'Intel Lunar Lake-laptop-cpu gebruikt TSMC-node en heeft geïntegreerd geheugen'

Intels aankomende Lunar Lake MX-laptop-cpu's gebruiken een 3nm-procedé van TSMC en hebben maximaal 32GB geïntegreerd werkgeheugen. Dat meldt bekende leaker YuuKi-AnS. De cpu-serie staat vooralsnog gepland voor 2025.

De Lunar Lake MX-serie is bestemd voor laptops met een laag vermogen, met een tdp van 8W tot 30W. De cpu krijgt acht cores met vier krachtige en vier zuinige kernen. De soc krijgt volgens het gerucht ook 16GB tot 32GB dualchannel-Lpddr5x-8533-geheugen, waardoor er geen extra geheugenmodules nodig zijn. Dat claimt YuuKi-AnS in tweets die inmiddels zijn verwijderd en zijn opgepikt door een AnandTech-forumgebruiker.

Volgens de leaker krijgt de soc gpu-cores uit Intels Battlemage-serie, de opvolger van de huidige Arc Alchemist-serie. In de Lunar Lake MX-serie zou het om zeven tot acht Xe2-cores gaan met ondersteuning voor realtimeraytracing. De soc ondersteunt daarmee DisplayPort 2.1 en HDMI 2.1. De soc moet ook Wi-Fi 7 en Bluetooth 5.4 ondersteunen, en over een vierde generatie npu beschikken.

Wat opvalt aan de slides, is dat het gedeelte van de processor dat de cpu-cores bevat, op TSMC's N3B-3nm-procedé gemaakt wordt. Dat zou voor het eerst zijn; bij de eerstvolgende generatie, Meteor Lake, wordt het cpu-gedeelte nog op een eigen procedé gemaakt en komen alleen secundaire tiles zoals de igpu van TSMC. Intel zei eerder dat de Lunar Lake-socs deels op zijn eigen 18A-procedé gemaakt zouden worden. Op basis van deze nieuwe informatie zou dat dus hooguit om secundaire tiles gaan.

Reacties (50)

[memphis]

Maximale integratie klinkt heel leuk maar reparatietechnisch niet de meest verstandige keuze. Ik ben benieuwd.want het haalt ook weer een stukje concurentie weg.

[wout1001]

Door de chip op te delen in tiles, hoeven ze niet een hele chip weg te gooien als er ergens een fout zit. Nu kunnen ze eerst afzonderlijke tiles testen voor integratie. Als de tile dan een fout bevat, wordt hij weggegooid voordat hij geintegreerd wordt. Dus netto is dat dus minder verkwistend.

[bzzzt]

Je CPU bestaat al uit miljarden transistors, het voordeel van integratie is gewoon veel te groot.
Geheugen is ook niet zo fragiel dat het vaak stuk gaat. Problemen zitten vaker in een slechte connector of solderingen waar je bij deze geïntegreerde oplossing helemaal geen last van kan hebben. In die zin is het ook goed voor de duurzaamheid.

[jbhc]

Het nadeel is dat upgraden er niet meer in zit.

[ikweethetbeter]

Klopt. Zorg dus voor genoeg resources. Dus geen 8GB versie meer, dat is niet meer voldoende. Voor een gemiddelde laptop is 16GB voldoende, en dat is de basis.

[bwerg]

Dan moeten de krachtigere varianten niet worden uitgemolken. Een Apple m1/m2/m3 is bijvoorbeeld niet te upgraden maar een krachtigere variant kost onevenredig veel geld.

Nou zit Intel in een minder sterke concurrentiepositie dan Apple dus die zullen wat beter op de prijs moeten letten, maar prijs blijft natuurlijk een relevante factor die ervoor kan zorgen dat er toch weinig geheugen gekozen wordt.

[runeazn]

Dit is toch eenmaal de luxe die je hebt wanneer je de beste bent?

Een voetballer in real Madrid verdient ook onevenredig veel in vergelijking met voetballer in fc Twente.

Even opgezocht Toni kroos krijgt 24 miljoen. En Michel Vlap moet het maar doen met half miljoen per jaar.

[Reactie gewijzigd door runeazn op 23 juli 2024 17:51]

[Wielink]

Hoe bedoel je de beste?

[runeazn]

De markt dat apple target met de m1/m2/m3 processoren.
Vooral performance/power ratio is zeer hoog bij deze chips.
Daarnaast bieden ze goede software integratie aan tussen de chips en OS.

