AMD heeft zijn overeenkomst met GlobalFoundries met een jaar verlengd, tot en met 2025. Het bedrijf zal de komende jaren voor 1,85 miljard euro aan 12nm- en 14nm-wafers bij de fabrikant aanschaffen. Die wafers worden momenteel gebruikt voor i/o-dies in Ryzen-cpu's.

AMD heeft de verlenging onlangs ingediend bij de Amerikaanse SEC, waarin het bedrijf meldt dat 'bepaalde voorwaarden' van zijn leveringsovereenkomst met GlobalFoundries zijn aangepast. De nieuwe overeenkomst loopt door tot 31 december 2025, waar de vorige overeenkomst eind 2024 zou eindigen.

Met deze verlening wordt ook het totale bedrag dat AMD in de komende jaren uitgeeft bij GlobalFoundries verhoogd. AMD zal de komende vier jaar voor ongeveer 2,1 miljard dollar aan wafers aanschaffen bij de halfgeleiderfabrikant. Het staat AMD daarbuiten vrij om ook 12nm- en 14nm-wafers bij andere fabrikanten aan te schaffen. Het verplichte aankoopbedrag lag bij de vorige overeenkomst uit mei op 1,6 miljard dollar.

GlobalFoundries is de voormalige halfgeleiderdivisie van AMD. Laatstgenoemde stootte die divisie in 2009 af, waarna GlobalFoundries als zelfstandig bedrijf doorging en de chipleverancier van AMD werd. GlobalFoundries besloot in 2018 echter de ontwikkeling van meer geavanceerde procedés te staken en zich te gaan richten op 12nm- en 14nm-productie.

Daarop stapte AMD over naar TSMC voor meer geavanceerde chipproductie op 7nm en kleiner, bijvoorbeeld voor de Zen-cores in de huidige Ryzen- en EPYC-cpu's. AMD meldt niet hoe de 12nm- en 14nm-wafers in de toekomst gebruikt zullen worden, maar momenteel worden deze nodes van GlobalFoundries nog altijd ingezet voor de i/o-dies van AMD's processors. Anandtech schrijft dat de gereserveerde wafers niet gebruikt zullen worden voor producten van Xilinx, een fpga-fabrikant die door AMD wordt overgenomen.

Adata heeft een conceptversie van een XPG Vault-gamingmuis getoond. Deze muis krijgt een USB-C-aansluiting en een geïntegreerde 1TB-ssd met doorvoersnelheden tot 985MB/s. Het is niet bekend of en wanneer de muis op de markt verschijnt.

Adata toont zijn XPG Vault-conceptmuis in een persbericht. Het bedrijf geeft aan dat het de gamingmuis zal demonstreren tijdens de CES. Het bedrijf geeft aan dat het huidige prototype maximaal 1TB aan solid state-opslag kan integreren en gebruikmaakt van Gaming Launcher-software. De ingebouwde ssd haalt volgens Adata snelheden tot 985MB/s via USB-C. Het bedrijf noemt geen USB-generatie, maar om dergelijke snelheden te halen is minstens USB 3.2 Gen 2 nodig. Die USB-versie biedt maximale doorvoersnelheden van 10Gbit/s, omgerekend 1,25GB/s.

Het is niet bekend of en wanneer de XPG Vault op de markt verschijnt. Adata spreekt in zijn persbericht over een 'conceptproduct' en een prototype. Het bedrijf toont wel een XPG Alpha, die zowel bedraad als draadloos beschikbaar komt en een Pixart PAW3335-sensor krijgt. De draadloze versie ondersteunt volgens het bedrijf een 2,4GHz-verbinding en bluetooth. Het is niet bekend wanneer deze muis op de markt verschijnt en Adata noemt ook geen adviesprijzen.

Adata zal tijdens de CES ook de prototypes van zijn eerste PCIe 5.0-ssd's tonen, die volgens het bedrijf leessnelheden tot 14GB/s halen. Het is ook niet bekend wanneer die ssd's op de markt verschijnen. Verder introduceert het bedrijf DDR5-geheugendimms met snelheden tot 7000 megatransfers per seconde, laptops, aio-waterkoelers, een behuizing en een voeding tijdens de CES. De beurs begint op 5 januari.

