Preview van nieuwe cpu's, gpu's en ssd's

Inleiding

De afgelopen tijd hebben we veel teruggeblikt op al het moois dat 2023 ons heeft gebracht, maar nu is het tijd om de blik op de toekomst te richten. In dit artikel duiken we in de roadmaps van alle grote hardwarefabrikanten en bespreken we onze verwachtingen voor de componenten van 2024.

Waar 2023 in sommige opzichten een beetje een lauw hardwarejaar was, lijkt het nieuwe jaar een aantal opwindende releases voor ons in petto te hebben. AMD komt in het begin van het jaar al met de Ryzen 8000G-processors en later in het jaar hopen we zelfs een compleet nieuwe generatie volwaardige desktop-cpu's gebaseerd op Zen 5 te zien. Ook voor Intel staat er veel op het spel met Arrow Lake, dat in tegenstelling tot Meteor Lake wél voor de desktop zal verschijnen.

Op het gebied van videokaarten lijken AMD en Nvidia nog even rustig aan te doen, maar gelukkig hebben we tegenwoordig een derde speler op deze markt. Intel komt dit jaar met zijn tweede generatie Arc-videokaarten. Wil Intel zich als grote gpu-naam kunnen vestigen, dan moet dat bijna wel een serieuze klapper worden.

Verder kijken we in dit artikel naar de verwachte ontwikkelingen in de wereld van ssd's en geheugen. Zetten de prijsstijgingen van de afgelopen maanden zich door in het nieuwe jaar en wordt 2024 dan toch eindelijk hét jaar van PCI Express 5.0? Een ontwikkeling waar meer zelfbouwers naar uitkijken, is waarschijnlijk die van de 'kabelloze' pc. Na het tonen van prototypes vorig jaar moeten fabrikanten van componenten en kasten het in 2024 eens worden over hoe dat gaat werken, wil dit concept een succes kunnen worden.

Op pagina's 2 en 3 neemt Tomas je mee in zijn verwachtingen voor processors en videokaarten. Willem neemt het stokje over op pagina's 4 en 5, waar je leest wat 2024 te bieden zal hebben op het gebied van ssd's, geheugen, behuizingen en meer.

loading 2024

Processors

AMD's voornaamste introductie in 2023 was de Ryzen 7000X3D-serie, die voor gamers weliswaar een aantrekkelijke optie is, maar technisch is gebaseerd op eerder bestaande producten. Intel bracht officieel wel een nieuwe serie uit met de veertiende generatie Core-processors, maar daarbij ging het om een refresh zonder technische vernieuwingen.

AMD Ryzen 8000G-apu's

Met de Ryzen 8000G-apu's krijgen de Ryzen 5 5600G en Ryzen 7 5700G uit 2021 eindelijk een opvolger. — Met de Ryzen 8000G-apu's krijgen de Ryzen 5 5600G
en Ryzen 7 5700G uit 2021 eindelijk een opvolger.

Over de eerste AMD-processors van 2024 bestaat al veel duidelijkheid; dat worden de langverwachte Ryzen 8000G-apu's van AMD. Deze desktopprocessors met een extra snelle geïntegreerde gpu zijn stiekem gebaseerd op de Zen 4-chips die AMD al geruime tijd voor laptops verkoopt. Ze hebben daardoor een gpu met maximaal twaalf compute-units, tegenover de twee cu's in de reguliere Ryzen 7000-cpu's, maar bijvoorbeeld ook minder PCIe-lanes en L3-cache dan de bestaande modellen voor desktops.

Aangezien de Ryzen 8000G-apu's al in januari of februari op de markt moeten verschijnen, zijn vrijwel alle specificaties inmiddels uitgelekt. Het topmodel zou de Ryzen 7 8700G worden, met acht Zen 4-cores, een maximale boostkloksnelheid van 5,1GHz en een tdp van 65W. Samen met de goedkopere 6-core-Ryzen 5 8600G is dit het enige model dat gebaseerd is op de Phoenix-chip. Lager gepositioneerde modellen als de Ryzen 5 8500G en Ryzen 3 8300G zouden gebruikmaken van een Phoenix 2-chip, waarbij een deel van de vier of zes cores kleinere Zen 4c-cores met een lagere kloksnelheid zijn.

