Toegegeven, misschien zijn er momenteel wat grotere problemen in de wereld dan een slecht functionerende ict bij de overheid of hoeveel budget de Autoriteit Persoonsgegevens moet krijgen. Maar dat betekent niet dat politieke partijen dit jaar niets te zeggen hebben over digitalisering. Integendeel.
Lees dit artikel in multipageweergave
Sinds dit jaar is Tweakers overgestapt op een standaard singlepageweergave voor achtergrondartikelen en reviews. Voor dit artikel kan juist die multipageweergave het handigst zijn.
Op 29 oktober mag Nederland weer naar de stembus gaan. De verkiezingsprogramma's van politieke partijen bevatten vaak specifieke passages over ict, maar die geven lang niet alles weer wat partijen met digitalisering willen. Geen zorg: Tweakers las alle verkiezingsprogramma's door (voor de cijferfetisjisten: 1378 pagina's in totaal) om alle standpunten over digitalisering onder elkaar te zetten. Als je ict, digitalisering, kunstmatige intelligentie, Europese techwetgeving of beslissingsalgoritmes belangrijk vindt, kan dit artikel je hopelijk helpen een beter geïnformeerde keuze te maken.
Over dit artikel
Dit artikel heeft een wat andere opzet dan artikelen die we bij eerdereverkiezingen maakten, maar de essentie is hetzelfde. We lazen ieder partijprogramma door, inclusief passages en hoofdstukken over mobiliteit, natuur en milieu, of zelfs landbouw om te zien of daar niet ook wat verwijzingen naar cyber, ict of andere digitalisering in staan. In tegenstelling tot vorige artikelen hebben we die niet in een lange, lopende tekst beschreven, maar in een tabel. Daar geven we soms context bij. Zo zijn er partijen die beloften doen om wetten in te voeren die al bestaan. Of partijen pleiten tegen de invoering van iets als de digitale euro, waar we context bij kunnen plaatsen over wat dat is. Dat ziet er in het artikel zo uit:
Passage
Hier staat de passage van de partij.
Context
En hier staat eventuele context.
Door de uitspraken van partijen letterlijk in de tabel op te nemen en hun bedoeling toe te lichten, wordt het overzichtelijker en krijgen lezers meer context bij elke passage.
Geen stemadvies
Dit artikel is geen stemadvies. We hebben geen voorkeur over welke partij de beste standpunten over digitalisering heeft of op wie je wel of niet zou moeten stemmen. Wel willen we jullie als kiezers hiermee de benodigde informatie geven die kan meehelpen in die keuze.
Voor dit artikel lazen we alle verkiezingsprogramma's helemaal door. We behandelen in dit artikel alleen politieke partijen die op dit moment al in de Tweede Kamer zijn vertegenwoordigd. Dat zijn er 15. We kijken nu niet naar andere partijen die bijvoorbeeld in peilingen op een zetel kunnen rekenen, al kunnen daar mogelijk wel interessante partijen tussen zitten.
We hebben de partijen in dit artikel weergegeven in alfabetische volgorde om willekeur te voorkomen.
Waarom we geen AI gebruiken voor dit artikel
Documenten laten samenvatten − dat is uitgerekend een taak voor AI, toch? We hebben er juist voor gekozen om geen AI in te zetten om tot dit artikel te komen. Uit een snelle steekproef blijkt namelijk dat verschillende modellen, zoals NotebookLM van Google of ChatGPT 5, veel passages missen. Vaak geven de llm's dan passages terug uit de hoofdstukken die over digitalisering gaan, maar niet uit hoofdstukken zoals veiligheid of zorg. Bovendien is journalistiek mensenwerk: we zouden alle output moeten verifiëren én controleren of een llm niets zou missen. Het zou ons dus weinig tijdsbesparing opleveren.
We hebben alle behandelde partijen ook gevraagd of zij AI gebruiken voor hun verkiezingsprogramma. Alleen de VVD, het CDA, de SP en Volt hebben daar inhoudelijk op gereageerd. De reacties lees je in dit nieuwsbericht.
Je zou soms vergeten dat de BoerBurgerBeweging pas in 2021 voor het eerst in de Tweede Kamer kwam; de partij was toen zo klein en niche dat we die destijds niet eens meenamen in onze eerste vergelijking van verkiezingsprogramma's. Maar inmiddels is BBB een factor van formaat. Het is nu nog een van de twee overgebleven demissionaire regeringspartijen en levert verschillende ministers en staatssecretarissen. In het verkiezingsprogramma gaat het, vanzelfsprekend, veel over het platteland, maar de partij heeft ook genoeg passages rondom digitalisering in haar programma staan.
BBB in het kort
De afhankelijkheid van buitenlandse leveranciers van tech zoals clouddiensten wordt afgebouwd.
Er komt geen digitale euro of ander programmeerbaar geld. Contant geld moet beschikbaar blijven.
Nederland wordt veiliger door te investeren in Europese en Nederlandse veiligheidsmaatregelen.
De BBB pleit net als veel andere partijen voor het behoud van contant geld. De partij gaat een stapje verder door tegen programmeerbare digitale valuta te zijn.
Behoud het recht op contant geld
"Op financieel gebied waarschuwt BBB voor het verdwijnen van contant geld. Vooral ouderen, ondernemers en kwetsbare groepen zijn afhankelijk van cash. Toch is contant geld bij minder dan 20 procent van de transacties nog gangbaar. BBB wil het recht op contant betalen behouden voor keuzevrijheid, zelfstandigheid en privacy."
"Samen leven betekent ook kunnen betalen met geld dat uit een echte portemonnee komt in plaats van een digitale transactie. Wij maken ons hard voor het behoud van de pinautomaten in dorpen en wijken."
Context
Zie boven.
Wildgroei data- en distributiecentra voorkomen
"Distributiecentra zijn nodig in een land dat een logistiek knooppunt is. Datacentra zijn nodig in een samenleving waarin digitale processen toenemend belangrijk worden. Maar dat is iets anders dan een wildgroei van knooppunten voor data en distributie toestaan. BBB wil voorkomen dat ongecontroleerde uitbreiding leidt tot landschapsvervuiling."
"BBB wil geen programmeerbare digitale valuta die financiële privacy en bewegingsvrijheid beperkt."
Context
De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro."
Opvallend is dat BBB hier niet spreekt over specifiek de digitale euro, maar alle vormen van digitaal geld. Het is onduidelijk of het hier ook bijvoorbeeld commerciële valuta mee bedoelt.
Zorg
De BBB heeft meerdere ideeën om ict in de zorg in te zetten, onder andere om administratie weg te werken. Dat is een populair, maar ook ongrijpbaar idee dat meer partijen hebben.
Minder administratie, meer zorg
"BBB wil de administratieve lasten in de zorg drastisch terug dringen. Daarom zetten wij in op verplichte standaardisatie van digitale gegevensuitwisseling tussen zorgaanbieders. Minder tijd kwijt aan papierwerk betekent meer tijd voor de patiënt. Door uniforme ICTstandaarden en efficiëntere processen besparen we heel veel geld, terwijl we de werkdruk verlagen en de zorg toegankelijk houden. BBB kiest voor slimme zorg, waarbij digitalisering ten dienste staat van de professional én de patiënt."
Besparing op faalkosten
"Maak een faalkosten toets bij nieuwe (ICT)projecten in de zorg. Projecten moeten vooraf inzichtelijk en aannemelijk maken dat ze daadwerkelijk kosten besparen. Van eerdere projecten wordt geleerd om nieuwe projecten succesvol te laten zijn."
Context
Onduidelijk wat een 'faalkostentoets' precies is.
Systemen koppelen
"Er is een eis nodig voor nieuwe zorgtechnologie om verschillende producten onderling aansluitbaar te maken. Zo hoeven zorgmedewerkers niet met acht apps te werken en werkt digitalisering daadwerkelijk tijd en kostenreducerend."
Veiligheid
BBB heeft als rechtse partij veel aandacht voor veiligheid, zowel waar het gaat om binnenlandse als buitenlandse veiligheid in de vorm van hogere NAVO-uitgaven en meer geld naar Defensie.
Inlichtingen
"We geven onze geheime diensten de bevoegdheden om Nederland en haar kennis en kunde te beschermen en vooruit te helpen middels het verwerven van economische (contra) inlichtingen, zoals bijvoorbeeld Frankrijk dat ook doet."
Context
BBB bepleit hier feitelijk te spioneren op andere landen, zonder verdere details te geven over dit gevoelige onderwerp.
Enkelband alleen als toezichtmiddel
"BBB is tegen de enkelband als zelfstandige straf. Deze mag alleen worden ingezet als controlemiddel."
Cyberdreigingen
"BBB wil dat Nederland weerbaar wordt tegen cyberdreigingen, desinformatie, sabotage, tekorten en ontwrichting, of die nu van binnenuit of van buitenaf komen. Dat vraagt om versterking van de nationale veiligheid, betere coördinatie tussen overheid en bedrijfsleven en actieve betrokkenheid van burgers. We moeten af van de gedachte dat veiligheid uitsluitend een taak is van het leger of de politie. Het is een gedeelde verantwoordelijkheid."
Verbeterde communicatie meldkamer
De toegankelijkheid van de meldkamers kan beter. We willen daarom videobellen met alle meldkamers in Nederland mogelijk maken en de 112-app beter onder de aandacht brengen."
Efficiënte gegevensuitwisseling
"We halen barriéres in privacywetgeving weg voor informatie uitwisseling voor die zaken die gerelateerd zijn aan zware criminaliteit en beperken het gebruik van communicatiemiddelen van gedetineerden."
Context
Onduidelijk is welke barrières BBB hier bedoelt. Veel informatie-uitwisseling is al mogelijk om zware criminaliteit te bestrijden.
Inlichtingen
"We geven onze geheime diensten de bevoegdheden om Nederland en haar kennis en kunde te beschermen en vooruit te helpen middels het verwerven van economische (contra) inlichtingen, zoals bijvoorbeeld Frankrijk dat ook doet."
Context
BBB bepleit hier feitelijk te spioneren op andere landen, zonder verdere details te geven over dit gevoelige onderwerp.
Enkelband alleen als toezichtmiddel
"BBB is tegen de enkelband als zelfstandige straf. Deze mag alleen worden ingezet als controlemiddel."
Geen voortgezet crimineel handelen
"Gevangenschap mag nooit een commandocentrum worden. Toch blijken criminelen, ook in zwaar beveiligde inrichtingen, hun netwerk vanuit de cel aan te sturen. BBB wil dit strikt tegengaan door het controleren en beperken van communicatie."
Drones voor platteland en buitengebied
In uitgestrekte buitengebieden kan technologie de politie ondersteunen. Daarom willen we meer inzet van drones in het buitengebied mogelijk maken, zodat de zichtbaarheid en slagkracht van de politie, ook op plekken waar afstand een rol speelt, wordt vergroot."
Vitale infrastructuur in eigen beheer
"Publieke en vitale digitale netwerken blijven zoveel mogelijk in bezit van Nederlandse of Europese bedrijven of samenwerkingsverbanden."
Publieke data nationaal beschermen
"Overheidsdata en privacygevoelige informatie worden opgeslagen bij Nederlandse of Europese partijen die de hoogste beveiligingsnormen hanteren."
Digitale weerbaarheid
"We zijn in een tijd beland waarin cybercriminaliteit, digitale sabotage en datalekken dagelijkse realiteit zijn. Cyberaanvallen kunnen bedrijven, ziekenhuizen en overheidsdiensten in één klap platleggen en enorme schade veroorzaken. Veiligheid online is daarom een basale voorwaarde voor brede welvaart en het beschermen van onze democratie. Digitale weerbaarheid vraagt om voortdurende bewustwording, vindbare kennis, investeringen in risicobeperking én een proactieve overheid. Alleen zo behouden we de grip op bescherming van onze privacy, economie en nationale veiligheid in de digitale eeuw."
Gerichte investeringen in cybersecurity
"Nederlandse cybersecuritybedrijven krijgen voorrang bij veiligheidsprojecten en digitale bewaking van publieke sectoren."
Voorlichting
Bewustwording en weerbaarheid bij burgers en bedrijven. De overheid krijgt een taak om bedrijven, instellingen en burgers bewust te maken van digitale risico's en weerbaarheid."
Context
Dit gebeurt al via bijvoorbeeld het Digital Trust Center.
Digitalisering
"Nederland staat aan de vooravond van een digitale toekomst vol kansen en risico's. Voor BBB staat technologie altijd in dienst van mensen, niet andersom. Echte digitalisering moet ons leven recht- vaardiger, veiliger en meer verbonden maken. Wij geloven in eenvoud, betrouwbare bescherming en autonomie voor Nederland. Helaas raken privacy, zeggenschap en publieke controle te vaak op de achtergrond door buitenlandse afhankelijkheid en een overheid die haar fundamentele regie verliest. BBB erkent ook de noodzaak om de monopoliepositie van big tech te bekritiseren en een strategisch leveranciersbeleid te voeren om afhankelijkheid te verminderen. De digitale ruggengraat van onze samenleving is van levensbelang. Vitale infrastructuren worden razendsnel belangrijker voor onze nationale veiligheid, economie en leefbaarheid. We zijn er gezamenlijk steeds afhankelijker van geworden. Dit kan strategisch kwetsbaar zijn. Daarom moeten we voorkomen dat onze digitale infrastructuur volledig uitgeleverd wordt aan internationale techreuzen of buitenlandse cloudleveranciers."
