Intel toont Lunar Lake-cpu met geïntegreerd ram en bevestigt Arrow Lake in 2024

Intel heeft zijn CES-keynote afgesloten met de bevestiging dat voor zowel desktops als laptops geheel nieuwe cpu-series zullen verschijnen in 2024. Voor desktops gaat het om Arrow Lake, terwijl Lunar Lake de AI-prestaties van laptops tot wel driemaal moeten verbeteren.

Waar Intels Meteor Lake-processors eind vorig jaar uitsluitend voor laptops beschikbaar kwamen, zal Arrow Lake wel voor desktops verschijnen. Hoewel Arrow Lake ten opzichte van Meteor Lake slechts kleine verbeteringen zal brengen, is het voor de desktop wel de eerste keer dat alle verbeteringen die Intel bij Meteor Lake doorvoerde beschikbaar komen.

Arrow Lake wordt daarmee Intels eerste desktopprocessor die gebruikmaakt van een tileontwerp, waarbij de chiplets voor bijvoorbeeld de cpu-cores en de geïntegreerde gpu uit verschillende fabrieken kunnen komen. Naar verwachting zal Intel voor een aantal van die tiles TSMC inschakelen. Verder bevestigde Intel dat Arrow Lake voor het eerst een npu voor AI-berekeningen zal bevatten.

Vermoedelijk maakt de npu in Arrow Lake nog gebruik van dezelfde architectuur als die in Meteor Lake. De Lunar Lake-processors voor laptops, die eveneens in 2024 uitkomen, zullen daarentegen een tot wel driemaal zo snelle npu krijgen. Eerder lekte al uit dat de tile met de cpu-cores van Lunar Lake bij TSMC gefabriceerd wordt, wat voor het eerst zou zijn; tot nu toe kwam in elk geval de tile met de primaire cpu-cores altijd uit Intels eigen fabrieken. Onderdeel van dat lek was ook dat de cpu's 16 tot 32GB geïntegreerd Lpddr5x-werkgeheugen krijgen. Die geheugenchips zijn duidelijk zichtbaar op de cpu die de manager van Intels Client Compute Group, Michelle Johnston Holthaus, tijdens de presentatie toonde.

Reacties (42)

[kidde]

Het is wel interessant; op Lunar Lake komt dan TSMC cores + Samsung / Micron LPDDR5X en Intel 'fabt zelf ook nog iets', ik neem aan de Xe2 iGPU die gebruikmaakt van dat interne RAM?

En natuurlijk de vraag of de NPU* / GPU ook via CXL2 'cache coherent' toegang heeft tot dat geheugen.

Ik vind het een zeer bewonderenswaardig knip en plakwerk van Intel! Bem benieuwd qua packaging wat ze hiervoor gebruiken, en _wie_ dat de packaging gaat doen. Voor bijv. NVidia video-kaarten was TSMC CoWoS packaging de bottleneck.

Volgens mij had Intel een.paar jaar terug flink wat ABF capa ingekocht (lees: Een miljard euro aan een leverancier betaald voor een gloednieuwe fabriek), ik ben benieuwd of er tekorten zullen optreden. Dit is voor Intel een logistieke operatie van jewelste, ik denk zelfs hun grootste ooit.

AMD was dat al wel gewend, er zweven Ryzens rond waarop staat dat ze gemaakt zijn in de VS (GloFo IO core) en Taiwan (Zen core) en geassembleerd in Maleisië. Ik wens Intel er veel succes mee, en hoop dat ze het net zo goed als AMD voor elkaar gaan krijgen.

*NPU was laatste paar jaar een marketing term, zal wel weer een veredelde gerebrande DSP zijn waar ze elders een licentie op gekocht hebben, net zoals Apple altijd deed.

[Reactie gewijzigd door kidde op 22 juli 2024 17:26]

[Dennism]

*NPU was laatste paar jaar een marketing term, zal wel weer een veredelde gerebrande DSP zijn waar ze elders een licentie op gekocht hebben, net zoals Apple altijd deed.

De NPU noemden ze eerst VPU en komt van Movidius, door Intel gekocht in 2016.

https://www.anandtech.com...-out-vision-for-client-ai

[mr.loepie]

Dat geïntrigeerde ram, houd dat dan ook in dat je zelf geen RAM (reepjes) meer kunt plaatsen?
En het interne RAM kan uitschakelen? Want kan mij niet voorstellen dat een chip bakker gaat bepalen wat voor RAM ik wil gebruiken.