De grootste open vragen over deze nieuwe socket AM5-apu's zijn de prijsstelling en wat AMD met de speciale AI-rekeneenheid gaat doen. Die is namelijk fysiek aanwezig op de Phoenix-chips die voor deze apu's worden gebruikt, maar tot nu heeft AMD geen desktop-cpu's met een dedicated npu uitgebracht.

AMD Zen 5-processors

Later in het jaar verwachten we de eerste Zen 5-processors, twee jaar nadat de Ryzen 7000-cpu's met Zen 4 hun intrede deden. Deze Ryzen 8000-cpu's krijgen niet alleen nieuwe cpu-cores, maar ook een modernere Navi 3.5-gpu. Ze worden geproduceerd op een nieuwer productieprocedé dan de bestaande cpu's. Waarschijnlijk gaat het daarbij om TSMC N3. Dat moet de energie-efficiëntie van de processors ten goede komen. Het toegenomen stroomverbruik en de daardoor hoge temperaturen waren de twee grootste kritiekpunten op de Ryzen 7000-processors.

De Zen 5-architectuur wordt volgens eerdere aankondigingen van AMD een grotere vernieuwing dan bijvoorbeeld die van Zen 3 naar Zen 4. In een slide sprak het bedrijf over een 'new grounds-up microarchitecture'. Bovendien bevestigde AMD al dat er AI-acceleratie in de Ryzen 8000-cpu's zal zitten.

Toch blijft volgens de geruchten ook een aantal zaken onveranderd. Uiteraard blijft socket AM5 in gebruik - AMD heeft zelfs beloofd dat deze socket 'tot 2025 en verder' zal meegaan - maar ook de complete i/o-die zou grotendeels onaangetast blijven. Daarnaast komt het maximale aantal cores weer niet boven de zestien, net als nu verdeeld over twee ccd's met ieder acht cores.

Intel: een completere veertiende generatie

Intel begint het jaar met het compleet maken van zijn veertiende generatie Core-processors voor desktops. In oktober kwamen al de Core i5 14600K, i7 14700K en i9 14900K met een pbp van 125W beschikbaar; in januari volgen alle modellen met lagere tdp's. De configuratie is daarbij steeds identiek aan die van het vergelijkbare model in de dertiende generatie, alleen de clocks zijn iets hoger. Noemenswaardig is verder dat de Pentium Gold G7400 een opvolger krijgt met de naam 'Intel 300'; met het gebruik van de Celeron- en Pentium-namen stopt Intel bij deze generatie. In de tabel hieronder hebben we voor het overzicht alleen de basismodellen opgenomen; van menige cpu verschijnen ook een F-model zonder igpu en een T-model met een lagere tdp.

	Cores	Basiskloksnelheid	Turbokloksnelheid	Pbp
Core i9-14900	8P+16E	2,0GHz	5,8GHz	65W
Core i7-14700	8P+12E	2,1GHz	5,4GHz	65W
Core i5-14600	6P+8E	2,7GHz	5,2GHz	65W
Core i5-14500	6P+8E	2,6GHz	5,0GHz	65W
Core i5-14400	6P+4E	2,5GHz	4,7GHz	65W
Core i3-14100	4P+0E	3,5GHz	4,7GHz	60W
Intel 300	2P+0E	3,9GHz	N.v.t.	46W

Intel: met Arrow Lake moet het echt gaan gebeuren

Waar Meteor Lake stilletjes voorbijging aan de desktop, waarvoor we het met een refresh van Raptor Lake moesten doen, komt Arrow Lake eind dit jaar, ijs en weder dienende, wel naar de desktop. Arrow Lake bevat uiteraard alle verbeteringen van Meteor Lake, maar gebruikt daarnaast nieuwe P-cores met een verbeterde ipc en meer cache. Volgens een uitgelekte slide liggen de multithreaded prestaties 15 procent hoger dan bij Raptor Lake Refresh en de singlethreaded prestaties 5 procent.

