van de partijen buigen en niet onze rug recht houden.
Het is common sense om je te realiseren dat landen hun macht gebruiken om hun zin door te drijven. En als je dus jezelf afhankelijk maakt van een ander land, dan kan je ervan uitgaan dat ze die afhankelijkheid gaan gebruiken. Ik snap om eerlijk te zijn niet welk punt je wil maken met je vergelijkingen met de VS. Hoe is dat relevant? Het gaat niet erom dat we willen kiezen of we liever afhankelijk zijn van de VS of van China. Het gaat erom dat we niet afhankelijk willen zijn van beide, en dus meer eigen chipproductie willen hebben.
Als we niet afhankelijk willen zijn van beiden, dan is het natuurlijk wel vreemd dat een van de twee dusdanig macht heeft, dat het zelfs handelsrestricties teweeg kan brengen bij ons, toch? We volgen dus een van de twee blindelings, dat is schijnbaar oke, maar de praktijken van China zijn niet oke en daarom krijgen zij wel restricties, maar Amerika niet.
Hoe het handelen (en de restricties) overkomen, maken het er vooral een vriendjespolitiek zaakje van, in mijn ogen, terwijl we dus niet van beiden afhankelijk willen zijn, maar met de ene wel (meer) meewerken (en erop toegeven), maar de ander niet of nauwelijks. Met andere woorden; de ene geven we wel (de) macht, maar de andere niet, terwijl we dus (idealiter) beiden niet die macht willen geven, in the end staan we niet op onze strepen wanneer het er toe doet en geven dan dus macht uit handen.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
The Wassenaar Arrangement has been established in order to contribute to regional and international security and stability, by promoting transparency and greater responsibility in transfers of conventional arms and dual-use goods and technologies, thus preventing destabilising accumulations. The aim is also to prevent the acquisition of these items by terrorists.
Participating States seek, through their national policies, to ensure that transfers of these items do not contribute to the development or enhancement of military capabilities which undermine these goals, and are not diverted to support such capabilities. https://www.wassenaar.org/participating-states/
En waar is Xi al wat jaartjes mee bezig , en we kunnen toch wel met gerust hart zeggen dat China geen vriend van ons is ( zie hongkong , zie taiwan , zie south china sea , zie oeigoeren , zie oneerlijke handel)
Military-civil fusion is a strategy and policy of the Chinese Communist Party (CCP) with the stated goal of developing its People's Liberation Army (PLA) into a world-class military.Military-civil fusion is a priority for the Xi Jinping administration. Wikipedia: Military-civil fusion
in the end staan we niet op onze strepen wanneer het er toe doet en geven dan dus macht uit handen.
Het is in de geopolitiek ook een kwestie van geven en nemen, want de VS kan gewoon zeggen: hoelang houden jullie je al niet aan de 2% NAVO-afspraak en zijn wij in principe jullie schild. Dat is slechts een voorbeeld. Mensen kunnen nog zo'n hekel hebben aan Amerika, maar dankzij bijv de veiligheid op zee door de Amerikanen is wereldhandel makkelijk geworden.
Wat heeft de Chinese overheid ons gegeven? Hun markt is nog steeds gesloten. Wil je toegang, dan mag je je tech overdragen. Afspraken zoals die over Hongkong en de Zuid-Chinese Zee trekken ze zich niets van aan. Je ziet nu gewoon dat we het 30 jaar geprobeerd hebben en in plaats van dat China opener wordt en eerlijke handel toestaat, gebeurt weer precies het omgekeerde.
Er wordt door allen hierboven nog een ding vergeten: hoe China omgaat met zijn eigen bevolking en niet alleen nu, maar al sinds de CCP aan de macht is.
Er is geen ander land ter wereld waar camera's opgesteld staan die je in de gaten houden bij b.v. voetgangers oversteekplaatsen etc. Met gezichtsherkenning, en overtredingen worden bestraft met sociale strafpunten waardoor je minder kans krijgt op een huis, je uitkering gekort kan worden enz.