Het European Processor Initiative heeft de eerste fase van zijn project voltooid. Daarmee heeft het project de specificaties van zijn eerste general purpose processor af, heeft het initiatief een RISC-V-accelerator gesampled en een testauto met eigen platform getoond.

Het EPI laat deze week weten dat de eerste fase van het project succesvol is afgerond. In dat eerste stadium zou gewerkt worden aan de EPI-roadmap. Het initiatief heeft onder andere de specificaties van de aanstaande general purpose processor gereed. Die chips krijgen de codenaam Rhea en zijn bedoeld voor supercomputers, datacenters en automotive. Die gpp wordt gebaseerd op Arm Neoverse V1-hpc-cores die worden bijgestaan door RISC-V-accelerators. De chips zelf zijn nog niet beschikbaar; dat volgt in fase twee van het project.

Het EPI laat nu weten dat de processor zal beschikken over 29 RISC-V-cores. De hoeveelheid Arm-cores in Rhea is nog niet bevestigd. Een Franse politica deelde eerder foto's die wijzen op een ontwerp met 72 Neoverse V1-cores, hoewel dat inmiddels gewijzigd kan zijn. EPI liet eerder weten dat de Rhea-gpp geproduceerd zal worden op TSMC's 6nm-procedé.

De verschillende onderdelen van de gpp worden met elkaar verbonden via een network-on-chip. De chip zal verder beschikken over HBM2e-geheugen en verschillende tiles. Het EPI spreekt bijvoorbeeld over een crypto-tile met beveiligingsfuncties. Deze wordt geïntegreerd in de Rhea-processor en biedt versnelling voor verschillende cryptografiealgoritmes.

Testaccelerators en BMW X5-testauto

Het EPI werkte in de eerste fase ook aan zijn eerste RISC-V-testaccelerators, die de general purpose processor kunnen aanvullen. Het initiatief toonde eerder dit jaar al de eerste sample van zo'n testchip, genaamd European Processor Accelerator of EPAC. Deze beschikt over verschillende soorten cores voor specifieke berekeningen.

Verder heeft het EPI een proof-of-concept voor een eigen automotive-platform getoond. Het was al bekend dat EPI daarmee zijn eerste fase zou afsluiten. Het initiatief laat een BMW X5-testauto zien die beschikt over een dergelijk platform, bestaande uit onder meer een modular computing platform met een microcontroller en camerasystemen met AI-ondersteuning.

De toekomstige versie zal ook plek bieden aan efpga's van Menta, RISC-V-accelerators, automotive-versies van de general purpose processors en andere chips. De eerste tests tonen dat het EPI technologieën heeft gemaakt die geschikt zijn voor autonome voertuigen op 'level 4', wat wil zeggen dat de auto in vrijwel alle omstandigheden zichzelf kan besturen.

Het testplatform met EPAC-testaccelerator en de BMW X5-testauto en diens testsysteem. Afbeeldingen via EPI

Over het EPI en fase twee

Het European Processor Initiative is een project dat is opgezet door de Europese Commissie, met als doel het ontwikkelen van Europese hpc-chips die gebruikt kunnen worden in supercomputers, datacenters of voor automotive. Daarvoor werken 29 Europese bedrijven, universiteiten en andere partijen samen. De eerste EPI-fase kreeg in 2018 het startschot van de Europese Commissie en zou lopen tot het einde van 2021.

Volgend jaar start fase twee van het European Processor Initiative, waarin het de chipontwerpen uit de eerste fase daadwerkelijk wil produceren. Het project gaat dan verder onder de vlag van EuroHPC. Tweakers publiceerde eerder dit jaar een uitgebreider achtergrondverhaal over het European Processor Initiative en diens doelen.

Er zijn nieuwe afbeeldingen verschenen van moederborden met Intel H610- en B660-chipsets. De afbeeldingen tonen borden van ASUS, Gigabyte en MSI. Eerder verschenen al andere onaangekondigde moederborden van ASUS.

VideoCardz heeft afbeeldingen gepubliceerd van twee onaangekondigde ASUS B660-moederborden en twee H610-varianten. De website toont onder meer een ASUS ProArt B660 Creator D4 en een ROG Strix B660-I Wi-Fi. Die eerstgenoemde beschikt over DDR4-ondersteuning, een PCIe 5.0 x16-slot, drie fullsize M.2-slots en een kleiner M.2-aansluiting. De ROG Strix B660-I heeft een mini-ITX-ontwerp en ondersteunt DDR5-geheugen en ook PCIe 5.0.