Met Arrow Lake komt Intels tile-ontwerp ook naar de desktop — Met Arrow Lake komt Intels tileontwerp ook naar de desktop.

Net als de Meteor Lakes voor laptops krijgen de Arrow Lake-cpu's dus een tileontwerp waarbij de processor uit verschillende chiplets bestaat. Een aanzienlijk deel daarvan komt waarschijnlijk niet uit Intels eigen fabrieken, maar uit die van TSMC. Dat is voor het eerst bij een Intel-desktopprocessor. De chipontwerper gaf eerder aan dat voor diverse chiplets ook de Intel 3- en Intel 20A-nodes worden ingezet, maar sommige bronnen betwijfelen of dat laatste productieproces op tijd klaar zal zijn.

Volgens de geruchten krijgen de Arrow Lake-processors een snellere geïntegreerde gpu, gebaseerd op de Arc-architectuur van Intels losse videokaarten, en geïntegreerde Thunderbolt 4-poorten. Op zijn laptopchips biedt Intel al jarenlang Thunderbolt-poorten, maar voor desktops is dat nieuw.

Na drie generaties op socket 1700 zal Arrow Lake gebruikmaken van de nieuwe socket 1851, die niet langer ondersteuning biedt voor DDR4-geheugen. Ook wordt het aantal PCIe 5.0-lanes uitgebreid; de huidige processors hebben officieel slechts zestien lanes voor een videokaart en ondersteunen PCIe 5.0-ssd's alleen via een omweg.

Tot slot kunnen we bij Arrow Lake de terugkeer van de L4-cache gaan zien, een extra niveau cachegeheugen dat we voor het laatst zagen bij de Broadwell-generatie in 2015. Vooral de prestaties van games schalen doorgaans goed met het toevoegen van meer cache, waarvan AMD profiteert met zijn 3D V-Cache-processors.

Videokaarten

Toen we vorig jaar een soortgelijk artikel schreven, was het geweld van de Nvidia GeForce RTX 4000- en AMD Radeon RX 7000-series net losgebarsten. Beide fabrikanten hebben 2023 gebruikt om hun line-up uit te breiden met goedkopere varianten. Het is nog niet helemaal duidelijk of we de opvolgers van die series dit jaar al gaan zien of dat AMD en Nvidia pas in 2025 weer met nieuwe generaties op de proppen komen. Gelukkig is er nu een derde speler op de gpu-markt.

Nvidia: RTX Super-refresh, RTX 4090 Ti en Blackwell

Laten we beginnen bij de onbetwiste marktleider: Nvidia. Die fabrikant brengt al in de eerste maand van het nieuwe jaar een aantal nieuwe videokaarten uit. Inmiddels is zelfs al duidelijk wanneer precies; de RTX 4070 Super verschijnt op 17 januari, de RTX 4070 Ti Super volgt op 24 januari en weer een week later, op 31 januari, is het de beurt aan de RTX 4080 Super.

Het embargoschema van de RTX Super-kaarten ligt al op straat — Het embargoschema van de RTX Super-kaarten

De RTX Super-refresh gebruikt bestaande gpu's. Bij de 4070 Super en 4080 Super zijn er simpelweg meer cores ingeschakeld dan bij de originele versies. De RTX 4070 Ti gebruikte al een volledig ingeschakelde AD104-chip, dus voor de RTX 4070 Ti Super zet Nvidia juist een gekortwiekte AD103-gpu in, die we tot nu toe kenden van de RTX 4080. Of deze nieuwe modellen ook echt interessante toevoegingen aan Nvidia's aanbod zijn, wordt met name bepaald door de prijsstelling. Die krijgen we vermoedelijk op maandag 8 januari te horen, tijdens de CES-presentatie van de fabrikant.