[SRI]

Misschien is het alleen voor laptops?
En als AMD en Intel dit allebei gaan doen, hoe ga jij dan voorkomen dat zij ‘bepalen’ wat voor ram jij gebruikt?

Wie weet misschien kan het wel gaan werken als een soort L4 ‘cache’ en kan je nog reepjes erbij doen voor nog meer (trager toegankelijk) ram?

[kidde]

Nee, het is LPDDR5X, dat is RAM geen L4, en ja, het is alleen voor Lunar Lake dus alleen voor laptops.

[mr.loepie]

Thx voor je (voor mij) waardevolle reactie dat wilde ik weten. Gezien ik er niet op zit te wachten op RAM wat ingebakken zit. En wat je niet kunt upgraden/vervangen.

[sebastienbo]

Thx voor je (voor mij) waardevolle reactie dat wilde ik weten. Gezien ik er niet op zit te wachten op RAM wat ingebakken zit. En wat je niet kunt upgraden/vervangen.

Waarom?
Momenteel zijn we hier wat tegen, omdat het ons tegen houd om up te graden.
Maar als we ram van 32GB of 64gb direct in de cpu kunnen krijgen, dan denk ik dat het gedaan gaat zijn met SODIMMS, net zoals geluidskaarten ooit bestaan hebben zal ram verdwijnen. Het grote voordeel is dat er zo goed als geen latency meer gaat zijn tegenover de CPU. Er moeten geen paden meer aangelegd worden van de SODimms naar de CPU.
Dat is ook waarom gaming laptops dit beginnen toe te passen. De ram kan veel dichter bij de cpu gesoldeerd worden. De paden zijn ook continue, in de plaats van aanraak paden (sodim pinnen die de sodim slot pinnen moeten aanraken).

RAM was gemaakt als snelle alternatief voor HDD's die heel traag waren, maar intussen zitten we met SSD's die zodanig snel werken dat de CPU de bottleneck begint te worden.
We kunnen dan ook aannemen dat we storage gaan kunnen gebruiken als ram en storage at the same time. Misschien zal er nog een buffer bestaan, maar die zal op de cpu zitten zoals we het nu al zien gebeuren, en dan moet die zeker niet zo groot meer zijn. EN super super snelle ram geen zin meer heeft aangezien de cpu de bottleneck aan het worden is.

Dus ja, ik denk dat RAM verdwijnt en dat SSDs snel genoeg worden om dat werk over te nemen.

[Reactie gewijzigd door sebastienbo op 22 juli 2024 17:26]

[mr.loepie]

Je hebt het in jouw verhaal alleen over laptops, (SODimms) Daar snap ik het nog wel. Maar voor desktops niet. Laptop moet zo zuinig mogelijk. Een desktop hoeft dat voor mij niet.
En als ik later 96GB of nog meer in mijn systeem wil plaatsen dan wil ik dat kunnen plaatsen/bijsteken.

[Metallize]

het is vooral voordeliger voor de zuinigheid en de formfactor voor een laptop , betere batterij en minder hitte , verglijk een surface pro i7 maar eens met een macbook air ( en dan bedoel ik alleen maar de architectuur niet het merk ) waar de Apple Silicon het veel beter doet kwa efficiencie dan een x86_64 architectuur , wat eigenlijk ontworpen is voor de desktop markt.

Voor je gaming desktop zou je nog steeds modulair je ram kunnen gebruiken.... of!!
deze cpu's met ingebouwde ram , en je kunt er nog externe ram bijsteken ..wat me ideeal zou zijn
interne ram voor de OS en os taken .. en je externe ddr5 ram voor t gamen

[hmartino]

Geluidskaarten zijn niet echt verdwenen maar meer vervangen door audio interfaces. Niet elke gebruiker heeft tig aansluitingen met de beste ruis signaal verhouding nodig. De meeste gebruikers zijn tegenwoordig meer dan tevreden met de geluidschips die op de moederborden al aanwezig zijn. En als ze het wel nodig hebben dan kopen ze een audio interface.

Ram is toch iets anders in mijn ogen dan een upgrade van 'je audio'. Want ram bepaalt toch ook voor een groot gedeelte hoe lang je nog verder kunt met hardware. Door je ram uit te breiden kan je vaak een jaar tot enkele jaren aan de houdbaarheid van een pc of laptop toevoegen. Dat zie ik niet met audio gebeuren. Ik snap je punt echter wel. Namelijk dat men alles maar voor je wilt beslissen. Alleen vwb de vergelijking ram en een geluidkaart is er nogal een verschil.