Zelfredzaamheid vergroten
"Afhankelijkheid van buitenlandse cloud- en softwareleveranciers wordt waar mogelijk stap voor stap afgebouwd."
Bestuur
Sinds Pieter Omtzigts NSC in de politiek kwam, is 'goed bestuur' een groeiend thema in de politiek. Dat geldt ook voor BBB, dat daar de volgende passages over schrijft.
Actieve keuze voor Nederlandse bedrijven bij digitaliseringsprojecten
"De overheid kiest als 'launching customer' actief voor innovatieve Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen bij digitaliseringsprojecten."
Standaard open source en open standaarden
"Nieuwe overheidsprojecten maken waar mogelijk gebruik van open sourcesoftware en open standaarden om kosten te drukken en applicaties inzetbaar te maken op meerdere overheidslagen."
Woo
"De Wet open overheid (Woo) is een belangrijk instrument om informatie te verkrijgen. Tegelijk mag de Woo niet worden misbruikt bijvoorbeeld voor het opvragen van persoonsgegevens, met als eigenlijk doel het intimideren van anderen. Denk aan ondernemers van wie het bedrijfsadres gelijk is aan het woonadres. De Woo is ook geen middel om een ordelijk bestuur, met onophoudelijke reeksen verzoeken tot openbaarmaking, te saboteren. BBB wil dat de Woo op deze punten wordt aangepast."
Context
In Woo-documenten worden persoonsgegevens al weggelakt. Het probleem dat de BBB schetst, wordt eerder veroorzaakt door hoe de Kamer van Koophandel en het Kadaster zijn opgesteld. Belangrijke context hier is dat BBB-minister Wiersma al maanden uitspraken van rechters en de Raad van State negeert rondom het openbaren van gegevens van grote stikstofuitstoters.
Ict in overheid
"Leer van falende ICT-projecten binnen de overheid door het structureel evalueren van projecten, het verbeteren van aanbestedingsprocessen en het versterken van interne expertise."
Digitale dienstverlening
"De overheid hoort betrouwbaar, praktisch en laagdrempelig te zijn voor iedereen. Helaas zorgen ondoorzichtige digitale systemen, ingewikkelde regels en verouderde ICT voor frustratie en onbereikbaarheid. Burgers en bedrijven hebben recht op snelle, begrijpelijke en toegankelijke dienstverlening, digitaal én persoonlijk."
Laagdrempelige en duidelijke overheidsdiensten
"Alle digitale loketten zijn begrijpelijk, veilig en toegankelijk voor iedere Nederlander, waarbij publieke en semipublieke digitale diensten 100% toegankelijk zijn voor mensen met een beperking conform de WCAG-richtlijnen."
Dienstverlening
"'Burger eerst'-dienstverlening. De dienstverlening wordt getoetst op eenvoud, bereikbaarheid en passende ondersteuning bij persoonlijke situaties. Kennisbehoud in huis. Kritische kennis over IT en data blijft bij de overheid zelf in plaats van uitbesteed aan externe partijen."
Verantwoorde inzet van AI
"De overheid zet AI op een verantwoorde en doelmatige manier in, met nadruk op transparantie, menselijk toezicht en het beperken van risico's."
Digitale haalbaarheid
"Nieuwe wetgeving moet getoetst worden zodat deze wetgeving aansluit bij de IT systemen van de overheid."
De Nederlandse Digitalisering Strategie
"De NDS wordt zo snel mogelijk uitgevoerd binnen de overheid. Om de overheid voor te bereiden op toekomstige digitale vraagstukken."
Voorlichting van kinderen en jongeren over cyberveiligheid is een belangrijk thema voor veel partijen. Zo ook de BBB.
Onlinebescherming
"Onze kinderen en jongeren groeien op in een wereld waarin schermtijd, sociale media en online contacten een groot deel van hun leven vormen. Tegelijk neemt het aantal risico's toe: identiteitsfraude, online pesten, verslaving, misinformatie, deepfakes en ongewenste beïnvloeding zijn reële bedreigingen. Jongeren, maar ook ouderen en kwetsbare groepen, verdienen extra bescherming én voorlichting om weerbaar te blijven."
Voorlichting
"Voorlichting en onderwijs over cyberveiligheid begint op de basisschool en loopt door tot het beroepsonderwijs en bijscholing voor ondernemers."
Privacy en digitalisering
De BBB heeft relatief weinig concrete ideeën over privacy. Wel wil de partij het delen van deepfakes strafbaar maken.
Europese leeftijdsverificatie
"Nederland gaat zich binnen de EU inzetten op een uniform en privacyvriendelijk leeftijdsverificatiesysteem dat apps zoals sociale media binnen de EU moeten hanteren om de veiligheid van persoonlijke data te garanderen."
Context
Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Aanpak van deepfakes en online fraude.
"Nederland moet met de EU aan een uniforme digitale verificatiestandaard werken die leidt tot een consistent kenmerk dat op alle sociale mediaplatforms wordt getoond voor accounts van bedrijven, politici, media en instellingen."
Illegale deepfakes strafbaar
"Het zonder toestemming maken of verspreiden van deepfakes wordt wettelijk verboden en bestraft."
"Beperk of verbied het gebruik van gezichtsherkenning en andere surveillance in de publieke ruimte zonder expliciete wetgeving en strikt toezicht."
Context
Op dit moment wordt het gebruik van gezichtsherkenning geregeld via de AVG. Het valt te betwisten of dat 'expliciet' is.
AVG
"Versterk de positie van Functionarissen Gegevensbescherming (FG's). Waarborg de effectieve handhaving van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) om datalekken te voorkomen en de privacy te beschermen."
Context
BBB zegt niet waarom de positie van FG's nu onduidelijk zou zijn of hoe die sterker kan worden.
Kunstmatige intelligentie
Met de derde verjaardag van ChatGPT voor de deur zijn AI en llm's ook in de politiek niet meer weg te denken. Ook bij BBB zijn er wat passages die specifiek daarover gaan, maar dat zijn er over het algemeen minder dan bij andere partijen.
Digitale en fysieke netwerken als basisvoorziening
"Glasvezel, mobiel internet en energieinfrastructuur moeten in Nederland beschikbaar en betrouwbaar zijn."
Techinnovatie
"Digitalisering en technologische innovatie bieden immense kansen voor economische groei, inclusie en het creëren van nieuwe banen. Om deze potentie volledig te benutten, is actieve sturing op brede toegankelijkheid en gelijke kansen essentieel. Het is cruciaal dat Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen een eerlijke kans krijgen in publiekprivate projecten, zodat innovaties daadwerkelijk bijdragen aan het welzijn en de participatie van alle inwoners. Door regels te toetsen op menselijke maat, eenvoud en begrijpelijkheid, zorgen we ervoor dat de digitale transitie mensen verbindt in plaats van verdeeld."
Nederlandse AI-netwerk
"Nederland investeert via Defensie structureel in de ontwikkeling van het Nederlandse AI-netwerk waaronder de AIfabriek in Groningen en lokale AIhubs."
Er is nog één andere passage uit het verkiezingsprogramma van BBB dat onder geen enkele categorie valt. Dat is deze, over, opvallend genoeg, een ruimtevaartbasis op Curaçao.
Microreactoren en satellieten
"We zetten vol in op de ontwikkeling van kleinschalige kernreactoren voor strategische toepassingen. Tevens onderzoeken we of we een soevereine lanceercapaciteit in het Caribisch deel van het Koninkrijk kunnen realiseren. We versnellen de ontwikkeling van Nederlandse satellieten voor communicatie en verkenning."
Context
Nederland is onderdeel van ESA dat in Frans-Guyana een eigen lanceerbasis heeft.
CDA
Het CDA, voluit het Christen-Democratisch Appèl, verloor tijdens de verkiezingen van 2023 onder de nieuwe lijsttrekker Henri Bontenbal bijna twee derde van haar zetels. Intussen is het CDA volgens de peilingen de op een na grootste partij en zou het de grootste verkiezingswinst in jaren zijn. De conservatieve partij richt zich voor de verkiezingen van 2025 onder meer sterk op de inperking van de invloed van sociale media en algoritmes.
CDA in het kort
De invloed van sociale media en algoritmes moet ingeperkt worden.
Nederland en Europa worden soevereiner met eigen AI, datacentra en chipproductie.
De ict-systemen van de Belastingdienst worden vernieuwd.
AI mag gebruikt worden door de belastingdienst bij aangiftebehandeling en om vergunningsprocedures te versnellen.
Het CDA wil de invloed van sociale media en algoritmes op de samenleving beperken. Er is vooral aandacht voor de invloed op kinderen en jongeren.
Algoritmes
"Die samenleving staat onder spanning. Bijna de helft van de volwassenen voelt zich eenzaam. Algoritmes duwen ons in bubbels van gelijkgezinden"
Leeftijdsverificatie voor sociale media
"Social media bieden jongeren veel mogelijkheden. Tegelijkertijd hebben social media op veel jongeren een grote mentale impact, zoals angst, depressieve gevoelens, een negatief zelfbeeld en een lagere tevredenheid over hun leven. We vinden het belangrijk dat we onze kinderen goed leren omgaan met social media. Op initiatief van het CDA is het gebruik van mobiele telefoons op middelbare scholen succesvol aan banden gelegd. We pleiten voor heldere richtlijnen om ouders en leerkrachten te ondersteunen met een aanpak, en willen een verplichtende leeftijdsverificatie door een Kijkwijzer-aanpak voor gebruik van specifieke apps."
Context
Apps in de Play Store en de App Store hebben al een systeem waarbij wordt aangegeven voor welke leeftijden een app geschikt is.
Influencers
"We stellen strenge regels op voor influencers, mensen die via social media jongeren verleiden onverantwoorde financiële risico's te nemen."
Context
De partij schrijft niet wat voor regels het voorstelt.
Digitale rechten
"Onze waarden en normen, fatsoen en respect gelden ook online. We doen voorstellen om digitale rechten beter in de wet te verankeren, zoals het recht op transparantie en het recht op eigenaarschap van data."
Context
Een van de kernprincipes van de AVG is het recht op inzage. Het recht op eigenaarschap van data is een andere; dat was jaren geleden een onderwerp van debat, maar dit heeft steeds minder voorstanders. Onder de AVG is iemand geen eigenaar van zijn eigen persoonsgegevens.
Desinformatie
"Om desinformatie te bestrijden werken we in Europees verband aan regelgeving, waaronder bronvermelding en de aanpak van anonieme accounts en factchecking"
Context
Dit kan mogelijk in strijd zijn met het grondrecht rondom persvrijheid.
Verbod anonieme accounts
"Sociale mediaplatforms oefenen ongekende invloed uit op publieke opinie, informatievoorziening en zelfs sociale verhoudingen. Daarom willen we anonieme sociale media-accounts kunnen verbieden."
Context
In de wetenschap is er geen consensus over de vraag of anonimiteit verbieden op internet positieve of juist negatieve gevolgen heeft.
Het CDA schrijft verder niet in welke vorm het legitimatie wil afdwingen; de vorm die daarvoor wordt gekozen, is essentieel voor draagvlak.
Meldpunt deepfakes
"We willen de wetgeving aanscherpen om krachtig op te kunnen treden en een laagdrempelig meldpunt instellen voor slachtoffers van deepfakes, doxing, grooming of phishing."
Online gokken moet volgens de partij weer verboden worden en ook het adverteren van gokken zou online niet meer mogen.
Online gokken verbieden
"We willen de legalisering van online gokken terugdraaien en online gokreclames verbieden. Tot dit geregeld is willen we de zorgplicht voor gokbedrijven aanscherpen. Online casino's die verzaken hun zorgplicht na te leven en de Nederlandse regels aan hun laars lappen, moeten sneller hun vergunning kwijtraken. Er komt een leeftijdsgrens van 21 jaar voor online gokken."
Context
Hier staan de regels rondom online gokken en gokreclames beschreven. 'De zorgplicht aanscherpen' is aan interpretatie onderhevig; onder de huidige regels kunnen casino's hun vergunning al verliezen.
Zorg
Het CDA heeft weinig concrete voorstellen over technologie in de zorg, maar staat wel open voor het gebruik van AI.
Datagestuurde zorg
"We willen een Nationaal Zorgplatform oprichten om datagestuurd werken in de zorg te bevorderen. We willen een digitale infrastructuur met open standaarden en afdwingbare afspraken"
AI in zorg
"Medische opleidingen hebben aandacht voor de werking, kansen en risico's van technologie en met name AI"
Onderwijs en wetenschap
Het CDA wil in het onderwijs meer aandacht voor onder meer digitale vaardigheden en AI-ethiek.
AI-ethiek in onderwijs
"Wij willen een betere verankering van digitale ethiek: AI-ethiek, het begrijpen van algoritmes, mediawijsheid en cyberveiligheid in funderend- en vervolgonderwijs en bibliotheken."
Digitale vaardigheden
"We willen dat het primair onderwijs zich richt op een sterke basis met taal, lezen, rekenen, digitale vaardighedenen burgerschap als kern, en toegankelijk voor alle leerlingen."
Groeifonds voor onderzoek
"We geven het Groeifonds een nieuwe impuls en investeren daarmee in nieuwe technologieën die nodig zijn voor de toekomst. Nederlandse toponderzoeksinstellingen brengen we actief in stelling en sluiten aan bij Europese technologieprogramma's, zoals het Digital Europe Program."
Europese soevereiniteit
In het partijprogramma wordt uitvoerig aandacht besteed aan de soevereiniteit van Europa en Nederland, met voorstellen voor een eigen taalmodel en lokale chipproductie.