Er blijven ook geruchten voorbijkomen over een snellere versie van de RTX 4090, die RTX 4090 Ti zou gaan heten. De AD102-gpu in deze videokaart is immers nog voor een procent of elf uitgeschakeld. De RTX 4090 Ti krijgt volgens eerdere geruchten een tdp van 600W en de enorme quadslotkoeler die Nvidia heeft ontworpen om al die warmte af te voeren, is al verscheidene keren toegepast. Toch lijken de laatste geruchten erop te wijzen dat het plan voor een nieuw RTX 4000-topmodel definitief in de ijskast is verdwenen.

De volgende compleet nieuwe generatie Nvidia-gpu's krijgt codenaam Blackwell en zou voor het topmodel eindelijk de overstap naar een chipletontwerp maken, zoals ook voor de voorbije generaties steeds werd voorspeld. Naar verluidt zullen deze RTX 5000-gpu's op de N3-node van TSMC worden gefabriceerd en van GDDR7-geheugen worden voorzien. In een vrijgegeven roadmap stond de opvolger van de Ada Lovelace-architectuur echter pas op de planning voor 2025, dus waarschijnlijk moeten we het in 2024 doen met steeds concretere geruchten over deze nieuwe generatie gpu's.

AMD: geen nieuwe high-end videokaarten meer?

Over de opvolger van de Radeon RX 7000-serie zijn er in verhouding nog maar weinig geruchten. Het duurde vorig jaar onverwacht lang voordat het rode kamp zijn line-up compleet maakte met de RX 7700 XT en RX 7800 XT, die uiteindelijk pas in september op de markt kwamen.

Met de RX 7000-serie is AMD aardig competitief; zelfs in het high-end segment kan de fabrikant vrij goed tegenwicht bieden aan Nvidia. Alleen op de RTX 4090 heeft AMD geen echt antwoord. Het lag dus in de lijn der verwachting dat AMD hier in de volgende generatie op zou voortborduren. Begin augustus kwam echter naar buiten dat AMD de high-end gpu's voor de RX 8000-serie geannuleerd zou hebben, en bij die generatie uitsluitend op het lage en middensegment gaat focussen. Dat doet denken aan hoe AMD ten tijde van de RX 480, RX 580 en RX 5700 XT het high-end segment even liet voor wat het was.

In september volgde de mededeling dat Scott Herkelman, een van de hoogstgeplaatste managers van AMD's grafische divisie, per eind 2023 vertrekt bij het bedrijf. Het is nog niet duidelijk welke effecten dit gaat hebben op AMD's roadmap, maar de timing is curieus. In de laatste roadmap-update die AMD gaf, medio 2022 alweer, stond de nieuwe RDNA 4-generatie op de planning voor 2024. Vermoedelijk worden de RX 8000-gpu's net als Nvidia's volgende generatie op TSMC's N3-proces gebakken.

Intel: wordt 'de tweede generatie Xe' erop of eronder?

Tegenwoordig hebben we natuurlijk ook een derde merk te bespreken als het om videokaarten gaat, want sinds 2022 verkoopt Intel zijn losse Arc-videokaarten. De eerste generatie, die bestaat uit de Arc A310, A380, A580, A750 en A770, werd ontwikkeld onder de codenaam Alchemist. Voor 2024 staat de opvolger van Alchemist op de planning, waaraan Intel al geruime tijd werkt onder de codenaam Battlemage.

Intel Arc A770 16GB De eerste generatie Arc-videokaarten werd geen onverdeeld succes. Intel wist alleen enkele kleine fabrikanten te strikken om zijn videokaarten te produceren, met ASRock als grootste naam, en de eerste reviews waren zeer negatief. Intel bouwde in eerste instantie voort op de drivers van zijn geïntegreerde graphics, maar kwam tot het inzicht dat een volledig nieuwe driverstack de enige manier was om alle problemen op te lossen. Onder meer op het gebied van de prestaties in oudere games, die nog gebruikmaken van DirectX 11 of ouder, heeft de kersverse gpu-ontwerper veel winst geboekt.