Chinese studenten in Europa klagen er over dat als zij hier deelnemen aan een demonstratie, binnen korte tijd hun familie in China een bezoekje krijgt van de inlichtingen dienst en er gedreigd wordt met strenge maatregelen (zelfs intrekken pensioen!).
Kijk, Amerika is echt niet in alles een ideaal land, maar niet vergelijkbaar met China. En dan heb ik het niet alleen over het onderdrukken van minderheden, gewoon hoe de bevolking al 75 jaar gehersenspoeld wordt is bar en boos. Lees eens een boek over de culturele revolutie en je weet zeker dat je NOOIT wilt dat China hier de baas wordt.
Je doet net alsof Europese landen geen inlichting dienst heeft die onderzoek doet naar China, het is niet dat we USA blindelings volgen, het is dat we bijna op een lijn zitten met ze als het gaat om China.
ASML krijgt restricties van de VS omdat ASML bijna half Amerikaans is. Ze hebben een heleboel locaties in de VS, een deel van hun leveranciers komen uit de VS, de techniek die AMSL gebruikt is in de VS uitgevonden en hun institutionele aandeelhouders zijn Amerikanen. Het is niet zo dat de VS zomaar een Nederlands bedrijf kan commanderen. ASML kan doen wat ze wil maar als hun leveranciers niet mogen leveren aan bedrijven die naar China exporteren dan houd het ook op voor ze.
Je doet net alsof Europese landen geen inlichting dienst heeft die onderzoek doet naar China, het is niet dat we USA blindelings volgen, het is dat we bijna op een lijn zitten met ze als het gaat om China.
Wow, ik doe nergens alsof er geen (EU) inlichtingendienst is die onderzoek doet naar China, dat doet zo'n beetje iedereen, hoe je dit uit mijn reactie haalt verbaasd mij serieus. Ik begrijp ook niet wat dat ermee te maken heeft; uiteindelijk zwichten wij (toch) wel voor de Amerikanen (waarmee zij bij ons macht behouden en druk kunnen uitoefenen om restricties op te leggen al dan niet aan China), terwijl we ook van hen onafhankelijk willen zijn. Anders heeft het geen zin om te prediken dat we onafhankelijk moeten zijn van iedereen.
Daarnaast kun je je natuurlijk ook afvragen hoe het komt dat we (bijna?) op 1 lijn zitten met de Amerikanen... En juist daar zou best meer openheid over mogen komen, hoe men tot bepaalde (restrictieve) besluiten komt (of niet). Dat is alles wat ik met mijn reacties wil aangeven.
In concreto: ik vind dat we niet zo als (schoot)hondjes achter landen/continenten aan moeten hobbelen.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
In concreto: ik vind dat we niet zo als (schoot)hondjes achter landen/continenten aan moeten hobbelen.
En dat is dus de hele reden dat we onafhankelijker moeten worden. Echt ik snap je posts niet om eerlijk te zijn. Je begint met dat het problematisch is als je afhankelijk bent van andere landen, want dan heb je te doen wat die zeggen, maar je snapt niet waarom het dus goed is minder afhankelijk van andere landen te worden door meer productie zelf te hebben.
Dan lees je inderdaad mijn berichten niet goed. Er wordt weliswaar (vooral hier op Tweakers) geroepen dat we onafhankelijk moeten zijn van wie dan ook (en dat vind ik ook), maar vooralsnog is er wel 1 partij die nog altijd de vinger in de pap heeft. Een partij die daarbij ook nog eens redelijk blind vertrouwd wordt en waar wij dus maar moeilijk van af komen, omdat er elke keer nieuwe of strengere restricties komen of worden afgedwongen.
Er van af willen is een ding, maar de praktijk laat wat anders zien en is daarbij ook niet helemaal open, wat mij betreft. Ik heb daarbij nergens gesproken over productie, dus hoe je daar nu bij komt ontgaat mij een beetje. Ik heb het idee dat je wat berichten en mensen door elkaar haalt. Als we dus werkelijk onafhankelijk willen zijn/worden, zullen we dus ook daar een rechtere rug moeten hebben, wat mij betreft, aangezien het momenteel er vooral niet is.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
Tijdens Covid zag je al wat het gevolg is wanneer de supply chain een zooitje is, en dat was enkel een voorbode. China zet niet voor niets in op specifieke industrien zoals rare metals. Het is niet dat wij die niet in het Westen hebben, maar China delft die dermate goedkoop dat het voor ons niet haalbaar is om daar de competitie mee aan te gaan met als gevolg dat ze nu al beperkingen opgooien naar the US want waarom niet. Dus... "common sense", ze doen dat nu al.