Afhankelijkheid VS en China
"Nieuwe technologieën en kunstmatige intelligentie Kunstmatige intelligentie (AI) ontwikkelt zich snel tot een drijvende kracht achter economische macht, wetenschappelijke vooruitgang en geopolitieke invloed. Europa bevindt zich op een knooppunt in de wereldwijde AI-race, maar loopt achter op de VS en China. We blijven aandacht hebben voor digitale ethiek, want digitale technologie is niet waardenvrij. Grote techbedrijven sturen via algoritmes, en data worden op grote schaal opgeslagen. We willen minder afhankelijk worden van Big Tech buiten Europa. Daarom investeren we in digitale autonomie, bijvoorbeeld door als Europa eigen cloud-toepassingen te maken, en met gelijkgestemde landen te bouwen aan de versterking van de Europese chipsector. Binnen het groeifonds komt ruimte voor investeringen in sleuteltechnologieën met een sterke focus op AI. Er komt daarnaast een commissaris AI voor centrale regie. Zo stimuleren we steviger samenwerking en data-uitwisseling tussen bedrijven, onderwijsinstellingen en overheden."
"We stimuleren doorontwikkeling van het Nederlands 'large language-model' GPT-NL als basis voor AI. Ook stimuleren we de bouw van Europees-autonome datacentra. En steunen de komst van een AI-fabriek in Noord-Nederland en essentiële softwaretoepassingen."
"We beschermen essentiële bedrijven tegen beperkingen die deze krijgen opgelegd door landen buiten Europa, zoals exportbeperkingen vanuit de VS en China."
Context
Vermoedelijk doelt het CDA hier vooral op de exportbeperkingen van ASML richting China. Die worden deels door de VS ingegeven.
Techbedrijven
Het CDA heeft weinig uitgesproken meningen over aanpak van grote techbedrijven en pleit vooral voor de handhaving en toepassing van regels die er al zijn.
Harder straffen techbedrijven
"We bestraffen platforms die zich niet aan de regels houden. Bij herhaalde en grove schending willen we dat websites en platforms (tijdelijk) uit de lucht worden gehaald. Naast strenge handhaving moet Nederland initiatief nemen voor aanscherping van de DSA, waarmee we platforms als Telegram en X dwingen meer te doen om desinformatie en schadelijke of zelfs criminele content te weren."
Context
Onder de DSA kunnen platforms bij ernstige overtredingen al worden afgesloten, of juist beboet.
Belastingdienst en AVG
Niet alleen in de zorg wil het CDA dat AI toegepast wordt, ook voor vergunningsaanvragen zou de technologie nuttig zijn.
IT-vernieuwingen
"Goed functionerende Belastingdienst: We zetten stevig in op de lopende IT-vernieuwing, opleiding van belastinginspecteurs, kwaliteit van fiscale regelgeving en regelinflatie, een jaarlijkse analyse van de tax gap."
Inzet AI bij behandeling aanvragen
"De vernieuwing van de ict bij de Belastingdienst heeft de komende jaren prioriteit zodat er weer ruimte ontstaat om flexibel in te spelen op maatschappelijke veranderingen. Door inzet van AI bij de aangiftebehandeling willen we de druk op de uitvoering verlichten."
Context
'AI bij de aangiftebehandeling' is een erg vaag begrip en verdient meer uitleg, bijvoorbeeld met hoe dit moet worden geregeld in de praktijk of hoe het dan zit met de privacybescherming.
Vergunningsprocedures
"Waar mogelijk zetten we AI in om vergunningsprocedures te versnellen, met name om informatieverstrekking te versimpelen."
Context
Onduidelijk wat dit betekent.
AVG aanscherpen
"Waar de Algemene verordening Gegevensbescherming belangrijk is in het beschermen van privacygegevens van inwoners, zit de wet ook vaak efficiënte samenwerking door delen van gegevens in de weg en zorgt de wet voor administratieve lasten. We houden deze wet goed tegen het licht. Daar waar voordelen voor betrokkenen evident zijn, willen we de ruimte benutten."
Context
Er zijn meer partijen die de AVG-regels willen versoepelen, zoals (...) en (...). Dit kan worden geregeld op nationaal niveau door de UAVG aan te passen, de Uitvoeringswet AVG.
Defensie en veiligheid
Het CDA zegt in tegenstelling tot andere centrumrechtse partijen relatief weinig over defensie en de investering in veiligheid en cybersecurity. Wel wil de partij Nederland weerbaarder maken tegen hackers die de democratie zouden willen ondermijnen.
Stadionverbod
"We willen een landelijke online meldplicht invoeren, waardoor stadionverboden niet meer kunnen worden omzeild."
"We pakken hostingbedrijven aan die hun bedrijf inzetten om online kindermisbruik te faciliteren"
Context
Nederland telt een handvol problematische hostingbedrijven waar het gros van CSAM wordt gehost. Eerdere ministers probeerden hier tevergeefs tegenop te treden, maar publiceerden wel een zwarte lijst.
Bodycams boa's
"Alle boa's moeten standaard worden uitgerust met bodycams, waardoor beelden van strafbare delicten direct als bewijs kunnen dienen in de rechtszaal."
Cyberveiligheid
"De afgelopen jaren zijn er tal van voorbeelden geweest van hybride oorlogsvoering en (pogingen tot) Russische inmenging in verkiezingscampagnes en andere publieke debatten in Westerse landen. We verbeteren onze cyberveiligheid tegen hacks, versterken onze democratische processen en zetten in op een grotere bewustwording in en weerbaarheid van de samenleving."
Slimme wapensystemen
"Ethische en juridische normen moeten in de programmering van slimme wapensystemen worden verwerkt."
Cruciale infrastructuur
"We zetten in op het fysiek en digitaal beheren en beveiligen van cruciale infrastructuur, zoals op en onder de Noordzee, samen met Europa, Verenigd Koninkrijk en Noorwegen."
Netcongestie
Netcongestie is een prangend probleem in Nederland; het CDA noemt hier enkele concrete maatregelen tegen.
Netcongestie
"We pakken de netcongestie voortvarend aan. We vereenvoudigen en versnellen het vergunningsproces van elektriciteitsprojecten drastisch met onder andere versnelde beroepsprocedures en meer vergunningsvrije ruimte. We benutten de kansen voor flexibiliteit en energieopslag optimaal. We stimuleren flexibele contracten en energyhubs op bedrijventerreinen. En spreiden de rekening van investeringen in het electriciteitsnet over generaties"
Aanleg nieuwe elektriciteitsinfrastructuur
"We lossen de overbelasting van het elektriciteitsnet (netcongestie) op: de rekening van de aanleg van nieuwe (elektriciteits)infrastructuur spreiden we over generaties."
Games
In het verlengde van het socialmediabeleid wil het CDA ook dat de invloed van games, specifiek omstreden handelspraktijken in spellen, aangepakt worden.
In-gameaankopen
"We pakken marketing gericht op kinderen en aankopen in online games hard aan. Onlinekanalen komen onder het regime van de Kijkwijzer."
Lootboxes
"We willen een Europees verbod op lootboxes en buy now pay later: verleidingstechnieken om meer te consumeren, meer online te zijn en meer data te geven"
Het CDA noemt nog twee aan technologie gerelateerde punten die niet onder andere categorieën vallen, waaronder het recht op reparatie en spoorwegprojecten.
Right-to-repair
"We leggen het recht op reparatie vast van hele gewone producten, zoals je smartphone. Dat is goedkoper voor de eigenaar en het bespaart waardevolle grondstoffen."
Context
De Right to Repair-verordening is al door de Europese Commissie aangenomen en moet alleen nog door lidstaten worden omgezet naar nationale wetgeving. Daar wordt al aan gewerkt, dus dit punt is minder relevant.
Spoorwegen
"Op de grote assen van ons land, tussen economische kerngebieden, universiteitssteden, regio's en havens blijft investeren in een robuust spoornetwerk noodzakelijk, zoals de Lelylijn, de Noord-Zuidlijn en snelle internationale verbindingen. Daarom moeten ook de Hogesnelheidslijnen en ERTMS snel worden gerealiseerd."
De ChristenUnie is altijd een relatief kleine partij geweest, maar door regeringsdeelname in eerdere kabinetten heeft ze altijd redelijk wat invloed gehad. Opvallende punten uit de partij zijn dat ze de AVG deels willen inperken. Ook is de partij geen fan van de digitale euro.
De ChristenUnie in het kort
Leeftijdsverificatie voor sociale media
Auteursrecht op eigen lichaam
Geen digitale euro
AVG aanpassen om regels voor organisaties te versoepelen
De ChristenUnie is tegen de digitale euro en hoopt op versoepeling van de antiwitwaswet. De partij is daarnaast voor een aangepaste versie van rekeningrijden.
Wwft
"Banken voeren de afgelopen jaren een stringent beleid tegen witwassen. Dit maakt het in veel gevallen heel lastig voor kerken en andere maatschappelijke organisaties om een bankrekening te openen. Streng optreden tegen witwassen en ondermijning is essentieel. Maar onbedoelde effecten, zoals het niet kunnen openen van een bankrekening, willen we voorkomen. Bij de herziening van de witwasregels passen we dit aan."
Context
Het is opvallend dat de ChristenUnie specifiek kerken noemt als organisaties die last hebben van de Wwft, want veel meer partijen klagen over de Wwft-regels en willen die laten aanpassen."
Rekeningrijden
"We introduceren voor de auto een kilometerprijs, gedifferentieerd naar milieukenmerken, tijd en plaats: op het platteland laag, op drukke momenten in de brede Randstad hoger. Bij de invoering worden privacyoverwegingen, fraudegevoeligheid en uitvoerbaarheid meegewogen."
Context
Rekeningrijden lag vroeger onder andere onder vuur vanwege specifiek privacyoverwegingen; hoe ga je voorkomen dat wordt bijgehouden wie waar rijdt? Daar noemt de partij geen voorbeelden van.
Groningse hersteloperatie
"De voortgang van de dossiers rondom de Groningse aardbevingshersteloperatie wordt online inzichtelijk voor de bewoner."
Reparatie
"Niet-repareerbare gebruiksproducten worden geweerd van de Nederlandse markt: fabrikanten worden verplicht om tien jaar reserveonderdelen aan te houden en hierbij service te bieden. Hiermee gaan we 'geplande veroudering' van producten en onnodig milieubeslag tegen. We maken ons hard voor een Europese wettelijke grondslag die regelt dat producten én (online aanbieders) met minder dan 5 jaar garantie kunnen worden verboden op de Nederlandse markt. Waar nodig zetten we hiervoor ook nationaal stappen."
Context
De Right to Repair-verordening is al door de Europese Commissie aangenomen en moet alleen nog door lidstaten worden omgezet naar nationale wetgeving. Daar wordt al aan gewerkt, dus dit punt is minder relevant.
Digitale euro
"Het huidige voorstel voor een digitale euro is een oplossing op zoek naar een probleem, waar de ChristenUnie vooral bezwaren tegen heeft (bijvoorbeeld als het gaat om privacywaarborgen)."
Context
De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro.
Sociale media
De partij pleit voor leeftijdsverificatie en andere maatregelen om de negatieve invloed van sociale media in te perken.
Verslaving sociale media
"Sociale mediabedrijven worden verplicht hun producten minder verslavend te maken."
Sociale media en kinderen
"Voor het eerst groeit een generatie grotendeels digitaal op. Naast de positieve kanten van de digitale wereld is dit een experiment met potentieel ontwrichtende gevolgen, voor kinderen én de samenleving als geheel. Kinderen hebben het recht veilig op te groeien, ook online. De overheid doet er veel aan om kinderen in de fysieke wereld tegen gevaar en ongezonde invloeden te beschermen. Dit terwijl kinderen in de digitale wereld aan grote techbedrijven worden overgeleverd. Het terugdringen van de negatieve invloed van smartphones en social media is een zaak van de hele samenleving. De verantwoordelijkheid hoe om te gaan met smartphones en sociale media ligt in eerste instantie bij ouders, maar met duidelijke wettelijke omkadering. Dat betekent dat sociale media niet toegankelijk mogen zijn voor kinderen jonger dan 14 jaar."
Leeftijdsverificatie
"Adequate leeftijdsverificatie is noodzakelijk voor sociale media, platformen met expliciete content (porno, geweld), goksites, kopen van alcohol, BNPL-diensten."
Context
"Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Veiligheid
De ChristenUnie wil Nederland en Europe beschermen tegen afhankelijkheid van het buitenland. Ook pleit de partij voor een groter budget voor defensie om de cyberveiligheid te verbeteren.
Digitale soevereiniteit
"Nederland (en Europa) moet investeren in de ontwikkeling van hoogwaardige technologie waarmee we als land en continent onafhankelijk worden van de Verenigde Staten en China. Onze digitale infrastructuur, zowel van overheden als bedrijven, is kwetsbaar voor manipulatie door kwaadwillenden. We zijn te veel afhankelijk geworden van partijen buiten Europa. Dat moet anders. Voor het waarborgen van onze strategische autonomie is het hebben van een Europese cloudoplossingen noodzakelijk. Nederland zet zich in om dit te realiseren."