Waar driverupdates echter weinig aan kunnen doen, is dat zelfs de snelste Arc-videokaarten amper boven het prestatieniveau van de GeForce RTX 4060 uitkomen. Om ook een rol te kunnen spelen in de hogere segmenten, is toch echt nieuwe hardware nodig en als het goed is, gaan we die in het nieuwe jaar dus zien.

Volgens niet-verifieerbare geruchten gaat Intel zijn spel met die nieuwe generatie een niveau hoger spelen. De snelste Battlemage-gpu zou een diesize krijgen die vergelijkbaar is met de Nvidia AD103-gpu uit de RTX 4080. Daarin passen dan 64 Xe-cores, dubbel zoveel als er nu in de Arc A770 zitten. De productie van de nieuwe Arc-gpu's zou gaan plaatsvinden op een 4nm-proces van TSMC, dat minder geavanceerd is dan de 3nm-processen waar AMD en Nvidia voor lijken te gaan. Dat zou een release in 2024 voor de Arc Battlemage-videokaarten wel een zekerheidje moeten maken, waar dat bij de nieuwe kaarten van de twee bekendere spelers hoogst onzeker is.

Ssd's (en een beetje geheugen)

Het lijkt wel kernfusie; de doorbraak van de nieuwe generatie Gen5-ssd's is er ook dit jaar niet echt gekomen. Sinds januari 2022 schrijven we namelijk al dat de Gen5-ssd's eraan komen. Eerst zou 2022 het jaar van die nieuwe generatie worden en een jaar later toeterden we dat het dan toch echt in 2023 zou gaan gebeuren. Tijdens CES 2022 introduceerde controllerfabrikant Phison namelijk de PS5026-E26, 's werelds eerste controller voor Gen5-ssd's. En hoewel er inmiddels echt wel drives met die controller te koop zijn, kun je nog niet echt van een doorbraak spreken.

Half december schreven we nog een round-up van bijna alle Gen5-ssd's die in Nederland en België leverbaar zijn. Als we de verschillende capaciteiten en varianten per fabrikant even bij elkaar vegen, zijn dat er pakweg zes. We tellen Adata, Corsair, Crucial , Gigabyte, MSI en Seagate. Eventueel kunnen we Team Group (bijna niet verkrijgbaar), Silicon Power en PNY (beide niet verkrijgbaar) bij dat lijstje optellen, en dan heb je alle Gen5-drives wel gehad. Dat kun je niet echt een revolutie noemen en we zien maar zelden dat een nieuwe generatie tech zo langzaam wordt omarmd als PCI Express Generation 5-ssd's.

Ter vergelijking: de PCIe 5.0-spec werd een jaar voor de DDR5-spec afgerond (mei 2019 versus juli 2020) en de eerste consumentenmoederborden met beide technieken waren voor Intels Alder Lake-processors die in november 2021 uitkwamen. Het aandeel DDR5-geheugen in de Pricewatch is 10,6 procent en het aandeel PCIe Gen5-ssd's is 1,4 procent. Als we enkel de nieuwe generaties tegen hun voorganger afzetten, komen we op respectievelijk 22,3 en 7,3 procent voor geheugen en ssd's.

Het is lastig de vinger te leggen op de zere plek die deze langzame adoptie veroorzaakt. Aanvankelijk zou de verkrijgbaarheid van de controller, en later die van voldoende snel nand, een vlotte groei in de weg gestaan hebben. Micron, vooralsnog de enige fabrikant die het nand maakt waarmee E26-drives worden uitgebracht, had een tijdje de productiekraan dichtgedraaid en bovendien bleek het lastig om het nand boven de 1600MT/s aan te spreken. Op die snelheid blijven Gen5-drives op minder dan 10GB/s steken; pas erboven halen ze pakweg 12 tot 13GB/s voor sequentieel lezen en schrijven. Met 10GB/s is het prestatieverschil tussen een Gen4- en Gen5-drive niet groot genoeg om de meerprijs te rechtvaardigen.