Maar zoals ik al aangaf er zijn zo meer categorien waar ze willen domineren, zij het zonnenpanelen, tegels of EV's en uiteindelijk drukken ze complete industrien weg. Alleen in Duitsland werken een half miljoen mensen in de auto industrie, het is dan ook niet wenselijk dat wij daar het onderspit delven, we hebben gewoon geen werk voor deze mensen en zodra China de bovenhand heeft gaan de prijzen vanzelf wel omhoog zoals we nu zien bij Xiaomi & co. Die zijn plots ook niet meer goedkoop.
Gelukkig is niet alles even makkelijk, en gelukkig kent China ook de nodige problemen. Zo komt de chip industrie hier maar moeilijk op gang zij het door hun top down methologie, zij het door ongekenede corruptie die miljarden opslurpt zonder dat ook maar iets daar tegenover staat. Uiteindelijk is het maken van dergelijke high tech niet zo eenvoudig en weet China tot op heden weinig successen te boeken. Ja ze kunnen nu iets betere chips maken maar de yields zijn zo laag dat Huawei hun top end mobieltjes niet eens fatsoenlijk in de markt weet te zetten.
Laat staan China valt Taiwan binnen of doet iets anders wat verstorend is voor de globale economie. Dan wil je dat kunnen stoppen. Nu zegt China gewoon, "Je accepteerd het maar, anders krijg je product X niet meer geleverd".
Dat is wat wij nu intussen wel geleerd hebben van het conflict in Oekraïne. Gelukkig zijn er veel meer olie en gas producenten op de wereld, dus daar hebben we gelukkig onze afhankelijkheid van Rusland snel kunnen afbouwen. Maar chips en de grondstoffen daarvoor, dat ligt voor het overgrote deel nu allemaal bij één partij.
Dat snap ik dat het gaat om afbouwen van afhankelijkheid, maar dat betekend ook dat we USA niet constant maar blind moeten volgen en dat gebeurd wel.
Wat dat betreft heeft USA ook hier gewoon een (te) grote macht, als ze zelfs kunnen zorgen dat NL restricties oplegt aan export van bepaalde producten, waarmee ASML enorm gelimiteerd wordt, dan hebben ook zij nog een behoorlijke macht alhier; is dat wel wenselijk dan? Dat is wat ik mij afvraag, maar waar nooit echt een antwoord op komt.
Hiermee wil ik niet goedpraten wat China doet (ook dat is net zo goed verschrikkelijk), maar ik wil wel aangeven dat als we daadwerkelijk onafhankelijk willen zijn, we ook ons moeten afstoten van de Westerse kant van de westerse kant van de Atlantische Oceaan. Maar zolang zij hier restricties kunnen afdwingen op handelsgebied, vind ik niet dat we (ook) onafhankelijk van hen zijn.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
Dat "VS roept" gebeurd al decennia, dat riepen ze ook over Rusland en ook daar is nooit wat mee gedaan. Wat er is veranderd is de pandemie, welke heeft laten zien dat productie en transport heel makkelijk enorm beïnvloed kan worden door zaken waar je 0,0 invloed op hebt. Dit is de reden waarom er nu wel iets aan gedaan wordt...
Het geroeptoeter door staten en mensen is gewoon iets dat samenvalt met een veel groter issue en wordt gebruikt om mee te rijden en te kunnen zeggen "Zie je wel!"...