"Nederland moet zich goed beschermen tegen spionage, diefstal van militaire technologie, ontwrichting door desinformatie en het hacken van wapensystemen en vitale infrastructuur (zoals een waterkering). Nederland is goed in cyberveiligheid en dat willen we zo houden. Extra geld voor defensie gebruiken we daarom ook voor het verbeteren van cyberveiligheid. De veiligheid op de Noordzee staat onder druk. Er komt een strategie om met bondgenoten de vitale onderdelen van de infrastructuur, zoals zeekabels, te beschermen. We werken daarbij nauw samen met bondgenoten aan de Oostzee die soortgelijke ervaringen hebben."
Onderwijs
De partij schrijft uitvoerig over het onderwijs, maar noemt daarin weinig over de integratie van technologie. De ChristenUnie wil alleen een smartphoneverbod op scholen.
Smartphones uit onderwijs
"Smartphones worden geweerd uit scholen en ouder-initiatieven zoals 'Smartphonevrij opgroeien' gestimuleerd"
Context
Het smartphoneverbod is nu nog alleen een aanbeveling en geen wet.
AVG
De ChristenUnie wil de regeldruk van de AVG verminderen. De partij wil dit specifiek zodat vrijwilligersorganisaties hierdoor minder worden gehinderd.
Gegevensverwijdering
"Ook moet het mogelijk zijn voor 18-jarigen om op een toegankelijke manier hun gegevens permanent te kunnen wissen."
Context
Dit is al een recht onder de AVG, al is er een argument te voeren dat dat niet toegankelijk is.
AVG en vrijwilligers
"Wetgeving moet minder en niet meer lastendruk opleveren. Daarom willen we regels zoals de AVG zo wijzigen dat deze niet meer tot onnodige regeldruk bij kleinere vrijwilligersorganisaties leidt. Vrijwilligersorganisaties moeten voldoen aan complexe UBO- en AVG-registraties, zelfs als ze alleen een buurtbarbecue organiseren."
Context
Dit willen meer partijen, met name christelijke partijen als de SGP en het CDA.
Porno
De ChristenUnie laat doorschemeren dat de partij een algeheel pornoverbod zou willen, maar voor nu leeftijdsverificatie ambieert. Daarnaast wil de partij iets tegen de hosting van kindermisbruikmateriaal doen.
Porno
"De alomtegenwoordigheid van pornografie heeft desastreuze effecten op jongeren én volwassenen. Het verlaagt mensen tot gebruiksvoorwerpen, leidt tot verslaving en ongezonde verwachtingen van seksualiteit. Zolang er geen algeheel pornoverbod is, maken we werk van leeftijdsverificatie bij pornosites, in navolging van het voorbeeld in Frankrijk."
Context
Dit is vrijwel niet af te dwingen, zoals in Frankrijk te zien is, want er zijn altijd genoeg pornosites die hier niet aan zullen voldoen.
Hosting
"Kinderen zijn het kostbaarste dat we hebben. Dat zij misbruikt worden is onverteerbaar. (...) Nergens ter wereld wordt er meer kinderporno gehost dan in Nederland. Dat is een schande. Datacenters, hostingbedrijven en providers verdienen geld aan het hosten van kinderporno. Het direct verantwoordelijk stellen van hostingbedrijven is nodig om dit onrecht een halt toe te roepen."
Context
Achtereenvolgende kabinetten proberen al jaren op te treden tegen malafide hostingproviders die kindermisbruikmateriaal hosten. Er zijn in Nederland een handvol problematische hostingpartijen, die voor de grootste hoeveelheid meldingen zorgen. Eerdere ministers probeerden daartegen op te treden met bijvoorbeeld een zwarte lijst van veelplegers, maar inmiddels erkent het ministerie ook dat het heel moeilijk is deze hosters te vervolgen.
Zorg
Volgens de ChristenUnie moet er ruimte zijn voor het gebruik van kunstmatige intelligentie in de zorg komen.
AI in zorg
"Kunstmatige intelligentie kan een middel tot mogelijke detectie zijn voor een arts, zolang de arts eindverantwoordelijk blijft en het middel niet interfereert met de goede relatie tussen arts en patiënt. Er zijn bijvoorbeeld algoritmen die beter dan mensen in staat zijn afwijkingen (nieuwvormingen) te detecteren in beelden van menselijk celmateriaal. Voorwaarde is dat de privacy van patiënten wordt geborgd en commercieel gebruik van data uitgesloten."
Context
Opvallend is dat hier niets staat over gebruik van deze data voor wetenschappelijk onderzoek of opsporing.
Tech in zorg
"Slimme technologie die bewezen goed werkt in een zorginstelling of thuissituatie, wordt onderdeel van het dagelijkse leven en de zorgverlening. De bekostiging in de zorgwetten wordt hierop aangepast"
Privacy
De ChristenUnie pleit voor auteursrecht voor individuen op het eigen lichaam, zoals dat ook in Denemarken het geval is.
Auteursrecht op lichaam
"Digitalisering biedt veel kansen maar kent ook risico's. De overheid moet grenzen stellen waar het gaat om de inzet van technieken en de regulering van ons digitale maatschappelijke verkeer, bijvoorbeeld bij het gebruik van kunstmatige intelligentie en algoritmes. Ons recht op privacy en onze vrije en ongefilterde toegang tot gegevens kunnen in het gedrang komen als we niet meer grip krijgen op grote techbedrijven die grote hoeveelheden data over ons verzamelen. Digitale platforms die door overheden worden ingezet om heimelijk de publieke opinie te beïnvloeden of desinformatie te verspreiden, worden verboden. Er komt een stevige Europese zorgplicht voor digitale platforms en hostingbedrijven om op te treden tegen strafbare uitingen en gedragingen wanneer die op of door middel van deze platforms plaatsvinden. Uitgangspunt is hierbij dat wat in de fysieke wereld niet is toegestaan, ook digitaal niet is toegestaan. Via het auteursrecht krijgen Nederlanders, naar Deens voorbeeld, copyright op hun eigen lichaam, gezichtskenmerken en stem, als vorm van bescherming van de lichamelijke integriteit. Er komt een beter wettelijk geborgd recht op een schone lei, zodat consumenten op een duidelijke plek een verzoek kunnen indienen om al hun data te laten vernietigen."
Digitaal ID
"De ChristenUnie is kritisch op de ontwikkelingen rondom de Europese Digitale Identiteit (eID). Als er een eID komt, moet dit vrijwillig, transparant en privacy-proof zijn. Er komt geen Europees Burgerservicenummer."
"Vele duizenden volwassenen en kinderen zijn jaarlijks slachtoffer van ernstig geweld in huiselijke kring of van eerwraak. Ook worden in Nederland veel vrouwen vermoord door vaak hun (ex-)partner. Dit is onverteerbaar. Om het tij te keren, verlagen we drempels om geweld of stalking te melden, zorgen we voor gezinsgerichte ondersteuning en opvangplaatsen voor slachtoffers en maken het voor instanties eenvoudiger om gegevens uit te wisselen ter bevordering van de veiligheid."
Games
De ChristenUnie heeft niets in haar partijprogramma staan over games, behalve onder het kopje gokken. Volgens de partij zouden gokelementen in onlinegames verboden moeten worden.
D66 was lang geleden een van de partijen die, met politici als Kees Verhoeven, meer dan gemiddeld bezig waren met digitalisering. De partij had daar veel oog voor, maar inmiddels is het de normaalste zaak van de wereld om een apart hoofdstuk over digitalisering en ict in een verkiezingsprogramma te hebben opgenomen. Des te verrassender is dat de partij juist dit jaar géén apart hoofdstuk over dit onderwerp heeft geschreven. Desondanks staat er genoeg in het programma over ict en 'cyber'.
"We pakken criminelen waar het pijn doet. We versterken expertise bij politie en justitie over cybercriminaliteit en criminele geldstromen. Afgepakt crimineel geld vloeit terug naar wijken die het hardst worden geraakt. En omdat criminelen geen grenzen kennen, krijgen Europol en het Europees Openbaar Ministerie eigen opsporingsbevoegdheden."
Opkomende technologieën
"We blijven kwetsbaar als we niet óók inzetten op opkomende technologieën. D66 wil dat Nederland in 2030 Europees koploper is op het gebied van AI, drones, ruimtevaart en cybersecurity voor defensie. Ons uitgangspunt voor deze technologieën is betekenisvolle menselijke controle."
Overheid en bestuur
Bewindspersoon voor Technologie
"Een bewindspersoon voor Technologie en Innovatie krijgt onder meer de taak om het Rijk en publieke sectoren los te maken van grote techbedrijven uit Amerika en China. Onder leiding van de bewindspersoon zet de overheid sterk de toon bij aanbestedingen en contracteisen van ICT, vooral in belangrijke publieke sectoren. De ontwikkeling van AI in bijvoorbeeld de zorg, het onderwijs en overheidsdiensten is gevoelig. Daarom laten we dat niet over aan buitenlandse bedrijven die alleen uit zijn op winst en schaal."
Context
Nederland heeft al een staatssecretaris voor Digitalisering, die onder het ministerie van Binnenlandse Zaken valt. D66 is een van de weinige partijen die een concrete functieomschrijving voor deze bewindspersoon beschrijft.
Overheid als klant
"Door zelf de eerste klant te zijn (launching customer), kan de overheid invloed hebben op innovatie, het goede voorbeeld geven, nieuwe markten openen en de impact van investeringen groter maken."
Context
Ook de overheid, zoals de Belastingdienst, komt er steeds vaker achter dat het heel moeilijk is om zelf over te stappen naar bijvoorbeeld een alternatief voor Microsoft 365.
Europese tech
"We kiezen voor Europese alternatieven (voor techdiensten) en helpen vanuit de overheid door als eerste klant (launching customer) om producten op de markt te brengen."
Open standaarden
"Waar mogelijk kiest de overheid voor open source en open standaarden, zodat publieke middelen leiden tot transparante, controleerbare en herbruikbare oplossingen."
Context
De overheid zet hier al jaren veel op in.
Belastingdienst 2.0
"De Belastingdienst wordt geplaagd door organisatorische en IT-problemen. Daardoor komen hervormingen van het belastingstelsel nauwelijks van de grond. Gewenste aanpassingen kunnen niet doorgevoerd worden. Liever dan blijven doormodderen met de huidige, verouderde ICT, bouwt D66 daarom een nieuw, modern systeem naast het huidige systeem: een Belastingdienst 2.0. Als dat klaar is, vervangt dit het huidige systeem."
Context
Dit is makkelijk gezegd, maar zonder serieuze onderbouwing niet serieus te nemen.
Offline overheid
"De overheid moet fysiek en digitaal toegankelijk zijn. Elke gemeente krijgt ten minste één overheidsloket, waar zoveel mogelijk organisaties bereikbaar zijn. Het recht op begrijpelijke taal leggen we vast in de wet."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
Economie
Dit zijn alle punten die D66 over digitalisering in de economie schrijft.
Chips
"D66 zet vol in op een sterke nationale en Europese ICT-sector. We maken onze positie in de halfgeleiderindustrie nog sterker: dat is de productie van bijvoorbeeld computerchips. We investeren in innovatieve start-ups en scale-ups in software. Dat is goed voor onze veiligheid én voor een sterke positie van de Nederlandse economie."
Digitaal productpaspoort
"Elk product krijgt een digitaal paspoort met informatie over de herkomst en samenstelling van het product, en hoe het te recyclen is. Hiermee dringen we ook fast fashion terug."
Sleuteltechnologieën
"Nederland loopt internationaal voorop in sleuteltechnologieën. D66 wil die voorsprong benutten om onze maatschappelijke uitdagingen te helpen oplossen. We stimuleren deze belangrijke technologieën met subsidies en inkoop van de overheid. Samen met bedrijven en onderzoekers maken we ambitieuze plannen voor de lange termijn."
Sleuteltechnologieën in de regio
"Voor de sleuteltechnologieën vormen we regio's waarin kennisinstellingen, start-ups en gevestigde bedrijven elkaar sterker maken en samenwerken. Zo kunnen zij samen hun innovaties naar een volgend niveau tillen."
Open source
"Open source speelt een sleutelrol: het vergroot samenwerking, versnelt innovatie en zorgt dat kennis breed toegankelijk blijft voor de samenleving."
Kunstmatige intelligentie
D66 ziet vooral kansen voor Europese samenwerking om de kunstmatige-intelligentie-industrie te versterken, maar ook om Amerikaanse tech te reguleren.
Europese AI
"Nederland wordt koploper in Europa in waardengedreven en verantwoorde AI. AI biedt enorme kansen, maar zorgt ook voor risico's voor werk, veiligheid en democratie. De strijd om de dominantie op het gebied van AI in de wereld is in volle gang. Nederland en Europa dreigen nog afhankelijker te worden van vijandige of ongewenste machten. D66 wil dat we producent zijn, geen consument. We bouwen daarom onze eigen kennis en kracht op het gebied van AI op, op basis van Europese waarden en standaarden."
Digitale autonomie
"D66 staat voor democratische grip en onafhankelijke controle op ons digitale bestaan. Digitale autonomie is daarvoor cruciaal. Waar we die autonomie nog niet hebben, beschermen sterke toezichthouders mensen en maatschappij tegen de schadelijke effecten van de verdienmodellen van grote techbedrijven. We zorgen dat deze toezichthouders genoeg capaciteit hebben om sterk te handhaven."
Auteursrecht op gezicht
"Ongewenste deepfakes, zoals nepporno of andere gemanipuleerde video's, richten enorme schade aan bij slachtoffers en hun omgeving. D66 geeft daarom iedereen het auteursrecht over het eigen gezicht, lichaam en de eigen stem. Techbedrijven worden verplicht om nepbeelden binnen 24 uur te verwijderen. Sociale mediaplatforms moeten meer doen om online haatberichten te verwijderen. Iedereen moet zich veilig kunnen uitspreken, ook online. We versterken het toezicht hierop en stellen bedrijven aansprakelijk als zij in gebreke blijven."