Dat laatste punt blijft een probleem. Afgelopen jaar zagen we ongekend lage prijzen voor Gen4-ssd's, met zelfs high-end drives die maar 100 tot 130 euro kostten voor een 2TB-uitvoering. Dan is het wel even slikken als je 300 tot 350 euro voor een even grote Gen5-drive ziet staan, die vooral op papier weliswaar sneller is, maar in de praktijk zeker niet drie keer zo snel. Dan moet je wel heel graag het snelste van het snelste willen hebben.

In 2024 zullen Gen5-drives ongetwijfeld duurder blijven dan Gen4-drives, maar er is meer slecht nieuws. Om een of andere reden willen fabrikanten hun producten niet richting kostprijs of zelfs daaronder verkopen en de grote overschotten flashgeheugen dwongen hen het grootste deel van 2023 precies dat te doen. Die lage nandprijzen zorgen voor die superlage ssd-prijzen die we net noemden; instapdrives kon je al kopen voor pakweg 70 euro voor 2TB. Fabrikanten hebben daarom in de loop van 2023 de productiecapaciteit wat teruggeschroefd, waardoor voorraden konden slinken en ze meer konden vangen voor hun nand. Het gevolg? De laatste maanden van 2023 zaten de ssd-prijzen in de lift en inmiddels zijn de prijzen alweer gemiddeld 9 procent hoger dan het laagste punt in september.

Die lijn zal zich in 2024 wel doorzetten, hoewel sommige analisten lijken te verwachten dat het medio 2024 afgelopen zal zijn met die prijsstijgingen. Het zal echter nog wel even duren voordat we weer op het niveau van de prijzen van september 2023 zitten.

Mocht Gen5 nu echt van de grond komen, dan zal oudere inventaris Gen4-drives misschien wel goedkoop verkocht worden, maar eerlijk gezegd verwachten we dat de Gen4-markt zal aanhouden. En ook al zijn Gen5-controllers van Phison inmiddels bijna twee jaar verkrijgbaar, je wordt nog bepaald niet overspoeld met drives met die hardware aan boord. Dus ook als fabrikanten als Silicon Motion, Innogrit en Maxio met hun controllers komen - die bedrijven toonden tijdens de Computex immers controllers voor consumenten-Gen5-drives - zal Gen5 de oudere Gen4 niet enorm snel van de markt verdrijven. We houden de CES, en later in het jaar natuurlijk de Computex, in de gaten omtrent de stand van zaken rond Gen5-controllers en -drives.

Overige hardware

Behuizingen

We wilden ook nog even de overige hardware aanstippen, zoals behuizingen en moederborden. In onze vooruitblik gaan die twee hand in hand, want we hopen en verwachten dat we in 2024 behuizingen gaan zien die met 'kabelloze' moederborden kunnen omgaan. Daarvoor moeten we even terug naar 2022. Tomas schreef over Project Stealth, waarbij Gigabyte een Aorus-build had gemaakt met een aangepast moederbord: de Z690 Aorus Elite, en een aangepaste videokaart: de RTX 3070 Gaming OC.

De aanpassingen bestonden bij het moederbord uit het verplaatsen van de 24-pins- en 8-pinsvoedingsstekkers naar de achterkant van het bord. Overigens zijn ook de kleinere connectors daarheen verplaatst, maar het gaat ons even om die dikke voedingskabels en -connectors. Bij de videokaart zijn de PEG-connectors verplaatst naar de onderkant, de kant met de PCIe-slotconnector dus. Gevolg: je ziet de kabels niet meer in de kast lopen, maar ze zijn allemaal netjes weggewerkt aan de achterkant, uit het zicht dus. Op de afgelopen Computex liet ASUS een vergelijkbaar idee zien: het Hidden Connector Concept. Omdat we een jaar verder waren, had ASUS een Z790-bord en RTX 4070-videokaart aangepast.