Wat betreft 'onveilig'... Dat komt uit het land waar in de handleiding moet staan dat je geen katten of baby's in de magnetron moet doen... The land lack of common sense... En als we het hebben over hardware waar mogelijk 'extra's' in zitten, tsja niemand heeft dat ooit echt ontdekt, alleen maar geclaimed. En de reden daarvoor is dat er gewoon apparatuur is waarmee je een chip kan doorlichten, dus als dat niet overeenkomt met het ontwerp... En infectie met malware, dat gebeurd meestal na levering op locatie. Vraag maar aan de Nederlandse inlichtingendienst en Iran...
Ik zou het boek ‘Chip War’ eens lezen voor de nodige achtergrond.
De corona crisis heeft de afhankelijkheid van Chips heel duidelijk gemaakt. Maar ook de toepassingen van AI om het militaire slagveld zijn zeer duidelijk in ontwikkeling momenteel. Japan heeft in het verleden met behulp van het printen van geld zichzelf een positie gekocht, totdat die bubbel barste. De VS lijkt dat nu te doen, maar door de controle op hun eigen munt lijken ze er vooralsnog mee weg te komen.
Ik zou graag willen dat we in Europa een protectionistisch standpunt hadden op gebied van de productie van chips. In plaats daarvan laten we ons de kaas van het brood eten, vooral door China, maar ook de VS.
Als de markt echt vrij was, zou je nog je schouders kunnen ophalen, maar met 3 potentiele brandhaarden binnen 5 jaar na Corona is er wel wat voor te zeggen om je risico te minimaliseren.
Maar de vraag gaat verder dan dat; waarom? Omdat vooral de USA dingen roept, of zit er écht wat achter? Waar komt de achterdochtigheid precies vandaan en waarom volgen vele landen de USA als trouwe hondjes? En wie garandeert dat de USA niet dezelfde macht wilt hebben?
Omdat het de sterkste bondgenoot is die 68% van de NAVO uitgaven voor zijn kiezen neemt en we dus zonder deze bondgenoot allemaal letterlijk 2x meer geld moeten uitgeven aan defensie om maar iets voor te stellen op het wereldtoneel. In deze context is er ook een stukje historisch besef, tijdens WO2 had de VS meer militaire doden dan zowel UK als Frankrijk. Eindstand hebben ze 3 miljoen soldaten in Europa gestationeerd om de oorlog te winnen. Daarna is er tevens gewerkt aan heropbouw.
Dit gaat niet over economische belangen maar over strategische belangen. Dit alles speelt zich af omdat China bezig is om de wereld dominantie van de VS te verbreken. Je hoeft niet ver te zoeken om links te vinden met spionage en zorgen rondom betrouwbaarheid na escalatie. Wat er nu gebeurd kost vooral veel geld. Niet alleen aan verloren inkomsten, Nvidia mag ook veel niet meer exporteren, maar ook de miljarden die nodig zijn om de productie terug naar de VS en Europa te halen.
Om het lokaal te houden. In Nederland moesten de providers letterlijk de Hauwei apparatuur uit hun core netwerk verwijderen. De inlichtingendiensten, die van Nederland, zijn bang dat bij een conflict China de boel op afstand onklaar kan maken dan wel gevoelige informatie kan aftappen.
Mobile hebben inmiddels van het ministerie van Economische Zaken een beschikking gekregen waarin staat wat de eisen voor het 5G-netwerk zijn, maar de inhoud van die beschikking is tot staatsgeheim verklaard.
De beschikking is een staatsgeheim omdat het dus niet over economische belangen maar over militaire belangen gaat.
China is geen 'zielig' opkomen BRIC land meer. Die context verandert het een en ander in de internationale betrekkingen. Chipproductie, AI en supercomputers zijn onderdeel van de toekomstige strijd.
[Reactie gewijzigd door sdk1985 op 23 juli 2024 08:12]
UK zaten lekker op hun eiland en FR hebben na een week opgeven en deden braaf mee aan de Oost-front.
USSR hebben de oorlog gewonnen, niet de USA die er flink van hebben geprofiteerd.
Over zogenaamde bondgenootschap gesproken - "It may be dangerous to be America's enemy, but to be America's ally is fatal". Over 10-15 jaar "Marshall plan 2" en heropbouw van West Europa.