Context
Er zijn veel partijen die pleiten om het auteursrecht toe te passen op biometrische gegevens, namelijk de ChristenUnie, GroenLinks-PvdA, NSC, de SGP, de SP, Volt en de VVD. Denemarken gebeurt dat al. Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Foort van Oosten (VVD) zei in september nog dat hij niets zag in zo'n plan. Experts betwijfelen of dat helpt bij het bestrijden van deepfakes.
Onderwijs
D66 is altijd een klassieke onderwijspartij geweest, maar in het programma staat op het gebied van digitalisering dit keer niet heel veel informatie.
Digitale vaardigheden
"D66 versterkt digitale vaardigheden via voorlichting en onderwijs, zodat mensen nepnieuws kunnen herkennen."
Toegankelijkheid
"Alle onderwijsinstellingen worden verplicht hun gebouwen en het digitale onderwijsaanbod toegankelijk voor iedereen te maken."
Zorg
Over de zorg schrijft D66 slechts een paar punten.
Werkdruk in de zorg
"We maken gebruik van technologie en digitalisering - digitaal toegankelijk en bruikbaar voor iedereen - om werkdruk te verminderen. Zo houden zorgverleners meer tijd over voor zorg voor patiënten."
Context
Dit is bij veel partijen een langgekoesterde wens, maar 'technologie om werkdruk te verminderen' is een dooddoener zonder serieuze onderbouwing.
Gezondheidsrisico's opsporen
"In een vertrouwde omgeving blijven mensen langer vitaal en gelukkig. Technologische innovaties kunnen helpen om gezondheidsrisico's op tijd te signaleren, zoals systemen die hulp inschakelen wanneer iemand valt. Ze ondersteunen oudere mensen om zelfstandig te wonen. Daarbij is het belangrijk dat privacygevoelige informatie goed wordt beschermd. En dat de techbedrijven zorgvuldig omgaan met de verkregen data."
Digitale zorg
"D66 wil dat iedereen op een eenvoudige manier toegang heeft tot zorg die past bij de persoonlijke situatie. Digitale mogelijkheden kunnen helpen om snel zorg te bieden als een fysiek bezoek niet nodig is. Zo blijft er meer tijd over voor persoonlijk contact wanneer dat wél belangrijk is. Daarom investeren we in nieuwe technologie die zorgverleners ondersteunt en hun werk makkelijker maakt."
En verder
D66 heeft nog een aantal andere punten in zijn programma staan die niet onder andere categorieën vallen.
Digitale autonomie
"Digitale autonomie gaat verder dan wetten. D66 introduceert het Baas-over-eigen- bitsprincipe. Mensen krijgen zelf de regie over hun online leven. Dat geldt ook voor Nederland en de Europese Unie: we zorgen voor digitale onafhankelijkheid, van de cloud en infrastructuur tot apps en algoritmes. We kiezen voor Europese oplossingen en stevige handhaving van Europese regels."
Context
Het is onduidelijk wat D66 bedoelt met 'de regie over online leven'.
Telefoonverslaving
"Veel volwassenen worstelen al met telefoonverslaving, maar kinderen nog meer. Hun nieuwsgierige brein is een verdienmodel voor grote techbedrijven. Daarom beschermt D66 het welzijn, de ontwikkeling en de online leefwereld van kinderen tegen verslaving, slechtere leerprestaties en misdrijven. Zolang grote techbedrijven niet gereguleerd zijn, wil D66 een duidelijke leeftijdsgrens van 15 jaar voor verslavende apps die zorgen dat je maar blijft scrollen. We willen geen smartphones in de klas en op het schoolplein."
Context
Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Journalistieke producten
"Grote techbedrijven die geld verdienen aan journalistieke producten moeten journalisten hier eerlijk voor vergoeden."
Online op de pof
"Online bestellen op afbetaling (Buy Now, Pay Later-diensten) veroorzaakt veel schuldenproblematiek. Aanbieders worden verantwoordelijker gehouden om schulden tegen te gaan, vooral bij jongeren."
DENK
DENK is een partij die met name opkomt voor Nederlanders met een migratieachtergrond en was een van de invloedrijkste partijen die jaren geleden het toeslagenschandaal aan de kaak wist te stellen. Het is dus niet gek dat DENK een opvallend groot deel van zijn programma besteedt aan algoritmes, met name discriminerende en besluitvormende algoritmes. Sterker nog, als het gaat om digitaliseringsstandpunten is dit het onderwerp waar de partij het merendeel van zijn aandacht aan besteedt.
Algoritmes vormen het leeuwendeel van het DENK-programma, vooral de aversie ertegen valt op. De partij heeft er veel verschillende opvattingen over.
Volledige doorlichting van de overheid
"Alle overheidsinstanties worden grondig doorgelicht op discriminerend beleid en discriminerende algoritmes."
Hatespeechdetector
"Online komt er een hatespeech detector die door middel van een algoritme online discriminatie opspoort."
Context
Onduidelijk hoe dit eruit moet komen te zien.
Zwarte lijsten
"Het plaatsen van moslims op lijsten en het wantrouwen in het beleid gaan tot het verleden behoren. De discriminatie van moslims door banken als gevolg van de WWFT wordt gestopt."
De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, afgekort de Wwft, verplicht banken vergaande controles toe te passen op 'verdachte' transacties. Banken hekelen die wet omdat ze veel geld kwijt zijn aan monitoring, en de meeste partijen vinden dat de wet is doorgeschoten. Dat heeft mede te maken met het feit dat de wet discriminatie of racisme in de hand kan werken, waar de Tweede Kamer sinds de toeslagenaffaire huiverig voor is.
Digitale mensenrechten
"De toenemende toepassing van algoritmen en risicomodellen raakt aan fundamentele rechten. Daarom maken wij ons hard voor de bescherming van digitale mensenrechten: het recht op eerlijke behandeling, op privacy en op bescherming tegen machtsmisbruik door technologie:"
Algoritmewet
"Er komt een algoritmewet. In deze wet worden waarborgen voor mensenrechten bij algoritmen verplicht. Het gebruik van afkomstgerelateerde kenmerken in algoritmen en risicoprofielen wordt verboden. Ook worden strenge eisen ingevoerd die verplicht stellen dat algoritmes op non discriminatoire wijze worden ontworpen, getest én gecontroleerd."
"Algoritmes worden transparant. Er komt een verplicht algoritmeregister, dat geldt voor zowel overheden als bedrijven die algoritmen inzetten."
Context
Zie boven.
Privacy
Naast algoritmes zet DENK ook stevig in op meer privacy, al is daar veel overlap in te vinden met algoritmes.
Sterker toezicht door de Autoriteit Persoonsgegevens
"De AP krijgt extra middelen, bredere bevoegdheden en diepgaande expertise op het gebied van kunstmatige intelligentie."
Context
Deze passage betekent zonder concrete toezeggingen weinig. De AP pleit sinds 2021 voor een budget van 100 miljoen euro, maar krijgt ongeveer de helft. In 2023 nam de Tweede Kamer alle conclusies van de parlementaire onderzoekscommissie naar de toeslagenaffaire over, waarin ook werd gepleit voor dit budget, maar de Kamer maakte daarna slechts beperkt extra budget vrij.
Betere bescherming privacy
"Wij willen inzetten op betere waarborgen van de online privacy. Dat betekent dat handel in persoonsgegevens aan banden wordt gelegd en de macht van de bigtech bedrijven Europees moet worden ingeperkt."
En verder
DENK heeft slechts twee punten staan die gaan over (digitale) veiligheid en over de economie. Ook is de partij tegen rekeningrijden.
Veilige infrastructuur
"Er moet meer geïnvesteerd worden in digitale veiligheid. We moeten ook inzetten op onafhankelijkheid van onze systemen van andere landen en grote bedrijven."
Context
Onbekend hoeveel DENK wil investeren en in welke specifieke sectoren; 'digitale veiligheid' is breed.
Ondersteunen mkb
"Wij willen extra ondersteuning voor kleine organisaties om hun digitale beveiliging op orde te krijgen. De overheid investeert in een veilige digitale infrastructuur en de bescherming van persoonsgegevens."
Context
Het Nederlands Digital Trust Center bestaat al en heeft als bestaansrecht het ondersteunen van het mkb als het gaat om hun digitale beveiliging.
Rekeningrijden
"Wij gaan geen rekeningrijden invoeren."
Forum voor Democratie
Forum voor Democratie is zeker sinds de coronacrisis een bepaalde weg ingeslagen die je duidelijk terugziet in het verkiezingsprogramma. Daarin springt één onderwerp er opvallend vaak bovenuit: de digitale euro. De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro. FvD heeft daar veel passages over in zijn programma staan en pleit in het verlengde daarvan voor het behoud van contant geld. Ook heeft de partij veel aandacht voor vrijheid op socialemediaplatforms en is zij tegen nieuwe QR-codes.
Het standpunt waar FvD het meest over schrijft is de Central Bank Digital Currency, ofwel de digitale euro. Ook pleit de partij voor meer acceptatie van cryptovaluta en voor het gebruik van contant geld. Dit zijn alle passages die daarover gaan.
Contant betalen
"Een land waar veiligheid en privacy hand in hand gaan. Waar je overal met cash kunt betalen en waar je in een dag een bankrekening kunt openen of een vergunning kunt aftikken. Waar supersnelle treinverbindingen (hyperloops) worden ontwikkeld."
Veiligheid
"Vrijheid beschermen: veiligheid op straat, privacy verstevigen en behouden van cash geld."
"Maar vrijheid vereist ook andere stappen: we moeten waken voor digitale surveillance. We gaan nooit akkoord met verplichte gezondheidsregistraties of de herinvoering van QR-codes. We zijn tegen CBDC in elke vorm. Een anti-censuurwet moet de vrije meningsuiting op het internet garanderen. En cash blijft altijd een wettig betaalmiddel, zonder opname-limieten."
Context
De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro.
Geen digitale euro
"We verzetten ons tegen de Digitale Euro (CBDC) en andere systemen die onze vrijheid beperken."
Digitale euro
"We verzetten ons altijd tegen de invoering van een digitale euro of welke Central Bank Digital Currency dan ook, zodat vrijheid en privacy behouden blijven."
Wettelijk recht op cashbetalingen
"We maken het wettelijk verplicht dat cash overal wordt geaccepteerd, zodat contant geld nooit kan verdwijnen."
Banken verplichten cash te faciliteren
"We verplichten banken om stortingen en opnames van contant geld altijd kosteloos en zonder beperkingen te faciliteren, zodat burgers vrij over hun eigen geld beschikken."
Afschaffen limiet op contante transacties
"We schaffen de 3000-limiet per contante transactie af en geven burgers het recht terug om onbeperkt cash op zak te houden."
Versoepeling regelgeving cryptocurrencies
"We versoepelen regels voor crypto- en blockchainbedrijven, zodat innovatie wordt gestimuleerd en financiële vrijheid wordt vergroot."
KYC sterk versoepelen
"We schaffen de WWFT af (criminelen gaan toch wel hun gang), zodat normale, onschuldige burgers niet als halve crimineel behandeld worden door hun bank."
Context
De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, afgekort de Wwft, verplicht banken vergaande controles toe te passen op 'verdachte' transacties. Banken hekelen die wet omdat ze veel geld kwijt zijn aan monitoring, en de meeste partijen vinden dat de wet is doorgeschoten. Dat heeft mede te maken met het feit dat de wet discriminatie of racisme in de hand kan werken, waar de Tweede Kamer sinds de toeslagenaffaire huiverig voor is.
Privacy, cash, crypto en digitalisering
"Privacy is een hoeksteen van een vrije samenleving. In de Nederlandse Grondwet is het briefgeheim vastgelegd (artikel 13), maar dit geldt formeel alleen voor telefoongesprekken en briefpost. Forum voor Democratie vindt dat dit recht in de moderne tijd ook moet gelden voor digitale communicatie tussen burgers. Iedereen moet vertrouwelijk en zonder toezicht of censuur kunnen communiceren, ook online. Juist in een samenleving waarin steeds meer informatie- uitwisseling digitaal verloopt, is bescherming van deze vrijheid onmisbaar. De afgelopen jaren heeft de overheid haar macht om burgers te volgen en te controleren steeds verder uitgebreid. De Sleepwet werd ondanks een afwijzend referendum doorgedrukt en er liggen plannen voor een Europese Digital ID en zelfs het registreren van biometrische data van internetgebruikers. Daarmee wordt anoniem gebruikmaken van het internet vrijwel onmogelijk gemaakt. Forum voor Democratie vindt anonimiteit een essentieel onderdeel van een vrije samenleving: het stelt burgers in staat ongeremd en in vrijheid kennis te vergaren, meningen te delen en zich te beschermen tegen machtsmisbruik. Daarom verzetten wij ons tegen deze voorstellen en willen wij de Sleepwet intrekken. Cash geld speelt daarnaast een cruciale rol in het behouden van individuele vrijheid en privacy. Toch wordt contant geld steeds verder ingeperkt door banken en overheid. Forum voor Democratie wil een wettelijk recht op cashbetalingen invoeren, banken verplichten om stortingen en opnames van cash geld kosteloos te faciliteren en het maximum van 3000 euro op contante transacties afschaffen. KYC-regelgeving, die gewone burgers behandelt als potentiële criminelen, moet worden hervormd en zwaar worden afgeslankt. Tegelijkertijd zien wij grote kansen in nieuwe technologische ontwikkelingen."
