Terug in de tijd #3 - Kabelconcurrentie, Kazaa-rechtszaak en gpu-prijsafspraken

20 jaar geleden: concurrentie op de kabel en Kazaa-rechtszaken

Twintig jaar geleden zag de markt voor kabelinternet er in Nederland heel anders uit dan nu. Er waren allerlei regionale aanbieders en van breedbandinternet was nauwelijks sprake. Zo bood een standaardabonnement van zo'n zestig gulden per maand een downloadsnelheid van 64kbit/s. In december 2001 ging het Nederlandse kabinet akkoord met een wetsvoorstel om de kabel open te stellen. Dat moest de concurrentie verbeteren. In diezelfde maand maakte Casema bekend andere providers toe te zullen laten, nog voordat dit verplicht werd. Ook Essent, dat destijds nog een kabelnetwerk beheerde, had al vrijwillig zijn netwerk opengesteld voor een concurrent.

De toekomst zag er eventjes rooskleurig uit, maar de wetgeving voor verplichte openstelling van de kabel kwam niet van de grond. In plaats van meer aanbieders, verschraalde het aanbod juist. UPC was al enkele jaren bezig met het opkopen van lokale providers en Casema fuseerde in 2008 met Multikabel en @Home, waarna het bedrijf verderging als Ziggo. Er waren nu nog twee grote spelers over, die ieder in een afzonderlijk gebied opereerden.

In 2010 verplichtte telecomwaakhond OPTA kabelaars hun netwerk open te stellen voor het doorgeven van analoge kabel-tv-pakketten, maar dat goede nieuws was van korte duur; vijf maanden later gooide de rechter de kabelmarkt weer op slot. Volgens het College van Beroep voor het bedrijfsleven was er al voldoende concurrentie.

Vanaf 2015 was Ziggo de enige overgebleven grote speler op de kabelmarkt. Liberty Global, het moederbedrijf van UPC, had Ziggo overgenomen en de naam UPC was uitgefaseerd. Nadat er vervolgens een joint venture ontstond van Vodafone en Ziggo, wilde de Autoriteit Consument & Markt in 2018 het kabelnetwerk van VodafoneZiggo openbreken. In september dat jaar publiceerde de ACM een marktanalysebesluit waaruit volgde dat zowel VodafoneZiggo als KPN zijn netwerk moest openstellen. Voor KPN gold dat al langer. Daarna herhaalde de geschiedenis zich, want in 2020 haalde het College van Beroep voor het bedrijfsleven weer een streep door de regulering en de verplichte openstelling kwam er niet. In 2020 werd nog wel een wetswijziging doorgevoerd waarmee de ACM providers kan dwingen hun netwerk open te stellen, maar het is afwachten of en wanneer daar iets concreets uit komt.

Kabelinternet, zonder datalimiet en dure telefoontikken, was twintig jaar geleden bij uitstek geschikt om warez binnen te hengelen met p2p-programma's. Nadat Napster van het toneel verdween, kwam Kazaa in opkomst. Dat programma werkte met p2p-protocol FastTrack en was gemaakt door het Nederlandse KaZaA BV, zoals het aanvankelijk werd geschreven, waar de Zweed Niklas Zennström en de Deen Janus Friis achter zaten. De wereldwijde verspreiding van mp3'tjes via Kazaa was de muziekindustrie een doorn in het oog en Zennstöm probeerde te onderhandelen met platenmaatschappijen over de afdracht van een auteursrechtenvergoeding door gebruikers, maar dat liep op niets uit. Vervolgens daagde Buma/Stemra Kazaa in Nederland voor de rechter.

Van de rechtbank moest Kazaa stoppen met het mogelijk maken van het delen van bestanden waar auteursrecht op rust, maar de dienst zei zijn gebruikers niet te kunnen stoppen, omdat er geen centrale servers waren. Volgens een uitspraak van de rechter moest Kazaa vanaf 13 december 2001 voor iedere dag dat gebruikers nog bestanden konden downloaden, een dwangsom van honderdduizend gulden per dag betalen. Kazaa wist daar toch aan te ontsnappen, doordat Bumra/Stemra besloot verder te onderhandelen. Daarmee kwamen de partijen overeen de uitspraak van de rechter voorlopig te negeren.