[hbvdh]

Dus ja, ik denk dat RAM verdwijnt en dat SSDs snel genoeg worden om dat werk over te nemen.

Ik denk dat dat nog wel even gaat duren, de snelste ssd's hebben nog een factor 100 meer latency tegenover RAM wat ook steeds sneller wordt.

Een SSD genereerd op PCIE 5 max 16 GB aan data, RAM zit (ddr4) rond de 70 a 80 GB, ddr 5 nog veel hoger.

[JBVisual]

Het hangt er vanaf hoeveel RAM dit is, en voor welke usercase.

-Het kan kosten besparen omdat er theoretisch minder hardware nodig is. (al zal dat alleen zo zijn als de yields niet lager liggen)
-geheugen en cpu kunnen perfect op elkaar worden afgestemd. (wat een lagere CL en een hogere mhz mogelijk maakt)
-in theorie zou er een andere technologie dan DDR gebruikt kunnen worden, waarmee een veel grotere bus gebruikt wordt. (HBM als voorbeeld te noemen.)

Nu ben ik ook graag een persoon die ram wil kunnen upgraden, maar ik ben in de afgelopen 5 jaar bij mijn huidige werkgever maar 2 cases tergen gekomen waarin de klant vroeg om meer ram, en uiteindelijk gekozen werd de laptop door te schuiven naar een administratief medewerker zodat de power-user een compleet nieuw systeem kon krijgen.

Het zelf kunnen upgraden kan handig zijn, maar voor mijn nieuwe pc die ik bouw, ga ik ook direct voor 64GB DDR5. Een grote overkill op dit moment, maar zorgt er wel voor dat ik mijn pc gewoon de komende jaren niet hoef te upgraden. (ik speel wel games waarbij 32GB ram al nodig is)

als deze cpu's dus ook met een 64Gb optie zouden komen, zou de noodzaak tot upgraden misschien al wegvallen. De kosten kunnen op zich ook laag blijven, dit omdat de 64GB nu een niche is, door een cpu waar 64gb bij ingebakken zit uit te brengen, zal de optie sneller door anderen gebruikt gaan worden, waardoor door massaproductie en aanbod de prijs lager zou kunnen worden dan deze nu is.

[mr.loepie]

Ik zou wel kunnen snappen dat men voor deze optie kiest als het laptops only betreft. Die upgrade je doorgaans niet tot minimaal. Maar voor desktop PC's wil ik persoonlijk gewoon zelf kunnen kiezen wat en hoeveel ik in mijn PC zet. En of dat nou RAM is of iets anders.
Het is uiteraard voor ons ook een hobby om dingen te veranderen aan de PC. Als dat niet meer kan straks dan is de hobby stuk gemaakt door deze verandering in mijn ogen.
Heb toevallig vorige week ook 2 nieuwe reepjes in mijn build gezet, dan wel geen 64GB maar 2x24GB (Corsair Dominator Titanium 7200mhz) Was het nodig? nee maar vond de reepjes zo mooi dat ik de oude Dominators vervangen heb met de nieuwe.
Ik hoop dan ook dat het voor desktop blijft zoals het nu is

[n4m3l355]

Tegelijkertijd wel beetje raar dat ze dit beperken tot slechts 32GB? Voor veel gebruikers wellicht voldoende maar voor iemand met hogere eisen dien je dan maar naar AMD op termijn te kijken?

[jevin20]

Wellicht, maar je kunt je ook afvragen of de koeling van laptops afdoende is voor toepassingen waarbij je meer dan 32GB RAM nodig hebt; als je snapt wat ik bedoel. Maar wellicht zijn er RAM intensieve applicaties die niet CPU intensief zijn?

[DvanRaai89]

Nee, daarom zei hij ook:

een soort L4 'cache'

Natuurlijk heeft DRAM nog altijd veel hogere latencies dan SRAM, maar dat weerhoudt Intel er niet van om 64GB ervan in hun Sapphire Rapids CPU's te plaatsen...

Waarom deze reactie een +2 heeft is mij een raadsel.

[Reactie gewijzigd door DvanRaai89 op 22 juli 2024 17:26]

[SRI]

Daarom noemde ik het ook ‘een soort van’.

