Terug in de tijd #6 - Begin van e-ink, PS3 kwam naar EU en ASML werd marktleider

Maart 2002

We beginnen met e-ink. Tegenwoordig een ingeburgerde schermtechniek die een duidelijke plek heeft naast panelen als lcd en oled. Twintig jaar geleden was e-ink echter nog volop in ontwikkeling, en vooral een grote belofte. Een van de grote partijen die daar toen achter zat, was Philips, samen met het Amerikaanse bedrijf E Ink.

Philips zei in maart 2002 dat de beeldkwaliteit van die schermen goed was, zelfs 'beter dan een krant'. Tenzij je kleurenfoto's wilde bekijken dan, want toen ging het nog om zwart-witbeelden. De schermtechnologie werd gezien als een 'goede aanvulling op mobiele telefoons en palmtops' en zou medio 2003 marktrijp zijn.

Medio 2003 bleek de markt er echter nog niet klaar voor te zijn: het duurde tot maart 2004 voor het eerste echte product met e-inkscherm op de markt kwam. Het ging om de Sony Librié, een e-reader met een 6"-scherm en een resolutie van 800x600 pixels. Standaard kreeg de e-reader 10MB opslag mee, goed voor 20 boeken. De Librié- en later de Reader-serie van e-readers bleek niet het succes te zijn waar Sony op had gehoopt: sinds 2013 zijn er geen consumenten-e-readers van het merk meer verschenen.

Dat wil niet zeggen dat e-readers en e-ink nooit een succes zijn geweest. Zo is Amazons Kindle een voorbeeld van een succesproduct dat in 2010 zelfs het bestverkochte product was dat destijds ooit in de webwinkel van Amazon was verkocht. Ook andere merken als Kobo en PocketBook brengen nog nieuwe e-readers uit.

E-ink-schermen zijn daarnaast niet beperkt gebleven tot e-readers, maar zijn bijvoorbeeld ook in smartwatches en monitors te vinden. De e-readers blijven echter het belangrijkste. Philips heeft als Nederlands bedrijf in het beginstadium van e-ink een grote rol gespeeld. Niet dat het nu nog profiteert van dat grote succes: in 2005 verkocht het bedrijf de e-inkafdeling aan Prime View International.

Een concept dat twintig jaar geleden nog in opkomst was, en eigenlijk nu nog steeds is, is satellietinternet. In maart 2002 was het Deutsche Telekom die een poging waagde. Dit plan zou zich focussen op Oost-Duitsland en een maximale snelheid van 768kbit/s bieden. De dienst ging later dat jaar in de verkoop voor 19,90 euro per maand en klanten hadden een datalimiet van 500MB. De aansluitingskosten waren 99 euro. Het idee was dat klanten primair de bekabelde internetaansluiting zouden gebruiken, maar dat het satellietinternet kon inspringen om extra bandbreedte te bieden, als er bijvoorbeeld grote bestanden werden gedownload. Hiervoor gebruikte DT Astra-satellieten.

Deutsche Telekom werkt nog steeds met internetsatellieten om zijn bereik in Duitsland te vergroten. Er zijn nu dus klanten die satellieten deels voor een internetverbinding gebruiken en dit moet in de toekomst alleen maar groeien. Althans, als we de ambities en plannen van onder andere Starlink, Amazon en de Europese Unie moeten geloven.

Nu we het toch over de Europese Unie hebben: twee decennia terug waren het Parlement en de Commissie het ook eens over een plan om het .eu-tld beschikbaar te stellen. De focus lag hierbij op bedrijven en commercie. De overeenstemming in de Unie betekende echter niet dat bedrijven snel aan de slag konden met dat tld: het duurde jaren voor Icann het proces goedkeurde. Pas in 2006 werd het domein volledig actief en konden zowel bedrijven als particulieren een website met .eu-tld aanvragen. Vijf jaar later waren er bijna 3,5 miljoen .eu-domeinen geregistreerd.

