Terug in de tijd #7 - Euv-bestellingen, AMD in zwaar weer en Valve-hardware

Op Tweakers verschijnen dagelijks tientallen nieuwsberichten, maar bij het schrijven weten we zelden hoe het afloopt met de producten, technieken en ontwikkelingen die we bespreken. In deze rubriek lezen we oude berichten terug en kijken we hoe het verderging.

Dit is de zevende editie in deze Terug in de tijd-serie. Voor deze editie doken we in de Tweakers-nieuwsarchieven van de maand april in 2002, 2007 en 2012. We kijken onder andere naar de eerste bestelling van een euv-machine bij ASML, illegale PlayStation-modchips, de financiële perikelen van AMD, 's werelds eerste 1TB-hdd en de eerste verwijzingen naar de consoles van Steam-eigenaar Valve.

20 jaar geleden: 3G-tests, euv-bestellingen en illegale modchips

Tegenwoordig zit het gros van de telefoongebruikers op een 4G- of 5G-netwerk voor mobiel internet, maar twintig jaar geleden was 3G net een beetje in opkomst. In januari 2002 kwam onder meer het eerste Amerikaanse 3G-netwerk live en in april verschenen enkele 3G-praktijktests door Ars Technica. Op 3G werd een downloadsnelheid tot maar liefst 285KB/s gehaald, zo bleek uit de tests, wat niet ver van de beloofde 300KB/s lag. De testers waren enthousiast. 'In gebieden met een goede dekking zou het moeilijk zijn om te zien dat je niet via een vaste lijn surft', luidde de conclusie dan ook. Wel werd gewaarschuwd voor mogelijk signaalverlies. "Je kunt in de open lucht goede downloadsnelheden halen en vervolgens achter een gebouw of in een vallei uw verbindingskwaliteit zien kelderen of zelfs helemaal zien verdwijnen."

Het zou nog twee jaar duren voordat 3G daadwerkelijk beschikbaar kwam in Nederland; in 2004 maakten Vodafone en KPN de netwerktechniek hier beschikbaar, hoewel het pas later op stoom begon te komen. In datzelfde jaar introduceerde Proximus UMTS 3G voor zakelijke klanten in België.

Inmiddels zijn we achttien jaar en twee netwerkgeneraties verder sinds deze eerste praktijktests. Providers zijn alweer begonnen met het uitschakelen van 3G, om zo frequentieruimte vrij te maken voor andere netwerken. Vodafone stopte per 2020 al met het aanbieden van 3G en KPN volgde op 31 maart 2022. Alleen T-Mobile biedt op het moment van schrijven aan zijn gebruikers nog 3G aan, maar zette eerder al wel zijn 2G-netwerk uit.

In 2002 stond op de frontpage: 'heugelijk nieuws uit Veldhoven'. Chipmachinemaker ASML meldde in april dat het de eerste bestelling voor een euv-lithografiemachine had ontvangen, van chipfabrikant Intel. Daarmee zou 's werelds eerste machine voor extreemultravioletlithografie geleverd worden aan het Amerikaanse chipbedrijf. Euv is een verbetering ten opzichte van de voorgaande duv-lithografiemachines, die het produceren van kleinere transistors mogelijk maakt. De planning liep echter niet geheel naar verwachting.

In 2002 werd gezegd dat de eerste euv-machine in 2005 als preproductiesysteem geleverd zou worden aan Intel. Als die zou bevallen, dan zou in 2006 een productiemachine volgen. Die planning is uiteindelijk in de soep gelopen: euv kampte met vertragingen en pas in 2010 werd het eerste preproductiesysteem geleverd aan een grote Aziatische klant van ASML. In 2013 werd de eerste productiewaardige euv-machine geleverd en in 2016 kwam de techniek in een stroomversnelling, met de release van de NXE:3400.