De twee H610-moederborden van ASUS zijn lager gepositioneerd en beschikken daarmee over minder uitgebreide vrm-ontwerpen met minder koeling. De twee getoonde varianten, de Prime H610-A en Prime H610-E, bieden daarnaast ieder een PCIe 4.0 x16-slot en twee M.2-slots met PCIe 3.0-interface. De modellen bieden DDR4-ondersteuning en geen ondersteuning voor PCIe 5.0-slots of PCIe 4.0-ssd's.

Afbeeldingen via VideoCardz

Gigabyte lijkt op zijn beurt aan 29 verschillende B660-moederborden te werken, stelt Twitter-gebruiker hw_reveal. VideoCardz publiceert afbeeldingen van drie varianten. Gigabyte komt volgens de website onder andere met een B660 Aorus Master. De Master is doorgaans de hoogst gepositioneerde variant in Gigabytes Aorus-line-ups en het bedrijf bracht geen Master-moederbord met de voorgaande de B560-chipset uit. De website toont ook een vermeende Aorus Pro- en DS3H UD-moederborden met micro-ATX-formfactor en B660-chipset. In totaal zou het bedrijf 29 verschillende B660-moederborden uitbrengen.

Afbeeldingen via VideoCardz en Twitter-gebruiker hw_reveal

Twitter-gebruiker chi11eddog toont verder afbeeldingen van vier vermeende MSI B660-moederborden. De Twitter-gebruiker toont onder andere een MAG B660 Tomahawk met Wi-Fi 6, DDR4-ondersteuning en drie M.2-slots. Op het moederbord is niet te zien welke PCIe-generatie dit bord ondersteunt. Chi11eddog publiceert daarnaast drie micro-ATX-moederborden: de MAG B660 Mortar, MAG B660 Bazooka en Pro B660M-A. Deze moederborden hebben allemaal DDR4-ondersteuning en meerdere M.2-slots, maar ook hier is niet te zien welke PCIe-versie deze ondersteunen.

De H610- en B660-chipsets zijn lager gepositioneerd dan de huidige Z690-chipset en de aanstaande H670-chipset voor Alder Lake-cpu's van Intel. Onder andere de mogelijkheid om de cpu te overklokken ontbreekt, hoewel B660-moederborden wel geheugen kunnen overklokken. Leaker momomo_us deelde eerder deze maand specificaties van de vermeende chipsets op Twitter. Naar verwachting introduceert Intel de nieuwe chipsets tijdens zijn CES-presentatie op 4 januari.

Afbeeldingen van chi11eddog via Twitter

Ieder jaar beginnen er in de lage landen tientallen techstart-ups, die grootse dromen hebben, maar technische hobbels moeten overwinnen om die waar te maken. In dit artikel bespreken we waar start-up Hable zoal tegenaan liep bij het ontwikkelen van een braillecontroller voor smartphones.

Blinden worden bij veel dagelijkse bezigheden gehinderd en hebben soms hulp van buitenaf nodig. Dat beseft de Indiase Ayushman Talwar zich maar al te goed. Hij moest zijn blinde opa jarenlang bijna elke dag met van alles en nog wat helpen. Dat was totdat de iPhone in Bangalore arriveerde. Het leek ideaal: gebruikers konden met enkel hun stem zelfstandig meer bereiken. Maar die stembesturing bleek toch niet de oplossing voor alle problemen; het werkt langzaam en vooral in het openbaar is het niet altijd wenselijk om in je telefoon te praten, ontdekte Talwar.

Hoe zorg je ervoor dat de iPhone toegankelijker wordt voor blinden, vroeg hij zich vervolgens af. Misschien door middel van een apparaatje met brailleknoppen, die je dan in combinatie met je smartphone gebruikt? Talwar was zo overtuigd van zijn idee dat hij zijn studie techniek in Bangalore stopzette en vertrok naar Nederland, waar hij meer kansen zag om zijn project te laten slagen.

