Europa's DMA en big tech voor de rechter

Inleiding

We hebben de afgelopen jaren op Tweakers veel geschreven over onderzoeken naar grote techbedrijven. In toenemende mate wordt de zogeheten 'Big Tech' onder de loep genomen door overheden, die zich steeds bewuster lijken te worden van de macht die zulke techgiganten hebben.

Dit jaar is het balletje echt gaan rollen. In Europa ging de Digital Markets Act gelden, waarmee grote techbedrijven moeten voldoen aan strenge regels om de concurrentie te versterken. Dat betekent bijvoorbeeld dat alternatieve appwinkels nu zijn toegestaan op iOS, dat WhatsApp-gebruikers binnenkort berichten moeten kunnen sturen naar andere berichtendiensten en dat Chrome nu een zoekmachinekeuzescherm heeft.

In de Verenigde Staten is Google dit jaar veroordeeld als monopolist op de zoekmachinemarkt en werd het opgedragen om de Play Store open te breken voor de concurrentie. Diezelfde techgigant wordt ook beschuldigd van een illegaal advertentiemonopolie. Ook Apple is dit jaar aangeklaagd in de VS omdat het zijn machtspositie zou misbruiken met de iPhone.

In dit artikel worden de grootste gebeurtenissen op dit gebied uiteengezet. Er wordt ingegaan op hoe de Digital Markets Act tot nu toe in de praktijk is gebracht. Daarnaast worden de lopende rechtszaken tegen Google en de naderende zaak tegen Apple besproken.

Big Tech-bedrijven. Bron: NurPhoto / Getty Images — Bron: NurPhoto / Getty Images

Europa: de Digital Markets Act is van kracht

Het startpunt is in onze eigen achtertuin, bij de Digital Markets Act. Zoals eerder op de vorige pagina beschreven, is die Europese wet specifiek gericht op het inperken van de macht die grote techbedrijven hebben. De wet is bedoeld om de concurrentie op de digitale markt te verbeteren. Zes grote techbedrijven werden daarom onderworpen aan zeer strenge concurrentiemaatregelen in het kader van die wet.

Hero 2 start DMA — Beeld: een door Tweakers bewerkte afbeelding op basis van OpenAI Dall-E

Regels van de Digital Markets Act

Als opfrisser: de DMA is onderdeel van een Europees wettenduo rondom de digitale sector. De Digital Services Act is gericht op de transparantie en veiligheid van onlinediensten, terwijl de Digital Markets Act specifiek gericht is op het inperken van de macht van grote techbedrijven en het bevorderen van de concurrentie op 'digitale markten'. Op die laatste richt dit artikel zich.

De Digital Markets Act werd in 2020 voor het eerst voorgesteld door de Europese Commissie en in de jaren daarop door het Europarlement en de EU-raad geloodst. De wet is vooral gericht op het 'eerlijker' en 'toegankelijker' maken van de digitale sector. De EU constateerde dat die sector momenteel vooral wordt beheerst door een relatief klein aantal grote bedrijven, die het met hun marktmacht lastig maakten voor andere bedrijven om de concurrentie aan te gaan.

Deze 'poortwachters', zoals de EU ze noemde, bieden belangrijke 'kerndiensten' zoals zoekmachines, appwinkels, besturingssystemen en berichtendiensten aan. Die diensten zijn dusdanig populair onder gebruikers, dat het nagenoeg onmogelijk is om goed de concurrentie met hen aan te gaan.

Vorig jaar benoemde de Europese Unie al de eerste 'poortwachters' die onderhevig zijn aan de Digital Markets Act. Het betrof zes partijen die allemaal een grote speler zijn op het gebied van tech: Apple, Google-moederbedrijf Alphabet, Meta, TikTok-eigenaar ByteDance, Microsoft en Amazon. Gezamenlijk moeten ze met verschillende van hun diensten voldoen aan de strenge concurrentiewet. Denk daarbij aan besturingssystemen zoals Windows en iOS, webbrowsers zoals Chrome, zoekmachines zoals Google Search, socialemediaplatforms zoals Instagram en berichtendiensten zoals WhatsApp.

De exacte veranderingen die consumenten merken, zijn eerder al besproken in een achtergrondverhaal op Tweakers. Sowieso verschillen de exacte regels per type dienst, maar in het algemeen zijn er verschillende dingen waar poortwachters zich aan moeten houden. Zo moeten bepaalde diensten die onder de DMA vallen 'interoperabel' zijn met die van de concurrentie. Denk bijvoorbeeld aan WhatsApp, dat ook berichten van andere chatdiensten moet kunnen ontvangen.

Poortwachters mogen hun eigen diensten ook niet langer voortrekken op hun platforms, zoals standaardwebbrowsers in Android en iOS of de standaardzoekmachines in Chrome en Safari. Standaardapps en standaardinstellingen moeten respectievelijk ook gedeïnstalleerd en gewijzigd kunnen worden. Bovendien zijn op mobiele besturingssystemen zoals iOS nu ook alternatieve appwinkels toegestaan, waar voorheen alleen Apples eigen App Store beschikbaar was, tenzij gebruikers hun iPhone van een jailbreak voorzagen.

Daarnaast moeten concurrenten hun eigen aanbiedingen kunnen adverteren op de platforms van poortwachters; Spotify moet bijvoorbeeld kunnen doorverwijzen naar zijn eigen website bij het verkopen van abonnementen, in plaats van dat dit alleen via Apples App Store mag. Dat is belangrijk, omdat platformhouders zoals Apple en Google doorgaans tot 30 procent commissie rekenen voor in-appaankopen in iOS- en Android-apps, terwijl een dienst zoals Spotify via zijn eigen website alleen een klein percentage moet afdragen voor een externe betaaldienst.