Intel wilde in het begin dus meteen op de euv-trein stappen, maar opvallend genoeg gebruikt de chipmaker tot op heden geen euv in zijn productieprocessen. Daar komt pas later dit jaar verandering in, wanneer productie op de Intel 4-node van start gaat. Andere chipfabrikanten, zoals TSMC, zijn inmiddels al enige tijd overgestapt op euv voor hun meest geavanceerde nodes. Bij de volgende versie van euv, High-NA met een numerieke apertuur van 0,55, wil Intel opnieuw vroeg instappen. Het bedrijf plaatste begin dit jaar alvast een bestelling voor de eerste High-NA-machine die ASML gaat produceren. Deze eerste machine moet in 2025 geleverd worden en komt te staan in Intels vernieuwde D1X-'ontwikkelingsfab' in Oregon.

Voor sommige tweakers misschien minder leuk: de rechtbank in Breda gaf Stichting Brein en Sony in 2002 gelijk in een rechtszaak tegen webwinkel PSXOmbouwlijn, die PlayStation- en PlayStation 2-consoles ombouwde met een modchip. Dergelijke chips maakten het bijvoorbeeld mogelijk om games met regiolock te spelen, maar ook gebrande kopieën van spellen werkten met een modchip. De rechtbank was van oordeel dat modchips en de verkoop daarvan niet zijn toegestaan, op basis van Artikel 32a van de Auteurswet. De rechtbank kwam tot dat oordeel omdat het meende dat modchips voornamelijk gebruikt werden om illegale kopieën van spellen te spelen, wat volgens die wet niet is toegestaan. Argumenten dat het maken van kopieën voor eigen gebruik wettelijk is toegestaan, vond de rechter onvoldoende. Het was de eerste keer dat een dergelijk vonnis in Nederland werd geveld.

De strijd om consolemodchips zou ook in de jaren daarop meermaals in het nieuws komen. Een rechter in het Verenigd Koninkrijk verklaarde in 2004 ook dat modchips illegaal zijn, hoewel rechters uit Australië, Spanje en Italië daar anders over dachten. Terug in Nederland nam Nintendo Benelux in 2008 een advocatenkantoor in de arm om de verkoop van Wii-modchips en R4-kaarten voor de DS te stoppen. In datzelfde jaar stapten verschillende Nederlandse webshops naar de rechtbank in de hoop dat flashkaarten en modchips in Nederland toegestaan zouden worden. Nintendo kreeg gelijk.

Recenter nog kreeg Nintendo gelijk in een zaak tegen Team Xecuter, die modchips voor de Nintendo Switch produceerde. Onderdeel van dat team was Gary Bowser, niet te verwarren met de gelijknamige ceo van Nintendo. Bowser schikte in december voor tien miljoen dollar in de rechtszaak met Nintendo en kreeg eerder dit jaar een gevangenisstraf van veertig maanden vanwege zijn betrokkenheid bij Team Xecuter.

Elders in consoleland werd in 2002 bekend dat Microsoft ooit probeerde Nintendo over te nemen voor 25 miljard dollar. Dat bleek uit het toen uitgebrachte boek Opening the Xbox: Inside Microsoft's plan to unleash an entertainment revolution. De twee bedrijven zouden in de winter van 1999 op 2000 'zes tot zeven keer' bij elkaar zijn gekomen om een eventuele overname te bespreken. De mogelijke deal liep uiteindelijk stuk, onder andere omdat Microsoft wilde dat Nintendo zijn games exclusief op de Xbox zou uitbrengen en daarmee zijn eigen GameCube zou schrappen.

Jaren later toonde Microsoft een brief over deze mislukte overname, in het kader van het twintigjarige bestaan van de Xbox. Daaruit bleek dat de overnamegesprekken stroef verliepen, omdat de topmannen van Nintendo bezwaren hadden. Datzelfde kwam ook naar voren in een artikel van Bloomberg uit 2021, waarin Microsoft-medewerkers die betrokken waren bij de plannen hun woord deden. "Steve Ballmer liet ons een ontmoeting met Nintendo inplannen om te zien of ze een overname zouden overwegen. Ze lachten ons uit. Stel je voor dat iemand je een uur lang aan het uitlachen is. Zo ging die meeting ongeveer", zei Kevin Bachus, die toen director of third-party relations was bij Microsoft.

