Terug in de tijd #21 - Power Mac G5, vertrek Bill Gates en Snowden-onthullingen

Op Tweakers verschijnen dagelijks tientallen nieuwsberichten, maar bij het schrijven weten we zelden hoe het afloopt met de producten, technieken en ontwikkelingen die we bespreken. In deze rubriek lezen we oude berichten terug en kijken we hoe het verderging.

In deze 21e editie van Terug in de tijd kijken we terug naar artikelen uit de maand juni van 2003, 2008 en 2013. We gaan in op het begin van de PCIe-standaard, onduidelijkheid over USB-naamgeving en een overnamesaga tussen Oracle en PeopleSoft. Ook blikken we terug op het afscheid van Bill Gates bij Microsoft, de consoleoorlog tussen de PS4 en de Xbox One, en de onthullingen van NSA-klokkenluider Edward Snowden.

20 jaar geleden: PCIe-beginselen en recordboete voor Microsoft

Tegenwoordig is PCI Express niet meer weg te denken uit het pc-landschap, maar twintig jaar geleden was die interface slechts een vlek op de horizon. Op Tweakers berichtten we in juni meermaals over de verwachte komst van deze standaard, die AGP op termijn moest vervangen. Zo publiceerden we een artikel waarin we ingingen op de voordelen van PCIe. Ook chipmakers waren al stevig in de weer met PCIe, dat vanaf 2004 daadwerkelijk werd toegepast in consumentenproducten. Rambus toonde in juni 2003 bijvoorbeeld een sample van een PCIe-chip.

AGP bleek rond die tijd langzaam maar zeker niet meer afdoende voor videokaarten, omdat de bandbreedte ervan te beperkt begon te worden. Daarbij kon de AGP-bus maximaal 25W vermogen leveren voor videokaarten, wat voor bepaalde videokaarten in die tijd al niet meer genoeg was. PCIe moest beide problemen oplossen. Met een bandbreedte van 3,73GB/s op een x16-verbinding moest de standaard twee keer zoveel bandbreedte leveren als AGP. Ook de stroomvoorziening werd opgehoogd: naar 60W.

PCIe is nog altijd de primaire communicatiestandaard voor videokaarten. Tegenwoordig wordt de standaard ook gebruikt voor het verbinden van andere componenten, zoals ssd's. We zitten inmiddels op versie 5.0, met bandbreedtes van ongeveer 63GB/s op zestien lanes. PCIe 6.0 komt er ook al aan; de specificaties daarvoor werden begin vorig jaar al afgerond door PCI-SIG, de organisatie achter de PCIe-standaard. PCIe 7.0 moet in 2025 volgen.

Ook bijna niet weg te denken is hommeles tussen toezichthouders en grote bedrijven. Op Tweakers schrijven we regelmatig over onderzoeken van vermeend machtsmisbruik door techbedrijven. Twintig jaar geleden was dat niet anders. De EU begon in juni 2003 bijvoorbeeld een uitgebreid onderzoek naar Microsoft vanwege de koppeling van het Windows-besturingssysteem met de Windows Media Player. Europa onderzocht of met die koppeling de positie van concurrenten als QuickTime en RealPlayer werd gedwarsboomd.

Het was een zaak die al langer speelde tussen Microsoft en Europa. Het zou uiteindelijk nog enige tijd duren voordat de zaak werd opgelost. Later in 2003 werd Microsoft gesommeerd een Windows-versie zonder Media Player te leveren én om informatie over softwarecompatibiliteit te bieden aan concurrerende softwaremakers. In maart 2004 kreeg het bedrijf een boete van 497 miljoen euro opgelegd, destijds de grootste boete die ooit door de EU was uitgedeeld.

Door de hele maand juni 2003 berichtten we op Tweakers over een andere concurrentiekwestie: een overnamesaga tussen Oracle en PeopleSoft. Begin juni kondigde crm-softwareprovider PeopleSoft aan het softwarebedrijf JD Edwards te willen overnemen. Daarop deed Oracle een overnamebod op PeopleSoft van 5,1 miljard dollar. PeopleSoft was niet blij met dit bod en klaagde Oracle vervolgens aan voor een 'vijandige overname'.

Oracle zou het bod in de maanden daarop meermaals verhogen, maar PeopleSoft wees de nieuwe biedingen steeds weer af en nam later zelfs een zogeheten poison pill om de overname te bemoeilijken. Daarmee zouden klanten van PeopleSoft twee tot vijf keer hun licentiekosten terugkrijgen als dat bedrijf binnen een bepaalde periode werd overgenomen, wat overname van de softwaremaker economisch oninteressant zou maken voor Oracle.