Nieuwe poortwachters en diensten, de eerste onderzoeken lopen

Sinds de wet ruim negen maanden geleden van kracht is geworden, is de DMA volop doorontwikkeld. Zo zijn er nieuwe poortwachters en diensten aangewezen die moeten voldoen aan de wet. Booking.com, een van oorsprong Nederlandse dienst voor het boeken van onder andere vluchten en hotels, werd in mei benoemd als zevende poortwachter. Daarmee moet Booking.com sinds november onder andere externe aanbiedingen van uitbaters toestaan.

Ook Apples iPadOS werd later toegevoegd als dienst die onder de DMA valt. Technisch gezien voldoet dat besturingssysteem niet aan de randvoorwaarden rondom het aantal gebruikers; DMA-diensten moeten minstens 45 miljoen maandelijks actieve gebruikers binnen de EU hebben. Tegelijkertijd heeft de EU geconstateerd dat iPadOS een belangrijk zakelijk platform is, waardoor het alsnog aan de regels moet voldoen. Sinds oktober zijn daarom alternatieve appwinkels toegestaan op het tabletplatform en moeten gebruikers zelf hun standaardwebbrowser kunnen kiezen.

Tegelijkertijd zijn er ook enkele diensten die juist geen rekening hoeven te houden met de DMA. Na een onderzoek heeft de Europese Commissie bijvoorbeeld geconcludeerd dat Apple iMessage en de Edge-browser van Microsoft niet aan de wet hoeven te voldoen, omdat ze onvoldoende gebruikers hebben binnen de EU. Ook X, het voormalige Twitter, wordt niet toegevoegd als poortwachter, omdat het geen belangrijke 'toegangspoort is voor zakelijke gebruikers om eindgebruikers te bereiken'.

Daarnaast zijn de eerste onderzoeken naar mogelijke overtredingen van de DMA inmiddels al bezig. De bedrijven houden zich, in ieder geval naar eigen inschatting, aan de letter van de wet, maar hun implementaties schuren soms nog steeds met de bedoelde effecten van de wetgeving. Het was dan ook wachten op de eerste uitdagingen van de DMA, en die hebben we inmiddels al gehad.

De Europese Commissie keek in eerste instantie specifiek naar Google, Apple en Meta, ieder vanwege andere redenen. Google zou de DMA overtreden omdat Google-vergelijkingsdiensten Shopping, Flights en Hotels voorrang leken te krijgen in de zoekmachine van het bedrijf. Ook mochten ontwikkelaars van Android-apps niet naar eigen aanbiedingen buiten de Play Store verwijzen.

Apple werd ook om die laatste reden onderzocht, hoewel dat bedrijf volgens de EU ook onwettige voorwaarden aan externe iOS-appwinkels zou stellen en het te moeilijk zou maken om iOS-standaardapps te verwijderen en standaardinstellingen te wijzigen. Meta's pay-or-consentmodel, waarbij gebruikers akkoord moeten gaan met trackingcookies of anders moeten betalen om zijn socialemediadiensten te gebruiken, was mogelijk in strijd met de DMA.

Apple, Meta en Google overtreden (mogelijk) de DMA

Inmiddels heeft de EU ook hun voorlopige bevindingen in de onderzoeken naar Apple en Meta gepubliceerd; beide bedrijven worden daarin schuldig bevonden aan het overtreden van de DMA. Hoewel dat nog geen definitieve beslissing is, zou Apple volgens bronnen van Bloomberg binnenkort een boete opgelegd krijgen van de Europese Unie, specifiek vanwege de antisteeringregels in de App Store. Daarmee mogen ontwikkelaars van iOS-apps niet communiceren over aanbiedingen buiten de App Store.

Het bedrag van die boete is nog niet bekend. In theorie kan de EU DMA-boetes opleggen van maximaal tien procent van de wereldwijde jaaromzet voor eerste overtredingen of twintig procent voor herhaaldelijke overtredingen. Een vaste boete zou gepaard kunnen gaan met dwangsommen, die periodiek worden opgelegd totdat het bedrijf voldoet aan de DMA, schrijft Bloomberg.

De Europese Commissie heeft inmiddels wel enkele voorstellen aan Apple gedaan, waarmee het in feite vraagt om iOS open te breken. De Commissie stelt onder andere voor dat het notificatiesysteem van iOS wordt opengesteld, zodat smartwatches van derden kunnen reageren op meldingen van bijvoorbeeld chatberichten. Het set-upproces voor draadloze oordopjes van derden moet ook gelijkgetrokken worden met dat voor Apples eigen AirPods, en de EU wil dat AirDrop en AirPlay ook opengesteld worden, bijvoorbeeld voor Android. De eisen zouden eind 2025 ingevoerd moeten worden, hoewel de EU eerst nog feedback vraagt van marktpartijen. Apple heeft nog niet op de beoogde maatregelen gereageerd.

De EU heeft verder nog geen bevindingen gepubliceerd in zijn onderzoek naar Google. Die techgigant heeft inmiddels wel beleidswijzigingen voorgesteld. Het bedrijf zou alternatieve zoekdiensten en vergelijkingsdiensten meer aandacht willen geven in zijn zoekmachine. Binnenkort gaat de techgigant daarvoor een korte test uitvoeren met de zoekmachine in Duitsland, België en Estland. Hierbij worden een aantal features verwijderd, waaronder de kaart die laat zien waar hotels zijn en de gegevens daaronder.