In maart 2002 was er ook gamenieuws: zo verscheen de eerste Xbox in Europa, waar we in een eerdere aflevering over schreven. De console bleek aanvankelijk geen groot succes te zijn. Concurrent Sony had het die maand ook al over de komende PlayStation 3, die distributed computing zou krijgen en daardoor duizend keer sneller zou zijn dan de PS2. Vijf jaar later, toen de console werd gereleased, bleek dat die inderdaad door een internetaansluiting kon samenwerken met andere consoles om zo processorkracht efficiënter te gebruiken, maar dit werd niet voor games gebruikt.

Maart 2007

We blijven nog even bij de PlayStation 3, want ook in maart 2007 kwam deze console in het nieuws. Toen was de console namelijk in volle productie en startte Sony met de Europese verkoop ervan. De Benelux kreeg aanvankelijk 54.000 consoles, waarvan veel al in de voorverkoop verkocht zouden zijn.

Het meest opvallende aan de console is de combinatie van de blu-rayspeler en de Cell-processor, terwijl Xbox 360 als grote concurrent een reguliere dvd-speler had en een processor die meer leek op de processors van pc's. Met die twee keuzes nam Sony een risico. Zo was de console duur, onder meer door de blu-rayspeler. De PlayStation 3 was bij de release 600 euro, terwijl de Xbox 360 Core voor de helft van die prijs te koop was. De PlayStation kreeg wel een grotere harde schijf van 60GB, terwijl de Xbox een harde schijf van 20GB of geen harde schijf had.

Het risico van de Cell-processor was dat die afweek van de Xbox 360 en pc-processors. Ze waren allebei gebaseerd op de PowerPC-architectuur van IBM, maar Microsofts console had drie van die PowerPC-cores geklokt op 3,2GHz. De Cell-processor had één op PowerPC-gebaseerde core en acht Synergistic Processing Elements. Door die acht extra kernen was de Cell-processor op papier krachtiger, alleen was het voor ontwikkelaars lastiger om multiplatformgames te maken die ook op de PlayStation 3 werkten. Bovendien was de door ATI gemaakte Xenos-chip met een theoretische piek van 240Gflops krachtiger dan de door Nvidia gemaakte RSX-chip in de PS3, die een theoretische piek van 192Gflops had.

De rekenkracht van die cpu en de eerdergenoemde distributed computing kwamen wel van pas bij niet-gamingtaken. Zo kregen de PS3's standaard een Folding@Home-programma, waarmee ze voor Stanford University onderzoek konden doen naar het vouwen van eiwitten. Binnen een maand na het uitbrengen van de update waarmee Folding@Home beschikbaar kwam, verdubbelde het Folding@Home-project dan ook in rekenkracht. Wat verder opvalt aan het bericht uit maart 2007, is hoe krachtig de consoles waren ten opzichte van Windows-, Mac- en Linux-systemen die voor het onderzoeksproject gebruikt werden. Er waren namelijk 190.000 desktops aangesloten bij F@H, en niet eens 31.000 consoles. Toch leverden die PS3's 491 van de totale 749 teraflops.

Om nog even in de consolewereld te blijven: zoals gezegd kregen de twee consoles bij de release harde schijven van 20GB of 60GB groot. Anno 2022 zou je veel spellen dan niet eens kunnen opslaan, maar ook vijftien jaar geleden werd dat niet als extreem veel opslagruimte gezien. Beide consolemakers zeiden dan ook aan extra opslagcapaciteit te denken. Microsoft was hier sneller in, met de 360 Elite. Die kreeg standaard 120GB opslag, met daarnaast een hdmi-poort en een zwart uiterlijk. Sony was in maart 2007 nog niet zo ver om concrete plannen aan te kondigen, maar uit FCC-documenten bleek dat over 80GB-modellen werd nagedacht.