Opnieuw liepen de onderhandelingen op niets uit en in mei 2002 zei het Nederlandse Kazaa BV de handdoek in de ring te gooien. Het bedrijf stopte naar eigen zeggen omdat het de kosten voor de rechtszaken niet meer kon betalen. De oprichters hadden de techniek en de bijbehorende site intussen al verkocht aan Sharman Networks, waardoor gebruikers weinig merkten van de 'stop'. Sharman Networks was gevestigd in een het staatje Vanuatu en dacht daarom lastiger aan te pakken te zijn, maar de muziekindustrie bleef Kazaa achtervolgen met rechtszaken.

Ook Sharman Networks zwichtte uiteindelijk onder de druk van de muziekindustrie. In 2006 zeiden de eigenaren Kazaa om te toveren tot een legale downloaddienst en in een schikking werd afgesproken dat het bedrijf een schadevergoeding van 100 miljoen dollar zou betalen aan platenmaatschappijen. Kazaa had op zijn hoogtepunt vier miljoen gelijktijdige gebruikers en was 239 miljoen keer gedownload. Van die legale Kazaa-versie kwam weinig terecht. Na de verkoop aan Sharman Networks was de populariteit al afgenomen. Het programma bleek meermaals adware en spyware te bevatten en er ontstonden diverse onofficiële versies, zoals Kazaa Lite, om dat soort narigheid eruit te slopen.

En wat gebeurde er na de verkoop van Kazaa met oprichters Zennström en Friis? Die hebben niet lang stilgezeten; want in 2003 richtten ze Skype op. Dat programma waarmee gebruikers elkaar via internet kunnen bellen, was gebaseerd op de p2p-backend van Kazaa. In 2005 werd Skype voor 2,1 miljard euro verkocht aan eBay. Zennström bleef nog tot 2007 de ceo van Skype.

In 2009 roerden Zennström en Friis zich weer op de markt voor onlinemuziek. Ze wilden met hun start-up Rdio betaalde muziekabonnementen aanbieden. Er kwam ook een gratis versie met advertenties. In 2011 richtte Friis ook nog Netflix-concurrent Vdio op, dat in 2013 onderdeel werd van Rdio. De diensten werden geen succes en Rdio ging in 2015 failliet. De assets werden voor 75 miljoen dollar verkocht aan Pandora Radio.

Vandaag de dag is Zennström ceo van Atomico, een bedrijf dat investeert in techstart-ups en dat hij al in 2007 heeft opgericht. Friis werkt nu bij Starship Technologies, een bedrijf dat bezorgrobots maakt. Hij richtte dat bedrijf in 2014 samen met Ahti Heinla op.

Een andere naam die twintig jaar geleden voor het eerst viel op Tweakers, is die van advocaat Christiaan Alberdingk Thijm, die toen Kazaa bijstond in de rechtbank. Mede daardoor nam zijn carrière vanaf 2001 een vlucht en in de jaren daarna werd hij een van de bekendste Nederlandse advocaten op het gebied van auteursrecht, het recht op privacy, informatierecht en e-commerce. Hij is tegenwoordig ook adviseur voor techbedrijven als KPN, Netflix en eBay, en was afgelopen november aanwezig als spreker op de Tweakers Meet-up Privacy & Security, waar hij inging op het gedrag van grote techbedrijven en hoe die via het recht tot de orde geroepen kunnen worden.

15 jaar geleden: gpu-prijsafspraken, Intels eerste gpu-poging, AMD-toekomst

Videokaarten zijn vaak goed voor controverse, de laatste tijd door tekorten, extreme prijsstijgingen en cryptomining, maar vijftien jaar geleden speelde er iets anders. AMD en Nvidia werden in december 2006 gedagvaard door de antitrustafdeling van het Amerikaanse ministerie van Justitie, wegens vermeende prijsafspraken. Een jaar later werden de twee videokaartenmakers aangeklaagd voor oneerlijke handel. AMD had destijds net ATi opgekocht en was, net als nu, naast Nvidia de enige serieuze speler op de gpu-markt. De duopolisten werden beschuldigd van het maken van prijsafspraken en het illegaal verdelen van de markt.

De kwestie kwam aan het rollen door een class action suit, waarin klagers stelden dat er een omslag in de prijsontwikkeling van grafische kaarten was te zien. Afspraken tussen AMD en Nvidia zouden een eind hebben gemaakt aan een felle concurrentiestrijd tussen de twee en geleid hebben tot stijgende gpu-prijzen. Bewijzen waren daar echter niet voor en twee jaar onderzoek van justitie leverde niets op. Eind 2008 werd de zaak geseponeerd; er werd geen actie ondernomen tegen AMD of Nvidia.