Toen Talwar in Nederland zijn idee presenteerde tijdens een wedstrijd voor businessplannen op de TU Eindhoven, waar hij ondertussen industriële vormgeving studeerde, ontmoette hij medestudent Freek van Welsenis. Hij zag ook heil in het idee en samen gingen ze aan het werk om van de braillecontroller realiteit te maken. Eerst moest de vorm worden bedacht. De eerste prototypes hadden dan ook nog geen functionaliteit, maar waren enkel om te testen hoe de controller eruit zou komen te zien. Daarvoor zijn een hele hoop prototypes gemaakt, zo laat Talwar zien op basis van een fotoboek dat het bedrijf heeft gemaakt. 'De reis van Hable' staat erop, en het documenteert heel precies de ontwikkeling die Hable heeft doorlopen, van het prille begin tot nu.

Het eerste prototype bestond uit niet veel meer dan een verzameling legosteentjes, die aan de achterkant van de telefoon werd geplakt. Daarna verschenen nog modellen met andere materialen, zoals schuim. Het eerste prototype waar daadwerkelijk mee getest werd was een multimeter, die als een soort hoesje vastzat achter de telefoon. Ook dit had nog geen echte functionaliteit, maar Talwar noemt het wel de eerste validatie. Daaruit bleek naar eigen zeggen enthousiasme vanuit de gemeenschap van blinden, waardoor hij met dit model aan de slag ging.

Trage drukschakelaar

Hoewel het de bedoeling was om uiteindelijk een extern bedrijf de controller in elkaar te laten zetten, wilde Talwar de prototypes in-house maken. Daarvoor moest hij dus zelf de juiste componenten bij elkaar weten te vinden. Al helemaal aan het begin van de ontwerpfase was een groot punt van aandacht de 'tastbaarheid' van de knoppen voor de controller. Talwar: ''Dit is namelijk de enige controller, zover ik weet, waar je de knoppen naar jezelf toe drukt. Bij een toetsenbord druk je naar beneden, maar nu druk je in de richting van jezelf.''

De knoppen op de controller zijn daarnaast opgesteld volgens het 6-puntsbrailleschrift. Door een combinatie van de zes knoppen in te drukken kunnen gebruikers alle mogelijke cijfers en letters typen. Daarnaast zit er aan beide kanten een langwerpige functietoets. Met de functietoetsen is het bijvoorbeeld mogelijk om tijdens het typen de spatie en backspace te gebruiken. Ook de rest van de telefoon kan met een combinatie van deze acht knoppen bediend worden, zoals Hable uitlegt in zijn handleiding.

''Mensen drukken hierbij veel knoppen gelijktijdig in en dat betekent dat de kracht die wordt aangebracht op de drukschakelaar die we gebruiken, precies goed moet zijn.'' Het moest niet te moeilijk zijn om de knoppen in te drukken, want volgens Talwar kunnen gebruikers dan niet al die knoppen tegelijk indrukken. ''Vooral de ringvinger krijgt het dan moeilijk, want die kan niet veel kracht zetten.'' Daarnaast was het belangrijk dat de knoppen feedback geven als ze worden ingedrukt, zodat duidelijk wordt of je input is geregistreerd.

Om precies de juiste drukschakelaar te vinden kocht Talwar 150 verschillende stuks. Naast kracht en feedback was ook travel een belangrijke eigenschap. Daarbij gaat het om hoelang het duurt om een knop in te drukken voordat de input geregistreerd wordt. ''Als de travel erg groot is, is de respons van de gebruiker erg langzaam.''

Talwar geeft als voorbeeld de travel van de Butterfly-schakelaar op zijn MacBook. ''Die switch werkt erg snel, want bij toetsaanslagen is de travel erg kort, ongeveer 0,3mm. Maar bij een mechanisch toetsenbord is het ongeveer 10mm, wat vrij veel is.'' Uiteindelijk koos Talwar voor een mechanische tactile switch, aangezien die weliswaar niet op travel, maar wel op alle overige gebieden het best scoorde.

Energieslurpende trilmotor

Het was voor Hable belangrijk om de blinde gebruikers zoveel mogelijk haptische feedback te geven bij gebruik van de controller. Vandaar dat het team een trilmotor wilde installeren in de controller. Een probleem daarbij was: trillingen produceren kost veel energie en daardoor daalt de accuduur. Hable vond het belangrijk dat de controller wekenlang mee kan gaan, maar met een energieslurpende trilmotor werkt de controller maar maximaal een week zonder tussentijds opgeladen te worden.