Omdat China al zijn handel als wapen heeft gebruikt meermaals. Vooral op het gebied van grondstoffen zijn ze er niet vies van. Nu hoor je vaak dat het is voor het milieu en klimaat, maar de EU begon met massaal in te zetten op circulaire economie als reactie op Chinese quotums voor zeldzame aardmetalen om maar een voorbeeld te noemen. China is niet een land waar je afhankelijk van wil zijn, zat voorbeelden.
Onafhankelijk doen we alleen als Amerika dat zegt, we doen het niet uit eigen standpunt.
Sowieso is Nederland een export land, die exporteert vrijwel alles als het kan, van bloemen tot aan klompen tot aan kaas tot aan stroom tot aan alles en nog wat. Dus in die zin klopt je hele standpunt niet.
Als het kon verkochten Nederland onderdelen aan iedereen, en dus ok China.
Maar omdat USA dat zegt is het opeens wel een big thing. En mogen we opeens helemaal niksmeer.
kan je niks kwalelijk nemen, jij zegt ook graag wat Amerika wilt dat je zegt, maar goed.!!
[Reactie gewijzigd door theduke1989 op 23 juli 2024 08:12]
Daar gaat het niet om. Een chip die een Chinees bedrijf bij TSMC laat produceren kan net zo goed onveilig zijn. Het probleem is dat wanneer je compleet afhankelijk ben van landen waar je niet zulke goede vrienden mee bent voor je chip productie, landen die afhankelijkheid kunnen gebruiken om je te dwingen andere zaken wel of niet te doen.
Hieraan nog even aan toevoegen; want we zijn blijkbaar niet afhankelijk van de Amerikanen? Schijnbaar zijn we dat wel, anders hadden ze "ons" niet gedwongen tot restricties richting China, waar o.a. ASML door geraakt is.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
Nogmaals, want blijkbaar lukt het me toch niet dit duidelijk te maken: Dat is nu exact de reden waarom we meer op Europese bodem geproduceerd willen hebben.
Echt dit "maar hurdur Amerika dan!" mis het punt compleet. We willen daar ook minder afhankelijk van zijn. Al blijft het natuurlijk dat geopolitiek gezien we beter het kunnen vinden met de VS dan met China, maar dat veranderd niks aan de hele reden. Ik snap niet waarom mensen hier lijken te denken dat chipfabrieken op Europese bodem neerzetten ons afhankelijker zou maken van de VS.
Je valt nu zo af op mij, maar ik denk dat je mijn punt dan ook mist; we willen zó graag onafhankelijk zijn, maar we laten ons wel door een van die partijen (de USA) alsnog beïnvloeden. Heck, er komen op hun verzoek steeds meer restricties naar andere landen bij.
Dus leuk dat je roept dat we óók van USA onafhankelijk wíllen zijn (en nogmaals, dat vind ik ook dat we dit móeten zijn), maar de praktijk is nu eenmaal dat de regering als schoothondjes er nog wel achteraan loopt. Vooralsnog hééft USA nog 'gewoon' macht over ons, hoe graag we juist anders zouden willen. Dus daar zijn we (nog) lang niet onafhankelijk van, als dat ooit zal gebeuren.
Dus het is best makkelijk roepen dat we onafhankelijk moeten zijn, maar we zijn dat vooralsnog vooral juist niet, noch worden dáár stallen toe gezet, de praktijk laat immers anders zien.
[Reactie gewijzigd door CH4OS op 23 juli 2024 08:12]
Dat we op eigen bodem meer en meer willen bouwen betekent niet dat Amerika alsnog niet alles kan zetten.
Geloof me, en omdat we bondgenoten van Amerika zijn maakt het helemaal niet eens uit waar je in Europa bouwt. Amerika zal altijd de laatste woord hebben.