In plaats daarvan toont Search nu een lijst met individuele links naar websites zonder de extra functies, vergelijkbaar met Googles format van de tien blauwe links dat jaren geleden werd toegepast. Overigens claimt het techbedrijf dat de testresultaten aantonen dat de wijziging 'slecht is voor hotels' en andere concurrenten. Het bedrijf pleit voor minder strenge implementaties van de DMA.

De eerste DMA-onderzoeken die de Europese Commissie uitvoerde
Onderzoek EC	Apple	Google	Meta
Appstores	Ontwikkelaars kunnen niet vrij communiceren over aanbiedingen buiten App Store. Voorwaarden voor appstores van derden schieten mogelijk doel van wetgeving voorbij.	Ontwikkelaars kunnen niet vrij communiceren over aanbiedingen buiten Play Store.	-
Eigen diensten voortrekken	-	Google Shopping, Google Flights en Google Hotels lijken nog steeds voorrang te krijgen in zoekresultaten.
Softwarekeuzes maken	Apps van Apple kunnen mogelijk niet makkelijk genoeg verwijderd worden. Standaardapps wijzigen in iOS is mogelijk niet makkelijk genoeg. Design van browserkeuzescherm voorkomt mogelijk dat gebruikers andere keuze maken.	-	Keuze tussen tracking en betaald abonnement voor Facebook en Instagram voldoet mogelijk niet.

What's next?

Het komende jaar zal de DMA dan ook voor de nodige ontwikkelingen zorgen. We kunnen waarschijnlijk definitieve conclusies verwachten in de onderzoeken naar Apple, Google en Meta. En gezien het bericht van Bloomberg uit november, kunnen we ook de eerste DMA-boete verwachten met Apple als ontvanger.

De Europese Commissie lijkt ook in de startblokken te staan om nieuwe DMA-onderzoeken te starten. De EU zou bijvoorbeeld Amazon in het vizier hebben. Volgens bronnen van Reuters gaat de Europese Commissie volgend jaar onderzoeken of de retailgigant zijn eigen merkproducten voortrekt boven alternatieven van concurrenten. De Commissie begon in maart al met het verzamelen van informatie daarover, maar volgend jaar zou een formeel onderzoek geopend worden door Teresa Ribera, de nieuwe Eurocommissaris voor Mededinging.

Google is zoekmonopolist en moet mogelijk Chrome verkopen

Als je het hebt over antitrustzaken, dan heeft Google in 2024 zonder twijfel de meeste klappen opgevangen. Los van de maatregelen die het bedrijf moest nemen onder de Digital Markets Act, ligt het techbedrijf ook in zijn thuisland, de Verenigde Staten, flink onder vuur. Google verloor dit jaar twee grote rechtszaken en er loopt nog een derde zaak rondom vermeend machtsmisbruik op de advertentiemarkt, waar de slotpleidooien inmiddels zijn gehouden, maar een uitspraak nog moet volgen.

De rechtszaak

De eerste grote uitspraak concludeerde dat Google een illegaal monopolie op de zoekmachinemarkt heeft. Aan die uitspraak ging een maandenlange strijd over Googles zoekdominantie vooraf. Het Amerikaanse ministerie van Justitie beschuldigde Google in 2020 al van monopolievorming met Search. Het bedrijf zou een soort poortwachter van het internet zijn.

De zoekzaak tegen Google draaide vooral om de standaarddistributiedeals die het bedrijf heeft afgesloten met verschillende andere bedrijven. De techgigant betaalde miljarden aan platformhouders om Google de standaardzoekmachine te maken. De rechtbank stelt onder meer dat de techgigant alleen in 2021 al ruim 26 miljard dollar heeft uitgegeven aan dergelijke overeenkomsten met webbrowsermakers, smartphonefabrikanten en telecomproviders, om zo zijn dominante marktpositie te behouden. Achttien miljard daarvan ging naar Apple, om Google Search de standaardzoekmachine te maken in Safari. Google heeft ook overeenkomsten met bedrijven als Firefox-maker Mozilla.

Alphabet-ceo Sundar Pichai vertekt bij een rechtbank na antitrusthoorzittingen rondom Google Search. Bron: Drew Angerer/Getty Images — Alphabet-ceo Sundar Pichai vertrekt bij een rechtbank na hoorzittingen in de zaak rondom Google Search. Bron: Drew Angerer/Getty Images

Google Search is een illegaal monopolie

Rechter Amit Mehta velde in augustus zijn oordeel in de zaak. Die wond er geen doekjes om: "Google is een monopolist en heeft als zodanig gehandeld om zijn monopolie te behouden." Volgens de rechtbank heeft Google met zijn handelspraktijken artikel 2 van de Sherman Act, die oneerlijke monopolies verbiedt, geschonden.

Volgens Mehta heeft Google Search een monopolie in twee verschillende markten: die voor zoekmachines en die voor advertenties. In de uitspraak, die 277 pagina's telt, zegt de rechter dat Googles dominantie 'al meer dan een decennium onbetwist' is. Mehta concludeert dat 80 procent van alle zoekopdrachten in de Verenigde Staten rond 2009 al via Google liepen, en dat dat aantal in de jaren daarop alleen maar verder is gegroeid.

Dat komt volgens de rechter onder meer door het getalenteerde personeel van Google, constante innovaties en slimme beslissingen. "Maar Google heeft ook een belangrijk, grotendeels onzichtbaar voordeel ten opzichte van zijn rivalen: standaarddistributie." Tijdens de rechtszaak is volgens Mehta gebleken dat de meeste gebruikers de standaardzoekmachine niet aanpassen. Dat maakt de 'standaardzoekmachine' een 'uiterst waardevolle' plek. De miljarden die Google uitgeeft om die positie veilig te stellen op andere platforms, zijn volgens Mehta daarom concurrentieverstorend.