15 jaar geleden: AMD in zwaar weer, 1TB-hdd's en DoubleClick-overname

We verschuiven onze blik weer naar de chipsector, in het bijzonder naar AMD. Dat bedrijf doet nu goede zaken met zijn Ryzen-processors en RDNA-gpu's, maar vijftien jaar geleden was dat wel anders. Het bedrijf noteerde in het eerste kwartaal van 2007 een opvallend groot verlies van 611 miljoen dollar. Aan het begin van dat kwartaal verwachtte het bedrijf nog een half miljard verlies te draaien in heel 2007, maar die verwachting werd dus binnen drie maanden al overtroffen.

Het hoge verlies was deels te verklaren door de overname van gpu-maker ATI, die voor flinke afschrijvingen op de balansrekening zorgde, maar ook de inkomsten vielen tegen. De omzetten uit het serversegment en de grafische divisie van het bedrijf stegen, maar de daadwerkelijke inkomsten van het bedrijf daalden vanwege een prijzenoorlog met grote concurrent Intel, waardoor de winstmarges fors lager uitvielen dan normaal. Die strategie werd later uitgebreid in het processoraanbod van AMD: het bedrijf verlaagde in april de prijzen van verschillende Athlon 64-cpu's met 20 tot 48 procent.

In april bracht AMD wel een 3GHz-dualcore-cpu voor servers uit, maar AMD's eerste echte quadcore, met de codenaam Barcelona, moest daadwerkelijke verlichting brengen voor de financiële situatie van het bedrijf. De chipmaker hintte al langer naar de komst van deze chips op basis van de K10-architectuur en maakte in april 2007 enkele prestatieclaims bekend. De eerste Barcelona-chips stonden na uitstel op de planning voor het derde kwartaal van 2007. Uiteindelijk verschenen de eerste Opteron-serverprocessors op basis van Barcelona in september, terwijl Phenom-cpu's voor consumenten in november volgden.

Dat was van korte duur: de leveringen van de Barcelona-quadcores werden in december weer gestaakt na de ontdekking van de beruchte tlb-bug, waardoor de cpu's bij volledige belasting konden vastlopen. De quadcorechips die al verkocht waren, werden in december door AMD teruggeroepen. Pas in april 2008 stelde AMD bijgewerkte Barcelona-serverprocessors met B3-stepping beschikbaar, waarmee het probleem was verholpen.

AMD bleef in de kwartalen daarop verlies lijden, hoewel die verliezen wel iets afnamen. Rond 2011 kwam het bedrijf nog met Bulldozer-processors, die ook geen groot succes waren. Pas vanaf 2017 begon AMD echt aan een comeback, beginnend met de release van zijn eerste Ryzen-processors.

In 2002 deed concurrent Intel het een stuk beter. Uit marktonderzoek uit april 2007 bleek dat het bedrijf op alle fronten marktaandeel van AMD wegpikte. In het eerste kwartaal van 2007 verschoof het marktaandeel van Intel volgens Mercury Research van 74,4 naar 80,5 procent, waarmee 'team blauw' in zijn eentje verantwoordelijk was voor het overgrote deel van de processormarkt. Dat was dan ook te zien in de bedrijfsresultaten van Intel. Het bedrijf boekte in het eerste kwartaal van 2007 een nettowinst van 1,61 miljard dollar, meer dan AMD in datzelfde kwartaal als omzet draaide.

Die winst was deels te danken aan een belastingvoordeel van 275 miljoen dollar, maar ook aan Intels voorsprong op servergebied. Terwijl AMD nog werkte aan zijn eerdergenoemde Barcelona-quadcore, bood Intel al enige tijd zijn Xeon X3220-serverquadcore aan. Ook voor consumenten bood Intel Core 2 Extreme-cpu's met vier cores aan, terwijl AMD toen hooguit dualcores aanbood. Intel voegde daar in april de Core 2 Extreme QX6800 aan toe, een quadcore met kloksnelheden van maar liefst 2,93GHz.