Sony's console was niet het enige grote consumentenapparaat dat vijftien jaar geleden voor het eerst op de Europese markt verscheen: ook de Nokia N95 verscheen in maart 2007 voor het eerst in de Europese schappen. Deze smartphone kostte 550 euro en kreeg 160MB intern geheugen, een 5-megapixelcamera, een 2,6"-scherm en 3G-ondersteuning. De telefoon werd een verkoopsucces waar Nokia miljoenen van heeft verkocht, maar de Symbian-alleskunner was ook een beetje het begin van het einde voor Nokia.

De Europese release van de N95 was namelijk een paar maanden nadat Apple zijn eerste iPhone presenteerde. Hier hebben we al in een eerdere aflevering over geschreven. Op papier was Apples toestel op meerdere punten slechter dan waar de Finnen mee kwamen; denk bijvoorbeeld aan het gebrek aan 3G of de slechtere camera. Maar juist het grotere touchscreen, de betere interface en later ook de toevoeging van de succesvolle appwinkel, zorgden ervoor dat Nokia zijn smartphonedominantie snel kwijtraakte.

In maart 2007 was er in smartphonewereld verder nog wat onduidelijkheid rondom Google. Dit bedrijf leek namelijk te bevestigen aan een eigen smartphone te werken, maar later ontkende een andere manager dit weer. Google maakt software, geen smartphones, was het verhaal toen. Zoals we inmiddels wel weten bleek het allebei te kloppen. Eerst kwam Android, Googles besturingssysteem voor smartphones dat inmiddels samen met Apples iOS de smartphonemarkt domineert. Later ging het bedrijf ook eigen smartphones maken, zoals de Nexus-telefoons en de Pixels. De Nexus-telefoons werden nog gemaakt met partners als LG, Samsung en Huawei, maar bij de Pixels deed Google meer zelf.

Ander opvallend nieuws uit 2007 gaat over Galileo. Er werd namelijk gevreesd dat dit Europese satellietnavigatiesysteem uitgesteld moest worden door 'onenigheid tussen exploitanten'. Toen was het plan dat het systeem in 2010 zou werken, maar door het uitstel zou dit mogelijk pas 2014 kunnen worden. Vier jaar uitstel is lang, maar uiteindelijk bleek dit nog voorzichtig te zijn. Het satellietnavigatiesysteem ging namelijk pas in 2016 live.

Maart 2012

Op naar 2012 met goed nieuws voor ASML: dit bedrijf nam toen de toppositie over als leverancier van halfgeleiderapparaten. ASML is nu de absolute marktleider als het gaat om lithografiemachines, maar in 2012 was het bedrijf ook leider in de bredere markt voor systemen en diensten voor de halfgeleiderproductie. Daarmee nam het Veldhovense bedrijf de plek over van Applied Materials, dat volgens onderzoeksbureau VLSI Research de twee decennia daarvoor altijd marktleider was geweest. ASML verkocht het jaar daarvoor voor 7,87 miljard dollar aan materialen en uitrusting, ruim 400 miljoen dollar meer dan de voorganger.

Het Eindhovense bedrijf heeft die toppositie niet voor eeuwig kunnen bewaren: in 2014 en 2016 stond Applied Materials weer bovenaan. Het verschil tussen de twee was in 2016 bovendien gegroeid. ASML bleef relatief stabiel met 7,34 miljard dollar, terwijl Applied Materials was gegroeid tot 9,88 miljard dollar. Ook in 2020, de recentste cijfers van VLSI, staat ASML op de tweede plek. Niet dat ze hier per se ontevreden mee zullen zijn: de verkoop van het bedrijf was volgens die cijfers verdubbeld tot ruim 15 miljard dollar.

Een organisatie die iets minder tevreden is met de inkomsten, is de Autoriteit Persoonsgegevens. Afgelopen mei zei de AP 100 miljoen euro per jaar nodig te hebben om alle taken goed uit te kunnen voeren. Die verviervoudiging van het budget kreeg de privacytoezichthouder niet, wel komt er jaarlijks acht miljoen euro bij.