Google zelf stelde in een blogpost dat bedrijven zoals Mozilla en Apple er vrijwillig voor kiezen om Google de standaardzoekmachine te maken. De rechtbank concludeert juist dat die bedrijven ontmoedigd worden om voor een alternatief te kiezen omdat ze dan grote geldbedragen van Google mislopen. Google stelde ook dat gebruikers de standaardzoekmachine zelf kunnen aanpassen als ze dat willen. De rechtbank ging daar echter niet in mee.

Het Google-hoofdkwartier in New York. Foto: Spencer Platt/Getty Images — Het Google-hoofdkwartier in New York. Bron: Spencer Platt/Getty Images

Justitie wil dat Chrome wordt afgesplitst

Hoewel Google dus is veroordeeld, ligt de bijbehorende straf nog niet vast. De rechtbank zal die volgend jaar in april bepalen, wanneer Justitie en Google weer twee weken voor de rechtbank in Washington staan. Het Amerikaanse ministerie van Justitie mocht wel een voorstel indienen en heeft dat inmiddels gedaan. De maatregelen die Justitie wil nemen, zijn zeer ingrijpend.

De grootste maatregel waar Justitie om vraagt, is dat Google-moederbedrijf Alphabet wordt gedwongen om de Chrome-browser te verkopen. Chrome is veruit de populairste webbrowser, met een Amerikaans marktaandeel van ongeveer 60 procent, die uiteraard gebruikmaakt van Google Search als standaardzoekmachine.

Het doel van die maatregel is dat Google niet langer een belangrijk poortwachtersplatform heeft dat gebruikers naar zijn zoekmachine leidt en hen weg kan houden van concurrenten. De Amerikaanse Justitie is van mening dat Chrome een belangrijke tool is om zoekmachines te bereiken, zowel op smartphones als op desktops, en dat een gedwongen afsplitsing de zoekmachinemarkt open kan breken voor concurrenten.

Justitie noemt ook de mogelijkheid om Android af te stoten, maar houdt dat vooral achter de hand als drukmiddel. Het ministerie eist niet dat dat direct gebeurt, maar wil dat Android een soort 'consequentie' wordt. Als blijkt dat de andere maatregelen onvoldoende effect hebben om de concurrentie op de zoekmachinemarkt te stimuleren, dan kan alsnog geëist worden dat Android wordt afgesplitst van Google. Datzelfde kan geëist worden als Google zich niet aan de maatregelen wil houden, zo hoopt Justitie.

Verder wil de VS verbieden dat Google geld mag betalen aan platformhouders om Search de standaardzoekmachine te maken. Het bedrijf mag zijn zoekmachine ook niet meer voortrekken in eigen platforms zoals YouTube, stelt de VS.

Google Chrome. Beeld: Google — Google Chrome. Bron: Google

Reactie van Google

Google zelf stelde als reactie dat de maatregelen 'buitensporig' en 'verbijsterend' zijn. Volgens de techgigant zijn de voorgestelde maatregelen te breed en verregaander dan toepasselijk bij de uitspraak van Mehta. "Het zou een reeks Google-producten kapotmaken, zelfs buiten Search", claimt de techgigant.

De plannen zouden 'de veiligheid en privacy van miljoenen Amerikanen in gevaar brengen', doordat het bedrijf Chrome en mogelijk Android zou moeten verkopen. De maatregelen zouden ook negatieve gevolgen hebben voor andere diensten, omdat Google ze niet meer mag betalen om de standaardzoekmachine te zijn.

Google verwijst daarbij specifiek naar Firefox, de webbrowser van Mozilla, waarvan de omzet grotendeels afkomstig is uit zijn zoekmachineovereenkomst met Google. Mozilla zelf onderschreef onlangs dat de voorgestelde maatregelen van Justitie 'de vitale rol van onafhankelijke browsers bedreigen'.

Verder is Google van mening dat de maatregelen zijn investeringen in AI zouden dwarsbomen, opzettelijk gebruikers de toegang tot Google Search ontzeggen en de Amerikaanse overheid Google Search laten 'micromanagen' door het opzetten van een technisch comité dat naleving van de eventuele maatregelen zou overzien. Kortom: de voorgestelde maatregelen gaan volgens Google véél te ver. Het bedrijf zegt de zaak volgend jaar verder aan te vechten.

Het bedrijf heeft zelf dan ook een andere kijk op zijn mogelijke straf. Het diende in december een tegenvoorstel in, waarin het voorstelt om veranderingen aan te brengen in zijn zoekdeals met Apple en Mozilla, zijn deals met telefoonfabrikanten en telecomproviders. Het bedrijf wil die wijzigingen dan drie jaar lang laten gelden, en alleen in de Verenigde Staten.

Specifiek wil het bedrijf zijn deals met smartphonefabrikanten flexibeler maken. Momenteel moeten Android-telefoonmakers de Play Store, Chrome-browser en Google Search standaard meeleveren op hun toestellen. Onder de gewijzigde overeenkomsten zou dat alleen nog gelden voor de Play Store en zouden er ook beperkingen komen op verplichtingen rondom de Google Assistent en Gemini-AI-chatbot. Het bedrijf wil deals met platformhouders als Apple ook niet langer voor meerdere platforms of browsermodi laten gelden. Google zou Apple dan los moeten betalen om de standaardzoekmachine te zijn op de iPhone-, iPad- en Mac-versies van Safari. Dat zou ook gelden voor de standaard- en incognitomodus van Firefox.