Het was juist Intel die later in zwaar weer terechtkwam. Door het falen van zijn 10nm-procedé borduurde het bedrijf zes jaar lang voort op zijn 14nm-procedé en kon AMD met zijn Ryzen-processors een flink stuk marktaandeel terugpakken. Inmiddels lijkt het bedrijf weer op de rit met de release van Alder Lake en komt het binnenkort met zijn Arc-videokaarten voor desktops.

Om nog even op de cpu-markt te blijven: in 2007 waren er dus al enkele quadcores beschikbaar, maar die waren vooral bestemd voor high-end systemen. Analisten van iSuppli stelden in 2007 dat in het eerste kwartaal van dat jaar ongeveer 16 procent van alle high-end systemen werd uitgerust met een quadcore, maar daarbij voorspelden ze dat de helft van alle desktops in 2009 uitgerust zou zijn met een quadcoreprocessor. Fabrikanten timmerden in de tussentijd al aan de weg naar consumentensystemen met nog meer rekenkernen: Apple introduceerde in april 2007 bijvoorbeeld zijn eerste Mac Pro met acht cores, bestaande uit twee Intel Xeon-quadcores op ieder 3GHz.

Ook op ander pc-gebied waren vorderingen. In 2007 bereikte Hitachi het Guinness World Record met zijn Deskstar 7k1000-hdd. Met die schijf doorbrak de Japanse fabrikant als eerste de terabytegrens. De 1TB-hdd bestond uit vijf platters en draaide op 7200rpm voor snelheden van maximaal 133,75MB/s. Het bedrijf bracht de drive in het begin uit in een beperkt aantal oem-systemen, maar bracht de schijf in april 2007 officieel op de markt. Niet veel later volgden Samsung en Seagate en in 2008 kwam Western Digital met zijn eerste 1TB-schijven.

Een terabyte aan opslagruimte op een enkele schijf was dan ook ongekend in 2007, en dat was te zien aan de prijs. In de VS kostte de Deskstar 7k1000 bij de release maar liefst 399 dollar. Als we rekening houden met inflatie, is dat tegenwoordig zo'n 500 euro. Voor dat bedrag vind je tegenwoordig hdd's met 16 tot 18TB opslag of ssd's van 4TB in de Pricewatch, terwijl je voor een 1TB-hdd anno 2022 ongeveer vijf tientjes moet aftikken.

De opslagvorderingen zijn dan ook niet gestopt na 2007, ook bij Hitachi. Ongeveer vier jaar later, in 2011, bracht het bedrijf zijn eerste hdd's met 1TB-platters uit. Drives op basis hiervan bestonden uit maximaal vier platters, voor een totaal van 4TB per drive. Onlangs begon Seagate met het leveren van zijn eerste 22TB-hdd en fabrikanten werken nu aan nieuwe opslagtechnieken om de hdd-capaciteit in de toekomst nog verder uit te rekken, waarbij drives tot 50TB of zelfs 100TB op moderne roadmaps zijn te vinden.

Verder kwamen verschillende grote techbedrijven in het nieuws in april 2007 vanwege een beoogde overname van advertentiebedrijf DoubleClick. Verschillende techgiganten probeerden dat platform naar zich toe te trekken. Google, Microsoft, AOL en Yahoo hadden alle vier hun zinnen gezet op het advertentieplatform en waren in de race voor een acquisitie.

DoubleClick was onder meer interessant vanwege zijn bestaande klantenbestand met bedrijven als Microsoft, Apple, Motorola, VISA, Nike, General Motors en Palm. Daarmee had het bedrijf een machtige positie in de advertentiemarkt. Bovendien had DoubleClick een techniek om bezoekers van websites te tracken, om zo relevante advertenties te bieden, een waardevolle toevoeging voor adverteerders.

Uiteindelijk won Google de strijd om DoubleClick, door een bedrag van 3,1 miljard dollar op tafel te leggen. De overname stuitte vervolgens op kritiek. Verschillende bedrijven, waaronder medebieder Microsoft, riepen de Amerikaanse concurrentietoezichthouder op om de overname onder de loep te nemen. Zij stelden dat Google te machtig zou worden door de overname. De overname werd toen onderzocht door autoriteiten in de VS en Europa, onder meer vanwege privacybezwaren. Uiteindelijk werd de overname goedgekeurd en in maart 2008 werd de acquisitie afgerond. Een maand later werd een kwart van het Amerikaanse DoubleClick-personeel ontslagen na een reorganisatie naar aanleiding van de overname.