Talwar: ''We hebben uiteindelijk besloten om gebruik te maken van een piëzo-elektrische trilmotor. De trillingen worden daardoor gereguleerd door elektriciteit in plaats van motortjes.'' Daardoor kon de motor kleiner zijn en het vereiste veel minder energie. De trilling is een stuk minder sterk dan in controllers van bijvoorbeeld Xbox of PlayStation, maar dat was volgens Talwar met dit apparaat ook niet nodig. ''We hebben de trilmotor precies in het midden van de controller geplaatst, zodat de trilling gelijkmatig verdeeld wordt over beide handen.''

Energiezuinigheid was echter niet het enige vereiste in de zoektocht naar de juiste trilmotor. ''We hadden ook elektrische specificaties. Het hele systeem werkt op 3,3 volt, dus we hadden motortjes nodig die op die spanning werken.'' Ook het formaat was belangrijk. ''De trilmotor moest vastgemaakt worden aan de printplaat met slechts de elektrische pads. Afhankelijk van of het een smd-component is, of bijvoorbeeld een through-hole-component, verschillen de kosten van het maken van de printplaat.'' Niet alleen bij het daadwerkelijk kopen van de componenten; ook bij het monteren op de pcb verschillen de kosten afhankelijk van het soort component. Daarom werd gekozen voor een goedkoper smd-component.

Tot slot was een belangrijk punt bij het zoeken naar een trilmotor, net als bij zo ongeveer alle andere componenten, de beschikbaarheid. ''Door Covid-19 is er een chiptekort. We moeten er zeker van zijn dat we van de componenten die we aanschaffen, tienduizend stuks kunnen maken.'' Dat aantal is niet alleen nodig om te gebruiken voor te leveren controllers. Als gebruikers een Hable One ter reparatie terugsturen, moet het ook mogelijk zijn om die te vervangen.

Bluetooth-tekort

Toen het eerste werkende prototype in maart 2019 af was, werd de braillecontroller verkocht aan een groep van vijftien proefpersonen. Toen bleek dat het niet zo'n goed idee was om het ding als een hoesje achterop een telefoon te plaatsen. ''Mensen kwamen naar ons terug en zeiden: de telefoon is nu te log'', aldus Talwar. ''Ze wilden liever een losstaande controller.'' Dat vereiste de integratie van meer onderdelen, om de controller standalone met de telefoon te laten verbinden.

Er is gekozen om gebruik te maken van een Bluetooth Low Energy-module. ''We hebben namelijk geen hoog verbindingsbereik nodig. We willen dat bluetooth werkt binnen 5 tot 10 meter, en dat doet het nu.'' Ook het energiegebruik speelde een grote rol in de beslissing; naast de trilmotor gebruikt de bluetoothmodule de meeste energie van alle componenten in de controller.

Hable stuurde een lijst met gewenste specificaties voor de module naar een externe fabrikant, die voor het technische ontwerp verantwoordelijk was. Naast het lage verbruik was het ook een vereiste dat het apparaat gelijktijdig verbinding kon maken met verschillende apparaten. ''Mensen willen graag wisselen tussen bijvoorbeeld hun laptop, tablet en telefoon. Wanneer ze op twee apparaten tegelijkertijd werken, moet dat wisselen snel kunnen gebeuren.''

Ook de levering van de bluetoothmodule bleek problematisch door de chiptekorten. ''We hebben geen bluetooth meer. Letterlijk, het is op. We hebben nog maar zo'n duizend modules liggen en dat was het. Ze komen pas over een jaar weer, of misschien al wat eerder in kleine hoeveelheden van zo'n honderd stuks, maar dat is niet genoeg.'' Daarom hebben Talwar en het team besloten om de bluetoothmodule te gaan vervangen door losse componenten. Er zijn nog duizend Hables met de module op voorraad, maar de volgende batch moet een andere chip krijgen, waar in C++ andere embedded software voor geschreven moet worden. ''De Hable ziet er hetzelfde uit en werkt hetzelfde, maar krijgt een andere pcb.'' Door losse componenten te gebruiken hoopt Hable niet meer afhankelijk te zijn van de schaarste van één belangrijk onderdeel.