Browserengines. Bron: Mozilla — Er zijn nog drie grote 'browserengines' overgebleven: Google Blink, Apple WebKit en Gecko van Mozilla. Bron: Mozilla

Hoe nu verder?

De maatregelen liggen in ieder geval nog niet vast. Sowieso moet de rechtbank nog een oordeel vellen, en het is geen gegeven dat de eisen van Justitie (of die van Google) allemaal worden overgenomen. Er zal na de uitspraak waarschijnlijk ook nog een langdurige beroepsprocedure volgen.

Daarnaast is niet duidelijk hoe de nieuwe regering van Donald Trump naar de kwestie kijkt. De zaak tegen Google is begonnen tijdens zijn vorige termijn, maar de komende president uitte zich in oktober sceptisch over het mogelijke opsplitsen van Google. Tegelijkertijd staat Trumps kandidaat voor minister van Justitie, Gail Slater, bekend als een politica die kritisch is op grote techbedrijven. Experts verwachten dat Slater de strenge houding tegen grote techbedrijven bij Justitie blijft hanteren, schrijft onder meer The New York Times.

Het zal hoe dan ook even duren voordat we uitsluitsel hebben in de zaak tegen Google. Justitie heeft tot maart om een aangepaste strafeis in te dienen, mocht Trump Google toch niet willen opbreken. Zelfs als dat niet gebeurt, is het afwachten op de uitspraak van de rechter. De rechtbank zegt zelf uiterlijk in augustus 2025 met een uitspraak te komen. Als die dan besluit dat Google moet worden opgesplitst, dan volgt een juridisch proces dat door zal lopen tot het Hooggerechtshof van de VS, wat vermoedelijk enkele jaren zal duren.

Ook Googles advertentie-imperium en de Play Store liggen onder vuur

Search is niet de enige Google-divisie die onder vuur ligt in de Verenigde Staten. Naast de zoekrechtszaak diende het Amerikaanse ministerie van Justitie ook een rechtszaak in over de advertentiepraktijken van de techgigant. En hoewel het strikt genomen niet vanuit de politiek komt, moet Google mogelijk ook de Play Store voor Android openbreken nadat het een rechtszaak van Epic Games verloor.

Googles advertentiediensten in het vizier van de VS

De rechtszaak rondom Googles advertentiediensten werd dit jaar uitgevochten voor de rechtbank, nadat die in 2023 was ingediend. De overheid van de VS is, net als in de Search-zaak, van mening dat de techgigant op dit gebied een illegaal monopolie heeft. Het bedrijf opereert met Ad Manager en AdX een zogeheten adexchange, waar adverteerders kunnen bieden op advertentieruimte bij aangesloten websites.

Justitie is van mening dat Google zich de afgelopen vijftien jaar 'schuldig heeft gemaakt aan concurrentiebeperkend en uitsluitingsgedrag op het gebied van advertentietech', onder andere door concurrenten op te kopen, website-eigenaren en adverteerders te dwingen zijn producten te gebruiken, het dwarsbomen van de mogelijkheid om concurrerende advertentiediensten te gebruiken en het manipuleren van advertentieveilingen.

Google Ad Tech. Bron: U.S. Department of Justice — De werking van de digitaleadvertentiemarkt en Googles rol daarin, met drie verschillende diensten: DoubleClick, AdExchange en Google Ads.
Bron: Amerikaanse ministerie van Justitie

De aanklacht: 'Project Bell', 'Poirot' en 'Narnia'

De volledige aanklacht scheert langs verschillende gedragingen van Google. Het ministerie verwijst onder meer naar Project Bell. Google zou daarmee zonder toestemming de biedingen van adverteerders verlagen als zij ook gebruikmaakten van concurrerende adexchanges. Justitie claimt dat de opbrengsten van advertenties daardoor met twintig tot dertig procent daalden.

Het ministerie wijst op meer soortgelijke praktijken die volgens Justitie kunnen wijzen op machtsmisbruik. Met Project Poirot zou Google biedingen op advertentieruimte manipuleren, zodat Googles AdX-platform die vaker zou winnen. Adverteerders konden kiezen voor een opt-out voor Project Poirot, maar slechts één procent zou dat hebben gedaan.

Daarnaast is er Project Narnia, een wijziging van Googles privacybeleid waarmee het zichzelf toestemming gaf om gegevens van verschillende Google-diensten samen te brengen onder een gebruikers-ID. Die werd opgezet na de overname van advertentiedienst DoubleClick. Voor die tijd had Google intern een beleid dat het verbood om dergelijke informatie te bundelen.

Googles argumenten en de rechtszaak

Inmiddels zijn de hoorzittingen en de slotpleidooien in de advertentiezaak achter de rug. Daarin benadrukte Justitie nogmaals dat Google zijn machtspositie gebruikt om adverteerders en website-eigenaren te 'strong-armen'. Google zelf is van mening dat er voldoende concurrentie op de advertentiemarkt is; het bedrijf spreekt in een statement over 'honderden adtechconcurrenten, waaronder veel grote spelers'.

Tijdens de rechtszaak werden meerdere vraagstukken behandeld. Een van de belangrijkste draait om marktdefinitie. Zo stelt Justitie dat Google een monopolist is op drie verschillende advertentiemarkten: een voor advertentieservers van uitgevers, een voor adexchanges en een voor advertentienetwerken van adverteerders. Google is van mening dat er slechts één tweezijdige markt voor advertenties is, waarop zowel kopers en aanbieders van advertentieruimte op websites actief zijn.