Cryptovaluta
"Cryptocurrencies en blockchain zijn innovaties die meer financiële vrijheid brengen, en kunstmatige intelligentie kan de overheid efficiënter maken. Zo kiezen we voor een toekomst waarin vrijheid en innovatie hand in hand gaan."
Geen Europese Digital ID
"We verzetten ons tegen een Europese digitale identiteit, zodat Nederlanders niet in een centraal controlesysteem terechtkomen."
Gedeeltelijk overlappend besteedt Forum voor Democratie aandacht aan privacy. Hieronder volgen de passages die daarop betrekking hebben.
Geen Europese Digitale Identiteit
"We accepteren geen Europese Digitale Identiteit."
UBO-register afschaffen
"We schaffen dit register af, zodat de bureaucratie wordt teruggedrongen en privacy voor ondernemers wordt gegarandeerd."
Grenscontrole
"We voeren flexibele grenscontroles in met moderne technologie en automatische controle op biometrische gegevens, zodat Nederlanders vrij kunnen reizen maar buitenlanders effectief gecontroleerd worden."
Context
Je kunt grenscontroles niet 'flexibel' doen: dit voorstel zou betekenen dat Nederlanders die van of naar Duitsland of België reizen, zichzelf met gezichtsherkenning of een vingerafdrukscan moeten identificeren aan de grens.
Biometrische registratie van remigranten
"We slaan biometrische kenmerken van remigranten op, zodat zij na terugkeer niet opnieuw naar Nederland kunnen komen."
Context
Dit is waarschijnlijk in strijd met de AVG en mogelijk met grondrechten.
Sleepwet
"Vrijheid vraagt ook om privacy. We verzetten ons tegen digitale surveillance, zoals de Sleepwet of Digital ID, en beschermen vrije meningsuiting met een anti-censuurwet. Cash blijft altijd een wettig betaalmiddel, zonder beperkingen, om anonieme transacties te garanderen. We omarmen innovatie van het financiële stelsel door cryptocurrencies te stimuleren met soepele regels."
Profileren bij opsporing
"We laten politie profileren op basis van statistisch relevante categorieën, zodat opsporing sneller en doelgerichter verloopt."
Context
Dit is een hondenfluitje voor etnisch profileren, iets dat ongrondwettelijk en onethisch is.
Anonimiteit op internet garanderen
"We maken anonimiteit de norm. We verzetten ons tegen verplichte identiteitskoppeling aan accounts, zodat iedereen zonder angst kennis kan vergaren en meningen kan uiten."
AVG afschaffen
"We schaffen de AVG af en vervangen die door duidelijke en praktische privacyregels, zodat privacy echt beschermd wordt zonder onnodige bureaucratie."
Context
De partij weidt niet uit over hoe een alternatief voor de AVG eruit moet zien of welke 'onnodige bureaucratie' het hier bedoelt.
Geen biometrische registratie van internetgebruikers
"We weigeren voorstellen om biometrische data van internetgebruikers op te slaan, zodat anonimiteit online gewaarborgd blijft."
Vrijheidswet invoeren
"We voeren een Vrijheidswet om in de toekomst onmogelijk te maken dat ooit nog lockdowns, avondklokken en QR-toegangsbewijzen kunnen worden ingesteld. Ook schaffen we de Pandemiewet af, zodat grondrechten nooit meer langs deze weg kunnen worden opgeschort."
Hervormen KYC-regelgeving
"We schrappen overbodige bureaucratie in klantcontroles van financiële instellingen, zodat burgers niet standaard als criminelen worden behandeld."
Context
Dit is hetzelfde als herziening van de Wwft
Digitale communicatie onder briefgeheim brengen
"Het briefgeheim, zoals vastgelegd in artikel 13 van de Grondwet, gaat ook gelden voor digitale communicatie, zodat e-mails en berichten dezelfde bescherming genieten als briefpost en telefoongesprekken."
Sleepwet intrekken
"We respecteren de uitslag van het referendum van 2017 en schaffen de Sleepwet af, zodat burgers niet structureel kunnen worden afgeluisterd."
Context
De Sleepwet is de herziening van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. De vraag in dat referendum was niet of de wet moest worden herzien, maar of die moest worden ingetrokken. Een meerderheid van 49,4 procent van alle stemmers was het daarmee eens.
Cookiewet afschaffen
"We schaffen de Cookiewet af, zodat burgers meer privacy en vrijheid terugkrijgen."
Context
Er is geen Cookiewet, er is alleen artikel 11.7a van de Telecommunicatiewet. Het is onduidelijk welk verband het afschaffen van die regel heeft met 'meer privacy terugkrijgen'. Cookieplaatsingen die met privacy en tracking te maken hebben, worden geregeld via de AVG.
Kunstmatige intelligentie
Forum voor Democratie heeft, in tegenstelling tot veel andere partijen, weinig standpunten rondom kunstmatige intelligentie in zijn programma.
AI voor onvervangbare banen
"Ook de opkomst van kunstmatige intelligentie maakt de herwaardering van vakmanschap urgent. Spoedig zal AI veel administratieve banen vervangen, maar voorlopig zien wij computers nog geen hamer vasthouden, geen lasnaad leggen of patiënt verzorgen."
Voorbereiding op de toekomst met AI
"We integreren nieuwe technologie en AI in beroepsopleidingen, zodat vakmensen leren werken met moderne tools en hun positie op de arbeidsmarkt wordt versterkt."
Breed gebruik van AI stimuleren
"We zetten kunstmatige intelligentie in binnen de overheid, zodat productiviteit stijgt en minder ambtenaren nodig zijn."
Bigtechbedrijven
FvD is, net als veel partijen, tegen de macht van grote techbedrijven, maar om andere redenen dan de rest. Vooral streng en, in FvD's ogen onrechtmatig, moderatiebeleid ligt bij de partij niet goed.
Big tech en de publieke ruimte
"Het internet begon ooit als een vrijplaats voor informatie-uitwisseling, zonder hiërarchie en zonder censuur. Iedereen kon deelnemen, nieuwe ideeën verspreiden en ongehinderd contact leggen. Inmiddels is dat ideaalbeeld ver te zoeken. Grote technologiebedrijven zoals Facebook, Google, Instagram en X hebben een semi-monopoliepositie opgebouwd. Hun platforms zijn zo dominant dat het oprichten van concurrerende alternatieven vrijwel onmogelijk is geworden. Daarmee zijn zij niet langer slechts private aanbieders, maar een wezenlijk onderdeel van de publieke ruimte geworden. Juist omdat zij de publieke sfeer domineren, is censuur door deze bedrijven onacceptabel. Als een uiting in Nederland niet strafbaar is, mag die ook niet verwijderd worden van online platforms of leiden tot sancties door een Big Tech-bedrijf. De overheid mag evenmin optreden als digitale censor of via de achterdeur druk uitoefenen op techbedrijven, zoals gebeurde in coronatijd. Forum voor Democratie pleit daarom voor een anti-censuurwet, afschaffing van de Cookiewet en herziening van de Digital Services Act. Daarmee beschermen we de vrijheid van meningsuiting en garanderen we dat het publieke debat breed en vrij kan worden gevoerd."
Context
'Censuur' betekent toezicht door overheden of kerkelijke organisaties. Verwijderen van content dat de algemene voorwaarden van een platform schendt, is geen censuur.
Social media erkennen als publieke ruimte
"We beschouwen social media-platformen als onderdeel van de publieke ruimte, zodat dezelfde vrijheden gelden als offline."
Moderatie
"We voeren een wet in die bepaalt dat Big Tech-bedrijven alleen strafbare uitingen mogen modereren, zodat legale meningen nooit worden verwijderd of onzichtbaar worden gemaakt."
Concurrentie met Big Tech mogelijk maken
"We zorgen voor wetgeving en voorwaarden die concurrentie bevorderen, zodat burgers alternatieven hebben en monopolies worden doorbroken."
Context
Er zijn al veel, ook Europese, alternatieven voor grote techbedrijven. Die worden vaak weinig gebruikt en zijn daarom weinig populair. Onduidelijk is welke wetgeving en voorwaarden FvD hier bedoelt.
En verder
Er zijn nog wat andere specifieke plannen die Forum voor Democratie wil uitwerken die niet onder bovenstaande categorieën vallen. Dat zijn de volgende.
Hosting van kindermisbruik
"We pakken hosting van kindermisbruik op Nederlandse servers keihard aan, zodat Nederland geen spil meer is in internationale netwerken."
Context
Achtereenvolgende kabinetten proberen al jaren op te treden tegen malafide hostingproviders die kindermisbruikmateriaal hosten. Er zijn in Nederland een handvol problematische hostingpartijen, die voor de grootste hoeveelheid meldingen zorgen. Eerdere ministers probeerden daar tegen op te treden met bijvoorbeeld een zwarte lijst van veelplegers, maar inmiddels erkent het ministerie ook dat het heel moeilijk is deze hosters te vervolgen.
Bodycams voor agenten
"We rusten agenten standaard uit met bodycams, zodat zij beschermd zijn tegen valse beschuldigingen. Beelden kunnen gebruikt worden voor dossieropbouw, opsporing en trainingsdoeleinden."
Aanpak cybercrime
"We vergroten de capaciteit voor de aanpak van cybercrime, zodat criminelen online geen vrij spel hebben."
Context
De partij schrijft niet hoe het dat wil doen of wat het hiermee bedoelt.
Geen overheidscensuur
"We verbieden de overheid om een 'Ministerie van Waarheid' in te richten en te bepalen wat 'desinformatie' is. Alleen community driven factchecks moeten toegestaan zijn."
Context
Onduidelijk waar FvD hier specifiek op doelt.
Overheidssystemen op orde brengen
"We dwingen de overheid haar digitale systemen zoals Belastingdienst en UWV te moderniseren, zodat ze eindelijk betrouwbaar functioneren."
Context
Het moderniseren van ict-systemen is zeker geen kwestie van onwil. Dwang gaat daar weinig aan verbeteren.
Glasvezel in heel Nederland
"We zorgen voor supersnel glasvezelinternet in het hele land, zodat de digitale economie en communicatie optimaal functioneren."
Context
Het is niet duidelijk hoe FvD een commerciële markt wil dwingen dit te doen.
Sterk investeren in cyber
"We investeren in cyberdefensie, zodat Nederland beschermd blijft tegen digitale dreigingen en koploper wordt op digitaal gebied."
Context
FvD laat haar programma niet doorrekenen door het CPB en zegt niet hoeveel en in welke terreinen het wil investeren.
GroenLinks-PvdA
GroenLinks-PvdA deed in 2023 voor het eerst als gezamenlijke partij mee aan de Nederlandse verkiezingen. Dat bleek een succes, want de partijen kregen 25 zetels in de Tweede Kamer. Ter vergelijking: bij de verkiezingen daarvoor wisten de partijen bij elkaar opgeteld 17 zetels te winnen. In de toekomst willen de partijen fuseren, maar dat is deze verkiezingen nog niet aan bod.
GL-PvdA schrijft niet veel punten over mobiliteit, maar heeft daar wel deze passages staan.
Mobiliteit
"De aansluiting van het hoofdrailnet met regionale netten moet naadloos zijn, verschillende check-insystemen horen daar niet bij."
Context
De verschillende check-insystemen van vervoerders zijn al jarenlang een onoplosbaar probleem. GL-PvdA schrijft niet wat het hier concreet mee wil doen.
Rekeningrijden
"Eerlijk betalen naar gebruik. We versnellen de invoering van betalen naar gebruik voor automobilisten."
Economie en bigtechbedrijven
Digitalisering in de economie krijgt in het verkiezingsprogramma van GL-PvdA vooral aandacht in de context van bigtechbedrijven, waar de partij van oudsher en ideologisch geen fan van is. Dit zijn de losse passages die daarover gaan.
Nationale Technologie Strategie
"De Nationale Technologie Strategie (NTS) nemen we als uitgangspunt en versterken we als basis voor nieuw industriebeleid."
Context
De Nationale Technologie Strategie is een plan uit 2024 en draait veel om het beschermen van bijvoorbeeld bedrijven als ASML.
Importverzekering
"Naast het verzekeren van export gaan we bedrijven helpen met het verzekeren van de import van strategische grondstoffen en sleuteltechnologieën."
Digitale autonomie en industriepolitiek in Europa
"Nederland kent veel innovatieve ICT-bedrijven, maar is toch afhankelijk van Amerikaanse en Chinese leveranciers. Samen met Europese partners maken we haast met het bouwen van Europese alternatieven en het stallen van data op Europees grondgebied. Voor het stellen van prioriteiten in het bouwen aan digitale autonomie, kiezen we een risico-gedreven aanpak, waarbij we de gehele technologiestack in samenhang benaderen. We ondersteunen initiatieven voor Europese chipfabrieken en sturen bij de Europese Commissie aan op publieke garanties, zoals bij het InvestEU- programma. In Nederland omarmen we het ecosysteem van innovatieve mkb'ers en stimuleren start-ups in de tech-sector. De Rijksoverheid investeert als grootste IT-afnemer van het land in Europese digitale diensten."
Europese actie en Big Tech
"Europa is te afhankelijk van Amerikaanse techgiganten. We bouwen hun macht af door te investeren in Europese digitale infrastructuur, een eigen Cloud en veilige AI. We lanceren een Civiel Techfonds om verantwoorde technologie aan te jagen en mensenrechtenorganisaties te steunen."