Vijftien jaar geleden schreef Tweakers ook voor het eerst over Intels Larrabee-project. Onder die naam werkte Intel aan een eigen gpu om de concurrentie met AMD en Nvidia op de markt voor videokaarten aan te gaan. Het idee was dat Larrabee een soort kruising tussen een cpu en gpu moest worden met 16 tot 24 'simpele' cores. Twee jaar na de introductie van het project werd duidelijk dat het ontwerp nooit als videokaart voor consumenten zou verschijnen en werd het project stopgezet. In 2011 werd Larrabee nog wel nieuw leven ingeblazen als coprocessor voor supercomputers. Dat project resulteerde uiteindelijk in de Xeon Phi-accelerators.

Intels wens om te concurreren op de markt voor videokaarten is echter nooit vervlogen. In november 2017 nam Intel de voormalige AMD Radeon-topman Raja Koduri in dienst om high-end gpu's te gaan maken. Tom Forsyth, een van de architecten van het Larrabee-project, is sinds 2018 ook weer in dienst van Intel en werkt bij het team van Koduri. Dat project staat op het punt om zijn vruchten af te werpen; begin 2022 wil Intel zijn eerste videokaarten onder de Arc-naam uitbrengen, voor zowel desktops als laptops.

AMD deed vijftien jaar geleden een toekomstvoorspelling die uit bleek te komen: "Modulariteit is beter dan meer cores of megahertzen." Het bedrijf schetste een beeld voor de accelerated processing unit; ofwel de apu. AMD zag een chip voor zich met modulaire onderdelen voor verschillende toepassingen. Na de overname van ATi door AMD, eerder in 2006, riep het bedrijf daarvoor het Fusion-project in het leven, om een cpu en gpu te combineren.

De eerste apu's kwamen in 2011 uit en dat waren chips voor laptops op het Brazos-platform. Die laptopchips hebben niet tot grote successen geleid, maar dankzij de focus op apu's klopte zowel Microsoft als Sony bij AMD aan voor consolechips. Daardoor werden in 2013 zowel de Xbox One als de PlayStation 4 uitgerust met een apu van AMD. Sindsdien zijn de consolebouwers vaste klant bij AMD.

Ook de Zen-processors, waarmee AMD sinds 2016 een grote inhaalslag heeft gemaakt, danken dat vooral aan hun modulaire ontwerp. Die cpu's hebben weliswaar juist meer cores dan de concurrentie, maar dat is mogelijk gemaakt door de processors op te bouwen uit losse chiplets. Dat is veel goedkoper dan één grote chip met veel cores produceren. Die modulaire opbouw kan vergelijkbare voordelen bieden voor videokaarten. De onlangs geïntroduceerde AMD Instinct MI200-accelerators voor datacenters en supercomputers zijn de eerste multi-chip-module-gpu's, waarbij verschillende compute dies zijn gecombineerd op een enkele chip.

10 jaar geleden: begin van Intels 14nm-saga, meldplicht datalekken en GDPR

Tien jaar geleden kreeg Intel de eerste chips die op zijn dan gloednieuwe 14nm-procedé waren gemaakt, werkend in zijn testlabs. De Sandy Bridge-processors die op dat moment gangbaar waren, werden nog op 32nm gemaakt. Intel was van plan om in 2014 de eerste 14nm-processors uit te brengen en dat gebeurde inderdaad, al bleef het dat jaar bij Broadwell-processors voor laptops. De eerste 14nm-processors voor desktops volgden halverwege 2015. Er kwamen slechts twee Broadwell-uitvoeringen, maar een paar maanden later stond de Skylake-generatie al voor de deur.

De Skylake-processors werden een succes, maar op het moment dat ze uitkwamen, zal niemand gedacht hebben dat Intel nog zes jaar op die generatie zou voortborduren. Vanaf dat moment kwam de ontwikkeling van Intel-processors in de problemen vanwege vele mislukkingen met het 10nm-procedé dat 14nm moest opvolgen. Intel perfectioneerde het 14nm-procedé en zette daar vele plusjes achter; maar tot aan de Comet Lake-generatie, die in 2020 uitkwam, bleef Intel cpu-cores met de Skylake-architectuur gebruiken. Pas begin 2021 kwam daar met Rocket Lake verandering in; die generatie liet voor het eerst sinds jaren flinke ipc-verbeteringen zien, maar ook die was nog op 14nm gemaakt, waardoor een grote stap vooruit uitbleef. Pas met zijn Alder Lake-generatie, gemaakt op het Intel 7-procedé, wist Intel zes jaar na de komst van Skylake, weer een echt grote stap te zetten, met zowel nieuwe cores als een kleiner productieproces.