Als de rechtbank meegaat met die laatste verklaring, dan zou Google direct concurreren met grote socialemediabedrijven zoals Meta en TikTok. De rechter leek daar tijdens de hoorzittingen echter niet in mee te gaan, schrijft The Verge, dat bij de rechtszaak aanwezig was. Of dat inderdaad zo is, zal gaan blijken zodra de uitspraak bekend is.

De uitspraak volgt nog

Het wachten is dan ook op de conclusie van de rechtbank. Die gaat in eerste instantie bepalen of Google inderdaad illegale monopolies op de monopoliemarkt heeft. Als dat het geval is, dan krijgt Justitie de tijd om een strafeis voor te stellen, waarna een soort vervolgrechtszaak rondom die strafeis begint tussen Google en Justitie.

Anders dan bij de Search-rechtszaak, was het Amerikaanse ministerie van Justitie vanaf dag één duidelijk over zijn exacte eisen in deze zaak: al bij de eerste aankondiging in 2023 zei Justitie dat Google moet worden opgesplitst. Concreet wil zij dat Google Ad Manager en AdX geforceerd worden afgestoten van het techbedrijf. Justitie hoopt zo de concurrentie op de advertentiemarkt te versterken, door minder macht bij één bedrijf te leggen.

We kunnen waarschijnlijk op zijn vroegst in 2025 een uitspraak verwachten. Maar net als bij de Search-zaak zal het laatste woord daarmee nog niet gezegd zijn. De verliezer van de zaak zal waarschijnlijk in hoger beroep gaan en dergelijke beroepsprocedures kunnen zich behoorlijk lang voortslepen.

Google verliest Play Store-rechtszaak van Epic Games

En als er nog niet genoeg pijlen op Google gericht waren, viel de conclusie in de rechtszaak tussen Google en Epic Games ook nog eens tegen voor de techgigant. Die zaak kwam in 2023 al voor en draaide om Googles vermeende monopolie met de Play Store voor Android, waarover Tweakers eerder ook een uitgebreid achtergrondverhaal publiceerde.

In het kort draaide de rechtszaak, die werd ingediend door Fortnite-maker Epic Games, om vermeend machtsmisbruik van Google rondom appdistributie op Android. Epic zei dat het nagenoeg onmogelijk is om de Play Store te omzeilen bij het uitbrengen van Android-apps. Als ontwikkelaars Android-software buiten de Play Store distribueren, dan bereiken ze aanzienlijk minder gebruikers. Google zou ook het sideloaden van andere appwinkels in de weg zitten en te hoge commissies rekenen voor in-appaankopen.

Tijdens de zaak werd ook veel aandacht besteed aan Project Hug, waarmee Google 'honderden miljoenen dollars' zou hebben uitgegeven om te voorkomen dat ontwikkelaars hun eigen Android-appwinkels opzetten en daarmee een lagere prioriteit geven aan de Play Store voor het distribueren van hun apps en games. Die deals omvatten bijvoorbeeld advertentiecredits en comarketingcampagnes.

Google was het ook hier niet eens met de aanklacht. Marktdefinitie speelde wederom een grote rol in de tegenargumenten, mede doordat Google van mening is dat het actief concurreert met iOS en andere Android-appwinkels. Google noemde zijn Project Hug-deals met ontwikkelaars verder 'antifragmentatieovereenkomsten'. Volgens de techgigant zijn die nodig om ervoor te zorgen dat Android-ontwikkelaars slechts één versie van een app hoeven te onderhouden, om tijd en geld te besparen.

Epic vs Google — Epic-ceo Tim Sweeney en Google-topman Sundar Pichai in een rechtszaak. Bron: Philip Pacheco / Justin Sullivan / Getty Images / Althepal (CC BY-SA 3.0, via WikiMedia)

Google moet de Play Store openbreken van de rechtbank

Eind 2023 oordeelde de jury die de zaak behandelde in het voordeel van Epic Games. Zij stelde dat Google illegale monopolies heeft op het gebied van Android-appwinkels en -betaalsystemen, en noemde Project Hug concurrentiebeperkend. Het was met die uitspraak dat rechter James Donato uiteindelijk een uitspraak heeft gedaan.

Die uitspraak verscheen eerder dit jaar. De rechter beveelt Google om meerdere maatregelen te nemen om de concurrentie op het Android-platform te bevorderen, specifiek op het gebied van appdistributie en de Play Store. Dat moet het bedrijf gedurende een periode van drie jaar doen.

Onder de uitspraak moet Google onder meer de Play Store openbreken voor de concurrentie. Dat wil zeggen dat alternatieve appwinkels te downloaden moeten zijn via de Play Store, waarbij Google die appstores eerst mag beoordelen op veiligheid en om na te gaan of ze geen illegale content aanbieden.

Misschien nog opvallender: de rechter is van mening dat alternatieve appwinkels de komende jaren toegang moeten krijgen tot het volledige Play Store-aanbod. Apps die in de Play Store worden aangeboden, moeten dus ook aangeboden kunnen worden in de appstores van derden. Overigens mogen individuele appontwikkelaars daar wel bezwaar tegen maken, en mag Google de omzet uit zulke externe downloads zelf houden.

Tot slot mag Googles eigen betaalsysteem, waarmee het maximaal dertig procent commissie rekent op in-appaankopen, niet langer verplicht worden voor aankopen via de Play Store. Deals zoals die onder Project Hug mogen ook de komende jaren niet meer worden gesloten. Overigens zijn de uitspraken gedaan door een Amerikaanse rechtbank, wat betekent dat de maatregelen alleen gelden voor de Verenigde Staten.