Tien jaar geleden: Valve-hardware, Google Drive en Samsung aan de telefoontop

We blijven even bij de game-industrie, maar verleggen onze focus naar Steam-eigenaar Valve. In april 2012 kwam namelijk via een vacature naar buiten dat dat bedrijf van plan was om eigen hardware op de markt te brengen. Het bedrijf gaf daarbij weinig details, maar zei dat kandidaten parate kennis moesten hebben van x86 en Arm, naast ervaring met het ontwerpen van prototypes.

De verwachting was dat Valve een eigen console zou maken. Dat bleek later te kloppen: het bedrijf introduceerde in 2013 zijn plannen om Steam Machines op de markt te brengen. In de praktijk waren dat computers die beschikten over het op Debian gebaseerde SteamOS. Een paar jaar later brachten verschillende bedrijven Steam Machines op de markt, waaronder fabrikanten als Alienware en Zotac. Uiteindelijk werd het platform geen groot succes en Valve verwijderde in april 2018 alle verwijzingen naar Steam Machines van zijn website, maar toch zei de gamegigant toen dat het de Steam Machines zou blijven ondersteunen.

Onlangs heeft Valve weer een nieuwe console uitgebracht, in de vorm van de Steam Deck. Dit systeem is eveneens gebaseerd op SteamOS, maar heeft ditmaal een handheldontwerp. Die handheld is een groter succes: de wachtlijst voor de console is inmiddels opgelopen tot oktober 2022 of later.

Om nog even bij Valve te blijven: het bedrijf gaf in april 2012 ook aan op zoek te zijn naar Linux-ontwikkelaars. Dat zal zijn geweest voor de Steam Machines, omdat die op SteamOS draaiden, maar in diezelfde maand zei Valve ook toe dat de Steam-client en Left 4 Dead 2 allebei beschikbaar zouden komen voor Linux. Valve is nog altijd een van de grootste gamepartijen die zich richt op Linux; met de release van Proton kunnen veel populaire games draaien op Linux, ook als ze Linux-distro's niet officieel ondersteunen. Die tool wordt bovendien steeds meer uitgebreid en kreeg de afgelopen tijd al ondersteuning voor Nvidia DLSS, Easy Anti-Cheat en BattlEye.

Eerder in dit artikel hadden we het al over de opkomst quadcorechips; Intel introduceerde in april 2012 nieuwe desktopquadcores in de vorm van Ivy Bridge. Deze Sandy Bridge-opvolger bestond bij de release onder meer uit i7-quadcores met hyperthreading en Core i5-cores met vier kernen zonder hyperthreading. Ivy Bridge was de eerste cpu-serie die Intel op 22nm produceerde, de voorganger van de inmiddels beruchte Intel 14nm-node. Door dat kleinere procedé zou de generatie tot 20 procent betere prestaties bieden bij minder stroomverbruik, zo claimde het bedrijf, maar tests van Tweakers toonden minder grote winsten.

Ivy Bridge was eveneens de eerste cpu-generatie waar Intel niet langer de heatspreader vast soldeerde. In plaats daarvan gebruikte het bedrijf koelpasta voor het contact tussen de chipdie en de heatspreader. Die koelpasta bleek van matige kwaliteit. Het gevolg daarvan was dat de cpu's warmer werden dan verwacht, zeker tijdens het overklokken.

Dit was dan ook een van de eerste cpu-generaties van Intel die door hardware-enthousiastelingen werd gedelid. Dat is een proces waarbij de heatspreader van de cpu wordt gesloopt en de koelpasta handmatig wordt vervangen, waarna de heatspreader eventueel wordt teruggezet. Dat kon voor grote temperatuurverbeteringen zorgen: het Japanse PC Watch claimde in 2012 temperatuurverlagingen tot 20 graden bij een forse overklok in combinatie met Liquid Pro-koelpasta van Coollaboratory.