Uiteindelijk kwam de overname er toch. In december 2004 maakte Oracle bekend dat het een definitieve overnameovereenkomst had getekend met PeopleSoft. Met de uiteindelijke overname was een bedrag van 10,3 miljard dollar gemoeid, ruim tweemaal het aanvankelijke bod. Een maand later werd de helft van PeopleSofts personeelsbestand ontslagen. Producten van het bedrijf kwamen beschikbaar onder een andere naam, samen met Oracle- en JD Edwards-software.

Apple toonde tijdens zijn WWDC-ontwikkelaarsconferentie ten slotte zijn Power Mac G5, 's werelds eerste 64bit-desktop-pc. De Power Mac G5 beschikte over een PowerPC G5-cpu. Die werd gemaakt op IBM's 130nm-procedé, telde 50 miljoen transistors en werd geleverd met maximaal twee cores. Apple bracht uiteindelijk drie generaties van die Power Mac G5 uit, voordat deze werd opgevolgd door de Mac Pro met een Intel Xeon-cpu. Apple zou het iconische ontwerp van de G5, met zijn aluminiumbehuizing met geperforeerde voorkant en afgeronde handvatten, echter nog zeven jaar lang blijven gebruiken in zijn desktops. Daarmee is het een van de meestgebruikte ontwerpen in de geschiedenis van Apple.

Met de Mac Pro zou Apple op termijn dus overstappen naar Intel-chips op basis van x86, maar die instructiesetarchitectuur bestond toen al veel langer. X86 vierde in juni 2003 zijn 25e verjaardag. Intel ontwikkelde deze instructie en introduceerde haar in 1978 met zijn 8086-microprocessors.

De isa groeide in de jaren daarop door tot een daverend succes. Als je dit artikel leest op een desktop of Windows-laptop, is de kans groot dat je dat doet met een x86-chip. En hoewel Apple inmiddels weer van x86 is afgestapt, ditmaal ten gunste van zelfontworpen Arm-chips, vormt x86 nog altijd de basis van AMD's Ryzen- en Intels Core-processors voor desktops en laptops.

Vijftien jaar geleden: afscheid Bill Gates, einde Planet Internet en Tegra-socs

Vijftien jaar geleden was de laatste werkdag van Bill Gates bij Microsoft. De medeoprichter stopte eind juni bij de techgigant om zich volledig te richten op de Bill & Melinda Gates Foundation. Gates had Microsoft in 1975 opgericht, samen met Paul Allen. Negen jaar later introduceerde het bedrijf zijn eerste release van Windows. We zijn inmiddels aangekomen bij Windows 11. In de tussentijd is Windows uitgegroeid tot marktleider, met een marktaandeel van ongeveer 74 procent.

Bill Gates was tot 2000 ceo van Microsoft, maar droeg die functie in dat jaar over aan Steve Ballmer om zich te gaan richten op het aansturen van Microsofts softwaredivisies als 'chief software architect' en zijn functie als voorzitter van de raad van bestuur. In juni 2006 stopte hij al met zijn softwarefunctie. Ook na zijn vertrek in 2008 bleef Gates parttime betrokken bij Microsoft, als voorzitter van de raad van bestuur en adviseur. In 2020 stapte hij ook uit het bestuur van de techgigant.

We brachten in juni 2008 nog een afscheid: KPN kondigde het einde van Planet Internet aan. Het bedrijf hanteerde die merknaam al jaren voor zijn internetdiensten. Met het einde van Planet verdween ook Planet.nl, de homepage van de dienst en tegelijk de website met de grootste onlineredactie van Nederland.

Het schrappen van Planet was onderdeel van een grote reorganisatie bij KPN, waarmee het aantal merknamen van de provider werd verkleind. Planet Internet-klanten werden ondergebracht bij KPN en de Planet-homepage maakte plaats voor Kpnvandaag.nl, met nieuwsberichten van het ANP. Begin juli werd de Planet-stop voltrokken.

Meer nieuws in de mobiele markt: Nvidia introduceerde vijftien jaar geleden zijn eerste Tegra-chips. Met deze Arm-socs wilde 'team groen' de markt voor onder meer smartphones, handhelds en tablets betreden en daarmee de concurrentie aangaan met Intels Atom-platform. De eerste Tegra-varianten beschikten over een Arm-cpu met een geïntegreerde GeForce-gpu en andere processors voor onder meer beeldverwerking. De chip zou een jaar later voor het eerst gebruikt worden, in een Zune HD-mediaspeler van Microsoft.

Een echt grote doorbraak is er nooit gekomen voor Tegra, hoewel de chips nog altijd worden gebruikt in een aantal populaire apparaten. Nvidia's eigen Shield-apparaten beschikken bijvoorbeeld allemaal over een Tegra-soc. Ook verschillende automakers gebruikten Tegra-chips voor hun infotainmentsystemen. Het populairste voorbeeld is de Nintendo Switch. Die handheld verscheen in 2017 en maakte gebruik van een custom Tegra X1-soc. Van die handheld zijn inmiddels ruim 125 miljoen exemplaren geleverd.