[Wielink]

Apple target voor een groot gedeelte mensen die vast zitten in hun ecosysteem en mensen die een grote som geld geneigd zijn neer te leggen voor iets luxieus (of het gevoel daarvan). Dit heeft niets met het statement te maken dat ze 'de beste zijn'.

Ze zijn met hun arm architectuur inderdaad wel één van de besten als het gaat om efficiëntie. Ryzen doet het ook goed, maar zit daar in bepaalde opzichten nog wel een stukje vanaf. Dat is dan voornamelijk zo als je alleen native M(x) software runt. Die x86 translatielaag zorgt er anders sowieso al voor dat de efficiëntie lead te niet wordt gedaan. Dus ja, als je de hele dag aan het browsen bent, zal de laptop het een stuk langer volhouden dan je x86 systeem (haalt niet weg dat je €1300+ neerlegt om alleen te browsen). Toegegeven, als je onder de niche valt die videos edit, kan je dit zeer efficiënt doen op je M(x).

De integratie tussen software en chips / os is een erg arbitrair punt. Ja, dat zit prima bij Apple, maar gelijktijdig heeft Windows ook geen integratie problemen met Intel of AMD.

Enige punt waar ze zeker sterker in zijn dan Windows laptops, zijn de speakers. Die zijn fenomenaal bij Apple

Uiteindelijk heeft ieder zijn voorkeur voor Windows op Mac, maar dat betekent niet dat er één de beste is.

[bzzzt]

Maar dat zie je nu ook bij de 300-euro laptop 'aanbiedingen'. Als je weinig geld hebt kan je je geen top of the line configuratie veroorloven.

Vind het ook maar vreemd dat 8Gb gelijk als 'onvoldoende' wordt weggezet. Voor veel taken is het best genoeg en als je weet dat je meer nodig hebt koop je meer. Je kan ook niet meer verwachten dat - zoals begin deze eeuw - specs elke 3 jaar verdubbelen en de software net zo hard groeit. Sterker nog: ik hoop niet dat de software nog veel complexer wordt.
Natuurlijk kan je de toekomst niet voorspellen, maar zeker Apple spul houdt z'n waarde vrij lang dus kan je altijd nog inruilen als je echt tekort komt qua specs. Auto's ruil je tegenwoordig ook in z'n geheel in, niet als losse onderdelenset.

[bwerg]

Maar dat zie je nu ook bij de 300-euro laptop 'aanbiedingen'. Als je weinig geld hebt kan je je geen top of the line configuratie veroorloven.

Er zit nogal een verschil tussen een budgetlaptopje waarin gewoon bespaard is op die paar tientjes die 32GB nog kost, of een laptop waarbij voor meer geheugen gewoon een factor tien van de kostprijs wordt gerekend.

Vind het ook maar vreemd dat 8Gb gelijk als 'onvoldoende' wordt weggezet.

Voor echt low-end spul, ja, eens. Ik heb ook een hobby-homeservertje dat met 8GB uit zijn neus staat te vreten (raspberry pi), en een browser met een paar tabjes of een office-programma is ook geen probleem.

Maar voor een beetje fatsoenlijk thuisgebruik en multitasken ga je er al vrij snel overheen. Bij een gemiddeld spelletje tik je die 8GB bijvoorbeeld zo aan. En al helemaal als dat een oplossing is met gedeeld videogeheugen...

Ik ben dan ook benieuwd hoe lang een Apple m1/m2/m3 met 8GB het over de jaren uithoudt bij zwaar gebruik/gamen want voor zover ik weet swapt die als een malle naar de SSD.

[bzzzt]

Er zit nogal een verschil tussen een budgetlaptopje waarin gewoon bespaard is op die paar tientjes die 32GB nog kost, of een laptop waarbij voor meer geheugen gewoon een factor tien van de kostprijs wordt gerekend.

Uiteindelijk is meer duurder. De factor is niet relevant, als je in de markt bent voor 300 euro laptops is 'een paar tientjes' al snel een relatief groter deel van de aanschafprijs dan een Apple upgrade.

Voor echt low-end spul, ja, eens. Ik heb ook een hobby-homeservertje dat met 8GB uit zijn neus staat te vreten (raspberry pi), en een browser met een paar tabjes of een office-programma is ook geen probleem.
Maar voor een beetje fatsoenlijk thuisgebruik en multitasken ga je er al vrij snel overheen. Bij een gemiddeld spelletje tik je die 8GB bijvoorbeeld zo aan. En al helemaal als dat een oplossing is met gedeeld videogeheugen...

Er zijn ook mensen die niet gamen.