Uitgebreid testproces

Zo'n 24 maanden lang hebben Talwar en Van Welsenis met hun bescheiden team door middel van trial-and-error prototype na prototype ontworpen. Er is in die twee jaar geëxperimenteerd met talloze knoppen, schakelaars en formaten. Talwar pakte kant-en-klare componenten, zette die in het prototype en keek wat er gebeurde, net zo lang tot hij tevreden was met het resultaat. ''Nu achteraf zou ik zeggen dat het een prettig proces was, want we leerden bij elk prototype iets nieuws,'' herinnert Talwar zich. ''Maar op het moment zelf dacht ik echt: what the fuck hè? Je weet niet hoeveel prototypes je nog moet maken voordat je een eindproduct hebt.''

Nadat de teamleden in september vorig jaar eindelijk een eindproduct hadden waar ze tevreden mee waren, werd het tijd om de toeleveringsketen op te zetten. In eerste instantie moesten tweeduizend exemplaren gemaakt worden. Om ervoor te zorgen dat die allemaal betrouwbaar zijn, werd er een uitgebreid testproces in werking gesteld, dat uiteindelijk negen maanden heeft geduurd.

''Om het testen zo soepel mogelijk te laten verlopen, hebben we speciale software geschreven,'' legt Talwar uit. ''Voor de betrouwbaarheid van de bluetoothverbinding schreven we bijvoorbeeld code waardoor het apparaat zelf wakker wordt, automatisch verbinding maakt met onze pc of tablet, een signaal verstuurt van 'dit werkt prima', en dan weer uitgaat. Zo krijgen wij de bevestiging binnen dat de bluetooth goed werkt.'' Zo ging het team ook te werk bij de andere functies. Bijvoorbeeld of toetsaanslagen goed geregistreerd werden en of de accu goed oplaadt en niet te snel leegloopt.

Hable Two?

Ondanks dat de eerste versie van de Hable pas een paar maanden verkrijgbaar is, wordt er ook al gewerkt aan een revisie, die naar verwachting over ongeveer twee jaar uit moet komen. Die versie moet met een aantal verbeteringen komen. De belangrijkste wijziging is misschien wel op het gebied van audio. Talwar: ''Hoe ik de controller nu zou gebruiken is dat ik oortjes indoe, de telefoon in mijn zak steek en bestuur met de Hable. Maar de feedback van de telefoon krijg ik niet mee met de controller.'' Aangezien er geen audiocomponent zit in de Hable One hebben gebruikers voor dat aspect nog altijd de VoiceOver- of Talkback-functie van de telefoon nodig. Volgens Talwar wil het bedrijf uiteindelijk zoveel mogelijk functies van de telefoon vandaan halen en in de Hable stoppen. ''Ik kan bijvoorbeeld ook geen stemcommando's geven aan de controller zelf. Dat missen mensen. Het heeft een audio-onderdeel nodig voor communicatie over en weer, dat is de volgende stap.''

Een ander probleempunt van de Hable One is dat de controller volgens de IP-certificering niet waterdicht is. Hoewel Hable de USB-C-poort wist af te dekken, zodat er daar geen water naar binnen kan, bleek dat voor de knoppen een ingewikkelde klus. ''Het is erg lastig om dat af te sluiten, dat kost erg veel tijd en energie. Je moet afdichtingen maken, maar de knoppen moeten ook nog op dezelfde manier blijven werken.'' Hable heeft voor nu besloten dit onderdeel te laten voor wat het is, waardoor de controller beperkt bestand tegen vocht is. Bij zware regen wordt het sterk afgeraden de controller te gebruiken, wat natuurlijk niet handig is als de bedoeling is dat blinden de Hable overal kunnen gebruiken om de telefoon te besturen. Talwar ziet dit dan ook als een groot verbeterpunt voor een Hable Two.

Maar voor het zover is wil Hable de One nog aan zoveel mogelijk blinden en slechtzienden leveren. Momenteel heeft het bedrijf zo'n vijfhonderd klanten, die zich bevinden in Nederland, België en het Verenigd Koninkrijk, maar het doel is om aan het eind van 2022 tienduizend klanten te hebben. ''Dat is een erg ambitieus doel,'' beseft Talwar. ''Maar een jaar duurt best lang, dus we kunnen in deze periode een grote impact maken. Het einddoel is dat door ons apparaat, alles op de smartphone volledig toegankelijk is voor blinden.''