ASUS ROG Hidden Connector Concept

Voor beide concepten hadden ASUS en Gigabyte ieder een behuizing gemodificeerd om de kabels door te voeren en weg te werken, maar hopelijk blijft het in 2024 niet bij concepten, prototypen en demonstraties. Dan is het wel zaak dat moederbordfabrikanten dit soort borden als gezamenlijke standaard uitbrengen, zodat ook behuizingenfabrikanten het aandurven om kasten voor dit soort componenten te maken. Voor een kastenmaker is het immers niet lucratief om voor één concept een hele productielijn op te zetten en ook als het bij één moederbordfabrikant zou blijven, is dat een te groot risico. En moederbordfabrikanten kunnen moeilijk verwachten dat hun klanten zelf een kast gaan modden, dus wachten ze tot er kasten zijn voor dit concept. Hopelijk wordt deze kip-ei-impasse in 2024 doorbroken.

Wat we in 2023 wel hebben gezien en waarbij we geen reden hebben om in 2024 anders te verwachten, is het toenemende gebruik van glas en andere afwijkende materialen in behuizingen. Opnieuw tijdens de Computex zagen we al behuizingen met glas aan drie zijden en onder meer Fractal maakt gebruik van hout in behuizingen als de North en Terra. Ook de behuizingen van HYTE vonden gretig aftrek, met hun kenmerkende schuine glasplaat, en al dat glasgebruik zal ongetwijfeld navolging krijgen. Dat geldt misschien ook wel voor het fabriekshalve inbouwen van de display, zoals we dat in de Y70 zagen.

Lian Li O11 Vision met glas aan drie kanten

Ook zagen we in 2023 diverse modulaire behuizingen en kasten die als flatpack kwamen. Wie weet gaan we vaker dat soort 'groene' kasten zien, die wat transport betreft minder belastend voor het milieu zijn of naar wens uitgebreid kunnen worden. Of misschien zien we wel de introductie van recycled materialen in behuizingen; wie zal het zeggen. Ook als dat allemaal niet gebeurt, hopen we op z'n minst minder piepschuim in de dozen van behuizingen aan te treffen; het is hoog tijd voor geperst karton of andere, minder verschikkelijke verpakkingsmaterialen dan eps.

Voedingen en geheugen

Ten slotte stippen we nog even voedingen en geheugen aan. Daar lijkt misschien vaak weinig te gebeuren, maar afgelopen jaar zagen we de opkomst van ATX 3.0-voedingen met onder meer de roemruchte 12Vhpwr-stekker voor videokaarten eraan. Zoals je in Tomas' uiteenzetting over deze ATX 3.0-voedingen kunt lezen, behelst de standaard meer dan die fijne connector. Je voeding is ook slimmer, krachtiger en efficiënter. Bovendien komt de verfijning van deze standaard eraan. ATX 3.1 lost onder meer het probleem met de 12Vhpwr-stekker op, want dat wordt in deze standaard een 12V-2x6-connector.

ATX 3.0-voeding

We schreven al even over de adoptiesnelheid van DDR5, maar over geheugen is nog meer te zeggen. Zo stegen de prijzen, net als die van nand, de laatste maanden van 2023, waardoor je met een goedkope upgrade net te laat bent. DDR5-geheugen werd wel steeds sneller, want waar de eerste kitjes nog moeite hadden om DDR4-kitjes voorbij te komen, zijn inmiddels kitjes van meer dan 8000MT/s goed verkrijgbaar. Ook zijn nu modules van 24 en 48GB verkrijgbaar, waardoor je niet meer gebonden bent aan 32 of 64GB systeemgeheugen. Dan is er voor laptops ook nog goed nieuws; de CAMM2-standaard is gepubliceerd, wat betekent dat je met één CAMM2-module dualchannelgeheugen in je laptop kunt zetten. Goedkoper voor de fabrikanten en betere prestaties voor jou dus, als de standaard tenminste wordt opgepakt in 2024.