We spraken eerder in deze Terug in de tijd al over de opkomst van PCIe. Vijf jaar later, in 2008, presenteerde de PCI-SIG-organisatie versie 3.0 van die communicatiestandaard. De nieuwe standaard kon vier keer zoveel bandbreedte leveren als de eerste PCIe-versie, maar bleef backwards compatible met voorgaande standaarden. Verdere fysieke specificaties van de standaard bleven ongewijzigd ten opzichte van de voorgaande versie 2.0, hoewel de standaard overweg kon met videokaarten met 300W-vermogens, wat destijds meer dan genoeg was. Tegenwoordig is dat wel anders; de huidige RTX 4090 trekt bijvoorbeeld 450W.

Om even in de hardwarewereld te blijven: Seagate kondigde in juni 2008 aan dat het 2TB-hdd's op zijn roadmap had staan. Deze hdd's moesten in 2009 verschijnen. Tot op dat moment leverde de fabrikant maximaal 1TB-schijven. In de tussentijd heeft Seagate niet stilgezeten. Vijftien jaar later, in juni 2023, zei Seagate dat het bedrijf dit jaar nog met zijn eerste 32TB-hdd komt.

Ook nieuw vijftien jaar geleden: laptops met 16:9-schermen. Lange tijd waren panelen met een beeldverhouding van 4:3 en later 16:10 de standaard, maar in juni 2008 werkten fabrikanten aan de overstap naar 16:9, zo was ook te lezen op Tweakers. Onder meer LG Display en AU Optronics hadden zulke displays in de pijplijn zitten. De reden? Kosten. De glazen substraten waarop lcd's geproduceerd worden, zijn duur en smallere displays zijn daarmee efficiënter en goedkoper te produceren. Bovendien zouden consumenten de overstap naar 16:9 niet erg vinden, luidde de conclusie van lcd-makers.

Opvallend genoeg is momenteel het tegenovergestelde gaande. De afgelopen jaren zien we weer steeds meer schermen met een 16:10-, 3:2 of zelfs 4:3-scherm op de markt verschijnen. Extra verticale schermruimte is bijvoorbeeld welkom bij het lezen van tekstdocumenten of het bekijken van content met een taakbalk onder in beeld.

Blizzard kondigde tot slot vijftien jaar geleden de komst van Diablo III aan. De game, die zich twintig jaar na de gebeurtenissen van Diablo II afspeelde, draaide opnieuw om Sanctuary. Blizzard beloofde een game met 'dezelfde look-and-feel' als deel twee, maar dan met onder meer verbeterde klassen. De game was al sinds 2001 in ontwikkeling en het duurde na de aankondiging nog jaren voordat de titel zou verschijnen. In 2013 kwam de game daadwerkelijk uit met overwegend positieve reviews en grote serverproblemen met de inmiddels beruchte error 37. Inmiddels zijn we wéér tien jaar verder en is onlangs de opvolger van Diablo III verschenen.

Tien jaar geleden: Consoleoorlogen en de Snowden-files

We begonnen juni 2013 met misschien wel het grootste spionageschandaal van deze eeuw. Begin juni berichtte The Washington Post dat verschillende grote techbedrijven betrokken waren bij een programma dat Prism werd genoemd. De krant baseerde zich op vele uitgelekte documenten. Onder het Prism-programma hadden de Amerikaanse NSA en FBI directe toegang tot de servers van verschillende grote techbedrijven, waaronder Apple, Facebook, Google en Microsoft. Daarmee konden onder andere e-mails, video's, foto's en documenten worden ingezameld voor analyse door die inlichtingendiensten. Prism begon in 2007 met de Protect America-wet, die door de regering-Bush werd ingesteld. Jarenlang wist niemand buiten de inlichtingendiensten van het programma, dat bijzonder controversieel bleek te zijn.

Een dag later publiceerde de Britse krant The Guardian de bron van de geheime documenten: klokkenluider Edward Snowden, die als werknemer van aannemer Booz-Allen Hamilton bij de NSA werkte. Hij vluchtte naar Hongkong en deelde duizenden, zo niet honderdduizenden documenten met The Guardian-journalisten Glenn Greenwald en Ewen MacAskill. Die deelden delen van de documenten met internationale journalisten en media. In Nederland legde onder anderen Huib Modderkolk, toen nog journalist bij NRC, de hand op de berichten. In de weken en maanden daarop kwamen bijna dagelijks nieuwe onthullingen over de Amerikaanse spionagepraktijken naar buiten. Zo zou de NSA bijna tien jaar lang metadata uit het e-mailverkeer van Amerikanen hebben verzameld. Ook zou de NSA telefoongesprekken van Amerikanen hebben afgeluisterd zonder gerechtelijk bevel.