Ze doen nu ook niet anders dan alles voorzeggen. Dus het wordt er niet beter op. Tenzij je Amerika als bondgenoot weigert
[Reactie gewijzigd door theduke1989 op 23 juli 2024 08:12]
De veiligheidsrisico’s zitten hem niet zozeer in de chips zelf maar om de beschikbaarheid van de chips. Wanneer wij onze afhankelijk van Chinese chips verhogen, wat een realistisch toekomstbeeld moet zijn omdat China Taiwan maar al te graag dat land wil inlijven. Betekent het simpelweg dat we in geval conflict met China, we de chips niet meer krijgen met grote impact op onze militaire en economische veiligheid. Dit conflict hoeft niet perse militair te zijn, een jaar of 10 geleden hadden ze bijvoorbeeld ook al een export ban ingevoerd op grondstoffen voor resist naar Japan.
Ze willen asml ook meer ruimte gaan geven met als insteek dat ze in Nederland blijven.
Via een capitaal injectie van 2,5 miljard moet dat gaan bekostigen.
Het kabinet dacht dat ze met een half miljard genoeg zouden hebben maar niks is minder waar.
Het zou tienduizende banen opleveren en men zou de produtcie kunnen opschroeven.
Ik hoop dat dit project doorgaat.
Aldus recentelijk gezien op het nieuws.
[Reactie gewijzigd door rjmno1 op 23 juli 2024 08:12]
Ben het deels met je eens. maar heb er wel gemengde gevoelens bij. Goed industrie beleid is belangrijk. Maar die expat regeling en directe subsidies voor een kerngezonde industrie, gaat dat niet tot excessen leiden? De chip sector is zeer cyclisch, met hoge pieken en diepe dalen. Je hoeft niet tot 10 te kunnen tellen om te zien dat deze race in overcapaciteit zal resulteren.
In feite zie je de contouren van een nieuwe koude oorlog: Europa met Rusland, en de VS met China. Die fronten zijn wel gekoppeld: China is een toeleverancier van chips en productie capaciteit voor de Russische oorlog industrie https://www.economist.com...ing-russias-arms-industry.
Nu beseft een ieder dat China die achterstand uiteindelijk zal inhalen. De VS wil enkel tijd winnen om z’n eigen industrie op tijd op poten te krijgen. De gedachte is simpel: als China met z’n grootste marine ter wereld, Taiwan van de wereld isoleert, heb je een enorme economische crisis. Of die angst terecht is, is de vraag. De wederzijdse economische belangen zijn best groot.
Persoonlijk denk ik wel dat dit in tranen gaat eindigen, want je ziet een stevige overcapaciteit aankomen. Wel goed voor ons tweakers, want die chip-prijzen zullen dalen...
Rijke landen zoals Nederland en Duitsland kunnen de portemonnee wel trekken (ze zullen wel moeten) maar Zuid Europa gaat nog meer achterop raken als we allemaal weer aan industrie politiek gaan doen.
Uiteindelijk zijn het de bedrijven die het meest gaan winnen met het uitspelen van landen.
China heeft juist de moderne chips nodig voor alle producten die zij maken. Amerika beschermd alleen Apple en Google die niet meekomen als bijvoorbeeld Huawei vol zou ontwikkelen en uitbrengen van producten. Macht wordt misbruikt om de concurrentie met China aan te kunnen. Verstandig is het niet deze spanningen in de wereld. Europa kan zelf niks maken dus ontstaat er een groot probleem bij een conflict met China.
Vette Varkenscyclus in aantocht - zowel voor ASML als voor chip-fabrikanten als voor chip-consumenten! Afhankelijk van het soort chip - als een boel fabs tegelijk erbij komen, dan gaat er wat gebeuren.... voor die tijd worden een boel fabs gebouwd, flink klussen bij ASML en ketenpartijen! Waarna - even niets waarna de oudsten worden opgeknapt en gemoderniseerd (of gesloten) .... roller coaster dus. Altijd boeiend ....
los van de populaire discussies hier vraag ik mij af of ik als consument ook zal profiteren van de "lokale" productie, of gaan we ook mee betalen/aflossen. Daar heb ik wel een mening over
Ik heb eerlijk gezegd geen enkel vertrouwen in een chipfabriek in Duitsland. Dat kan alleen maar falen. Duitsland is een land van ijzer en steenkool. Qua IT slaat het geen deuk in een pakje boter. Wie wel eens winkelt op een Duitse website weet wat ik bedoel.