Opsplitsen bigtech en digitaks
"We pleiten voor het opknippen van Big Tech en een heffing op niet-Europese Big Tech-bedrijven. Online anonimiteit en vrije toegang tot informatie blijven we actief beschermen."
Context
Veel partijen pleitten jaren geleden nog actief voor een zogenaamde 'digitaks', maar GL-PvdA is nu nog maar een van de weinige partijen die daar iets over zegt.
Aanpakken marktmacht
"Dominante bedrijven mogen niet langer de vrije hand hebben in het opkopen van de concurrentie. Wij willen daarom een breed onderzoek naar het voorkomen van monopolies op Europese en nationale schaal."
Online haat
"Haat begint niet met het bekladden van een synagoge of moskee, of met het verbranden van een regenboogvlag of het mishandelen van een vrouw. Het begint met woorden. Sociale media bieden de voedingsbodem bij uitstek waar ontkiemend antisemitisme, moslimhaat, vrouwenhaat, discriminatie en racisme kunnen uitgroeien tot gewelddadige acties. In Europa geven we snel een vervolg op de Digital Services Act, zodat we online haat beter kunnen bestrijden"
Context
Onduidelijk wat 'een vervolg' op de DSA precies betekent. De partij weidt hier niet over uit.
Eerlijke bijdrage grote streamingdiensten
"Er komt een hogere investeringsverplichting voor buitenlandse streamingdiensten. Ook Big Tech bedrijven gaan onder deze investeringsverplichting vallen."
Context
Veel partijen pleitten jaren geleden nog actief voor een zogenaamde 'digitaks', maar GL-PvdA is nu nog maar een van de weinige partijen die daar iets over zegt.
Nepnieuws aan banden leggen
"Met Europese wetgeving als de Digital Services Act bestrijden we nepnieuws en desinformatie die via sociale media worden verspreid. Ook moeten er moderatieverplichtingen gelden."
Context
Overheidsinstellingen die bepalen wat nieuws is en wat niet, is in strijd met artikel 7 van de Grondwet, het recht van vrije pers. GL-PvdA geeft ook geen context over hoe het nepnieuws definieert of wie dit zou moeten bepalen.
Veiligheid en defensie
Veiligheid en defensie krijgen, zowel nationaal als internationaal, relatief veel aandacht in het programma. Dit is wat de partij erover schrijft.
ANPR-camera's
"Daarom breiden we het aantal permanente verkeerscamera's (ANPR) fors uit op zowel hoofdwegen als grensovergangen. Op die manier worden overtredingen meteen beboet en krijgt de politie meer lucht. De gegevens van alle camera's worden voortaan ingezet tegen de georganiseerde misdaad."
"Handhaving op kleinere verkeersovertredingen zoals dubbel parkeren wordt zoveel mogelijk geautomatiseerd door scanauto's."
Context
Dit heeft veel privacyimpact, maar daar zegt de partij niets over.
Wet seksuele misdrijven
"De nieuwe Wet seksuele misdrijven is een stap vooruit, maar verdient blijvende monitoring om recht te blijven doen aan slachtoffers. We monitoren de handhaving van online misbruik, dat toeneemt."
"Bij het beschermen van de nationale veiligheid hebben inlichtingen- en veiligheidsdiensten informatie nodig. Het verzamelen van inlichtingen gebeurt zo gericht mogelijk."
Context
Dit is zonder details een nietszeggende dooddoener, maar het zou kunnen wijzen naar bulkafluisteroperaties door de AIVD en MIVD, die al sinds 2015 onderwerp van discussie zijn.
Aanpak online misdaad en criminaliteit
"Online criminaliteit moet als 'high impact crime' kunnen worden geclassificeerd en behandeld. Zo blijven online misdrijven niet ongestraft. De daders van online haat en bedreigingen, de verspreiders van wraakporno, van kindermisbruikmateriaal en cyberoplichting eerder opgespoord en effectief aangepakt."
Context
High impact crime is jargon voor geweldsmisdrijven en grote misdaden. GL-PvdA geeft echter geen voorbeelden van wanneer cybercrime daaronder moet vallen; grote overtredingen kunnen ook zonder die classificatie worden bestraft.
Nationale veiligheidswet
"Er zijn nu veel diensten die zich bezighouden met nationale veiligheid. Om de werking van die diensten in onderlinge samenhang vast te leggen komt er een Nationale veiligheidswet. Daarin staan de taken, bevoegdheden en het toezicht van alle organisaties die zich bezighouden met nationale veiligheid in samenhang met elkaar. Naast de AIVD en MIVD zijn dat de NCTV en NCSC. De Nationale Veiligheidsraad wordt versterkt."
Enkelband
"Elektronische detentie mag door de rechter ook worden ingezet als hoofdstraf."
Anonimiteit slachtoffers
"We waarborgen de anonimiteit van slachtoffers in het strafproces beter."
Cyberveilige bedrijven
"Online misdaad richting bedrijven neemt toe, met vernietigende gevolgen bij oplichting, hacks of een ransomeware-aanval. We verhogen daarom het aantal Digitale Hulpverleners (DHV'ers) in Nederland."
Terrorismebestrijding via gerichte aanpak
"Bij de bestrijding van terrorisme ligt de nadruk op het verzamelen van inlichtingen uit menselijke bronnen en gerichte digitale surveillance in plaats van op massasurveillance. De inlichtingen- en veiligheidsdiensten zetten hun bevoegdheden gericht in en werken samen met andere toezichthouders in betrouwbare Europese landen."
Context
De herziening van de Wiv 2017 ging onder andere om de mogelijkheid voor de AIVD en MIVD om bulkoperaties op te zetten, al zetten de diensten die bevoegdheden relatief weinig in.
Beschermen mensenrechten, ook over de grens
"Met nieuwe Europese regelgeving voorkomen we de export van (AI)software in de surveillance- en defensie-industrie die bijdraagt aan mensenrechtenschendingen."
Bestrijden cybercrime
"Dagelijks zijn er slachtoffers van online oplichting, fraude, online shaming en het verspreiden van naaktfoto's. We realiseren in Europees verband een hulpknop op platforms die slachtoffers in één klik verwijzen naar hulp. Contentplatforms en internetproviders krijgen een meldplicht bij signalen van grooming of seksueel misbruik. Nationale autoriteiten moeten daarnaast meer middelen krijgen om online misbruik, bijvoorbeeld in de vorm van cyberpesten, deepfakes, doxing en online shaming aan te pakken. We verankeren het auteursrecht op eigen gezicht en stem, met uitzondering van satire."
Context
Er zijn veel partijen die pleiten om het auteursrecht toe te passen op biometrische gegevens, zoals de ChristenUnie, D66, NSC, de SGP, de SP, Volt en de VVD. Denemarken gebeurt dat al. Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Foort van Oosten (VVD) zei in september nog dat hij niets zag in zo'n plan. Experts betwijfelen of dat helpt bij het bestrijden van deepfakes.
Landelijke aanpak cyberveiligheid
"De politie krijgt meer capaciteit om criminaliteit in de digitale wereld aan te pakken. De overheid investeert in cyberverdediging om onze vitale infrastructuur te beschermen tegen cyberaanvallen. Bij kritieke bedrijven en organisaties voeren we regelmatig simulaties en trainingen uit, om voorbereid te zijn op grootschalige cyberaanvallen, storingen en noodsituaties waarbij digitale functies uitvallen."
Bescherming tegen cyberaanvallen
"We beschermen onszelf en onze infrastructuur tegen cyberaanvallen, desinformatie, spionage en sabotage."
Context
Onduidelijk hoe de partij dit wil.
Sterker sectoren
"We specialiseren in onze sterke sectoren. Voor Nederland betekent dit investeringen in maritieme en logistieke capaciteiten en de drone-, sensor-, cyber- en ruimtevaarttechnologie."
Kunstmatige intelligentie
Dit onderwerp krijgt in dit programma van GL-PvdA misschien wel het meeste aandacht. De partij zegt kansen te zien, maar is vooral kritisch op AI.
AI-besluiten
"Besluiten met grote impact mogen nooit volledig door een algoritme of AI worden genomen."
Geen discriminerende algoritmen en systemen
"We verbeteren het toezicht op hoe de overheid data gebruikt en privacy beschermt. Bestaande toezichthouders, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens, krijgen meer bevoegdheden, expertise en middelen om algoritmen en systemen te controleren op transparantie, uitlegbaarheid, proportionaliteit en discriminatie."
Context
De crux hiervan is juist hoeveel geld de AP extra moet krijgen. De AP pleit zelf voor 100 miljoen euro per jaar, een ruime verdubbeling van het huidige budget, maar krijgt dat al jaar op jaar niet van de Tweede Kamer.
Impactanalyse
"Overheidsorganisaties worden verplicht tot een impactanalyse op rechtsgelijkheid en grondrechten bij inzet van nieuwe technologie of data."
"De inzet van risicoprofielen op basis van afkomst, inkomen of postcod zoals bij de Toeslagenaffaire wordt verboden. Transparantie en uitlegbaarheid worden wettelijk verplicht bij iedere vorm van geautomatiseerde beoordeling."
"We breiden de capaciteit van het College voor de Rechten van de Mens uit, zodat het effectiever kan optreden tegen structurele ongelijkheid en digitale discriminatie."
Context
In haar eindrapport naar het toeslagenschandaal pleitte de parlementaire onderzoekscommissie al voor een uitbreiding van de capaciteit van niet alleen de AP, maar ook het CvdRM. De Tweede Kamer nam die conclusies eerder al unaniem over, maar maakte vervolgens minder extra geld voor de instanties vrij dan nodig is.
Waardevol werken met kunstmatige intelligentie
"We zetten samen met vakbonden in op fijner en efficiënter werken met AI, en platformwerkers hebben recht op sociale zekerheid."
Waardevol werken met kunstmatige intelligentie
"AI heeft ook gevolgen in de culturele sector. In de sector moet fair pay & fair practice de norm zijn. Subsidies moeten direct terechtkomen bij makers en uitvoerenden en we hebben aandacht voor de gevolgen van generatieve AI op het auteursrecht."
Waak voor de risico's van AI
"Naast de kansen van AI, zijn we ons bewust van de risico's. We verbieden riskante AI-systemen, zoals systemen voor realtime gezichts- of emotieherkenning. AI-gegenereerde content moet altijd als zodanig herkenbaar zijn, met duidelijke bronvermelding. Het verplicht afstaan van data voor het trainen van AI-modellen is niet toegestaan."
Bestrijd digitale beïnvloeding
"Sociale media worden misbruikt om mensen tegen elkaar op te hitsen en verkiezingen te beïnvloeden. Digitale beïnvloeding gebeurt door bots, AI-afbeeldingen en desinformatie en wordt gecoördineerd door kwaadwillende landen. We leren van andere EU-landen en eisen transparantie van techgiganten over hun algoritmen en verdachte campagnes. Altijd met respect voor de vrijheid van meningsuiting van privacy én personen."
Duurzame AI
"De digitale samenleving verbruikt veel stroom, vaak door onnodig AI-gebruik of door ict alsmaar te laten draaien. Tegelijkertijd kan digitalisering ook helpen om bedrijven duurzamer te maken. We verbreden het Actieplan Duurzame Digitalisering en leiden genoeg ict'ers op voor een groene digitale toekomst."
"De digitale samenleving verbruikt veel grondstoffen en stoot steeds meer CO2‚ uit. We sturen als overheid op circulariteit en efficiëntie. Wie hardware of media zoals films en videogames aanschaft, moet erop vertrouwen dat het blijvend bruikbaar is. We zetten ons in voor Europese regelgeving die modulaire en repareerbare hardware stimuleert en veroudering tegengaat."
Context
Het recht op reparatie werd in 2024 door de Europese Commissie vastgelegd, maar alleen in een richtlijn. Lidstaten kunnen op basis daarvan eigen wetgeving maken, maar ze kunnen daar (in tegenstelling tot een verordening) van afwijken. De Right to Repair-richtlijn gaat op 31 juli 2026 in.
Een eigen AI-fabriek en taalmodel
"We investeren in de komst van een AI- fabriek in Groningen, waar start-ups en overheden vrijuit kunnen experimenteren met nieuwe toepassingen. Dat gebeurt met respect voor het privacy- en auteursrecht, en met een eerlijke beloning van alle deelnemers."
"De digitale vooruitgang gaat razendsnel. We gebruiken AI in ons werk, betalen met onze telefoon en onderhouden online contact met vrienden en familie. Nieuwe technologieën helpen onze bedrijven om te groeien, zorginstellingen om goede zorg te leveren en overheden om meer diensten aan te bieden. Tegelijkertijd zijn er risico's. Misinformatie en nepvideo's verspreiden snel, hackers kunnen websites van banken of overheden platleggen, en niet iedereen komt mee in de digitale samenleving."
Algoritmes
"Daarom kiezen we in alles wat we doen voor verantwoordelijk gebruik en publieke controle. In een democratie moeten mensen zich vrij en veilig kunnen uitspreken, zonder dat het gesprek gestuurd wordt door onzichtbare algoritmes of de politieke agenda van buitenlandse techmiljardairs. We creëren eerlijke algoritmes, versterken onze veiligheid en investeren in kunstmatige intelligentie die bijdraagt aan de samenleving. Zo voorkomen we dat de ongelijkheid toeneemt en beschermen we onze vrijheden."