Google gaat in hoger beroep

Het is nog niet bekend of Google zich daadwerkelijk aan de maatregelen moet gaan houden. Het bedrijf liet kort na de uitspraak al weten dat het bedrijf het niet eens is met de conclusies van de rechtbank. De techgigant gaat dan ook in hoger beroep en verwijst daarbij naar een soortgelijke rechtszaak tussen Epic Games en Apple, waarin Epic grotendeels ongelijk kreeg.

Totdat het beroep is behandeld, zijn de maatregelen gepauzeerd door de rechtbank. Dat geldt echter niet voor de maatregel tegen bepaalde overeenkomsten met smartphonefabrikanten. Dat betekende dat Google sinds 1 november geen deals mag sluiten met fabrikanten om te voorkomen dat hun telefoons vooraf worden geïnstalleerd met appwinkels van derden. Dit verhaal krijgt dan ook zeker nog een staartje. Wanneer dat precies gebeurt, is nog niet helemaal duidelijk. Vermoedelijk zal uitsluitsel dus nog even op zich laten wachten.

Apple aangeklaagd door de VS vanwege iOS-machtsmisbruik

Tot slot heeft het Amerikaanse ministerie van Justitie, naast de eerdergenoemde Google-zaken, ook Apple in het vizier. Deze zaak draait om vermeend machtsmisbruik met het iOS-platform. Het ministerie stelt dat Apple in de afgelopen jaren een zeer dominant mobiel platform heeft opgezet met iOS, dat in de Verenigde Staten veruit het populairste mobiele platform is. Mogelijke bedreigingen voor die dominantie, bijvoorbeeld door diensten die het makkelijk maken om te wisselen van iOS naar Android, zou de techgigant hebben bestreden met tegenacties.

In een 88 pagina's tellende aanklacht zette Justitie, samen met zestien Amerikaanse staten, uiteen waarom Apple zijn macht op de mobiele markt zou misbruiken. Het is een verrassend leesbaar juridisch document, waarin het ministerie verschillende voorbeelden deelt van de manieren waarop de techgigant monopolistisch gedrag zou vertonen, ten koste van de concurrentie en consumenten.

Uit de aanklacht blijkt dat de Amerikaanse overheid ook aanstoot neemt aan een hoop handelspraktijken van Apple. De aanklacht strookt langs de 'groene bubbels' in iMessage, het feit dat de NFC-betaalfunctie in iPhones alleen gebruikt kan worden voor Apple Pay, het onvermogen om Kindle-boeken te kopen in de Amazon-app, de slechte compatibiliteit van thirdpartysmartwatches met iOS en meer.

In de volledige aanklacht, waarover eerder ook een achtergrondartikel op Tweakers verscheen, verdeelt Justitie de oneerlijke praktijken onder in vijf verschillende categorieën: 'superapps', cloudgamingdiensten, berichtenapps, smartwatches en walletapps. Op al die punten zou Apple monopolistisch gedrag vertonen binnen iOS en met de App Store, en daarom wordt Apple voor de rechtbank gesleept.

Superapps, cloudgaming, groene bubbels en smartwatches

Justitie stelt onder meer dat Apple zogeheten superapps in de weg zit. Dat is software die zeer brede functionaliteit bundelt binnen een enkele app. Een bekend voorbeeld van zo'n superapp is WeChat, dat in China wordt gebruikt als berichtendienst, betaaldienst, maar ook voor het laten bezorgen van eten, het boeken van taxi's en het spelen van games. Justitie claimt dat zulke applicaties de concurrentie op de smartphonemarkt kunnen bevorderen, omdat ze een 'consistente gebruikservaring' bieden die op verschillende mobiele platforms hetzelfde is.

Dat soort bundelapps zijn volgens Justitie niet goed mogelijk op iOS. De techgigant verbiedt bepaalde ontwerpkeuzes, beperkt toegang tot api's en rekent tot dertig procent commissie voor in-appaankopen op iOS, wat het economisch onrendabel maakt om dergelijke apps voor dat platform aan te bieden, zo luidt de aanklacht.

Apple zit volgens Justitie ook mobiele cloudgamingdiensten in de weg. Waar het streamen van films en series via bijvoorbeeld Netflix wel is toegestaan, verbood Apple cloudstreaming via onder andere Microsoft Game Pass. Sinds januari kan dat wel volgens Apples App Store-beleid, maar in de praktijk gebeurt dat vooralsnog niet. De voorwaarden daaraan zijn volgens Justitie te beperkend.

De aanklacht stelt daarom dat Apples beleid 'cloudstreamingapps dusdanig onaantrekkelijk maakt, dat geen enkele ontwikkelaar er een heeft gemaakt voor de iPhone'. Dat klopt: er zijn op het moment van schrijven geen iOS-apps van populaire cloudgamingdiensten zoals Microsofts Xbox Cloud Gaming of Nvidia's GeForce NOW. Beide diensten ondersteunen cloudgaming overigens wel op iOS, maar alleen via de Safari-webbrowser.

Xbox Cloud Gaming platformen — Xbox Cloud Gaming-platformen

De Amerikaanse Justitie is ook geen fan van de 'groene bubbels' in iMessage. Deze berichtendienst, die in de Verenigde Staten veruit het populairst is, laat iPhone-gebruikers met elkaar chatten met allerlei features. Gebruikers met een Android-telefoon kunnen momenteel alleen via sms communiceren via Apples berichtenapp en kunnen daardoor niet deelnemen aan groepsgesprekken en hebben ook geen toegang tot veel iMessage-features.

De VS vindt dat concurrentiebeperkend en verwijst daarbij specifiek naar een uitspraak van Apple-ceo Tim Cook tijdens een conferentie in 2022. Een aanwezige klaagde daar over het gebrek aan iMessage-compatibiliteit voor Android, omdat hij daardoor geen video's naar zijn moeder kon sturen. Cook zei daarop: "Koop een iPhone voor je moeder."