De reden dat we het er in deze Terug in de Tijd over hebben, is omdat die vraag om geld van de AP niet nieuw is. Tien jaar geleden speelde dit namelijk ook al, toen het nog het College bescherming persoonsgegevens heette. Toenmalig staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Fred Teeven zei in maart 2012 dat na de invoering van de meldplicht voor datalekken, het CBP over onvoldoende mankracht en geld zou beschikken om alle meldingen te kunnen doorzoeken.

Voordat organisaties verplicht waren om datalekken te melden, kon het CBP het aantal gemelde datalekken al niet aan. De toezichthouder vreesde er dan ook voor dat het aantal niet-onderzochte datalekken alleen nog maar zou groeien. Teeven zag hier minder een probleem in, omdat slechts een klein deel van alle meldingen voor het CBP genoeg aanleiding zou geven om onderzoek uit te voeren.

Hoewel uit de jaarcijfers van 2019 inderdaad blijkt dat niet alle meldingen een uitgebreid onderzoek vereisen, kunnen alle gedane meldingen nog steeds niet worden afgerond. In 2019 kreeg de AP ruim 27.800 meldingen binnen, terwijl de toezichthouder in hetzelfde jaar 'slechts' 20.700 klachten kon afhandelen. Hierbij gaat het ook om klachten die in eerdere jaren zijn ingediend. De AP zegt sommige meldingen daarnaast uitgebreider te willen onderzoeken, maar daar nu niet de capaciteit voor te hebben. Dat is precies waarvoor in 2012 al werd gewaarschuwd.

We eindigen deze Terug in de Tijd met een game: SimCity, of, zoals we het tien jaar geleden noemden, SimCity 5. De eerste geruchten en nieuwsberichten zagen er veelbelovend uit: een nieuwe engine, gebouwen die te 'updaten' zijn, wegen die niet meer lijnrecht hoeven te zijn en de komst van een multiplayermodus, waarbij de stad die je bouwt invloed heeft op een buurstad die een ander heeft gemaakt.

Er was alleen één heikel punt waar vooraf veel over werd gesproken: om de game te spelen, moest iemand continu verbonden zijn met Maxis' servers. Dit was deels vanwege drm-redenen, maar de ontwikkelaars zeiden dat dit ook nodig was voor de eerdergenoemde multiplayermogelijkheden.

Die verbindingsverplichting zorgde bij de release al meteen voor een slechte indruk: veel spelers die de game wilden spelen, konden dit niet door de overbelaste servers. EA probeerde deze problemen te verminderen door de maximale snelheid te limiteren en andere functies uit te schakelen, maar het probleem bleef bestaan. Vanwege de problemen stopte Amazon tijdelijk met de verkoop van het spel en kregen vroege kopers een gratis spel. De uitgever zei de servercapaciteit daarnaast te willen verdubbelen, maar een goede start kende de game allerminst.

Wat daarnaast niet hielp, is dat een anonieme Maxis-ontwikkelaar tegensprak dat de game alleen online te spelen zou zijn. Multiplayer zou met een offline versie uiteraard niet mogelijk zijn, maar singleplayer een eigen stad opbouwen, zou met enkele aanpassingen moeten kunnen. Bijna een jaar later ging EA overstag en kwam er daadwerkelijk een offline modus.

De serverproblemen waar spelers over klaagden en de kleinere kaarten en ontbrekende functies, zorgen ervoor dat veel spelers SimCity nu nog steeds zien als een van de slechtste games in de reeks, ondanks de verbeteringen. EA heeft zich sindsdien nooit meer gewaagd aan een volwaardige SimCity-game, maar dat betekent niet dat citybuilderfans nu geen digitale steden kunnen bouwen met hedendaagse graphics. Een paar jaar na SimCity kwam namelijk Cities: Skylines uit: 'SimCity zoals SimCity had moeten zijn'.