In april 2007 verschenen ook nieuwe videokaarten op de markt. AMD introduceerde die maand zijn eerste HD7000M-videokaarten voor laptops, die net als de eerder uitgebrachte desktopvarianten voor het eerst beschikten over de GCN-architectuur. Deze laptopvideokaarten werden uitgerust met maximaal 2GB GDDR5-geheugen en boden tot 1280 streamprocessors op kloksnelheden tot 850MHz.

Tegelijkertijd verlaagde het bedrijf de prijzen van enkele van zijn Radeon HD7000-desktopkaarten, om zo beter te kunnen concurreren met het GTX 600-aanbod van Nvidia. Dat bedrijf introduceerde op zijn beurt een GTX 690. Die kaart werd uitgerust met twee losse GTX 680-gpu's op een enkele kaart, die ieder beschikten over 2GB GDDR5-geheugen, voor een totaal van 4GB. 'Absurde hoeveelheden', zo luidde de conclusie van de Tweakers-review. Dit beest van een videokaart mocht dan ook wat kosten: Nvidia plakte een prijskaartje van 1000 euro aan de GTX 690.

Dit was bovendien een van de laatste multi-gpu-videokaarten van Nvidia; het bedrijf kwam later enkel nog met de Titan Z. De Titan Z bestond uit twee GTX 780 Ti-cores, met lagere kloksnelheden om de warmteproductie in toom te houden. Opvallend genoeg was de kaart ruim vier keer duurder dan een losse GTX 780 Ti, met een adviesprijs van 3000 dollar. Het duurde dan ook niet lang voordat de prijs van die kaart fors kelderde. Sindsdien heeft Nvidia geen dubbele gpu's meer op een kaart geplakt, maar de gpu-sector stevent inmiddels wel voorzichtig af op het gebruik van gpu-chiplets.

Google bracht tien jaar geleden Drive uit, nadat daar jarenlange geruchten over rondgingen. De eerste berichten over deze mogelijke opslagdienst verschenen al in 2006, toen een uitgelekte presentatie van Google de term 'GDrive' noemde. Het bedrijf kwam in de tussentijd al met een opslagdienst voor het opslaan van Google Docs-documenten, maar in april 2012 werd de volwaardige cloudopslagdienst Google Drive daadwerkelijk uitgebracht. Deze dienst moest de concurrentie aangaan met Dropbox en Skydrive, de toenmalige naam van OneDrive. Google bood gebruikers 5GB aan opslagruimte aan en bood ook abonnementen tot maximaal 1TB. Het bedrijf integreerde Drive bij de release met Docs en bracht deze later naar Chrome OS, Gmail en andere diensten van het bedrijf.

In telefoonland vonden verschuivingen plaats. Analisten vertelden aan Reuters in april 2012 dat Samsung voor het eerst marktleider op de markt voor mobieltjes was. Daarmee stootte het bedrijf Nokia van de troon, die sinds 1998 de positie als marktleider van mobiele telefoons vasthield. Samsung zette toen al sterk in op smartphones, met de release van zijn Galaxy S-toestellen. Volgens analisten wierp dat zijn vruchten af.

Het is dan ook niet verrassend dat Samsung een recordwinst haalde in het eerste kwartaal van 2012, die volgens het bedrijf vooral te danken was aan de stijgende verkopen van zijn smartphones, samen met schermpanelen. Het bedrijf zei toen dat vooral de Galaxy Note, een 'phablet' met een voor die tijd enorm 5,3"-scherm en een stylus, het goed deed in Europa. Een maand later introduceerde het bedrijf zijn Galaxy SIII, die aan het einde van die maand in de winkels verscheen en onlangs nog een onofficiële LineageOS-port naar Android 12 kreeg.

Samsung is nog altijd een grote speler op de smartphonemarkt en nog steeds marktleider. Het bedrijf werd in de afgelopen jaren wel een aantal keren ingehaald, onder meer door Huawei en Xiaomi, maar toch stond de Zuid-Koreaanse telefoonmaker volgens de meest recente cijfers van Counterpoint Research weer aan de top.

De Galaxy Note deed het goed in Europa