De rapporten gingen ook in op Tempora, een surveillanceprogramma van de Britse inlichtingendienst GCHQ, waaruit bleek dat de dienst maandenlang internet- en telefoonverkeer aftapte en deelde met de NSA. De Verenigde Staten zouden daarnaast Europese bondgenoten hebben bespioneerd. Dat betrof onder meer de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de vicepresident van de Europese Commissie Joaquin Almunia.

De Verenigde Staten klaagden Snowden vlak na de eerste onthullingen aan voor onder meer het schenden van de spionagewet. De klokkenluider vroeg asiel aan in onder meer Nederland, maar kreeg dat nergens. Later besloot hij te vertrekken naar Zuid-Amerika, maar tijdens zijn vlucht trokken de Amerikaanse autoriteiten zijn paspoort in. Snowden kwam daarop vast te zitten in Moskou, waar hij later asiel kreeg aangeboden en inmiddels ingeburgerd is. Hij woont daar tot op de dag van vandaag met zijn vrouw en drie kinderen.

In de vorige Terug in de tijd gingen we al in op de naderende consoleoorlog en met de E3 in juni 2013 barstte de strijd tussen Microsoft en Sony écht los. Microsoft trapte de beurs af met de aankondiging dat zijn Xbox One-console 499 euro zou gaan kosten. Voor dat geld kregen gebruikers de console en een meegeleverde Kinect-camera voor het besturen van games en de interface. Het bedrijf kreeg in de maand daarvoor kritiek over zich heen over zijn strategie; Microsoft wilde dat de Xbox One altijd online moest zijn én richtte zich tijdens zijn presentaties niet alleen op games, maar ook op multimedia en andere entertainmentvormen. Microsoft verdedigde die strategie in juni, maar draaide de always-online-eis en drm op de doorverkoop van fysieke games later die maand terug.

Sony volgde later op de E3 en hanteerde een tegenovergestelde strategie. Het bedrijf kondigde aan dat zijn PlayStation 4 399 euro zou gaan kosten, 100 euro minder dan de Xbox One. Het Japanse bedrijf legde tijdens zijn presentaties bovendien meer nadruk op games en minder op multimedia. Uiteindelijk kwamen de PlayStation 4 en Xbox One eind 2013 op de markt. De consolestrijd van de vorige generatie werd ruimschoots gewonnen door Sony. Hoewel Microsoft geen concrete leveraantallen van zijn consoles deelt, blijkt uit recente rechtbankdocumenten dat de PS4 'ruim twee keer' zoveel is verkocht als de Xbox One van Microsoft.

Ruimte-mmo Star Citizen doorbrak tien jaar geleden de grens van ruim 10 miljoen dollar met zijn crowdfundingcampagne, een recordbedrag voor crowdfunding. De game verbrak daarmee het record dat een jaar eerder werd gevestigd met de Pebble Watch, hoewel Star Citizen daar wel aanzienlijk langer over deed. De game, die wordt gemaakt door Wing Commander-maker Chris Roberts, werd al in 2012 aangekondigd en betreft een mmorpg die zich afspeelt in de ruimte. Door de jaren heen haalde ontwikkelaar Cloud Imperium Games honderden miljoenen dollars op voor de ontwikkeling van de mmo. De teller staat momenteel op ruim 589 miljoen dollar, ingezameld bij ruim 4,6 miljoen spelers.

In augustus 2013 verscheen de eerste 'module' van Star Citizen. De game zou in de jaren erop uitgroeien tot een volwaardige mmo. Komende augustus is het dus tien jaar geleden dat de eerste Star Citizen-'module' verscheen, maar de game is nog altijd niet af. Begin vorig jaar zei Cloud Imperium Games dat het zijn roadmap voor de game gaat beperken nadat de studio kritiek van spelers had gekregen op vertragingen in zijn planning. Het bedrijf deelde eerder een vijfjarenplan, waarin het onder meer een singleplayergame in het Star Citizen-universum wil introduceren. De volledige game heeft echter nog altijd geen concrete releasedatum.

Netflix kondigde tien jaar geleden aan dat het naar Nederland zou komen. De welbekende streamingdienst was al langer beschikbaar in andere Europese landen, maar nog niet in de Benelux. De dienst zou beschikbaar komen voor 8 euro per maand voor een abonnement met twee gelijktijdige streams. Een variant met vier streams kostte 4 euro extra. Netflix bleef in de jaren daarop uitbreiden binnen de EU; een jaar later verscheen de dienst bijvoorbeeld ook in België.