Ik ben dan ook benieuwd hoe lang een Apple m1/m2/m3 met 8GB het over de jaren uithoudt bij zwaar gebruik/gamen want voor zover ik weet swapt die als een malle naar de SSD.

Ik ook, maar ik ga er niet - zoals de rest van internet - standaard van uit dat dit een probleem wordt bij licht gebruikte machines.

[JBVisual]

Wij leveren inderdaad aan onze klanten ook geen Windows laptops meer die niet minimaal voldoen aan:
-16Gb RAM
-4 cores
-500GB m2 opslag
-TB4 aansluiting
-maximaal 2 jaar oud
-Windows 11 pro

Voor zakelijke klanten vind je dit soort systemen al snel voor prijzen vanaf 700 euro.
Maar hebben we laatst zelfs voor €1200 een paar lenovo’s met 13e generatie i7 en 32GB ram kunnen aanschaffen.
Waarbij eigenlijk vooral gekeken werd naar een laptop met wat hogere resolutie en infrarood camera. Dan is die 16GB RAM extra ook mooi meegenomen.

Ps ik heb het hier ook echt over zakelijke laptops, mijn bedrijf wilt geen systemen met 8GB meer aanbieden omdat klanten verwachten dat een systeem wel 4 jaar goed te gebruiken is.
En wij hebben er een hard hoofd in dat deze 8GB binnen deze periode nog voldoende zal zijn om fatsoenlijk kantoorwerk mee te kunnen doen.

[ikweethetbeter]

Dan moeten de krachtigere varianten niet worden uitgemolken. Een Apple m1/m2/m3 is bijvoorbeeld niet te upgraden maar een krachtigere variant kost onevenredig veel geld.

Bij Apple is de M3 de basis. Zie dat als een Intel Core i5 vervanger.
De M3 Pro is de krachtiger variant, die kan de Core i7 vervangen.
Net zoals een Core i7 duurder is dan een Core i5, is een M3 Pro duurder dan een M3.

Wat ik alleen niet snap, is dat Apple zo gaat "melken" met RAM. Start gewoon met 16GB RAM bij de M3 zonder meerprijs tov de 8GB versie, en maak upgrades niet zo belachelijk duur. Dat is nergens voor nodig. Ook zonder die absurde upgradeprijzen is Apple al een exclusief duur topmerk.

[Unbound2147]

Klopt en met 128/256GB SSD's is het ook steeds krapper, daarvan zijn wij begonnen om ook 512GB aan te raden als minimale spec.

[Luno]

Wie zei ook al weer 640 Kib is genoeg?

[HerrPino]

Ik meen begrepen te hebben dat Intel anders dan Apple met zijn geïntegreerde geheugen ook externe DIMM’s ondersteunt. Die zullen alleen langzamer zijn.

[deadlock2k]

Slechte solderingen hou je bij alles geïntegreerd uiteraard even hard aangezien alles gesoldeerd is.

Je maakt mij niet wijs dat het beter is voor de duurzaamheid.

[bzzzt]

Heb jij wel eens een CPU weggegooid vanwege 'slechte soldering'?

We gaan wel zien welke devices in de toekomst langer leven. Tot die tijd kan je er boos op worden, maar ook niet uitsluiten dat het beter is.

[deadlock2k]

Ik heb weleens een laptop weg moeten gooien omdat de soldering van de CPU aan het moederbord nogal slecht was.

Dat is waar dit om gaat, niet om hoe componenten er intern uitzien, kom nou.

[MSalters]

Alles gesoldeerd? Jij denkt dat de miljarden transistoren in je CPU gesoldeerd zijn? Jij hebt een soldeerbout nodig om een DIMM te plaatsen? Nee, er zijn echt veel meer mogelijkheden om elektrische verbindingen te maken.

[deadlock2k]

Hoe kom je daar nou bij? De chips zitten op het moederbord gesoldeerd. Het geheugen incluis. En daardoor heb ik heel veel apparaten moeten RMAen waar we er vroeger simpelweg nieuwe bankjes in hadden gedaan.

[MSalters]

Nope. De verschillende chips (dies of tilesin deze Lunar Lake CPU zitten niet op het moederbord gesoldeerd, of uberhaupt ergens op gesoldeerd. Die zitten met z'n allen op een carrier. En omdat dat allemaal in één package zit, is het zonder soldeer veel betrouwbaarder.

[deadlock2k]

Dat is niet waar ik op reageerde; ik reageerde op iemand die het had over loszittende solderingen en componenten.

Begrijpend lezen is een kunst though.