[MSalters]

Waarom zou je het interne RAM willen uitschakelen? Dat zit dichter bij de CPU en is daardoor sneller. Die afstand kan makkelijk een factor 10 schelen.

De belangrijkere vraag is of je OS snapt dat niet alle geheugen even snel is. Je wil externe LPDDR reepjes pas als laatste gebruiken.

[mr.loepie]

Als dat betekent dat je geen "externe" reepjes kunt plaatsen zou ik het graag uit willen schakelen. Niet iedereen wil een factor 10 sneller, voor mij/ons als tweaker wil het oog ook wat zoals bv RGB.
En indd wat je aanhaalt, heeft het zin om 2 verschillende snelheden geheugen in een systeem te hebben voor het zelfde doel. En kan het OS ermee overweg. Zoveel vragen maar nog geen antwoorden helaas.

[MSalters]

Of je losse reepjes kunt plaatsen hangt puur af van de vraag of er LPDDR pinnen in de socket zitten. Dat is iets fysieks, die pinnen verschijnen niet spontaan door het interne geheugen uit te schakelen.

Ik weet niet waar je die "factor 10 sneller" vandaan haalt; het is een factor 10 dichter bij de geheugencontroller.

Het OS kan sowieso overweg met meerdere geheugenkanalen; de enige vraag is of het geoptimaliseerd is. Zo niet, dan kan extern geheugen de CPU vertragen vergeleken met het embedded geheugen.

Het idee om dit interne geheugen uit te kunnen schakelen is net zo gek als het idee om je CPU cache uit te kunnen schakelen. Ik herinner me een 486DX2 systeem waar dat kon, maar dat feature is zo'n 30 jaar geleden verdwenen omdat het totaal zinloos was.

[mr.loepie]

Ik had het woord "afstand" over het hoofd gezien vandaar noemde ik 10x sneller, excuus.
Als er de mogelijkheid (het mobo) om daar extra ram te plaatsen zullen de pinnen ook wel op de socket zitten.
Maar nogmaals, zoveel vragen waar nog niet direct een antwoord op is, en we dat zullen moeten afwachten.

[Teun!]

Makkelijk een factor 10? Dat lijkt mij erg veel. Als hier bewijs voor is zou ik zeer geinteresseerd zijn.

[MSalters]

Factor 10 afstand : millimeters in plaats van centimeters.

[computerjunky]

Factor 10 valt wel mee. L3 zit rond de 10 a 12ms. Mijn ram zit op 39ms. Nog steeds aardig wat sneller maar ver van een factor 10.

Verder denk ik dat aansturing caches meer voor de geheugen controller is dan voor het OS. Ik denk dan ook dat altijd in chip gebruikt zal worden tot het vol is.

Verder denk ik dat de bandbreedte van de on chip ram erg beperkt is. Het gaan immers grote chips worden ipv een reeks kleinere waardoor er minder chips tegelijkertijd benaderd kunnen worden wat het geheel ongeschikt maakt voor het high performance segment.

[Reactie gewijzigd door computerjunky op 22 juli 2024 17:26]

[MSalters]

Je quote nu tijden in plaats van afstanden - gerelateerd, maar niet identiek. L3 is een cache en heeft address lookup in die 12 ms, RAM is hardwired.

Het OS bepaalt de fysieke plaatsing van virtueel geheugen. Dat moet wel, die informatie staat in de page tables.

De bandbreedte van embedded geheugen kan vele malen groter zijn, zie HBM. Socket pinnen zijn érg groot in vergelijking met interconnects. De grootte van een individuele RAM die is volstrekt irrelevant.

[Loller1]

Dus Intel komt dit jaar met 2 generaties processors for laptops? Zowel Arrow Lunar and Lunar Lake? Man dat gaat snel.

[mbovenka]

Arrow Lake is een desktop CPU.

[Loller1]

Arrow Lake was volgens Intel's laatste aankondiging (en gezien het bestaan van ArrowLake-H in oktober 2023) voor zowel desktops als laptops bedoeld, terwijl Lunar Lake exclusief voor laptops was. Tenzij dit veranderd is zeggen ze hier dus 2 verschillende generaties chips uit te brengen voor laptops in 1 jaar tijd.