VAG heeft onlangs fabrieken in China gekocht omdat ze in Duitsland niet in staat was om de IT van haar auto's te ontwikkelen.
De chipfabriek had in Nederland moeten komen.
Er staan al een aantal chipfabrieken in Duitsland. Er staat er 1 in Nederland (NXP Nijmegen). Dat jij je niet bewust bent waar de chips uit je auto vandaan komen is eigenlijk wel logisch.
Je hebt chipfabrieken en chipfabrieken. Het is de bedoeling dat de nieuwe fabriek op het niveau komt van bijvoorbeeld Taiwan. Dan heb je het dus niet over een 90 nm chip van NXP maar over de opvolger van een Nvidia AI-chip.
Duitsland is een ontwikkelingsland qua IT. Alleen al het vergunningenstelsel voor zo'n fabriek is een gruwel.
Nederlanders kunnen niets anders dan klompen en tulpen produceren... Qua IT bakken ze helemaal niets van, veel IT werd/wordt uitbesteed aan India en Zuid Afrika, dat gebeurd al decennia! Zelfs ASML is aan het kijken in het buitenland om fabrieken te bouwen omdat het in Nederland...
[/sarcasme]
Ja, dat is dus gewoon onzin. Nederland is véél beter met IT dan de Duitsers. De Duitsers beseffen het zelf ook.
Nederland besteedt uit uit kostenoverwegingen, Duitsland besteedt uit omdat ze het niet zelf kunnen.
Ik ben wel benieuwd hoe al die nieuwe fabrieken zich verhouden tot de huidige productiecapaciteit. Ik krijg de indruk dat er de komende jaren best wel eens een overcapacteit zou kunnen ontstaan al blijft de vraag naar chips waarschijnlijk wel steeds verder groeien.
:strip_exif()/i/2006689172.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004983686.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006683598.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006688972.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006688974.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006683602.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006688976.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006663180.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006688978.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005499456.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006683628.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006689052.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006689056.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005462964.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004911348.jpeg?f=imagegallery)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006702746.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006394162.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2005769618.png?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005794062.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005704922.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005589208.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005462964.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005312170.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005184414.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2004987058.png?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004921950.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004924204.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004394948.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2006689170.jpeg?f=fpa)
/i/2004628264.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2007557970.jpeg?f=fpa)
/i/2007642922.webp?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004863740.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2007373050.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004681518.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005279580.jpeg?f=fpa)
/i/2007231690.png?f=fpa)
/i/2007067358.png?f=fpa)
/i/2006468270.png?f=fpa)
/i/2004907232.png?f=fpa)
/i/2004919460.png?f=fpa)
/i/2004636488.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2007001546.jpeg?f=fpa)
/i/2004674938.png?f=fpa)
/i/2005773856.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004886338.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2006114698.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005229388.jpeg?f=fpa)
/i/2004637376.png?f=fpa)
/i/2004850458.png?f=fpa)
/i/2004611214.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004714376.jpeg?f=fpa)
/i/2006594944.webp?f=fpa)
/i/2004781850.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005254524.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005763778.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004874468.jpeg?f=fpa)
/i/2004767550.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005835004.jpeg?f=fpa)
/i/2004779058.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005630870.jpeg?f=fpa)
/i/2004806906.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005175966.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004124850.jpeg?f=fpa)
/i/2004620466.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004143078.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2003847926.jpeg?f=fpa)
/i/1240844012.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/600501/Mamoulian%2520icon.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/145751/check-in-minion-small2.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/53522/crop583d477015a24.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/140379/Hond_icon.jpg?f=community){kind=icon}
We volgen dus een van de twee blindelings, dat is schijnbaar oke, maar de praktijken van China zijn niet oke en daarom krijgen zij wel restricties, maar Amerika niet.:strip_icc():strip_exif()/u/629386/crop64ff4ce891e4b_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/40481/crop63f777c898038_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/6764/cergorach.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/190756/crop5c6d5d8053ca9_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/215031/crop5db1d4fe1001f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/10064/leuk_he.png?f=community){kind=small}