[Praetextatus]

Hoezo beter voor duurzaamheid? Als ik nu een kapot geheugen heb dan kan ik dat meestal wel vervangen. Nu niet ik een heel integrated systeem vervangen. Daarvoor vraagt een gemiddelde laptop bouwer 500 euro voor. Dan is de overstap naar een nieuwe laptop al een stuk kleiner. Dus dit is wat mij betreft helemaal niet duurzaam, ik zie alleen voordelen voor Intel.

[the_stickie]

Het alternatief voor dergelijke low-power systemen is sowieso meestal vastgesoldeerd RAM. Bij 'reparatie' wordt dan het hele mobo vervangen. Daar verandert dus niks.

[nzall]

Zou Intel in dit geval een socketed SOC kunnen gebruiken in plaats van een gesoldeerde? want in dat geval zou reparatie wel mogelijk kunnen zijn.

[the_stickie]

Als Intel het een SOC noemt is het vastgesoldeerd afaik

[Aerophobia1]

Hoe minder losse onderdelen hoe minder storing.
Meeste storing in laptops is vaak aansluitingen van connectors (door trillingen).

[uiltje]

Voor veel onderdelen vind ik dat prima. Voor een SSD niet. Zo lang ze maar van het persistente geheugen afblijven, dat moet te vervangen zijn. Ik heb zelden problemen met slecht geheugen. Nou ja, grappig genoeg laatst wel, maar dat was incompatibiliteit tussen 2 x 2 geheugenblokjes met afwijkende timings volgens mij.

Verder kan een upgrade van geheugen vaak een laptop leven verlengen. Nou moet ik zeggen dat 32 GiB wel wat kan verdragen op dat punt maar goed, we zijn dan wel in 2025 ondertussen.

[Coolstart]

Maximale integratie klinkt heel leuk maar reparatietechnisch niet de meest verstandige keuze.

Het is toch vooral het upgraden dat een probleem vorm? Ik heb nog nooit ram moeten vervangen omdat het stuk was. Je moet een nieuwe Soc installeren en dat gaat moeilijker en is duurder dan gewoon van RAM modules swappen.

Maximale integratie klinkt niet enkel leuk maar is ook leuk. Zie naar de Apple M1-M2-M3 chips. Low power high performance.

Ik ben benieuwd.want het haalt ook weer een stukje concurentie weg.

Dat weer wel. De kans bestaat dat geintgreerd RAM zuiniger en efficienter wordt en traditionele fabrikanten hun goederen niet meer verkocht krijgen aan de PC boeren en op de fles gaan want Intel koopt alles rechtstreeks in. Bij Apple is dat al het geval. Vroeger kon je nog apart RAM bijkopen maar nu betaal je €230 voor 8 Gb extra ram terwijl een losse sodimm 8Gb tussen de €20 en €50 kost.

[d3x]

In die doelgroep was aanpasbaarheid van configuratie en reparatie toch sowieso al een uitdaging/niet bestaande met heel veel soldered items.

[jj71]

Dit idee doet natuurlijk denken aan Apple's M-serie processors, die op dezelfde manier het geheugen in één package bij de CPU hebben zitten. Zou er dan ook een unified memory architectuur zijn voor de GPU?

[Jan Onderwater]

Dat zou kunnen als het om de geïntegreerde GPU gaat

[latka]

Met een AMD APU op dit moment is er al sprake van unified memory architectuur met het hoofdgeheugen. Dus dat is niet zo spannend. Leuker is dat het geheugen vaak een stuk sneller kan zijn als het geintregeerd wordt en de latency van geheugen is met Ghz processen echt wel een probleem aan het worden: AMD 3d cache is een workaround voor dit probleem bijv.

[glennoo]

in het geval van de intel iGPU's is dit al exact wat ze doen. Dus ik zie geen reden waarom ze daar nu vanaf zullen stappen. Apple had daarin niet iets nieuws.

[Reactie gewijzigd door glennoo op 23 juli 2024 17:51]

[d3x]

JI71 doelt op iets anders, ken je het verschil tussen on die memory en unified memory zoals apple nu doet en zoals AMD al heeft met de MI instinct?

iGPU is al lang niet meer nieuw, al jaar en dag zo beschikbaar bij intel en AMD, echter was het vooral AMD die een "deftige" gpu aanboden als alternatief voor de basis gaming gpu via slot.

[mutley69]

Een laptop met vast geheugen of vaste SSD komt er bij mij gewoon niet in. Ik beslis, ik ben altijd en overal de baas over - dat is mijn credo, en dat blijft mijn credo zelfs nadat ik verast ben!