[Dennism]

Lunar Lake zal gericht zijn op laptops en is in dat opzicht een lijn die niet direct in Intels standaard release patroon valt, gericht op een bepaald segment (in dit geval AI focus in ultra portable zo lijkt het momenteel). Arrow Lake lijkt dan weer meer het standaard Intel stramien te volgen een client architectuur met zowel desktop als laptop Sku's gebaseerd op hetzelfde silicon, die je dan weer terug gaat zien in DiY, OEM desktops, en OEM laptops in alle segmenten van instap, office (HP Probook e.d.) tot high end gaming laptops met dGPU's.

[kiddingguy]

Gaat Intel dezelfde kant op als Apple om alles op één SoC te plaatsen?
Qua snelheden & productie e.d. wel te begrijpen alles in eigen beheer, maar voor consumenten om losse componenten te vervangen/upgraden 'not so much'.

Nu Microsoft nog zo ver krijgen om alles (ook) zo vlotjes te laten verlopen qua integratie als Apple dan met zowel hard- als OS-software.

[GWBoes]

hoeveel laptops en office desktops is het geheugen nog te vervangen en indien mogelijk, wordt het in zijn levensduur vervangen? Ik denk dat voor 95% van de markt geïntegreerd geheugen in de cpu alleen maar voordelen heeft.
En het zou me niks verbazen als deze feature volledig aan de retail processoren voorbij gaat.

[jevin20]

In hoeveel desktops is het geheugen niet te vervangen? Ik ken ze niet eerlijk gezegd.
En laptops inderdaad, maar of dat een positief iets is weet ik ook niet; er zijn voldoende configuraties te koop waar de bottleneck al snel het RAM geheugen is.

[klakkie.57th]

als er standaard 16GB of meer inzit zal voor 99% van de office gebruikers het geheugen geen bottleneck zijn. Die ene Procent krijgt dan gewoon een zwaarder model met meer geheuegen

[Dennism]

En laptops inderdaad, maar of dat een positief iets is weet ik ook niet; er zijn voldoende configuraties te koop waar de bottleneck al snel het RAM geheugen is.

Toch valt de ratio van die machines die uitgebreid worden tijdens de levensduur van het apparaat ten opzichte van de machines die dat wel worden erg mee. Kijk ik naar de laatste +-10 jaar zie ik het amper gebeuren bij relaties, vrij wel al die laptops worden gewoon 3 tot 5 jaar (soms zelfs wat langer) in zelfde configuratie gebruik en zijn dan afgeschreven. Als ik er een percentage op moet hangen dat na levering nog wordt geupgrade qua geheugen (of storage) zou ik dat op <5% zetten.

Voor een aanzienlijk deel van de markt zal dit dus enkel voordelen hebben vermoed ik, want performance kan hoger worden bij on-chip geheugen doordat de latencies lager kunnen.

Voor een deel van ons Tweakers zal dit echter natuurlijk geen oplossing zijn, want die willen zoveel mogelijk kunnen aanpassen, daar zijn gelukkig andere alternatieven voor, al zal die spoeling helaas voor die groep denk ik wel steeds dunner worden, zeker in bepaalde segmenten.

[computerjunky]

Zat prefabs waar je geen xmp in de custom bios van een HP, Dell hebt. Daar kan je het dus effectief niet vervangen zonder achteruit te gaan.

[mr_evil08]

Wat ik vooral belangrijk vind bij alles intergreren is het koeloppervlakte gezien dat wel klein wordt, voor kantoor pc,s zal het wel loslopen maar tijdens gamen met langdurig belasten wordt dat anders.

[Argantonis]

Tegelijkertijd is het ook een stuk zuiniger zo dus er is ook minder te koelen.

[adoteq]

Ik denk dat die RAM in de intel cpu's wordt ingezet voor de NPU en de iGPU. Maar wellicht ook dynamisch toe te wijzen als systeemgeheugen. Alhoewel 16GB als minimum er op lijkt te wijzen dat het systeem geheugen is voor het hele systeem. Wie weet.

[mutley69]

Hoera de verappeling wordt standaard, tot mijn grote spijt moeten wij dus de uitbreidbaarheid opgeven en amper 32GB als max is echt wel te weinig.

[Loller1]

Wat proberen ze te doen met hun naamgeving? De hele "Lake" conventie bestaat al jaren, en dat ze terug bij generatie 1 zijn begonnen met Meteor Lake - als dat is waarop je probeert te wijzen - is ook gewoon dood normaal in deze industrie. Om nog maar te zwijgen over het feit dat geen van beide überhaupt ooit naar klanten wordt gecommuniceerd. Dit heeft absoluut niets met Apple te maken.