Rond 2011 had Intel ook de ambitie om een betekenisvolle speler te worden op de lucratieve en sterk groeiende markt voor smartphones en tablets. In december toonde Intel referentieontwerpen van een Android-tablet en -smartphone met zijn Atom Medfield-chip en begin 2012 kondigden verschillende fabrikanten, waaronder Lenovo en Motorola, smartphones aan met de Atom Z2460. Intel wist echter geen voet aan de grond te krijgen met zijn x86-socs voor smartphones; het marktaandeel bleef marginaal ten opzichte van de Arm-socs die in vrijwel alle telefoons werden gebruikt. In de jaren die volgden, bleef Intel zijn Atom-chips verder ontwikkelen met de ambitie om die in telefoons te krijgen, maar dat gebeurde nauwelijks. In 2016 kondigde Intel een grote reorganisatie aan en mobiele socs kwamen niet meer voor in de nieuwe bedrijfsplannen.

Tweakers maakte tijdens de CES-beurs begin 2012 voor het eerst kennis met een smartphone met Intel-soc

Net als het ontwikkelen van chips is het invoeren van wetgeving een proces dat jaren kan duren. Tien jaar geleden publiceerde de Nederlandse overheid een wetsvoorstel voor een meldplicht voor datalekken. Daarin stond dat partijen die persoonsgegevens verwerken en die uit handen verliezen door bijvoorbeeld een hack, daarvan melding moeten maken bij de getroffenen en het College Bescherming Persoonsgegevens. Ruim vier jaar later, op 1 januari 2016, werd de meldplicht datalekken ingevoerd. Wel is het wetsvoorstel afgezwakt, waardoor alleen 'ernstige datalekken' die nadelige gevolgen voor gebruikers hebben, moeten worden gemeld. Met de invoering van de wet kreeg het CBP, dat sinds de invoering van de AVG is omgedoopt tot Autoriteit Persoonsgegevens, ook de bevoegdheid om sneller boetes op te leggen. Eind 2018 kreeg Uber de eerste boete, van zeshonderdduizend euro, voor het te laat melden van een datalek.

In de jaren dat Nederland aan zijn meldplicht datalekken werkte, werd ook op Europees niveau gesproken over bescherming van gebruikersdata. 'Europa komt met scherpe privacyregels', kopte Tweakers toen in december 2011 een conceptversie van de General Data Protection Regulation uitlekte. De privacyverordening die daaruit volgde, werd in april 2016 officieel aangenomen. Die Europese verordening werd in Nederland de Algemene Verordening Gegevensbescherming, ofwel AVG. Het duurde nog tot mei 2018 voordat de Autoriteit Persoonsgegevens begon met handhaven en vervolgens was het wachten tot 2019 voordat de waakhond daadwerkelijk een AVG-boete uitdeelde. Sindsdien heeft de AP relatief weinig, maar wel veel hoge AVG-boetes uitgedeeld in vergelijking met andere Europese privacyautoriteiten.

December staat uiteraard ook bekend om zijn feestdagen en die gaan gepaard met hoge verkoopcijfers voor webshops. Dat was ook tien jaar geleden het geval: Currence, eigenaar van iDEAL, meldde in december 2011 dat de betaalmethode die sinds eind 2005 bestond, in totaal 250 miljoen keer was gebruikt. In diezelfde maand introduceerde ING een mobiele versie van iDEAL en met de beschikbaarheid op smartphones nam de populariteit in de jaren daarna snel toe. Vier jaar later, in april 2016, stond de teller op een totaal van een miljard iDEAL-betalingen. Mede door de coronapandemie zijn de onlinebetalingen in de afgelopen twee jaar verder geëxplodeerd; in 2021 is iDEAL voor het eerst meer dan een miljard keer gebruikt in één jaar tijd en de verwachting is dat het totaal van vijf miljard iDEAL-betalingen begin 2022 wordt bereikt.