[svenk91]

Hoe doe je dat met bijv. L1 & L2 cache dan? Of met videokaarten? Zit je nog op hele oude CPU's waar de meeste connecties nog apart op het moederbord werden geregeld (met de north en south bridges)?

Vast geheugen heeft voordelen en nadelen. Kijk je naar wat Apple doet met vast geheugen, dan mis je idd een hoop flexibiliteit maar er staan wel veel hogere geheugensnelheden tegenover die met GPUs kunnen concurreren. Idem voor andere onderdelen, zaken integreren is niet persé een slecht gegeven.

[CrazyBernie]

Dat is een credo wat ik al mijn hele carriere hoor.
Eerst was het geheugen waar de losse chips beter waren dan DRAM module's.
Toen com en printer poorten.
Toen Cache
Toen netwerk en audio.
En ga zo maar door.
Uiteindelijk heeft steeds verdere integratie er toe geleid dat de prijzen blijven dalen terwijl de performance toeneemt.
En al die mensen zijn dus aan uiteindelijk aan de de slag geggaan met die integraties.

Ga je stoppen met upgrades als AMD en intel alleen nog maar CPU's aanbieden met geintergreerd geheugen ? Want die tijd gaat gewoon komen.

[Reactie gewijzigd door CrazyBernie op 23 juli 2024 17:51]

[glennoo]

Ik ben bang dat je daar op korte termijn geen keuze meer in hebt, lang voordat je al verast bent.

[bzzzt]

Jij gebruikt een breadboard met wire-wrapped CPU?

[Willem_D]

Is dit bedoeld als de tegenhanger van de Apple M3 processor?

Ben benieuwd hoe deze zich tegen die tijd gaat verhouden ten opzichte van de M4 (of M5) processor.

[Saven]

Treurig genoeg waarschijnlijk wel. Intel loopt al jarenlang hopeloos achter, een strijd die ze (performance/watt) waarschijnlijk nooit meer zullen winnen. Gelukkig geeft MS (en developers) de Arm-versie van Windows ook steeds meer aandacht Dus ik gok (hoop) nog een jaartje en dan is de Intel cpu hier ook weg, gezien de consumer Arm-chips die eraan zitten te komen.

[jmmk]

Als het geheugen al op de apu zit (én de beeldschermaansturing én de usb-poorten), wat blijft er dan over voor het moederbord? Alle fysieke aansluitingen, stroomtoevoer plus geluid?

[the_stickie]

Daarom wordt dit ook een SOC genoemd (system on chip).
Het moederbord verlengt inderdaad interfaces van de SOC naar bruikbare poorten, met hier en daar een extra 'ingebouwde' uitbreiding (een (extra) NIC of dergelijke) en voorziet stroomvoorziening.
De tendens hiernaar toe is overigens al gaande sinds de geboorte van de pc. De eerste pc's waren zowat een verzameling aan elkaar geknoopte kaarten. Al snel werden de meest gebruikte interfaces geïntegreerd in enkele chips op het moederbord. Later werd meer en meer deel van de cpu.
Dat gezegd zijnde is het voor een aantal toepassingen nog steeds interessant aparte chips en zelfs kaarten te gebruiken - maar dat wordt hoe langer hoe meer toepassingsspecifiek. Denk bijvoorbeeld aan grafische kaarten, geluidskaarten, netwerkkaarten... Een moderne cpu kan dat (vaak) allemaal 'zelf', maar er kan nood zijn aan beter en/of sneller afhankelijk van het beoogde gebruik.

[Jan Onderwater]

Ik zie verder nergens wat de geheugen bandbreedte is van de Lunar Lake, lijkt er wel op dat de geïntegreerde GPU en de CPU een shared memory functie hebben, of zie ik dat verkeerd?

[the_stickie]

Integrated gpu's gebruiken al jaar en dag systeemgeheugen. De vraag is vooral of dat een vaste reservatie is (waarbij je dus een vaste hoeveelheid RAM enkel voor de gpu inzet) of dat er anderzijds een vorm van dynamisch geheugenbeheer gebruikt wordt.
Afaik weten we dat nog niet. Maar gezien de evolutie die bij andere fabrikanten speelt (*kuch* Apple *kuch*) lijkt het aannemelijk dat deze SOC's ook zoiets gaan doen.

[Argantonis]

Interessant nieuws, ben ook benieuwd of ze dit ook voor desktop-cpu’s van plan zijn. Lijkt me wel een logische vervolgstap, de winst is net zo groot, alleen stroomverbruik is daar wat minder belangrijk.