De geheime dienst gaat niet iedereen aftappen als de bevoegdheden van de geheime diensten worden uitgebreid. Dat beloofde minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken in de Tweede Kamer. "Ik sluit uit dat de AMS-IX in zijn geheel wordt afgetapt", aldus Plasterk.
De Tweede Kamer debatteerde dinsdagavond over de uitbreiding van de bevoegdheden van de AIVD en de MIVD. Het kabinet wil de diensten ook ongericht laten tappen; nu mogen ze alleen specifieke internetverbindingen aftappen, maar geen grotere hoeveelheden data opslurpen op zoek naar verbanden.
Dat betekent niet dat iedereen zomaar wordt afgeluisterd, aldus Plasterk. "Ik sluit uit dat de AMS-IX in zijn geheel wordt afgetapt", zegt Plasterk, verwijzend naar het grootste internetknooppunt van Nederland en een van de grootste knooppunten ter wereld. Daarmee sluit de minister, die verantwoordelijk is voor de AIVD, dus niet uit dat de AMS-IX wordt afgeluisterd, enkel dat hij in zijn geheel wordt afgetapt. Volgens Plasterk mogen ongerichte taps alleen worden ingezet voor een 'beperkt doel'. Het afluisteren van alle Nederlanders komt daarvoor niet in aanmerking, zei hij. "Ik kan me geen beperkt doel voorstellen waarvoor dat acceptabel is", aldus de minister. PvdA-Kamerlid Jeroen Recourt vroeg zich echter af hoe die belofte zal worden vastgelegd in de wet.
"Over de indruk dat Nederland massaal wordt afgeluisterd: niets is minder waar", zegt ook zijn collegaminister Jeanine Hennis-Plasschaert van Defensie, die verantwoordelijk is voor de militaire inlichtingendienst MIVD. Zonder de nieuwe bevoegdheden zou de MIVD 'doof en blind' zijn, aldus de minister. Waar de AIVD zich vooral op dreigingen binnen Nederland richt, houdt de MIVD zich bezig met dreigingen overzees, bijvoorbeeld gebieden waar Nederlandse militairen actief zijn.
Plasterk gaf een voorbeeld van inzet van de nieuwe bevoegdheden: zo zouden de diensten kunnen vergaren wie er met bepaalde nummers in Syrië belt. "Dan kunnen we die netwerken in kaart brengen", aldus Plasterk. Daarbij gaat het enkel om metadata, dus de vraag wie met wie belt; niet om inhoudelijke informatie. Vervolgens zouden bepaalde telefoonnummers kunnen worden afgetapt. Hoewel Plasterk het over telefoonnummers had, gaf hij later aan dat het hierbij ook om internetverkeer zou kunnen gaan.
Coalitiepartners VVD en PvdA, die samen een meerderheid in de Tweede Kamer hebben, zeiden eerder al de plannen te steunen. Volgens PvdA-Kamerlid Jeroen Recourt heeft het kabinet een goede balans weten te vinden tussen privacy en veiligheid. "De privacy moet worden gegarandeerd, maar de geheime diensten moeten ook hun werk kunnen doen", aldus Recourt voorafgaand aan het debat van dinsdag tegenover Tweakers. Recourt vindt de term 'ongericht aftappen' misleidend. "Dat suggereert dat er een groot sleepnet wordt uitgeworpen, maar dat is niet zo."
VVD-Kamerlid Klaas Dijkhoff is het daarmee eens, zegt hij tegen Tweakers. "Het beeld dat 'ongericht' oproept is een Amerikaans-achtig systeem waarin we het hele internet aftappen en achteraf kijken of er iets leuks te vinden is", aldus Dijkhoff. Hij tekent aan dat de bevoegdheid niet zomaar mag worden ingezet, en dat de minister er toestemming voor moet geven.
Desondanks bestond er tijdens het debat de nodige weerstand in de rest van de Tweede Kamer. "Ik wil dat het kabinet eerst aantoont waarom dit nodig is", aldus D66-Kamerlid Gerard Schouw voorafgaand aan het debat. "Ook moet de controle worden verbeterd. Anders komt er wat ons betreft geen uitbreiding van de bevoegdheden. Ook moet de effectiviteit beter worden onderbouwd." Ook pleitte Schouw tijdens het debat voor een privacy impact assessment van de voorgestelde wetgeving.
De SP was nog kritischer; Kamerlid Ronald van Raak vroeg zich af waarom het kabinet op dit moment deze bevoegdheid nodig achtte. De ChristenUnie zei het uitgangspunt van de wet 'goed' te vinden, maar plaatste de nodige kanttekeningen. "Waarom speelt de rechter geen rol bij het plaatsen van een tap?", vroeg Kamerlid Gert Jan Segers zich onder meer af.
De PVV en de SGP waren positiever over de wetgeving. "De wet moet gemoderniseerd worden", vond SGP-Kamerlid Roelof Bisschop. PVV-Kamerlid Martin Bosma was stelliger. "Als je op de redactie van Charlie Hebdo achter je bureau zit en niet meer thuiskomt, is dat ook een inbreuk op je privacy", aldus het Kamerlid, verwijzend naar de aanslagen in Parijs.
GroenLinks was niet aanwezig bij het debat, maar gaf eerder aan tegenover de website The Post Online kritisch te zijn over het plan. "Dit is een heel onhandig plan", aldus GroenLinks-Kamerlid Liesbeth van Tongeren tegenover de website. Volgens de partij is niet bewezen dat dataverzameling leidt tot meer aanhoudingen. Naast GroenLinks was ook de Partij voor de Dieren afwezig bij het debat.
Het complete wetsvoorstel komt in april, beloofde minister Plasterk tijdens het debat. Het kabinet gaat daarbij proberen om een internetconsultatie te houden, waarbij geïnteresseerden hun feedback op het wetsvoorstel kunnen geven. Plasterk kon dat echter niet garanderen. Het kabinet hoopt dat de wetgeving volgend jaar wordt ingevoerd.
Of de wetgeving er daadwerkelijk komt, is moeilijk te voorspellen. Op dit moment is de Eerste Kamer tegen: in een motie van CDA-senator Hans Franken vroeg de Eerste Kamer het kabinet om af te zien van 'ongerichte en grootschalige surveillance van kabelgebonden communicatie'. De motie werd mede ondertekend door senatoren van de SP, PvdA, D66 en GroenLinks. Volgende maand zijn echter provinciale verkiezingen, waardoor ook de samenstelling van de Eerste Kamer verandert: de Provinciale Staten kiezen de Eerste Kamer.