De toekomst van de ruimtevaart

Grote raketten voor maan, Mars en verder

Saturnus V en de V-2

Saturnus V

"Mijn god, ons gebouw is aan het schudden! Het grote impactbestendige raam trilt! We houden het vast met onze handen! Kijk die raket de wolken ingaan op 3000 voet! Oh het bulderen is geweldig!" Walter Cronkite, de doorgaans vrij bedeesde en in 2009 overleden anchorman van CBS News, kon zich niet inhouden: met een combinatie van verwondering en enthousiasme 'becommentarieerde' hij vluchtnummer SA-501, beter bekend als de Apollo 4-missie. De New York Times beschreef dat de lancering een enorme, luidruchtige schokgolf veroorzaakte die het persterrein op een afstand van 5km bereikte en daar de stellages op hun grondvesten deed schudden. Volgens de krant zeiden technici dat het lawaai op het persterrein wel 120dB haalde, vergelijkbaar met een propellervliegtuig dat op een meter afstand zijn motoren start.

Apollo 4 was de eerste vlucht van de Amerikaanse Saturnus V-raket. Deze testvlucht vond plaats op 9 november 1967 en had nog geen bemanning. Twee jaar later, het jaar waarin Boeing de grootst mogelijke moeilijkheden had om zijn kersverse Boeing 747-passagiersvliegtuig de lucht in te krijgen, volgde in juli 1969 de beroemde maan-missie van Apollo 11. Van 1967 tot 1974 voerde de NASA met de Saturnus V-raket dertien lanceringen uit, waarbij de laatste vlucht het eerste Amerikaanse ruimtestation Skylab in een baan om de aarde bracht. Ook al is de periode waarin de vijfmotorige drietrapsraket het luchtruim in bulderde alweer zo'n 45 jaar geleden, Saturnus 5 is ook naar hedendaagse maatstaven een raket om 'u' tegen te zeggen. Toen Elon Musk in 2011 tegen journalisten zei dat de toen nog in ontwikkeling zijnde Falcon Heavy meer capaciteit had dan welke raket uit de geschiedenis, moest hij er wel bij zeggen: 'behoudens de Saturnus V'.

Het Duitse hypergeavanceerde vergeldingswapen uit WO2

Saturnus V was weliswaar een Amerikaanse raket en onderdeel van het Amerikaanse Apollo-programma, maar waarschijnlijk was de raket nooit van de grond gekomen zonder twee Duitsers: Wernher von Braun en Arthur Rudolph. Deze twee raketwetenschappers stonden tijdens de Tweede Wereldoorlog in dienst van de nazi's en hadden een leidende rol in de ontwikkeling van de V-2, ofwel Vergeltungswaffen-2. Dit was 's werelds eerste geleide ballistische raket. De raketmotor had ethanol en vloeibaar zuurstof als brandstof, waarmee de raket een hoogte van zo'n 100km haalde en het in feite de eerste ruimteraket was. Voor die tijd was dit ongekend. De raket had ook een automatisch geleidingssysteem dat onafhankelijk van bestuurders op de grond opereerde. Het doelwit werd als het ware ingeprogrammeerd in de analoge computer en tijdens de vlucht zorgden gyroscopen ervoor dat de raket op koers bleef. Bij eventuele afwijkingen van het geplande traject werden de roeren in de staartvinnen automatisch aangestuurd.

V-2

Tussen september 1944 en het einde van de oorlog zijn meer dan 3000 van deze 14 meter hoge raketten gelanceerd. Zo'n 1400 stuks werden op Londen afgevuurd, maar meer dan 1600 kwamen neer op Antwerpen. Dat had vooral te maken met de haven van de Belgische stad, die onmisbaar was voor een snelle, stevige noordwaartse opmars van de geallieerden. Op 16 december 1944 zorgde een V-2 voor een bloedbad, toen de raket neerkwam op de Antwerpse bioscoop Rex. Het aantal doden kwam uit op 567 en elf gebouwen werden door de impact vernietigd. Dergelijke catastrofes waren onmogelijk om af te wenden. De voorganger van de V-2, de V-1, was in feite een vliegende bom met vleugels en een straalmotor. Deze kon met een duikvlucht bijvoorbeeld worden onderschept door een Britse Hurricane- of Spitfire-jager, waarbij de eenmotorige vliegtuigen met hun eigen vleugels de vleugel van de V1 een zetje van onderen konden geven, zodat de bom totaal uit koers raakte en hopelijk neerstortte in een minder dichtbevolkt gebied. Bij de V-2 was onderscheppen echter onmogelijk: het wapen kwam veel te hoog voor afweergeschut en met een impactsnelheid van mach 3 op zeeniveau was de raket ook veel te snel om te kunnen waarnemen, laat staan erop te kunnen reageren.

De V-2 werd veelal gelanceerd vanaf meerdere lanceerlocaties in de regio Den Haag, maar werd ontwikkeld in een legerbasis in het Duitse Peenemünde. De ontwikkeling van beide V-wapens was overigens minstens zo dodelijk als de daadwerkelijk inzet van de wapens. Naar schatting zijn 20.000 arbeiders omgekomen tijdens de slavenarbeid, die veelvuldig is ingezet bij de ontwikkeling van deze wapens. Rudolph werd op basis hiervan in 1984 gedwongen de VS te verlaten, al stelde West-Duitsland in 1987 vast dat er onvoldoende bewijs tegen hem was. Von Braun is hier echter nooit dermate serieus mee om de oren geslagen, ook al was bekend dat hij lid was van de Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij en de SS. Von Braun zei altijd dat hij slechts een wetenschapper was en zich bezighield met raketten ontwerpen, en dat hem dus geen blaam trof.

Het feit dat Rudolph pas in 1984 gedwongen werd te vertrekken en Von Braun het nooit heel lastig heeft gekregen, had ongetwijfeld te maken met hun belangrijke bijdragen aan de Amerikaanse ruimtevaarttechnologie. De Amerikanen waren er aan het einde van de Tweede Wereldoorlog niet voor niets als de kippen bij om, in het kader van Operatie Paperclip, Von Braun, Arthur Rudolph en ruim honderd belangrijke V-2-technici gevangen te nemen en over te plaatsen naar de VS, inclusief de nodige hardware. Von Braun en zijn gevolg gaven zich overigens gewillig over aan de Amerikanen, omdat ze anders in handen van de Sovjets waren gevallen. Dit Duitse team stond aan de basis van de Jupiter C-, Juno II-, en Saturnus I-draagraketten en was verantwoordelijk voor de Redstone- en Jupiter-raketten, ballistische raketten van het Amerikaanse leger. Ook waren zij verantwoordelijk voor Saturnus V, waarvan de ontwikkeling in januari 1961 begon met de toen geheten C-5-raket.

• Volgende pagina 4. SpaceX: Falcon Heavy en Starship