Deze uitsluiting op iMessage is vooral kwalijk in de VS, vindt Justitie, omdat iMessage daar veruit de populairste berichtendienst is. Volgens het ministerie ervaren Android-gebruikers daardoor 'sociaal stigma, uitsluiting en verwijten', omdat ze bijvoorbeeld niet kunnen deelnemen aan groepsgesprekken met anderen. Tieners in het bijzonder zouden daarom sociale druk ondervinden om over te stappen op een iPhone.

Verder is Justitie ook van mening dat Apple concurrerende smartwatches in de weg zit, omdat die geen toegang hebben tot bepaalde iOS-features, zoals de mogelijkheid om te reageren op berichten en notificaties. De Apple Watch kan dat wel. Tot slot hekelt het ministerie Apples beleid rondom 'digitale portemonnees'. De NFC-chip in iPhones kan alleen gebruikt worden voor Apple Pay, maar niet voor betaaldiensten van derden. Banken en andere bedrijven kunnen zo geen eigen apps voor contactloos pinnen ontwikkelen voor iOS.

Reactie Apple en eerste beleidswijzigingen

Apple vindt dat de zaak 'onjuist' is, 'zowel wat de feiten als de wet betreft', schrijft The Verge. "Deze rechtszaak vormt een bedreiging voor wie we zijn en voor de principes die de producten van Apple onderscheiden in een markt met felle concurrentie. Als deze rechtszaak succesvol is, zou dat een belemmering vormen voor ons vermogen om het soort technologie te ontwikkelen dat mensen van Apple verwachten: een technologie waarin hardware, software en diensten elkaar ontmoeten."

De techgigant probeert de zaak dan ook te verwerpen. Het bedrijf vroeg de rechtbank in augustus om de aanklacht te seponeren en bepleitte zijn standpunt daarvoor in november. Apple is onder meer van mening dat het een te klein marktaandeel heeft om een monopolist te zijn; volgens de Amerikaanse overheid ligt dat 'boven de 70 procent' in de VS, maar internationaal een stuk minder.

Het idee dat iOS succesvol is geworden omdat Apple de concurrentie blokkeert, noemt het bedrijf daarnaast 'bizar'. De techgigant is ook van mening dat hij niet verplicht is om met thirdpartyontwikkelaars te werken en dat de aanklacht 'te breed' is. Of de zaak doorgaat of geseponeerd wordt, is nog niet bepaald. De rechter die Apples motie daarvoor behandelde, hoopt uiterlijk in januari tot een besluit te komen.

In de tussentijd heeft Apple al wel toegezegd enkele van zijn handelspraktijken aan te passen, hoewel Justitie de zaak vooralsnog niet laat vallen. Zo voegt het RCS-ondersteuning toe aan iMessage. Android-gebruikers kunnen daarmee beter chatten met iMessage-gebruikers, onder meer dankzij ondersteuning voor groepsgesprekken, het versturen van foto's en video's, voicememo's en meer. Het Amerikaanse ministerie van Justitie is overigens nog steeds niet tevreden, mede omdat RCS alleen wordt ondersteund op iMessage en niet in berichtendiensten van derden.

Ook de NFC-betaalchip in iPhones is inmiddels opengesteld voor betaaldiensten van derden. Dat gebeurde overigens niet op laste van de Verenigde Staten, maar na klachten van de Europese Unie. De Europese Commissie oordeelde in juli dat externe betaalproviders toegang moesten krijgen tot de module. Apple ging daarmee akkoord onder dreiging van een boete die kon oplopen tot 10 procent van zijn jaaromzet. In augustus besloot Apple de NFC-chip niet alleen in de EU, maar ook wereldwijd open te stellen voor derden.

RCS in iOS 18 bèta — RCS-ondersteuning voor iMessage in een bèta van iOS 18

Verloop van de zaak

Toch wordt de zaak vooralsnog doorgezet, mits die dus niet wordt geseponeerd. Maar duidelijk mag zijn dat de zaak nog in zijn kinderschoenen staat. De zaak moet überhaupt nog behandeld worden voor de rechtbank en daarna moet de rechtbank nog een beslissing nemen. Welke kant het kwartje op zal vallen, moet dan nog gaan blijken.

Ook de exacte strafeis is nog niet bekend. Het ligt in ieder geval voor de hand dat Apple, als het schuldig wordt bevonden door de rechtbank, volgens Justitie zijn beleid rondom de vijf categorieën apps zal moeten aanpassen. De procureur-generaal van Californië, een van de staten die zich bij de aanklacht heeft gevoegd, stelt dat de zaak vooral is gericht op injunctive relief, wat betekent dat Apple bepaalde handelspraktijken moet stoppen. "Ik denk dat [opbreken] zeer onwaarschijnlijk is", zei hij in maart tegen The Verge.

Tot slot

Er is in 2024 een hoop gebeurd op antitrustgebied. Europa heeft, na een jarenlange aanloop, eindelijk zijn Digital Markets Act in de praktijk gebracht en werkt momenteel aan de handhaving ervan. De Verenigde Staten heeft met zijn rechtszaak tegen Google Search al zijn eerste grote overwinning op bigtechgebied achter de rug, en staat in de startblokken voor verdere acties tegen Google en Apple. 2025 kan het jaar worden dat Europa voor het eerst écht zijn tanden laat zien met forse DMA-boetes, en de VS zijn strijd tegen bigtechmonopolies doorzet door de Apple-zaak te winnen en Chrome geforceerd af te laten stoten.