Onderwijs
GroenLinks-PvdA behandelt digitalisering in het onderwijs slechts kort, met deze passages.
Digitale lesmiddelen
"Leerlingen gebruiken alleen door school beheerde apparaten (geen privételefoons of apparaten) zodat scholen deze optimaal kunnen inrichten voor leren en lesgeven en de blootstelling aan sociale media en verslavende algoritmes kunnen beperken."
Leren over de digitale wereld
"Mediawijsheid en digitale geletterdheid worden een vast onderdeel van het onderwijscurriculum. Elke jongere moet voldoende geletterd en gecijferd het onderwijs verlaten. Kerndoelen zoals lezen, schrijven en kritisch nadenken mogen niet lijden onder het gebruik van AI. Plekken waar mensen heen kunnen om wegwijs te worden op het internet, zoals bibliotheken, krijgen toereikende financiering."
Een einde aan verslavende algoritmen
"Digitale diensten, zoals sociale media, worden bewust verslavend gemaakt. Zo vreten online platforms onze aandacht, verzamelen ze op grote schaal persoonlijke data en maken ze een verdienmodel van smartphoneverslaving. Dit heeft grote en negatieve gevolgen voor onze privacy, gezondheid, autonomie, het publieke debat en de democratie. We doorbreken het verdienmodel hierachter door een verbod op Europees niveau van gepersonaliseerde content en online tracking."
Jongeren in een digitale wereld
"Mediawijsheid helpt jongeren en ouders om verantwoord om te gaan met het internet. We zijn voor (gedifferentieerde) leeftijdsgrenzen voor sociale media die verslavende algoritmen gebruiken. Daarnaast voeren we een Digitale kijkwijzer in, net als de kijkwijzer voor series en films, inclusief adviezen voor schermtijd per leeftijdsgroep."
Context
Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Zorg
Ook over zorg schrijft de partij niet veel. Het gaat slechts om deze passages.
Spraakcomputers
"Brillen voor kinderen en spraakcomputers komen in het basispakket."
Digitale zorg ter verbetering, niet ter vervanging
"Digitale zorg kan van toegevoegde waarde zijn wanneer het de kwaliteit verbetert, patiënten meer regie geeft en zorgverleners ontlast. Voorwaarde is dat technologie veilig, toegankelijk en betaalbaar is en menselijk contact niet vervangt waar dat nodig en gewenst is. Monopolies van ICT- en hulpmiddelenleveranciers zorgen nu voor hoge kosten en belemmeren innovatie. GroenLinks-PvdA wil dat digitalisering werkt vóór mensen, niet voor winst."
Snellere uitwisseling van zorggegevens
"Zorgverleners moeten met instemming van de patiënt eenvoudig gegevens kunnen delen. Voor acute zorg van groot gezondheidsbelang krijgen zorgverleners inzage in informatie, tenzij men aangeeft toestemming te onthouden (opt-out)."
Overheid
Altijd makkelijk overstappen
"Het moet met één klik op de knop mogelijk zijn om over te stappen naar een nieuwe dienstverlener en al je data mee te nemen. Dataportabiliteit (het makkelijk verplaatsen van gegevens tussen diensten) wordt in Europa standaard voor online platforms. Dit zorgt voor keuzevrijheid en een eerlijke concurrentie op de digitale markt."
Context
Dataportabiliteit is al een verplichting onder de AVG, dus deze passage is overbodig.
Minister van Digitale Zaken
"De digitalisering gaan we centraal coördineren voor alle lagen van de overheid met een minister van digitale zaken. Om te functioneren als één digitale overheid, komt er een Digitale Comptabiliteitswet. Zo brengen we het overzicht en beheer van de overheids-ictop orde. Met een betere informatiehuishouding wordt de wettelijke deadline voor Woo-verzoeken vaker gehaald."
Context
De discussie over een ministerie van Digitale Zaken wordt al jaren gevoerd, maar bij deze verkiezingen is GL-PvdA een van de weinige partijen die daar openlijk voor pleit. Nederland heeft overigens wel een staatssecretaris voor Digitalisering, die onder de minister van Binnenlandse Zaken valt.
Publieke digitale ruimte
"Voor een goed functionerende democratie is een goede online publieke sfeer noodzakelijk. Daarom komt er meer aandacht voor een waardengedreven publieke digitale ruimte via alternatieve sociale media."
Context
Onbekend wat de partij hiermee bedoelt. Er zijn al veel alternatieve sociale media, zoals Mastodon, waar GroenLinks-PvdA amper actief is.
Democratisering van soft- en hardware
"Door middel van aanbestedingen en subsidies ondersteunen we de ontwikkeling van betrouwbare opensourcesoftware en -hardware met broncodes die iedereen kan controleren, aanpassen en verbeteren."
Context
De Nederlandse overheid heeft al jaren als officieel uitgangspunt dat opensourcesoftware de voorkeur heeft, al volgt het dat advies niet altijd.
Informatiepunten Digitale Overheid
"De Informatiepunten Digitale Overheid (IDO's) zijn ondergebracht bij bibliotheken en daarmee is het belang van bibliotheken aanzienlijk toegenomen."
Willekeur algoritmes
"Willekeur bij de overheid gaan we tegen, inclusief discriminerende algoritmen en systemen."
Offline overheid
"We leggen vast dat menselijk contact nooit helemaal mag worden vervangen door chatrobots, online formulieren of telefoonbandjes. Voor alle overheidszaken die burgers digitaal kunnen regelen, moet een volwaardig niet-digitaal alternatief bestaan. Er komt één loket waar je alle zaken met de overheid persoonlijk kan regelen."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
DigiD
"Digitalisering biedt veel kansen, maar alleen als iedereen meekomt. Toegang tot de overheid, zorg en onderwijs zit verstopt achter de DigiD-app, ingewikkelde websites en online formulieren. Alle overheidswebsites moeten toegankelijk zijn (A-status) en er moet altijd een niet- digitaal alternatief zijn voor contact met de overheid. We maken afspraken met telecombedrijven om internet voor iedereen betaalbaar te maken."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
En verder
De partij heeft nog een aantal andere punten die zich niet laten opdelen in categorieën. Dat zijn deze punten.
Journalistiek
"Programma's van algemeen belang, zoals nieuws, actualiteiten, belangrijke informatievoorzieningen, moeten snel vindbaar zijn op verschillende apparaten."
Context
Onduidelijk wat dit betekent.
Doorverkoop tickets
"We verbieden de bedrijfsmatige doorverkoop van tickets en we leggen de variabele ticketprijzen aan banden."
Effectieve handhaving en sterke toezichthouders
"We beschermen onze privacy en mensenrechten door meer middelen en bevoegdheden voor de Autoriteit Persoonsgegevens, de Autoriteit Consument en Markt en de algoritmetoezichthouder en faciliteren samenwerking met andere Europese toezichthouders."
Context
Er is geen algoritmetoezichthouder. Er is alleen een specifieke afdeling binnen de Autoriteit Persoonsgegevens die extra toezicht op algoritmes houdt. Ook is onbekend hoeveel GL-PvdA in de AP wil steken; juist daar zit de crux van deze stelling.
Bescherming van onze persoonsgegevens
"Binnen de EU pleiten we voor een verbod op de handel in persoonsgegevens en profielen. Bedrijven worden verplicht om zo min mogelijk gegevens te registreren van hun klanten. Wij waarborgen het digitaal briefgeheim en leggen het recht om digitaal privégesprekken te voeren via end-to-end encryptie wettelijk vast."
Cameratoezicht slachthuizen
"In slachthuizen komt verplicht cameratoezicht."
Context
Dit willen meer partijen, waaronder de Partij voor de Dieren.
Verantwoorde bouw van datacentra
"Zolang het nut en de noodzaak kan worden onderbouwd, is er ruimte voor nieuwe datacentra in Nederland. We stellen hierbij eisen aan duurzaamheid en de verdeling van ruimte."
Context
Natuurlijk worden er eisen gesteld, dat is logisch. De vraag is welke, maar daar weidt de partij niet over uit.
JA21
JA21 is een radicaalrechtse partij die momenteel slechts één zetel in de Tweede Kamer heeft, maar tijdens de verkiezingen mogelijk hoge ogen kan gooien. De partij staat momenteel hoog in de peilingen en schrijft in haar verkiezingsprogramma veel over klassieke rechtse thema's zoals veiligheid en ondernemerschap, waarvoor zij meer ruimte wil maken.
JA21 in het kort
StopApp tegen straatintimidatie
Minder regels en meer bijscholing voor ondernemers rondom AI
JA21 wil, net als de meeste partijen en specifiek de meeste rechtse partijen, fors investeren in veiligheid. Er moet volgens de partij bijvoorbeeld meer politie op straat aanwezig zijn, terwijl cameratoezicht juridisch minder belemmeringen zou moeten kennen.
Cameratoezicht
"Uitbreiding van het cameratoezicht, wegnemen van juridische belemmeringen voor het maken, opslaan en uitkijken van camerabeelden en fors investeren in geavanceerde surveillancetechnologie om drugssmokkel tegen te gaan."
Context
Op dit moment zijn er geen of nauwelijks juridische belemmeringen om cameratoezicht in te zetten om zware criminaliteit (zoals drugssmokkel) tegen te gaan. Onder de AVG is dat een gerechtvaardigd belang.
Privacy beroepscriminelen
"Beroepscriminelen privacy ontnemen."
Context
Onduidelijk wat de partij hiermee bedoelt.
Investeren in inlichtingen- en veiligheidsdiensten
"Fors investeren in inlichtingen- en veiligheidsdiensten."
Context
De partij zegt niet hoeveel.
NAVO-investering
"Cyberveiligheid is nationale veiligheid. Nederland is kwetsbaar. Een digitale aanval kan onze energievoorziening, havens of democratie platleggen. In NAVO-verband is daarom afgesproken dat 1,5% van het BBP moet worden geïnvesteerd in cyberveiligheid, kritieke infrastructuur en innovatie. JA21 staat achter deze afspraak en zet in op een stevige en centrale aanpak van deze investering onder één verantwoordelijk ministerie, met één vaste Kamercommissie, en onder scherpe toetsing op effectiviteit."
Cyberafschrikking
"Breid het Defensie Cyber Commando uit. Hack ons? Reken op een tegenactie."
Context
Het DCC heeft nu al de bevoegdheid om (terug) te hacken.
Verhoogde dijkbewaking
"Bij verhoogde dreiging moet vitale infrastructuur fysiek en digitaal actief worden bewaakt."
Economische weerbaarheid
"Cyberveiligheid als voorwaarde voor herindustrialisatie en strategische autonomie."
StopApp
"Verder uitrollen van het slachtofferdevice en de StopApp over heel Nederland, zodat slachtoffers van stalking, huiselijk geweld of seksuele straatintimidatie beter beschermd worden tegen daders."
"Meer blauw op straat. Dat betekent: de politiecapaciteit maximaal uitbreiden, maar ook efficiënter gaan werken. Dit willen we onder meer doen door te investeren in kunstmatige intelligentie (AI) en door agenten meer de ruimte te geven om te focussen op hun kerntaken."
Context
Onduidelijk wat JA21 precies bedoelt met 'investeren in AI' en hoe AI zou betekenen dat de politie efficiënter kan werken.
Verdediging
"Nederland moet zelfstandig in staat zijn haar burgers, grondgebied en vitale belangen te verdedigen te land, ter zee, in de lucht, in de ruimte, en in het cyberdomein."
Krijgsmacht
"De krijgsmacht moet op innovatieve wijze de laatste technologische ontwikkelingen toepassen in de organisatie, waaronder met de integratie van drones en AI."
De Rotterdamse StopApp om straatintimidatie tegen te gaan.
Kunstmatige intelligentie
De partij heeft relatief weinig standpunten over kunstmatige intelligentie in haar programma staan. JA21 wil in de enkele passages die hierover gaan vooral dat bedrijven AI gaan toepassen. Onder de categorie Zorg heeft de partij nog wel enkele opvattingen over AI.
AI in het bedrijfsleven
"De wereld verandert dankzij nieuwe technologie zoals kunstmatige intelligentie (AI) en opkomende robotisering in een razend tempo. Terwijl andere landen grote investeringen doen in digitalisering en kunstmatige intelligentie, dreigt Nederland achterop te raken. Het succes van ons bedrijfsleven hangt voor een groot deel af van of we meekomen op de digitaliseringsgolf, maar veel ondernemers worstelen nog met de digitale transitie. Tegelijkertijd groeit onze digitale afhankelijkheid van buitenlandse techbedrijven en staat onze arbeidsmarkt voor een omslag door automatisering en AI."
Meebewegen
"Digitalisering en kunstmatige intelligentie bieden enorme kansen voor onze economie, maar dan moet de overheid wel meebewegen en ondernemers de ruimte geven om te groeien en te innoveren. Nederland moet een topspeler worden op het gebied van technologie en heeft daartoe het potentieel."
AI in mkb
"Het gebruik van AI in de praktijk stimuleren, vooral in het mkb, door in te zetten op slimme data-analyse, automatisering en AI-oplossingen die ondernemers echt helpen. Aan ethische kaders hebben we niet genoeg, het uitgangspunt is productiviteit."
Zorgen voor digitale soevereiniteit
"Europa en Nederland mogen niet volledig afhankelijk zijn van Amerikaanse of Chinese techbedrijven. We investeren in strategische technologie en digitale veiligheid."
Economie
JA21 zet als radicaalrechtse partij veel in op vrijheid voor ondernemers en andere economische vrijheden.
Netcongestie
"Onze industrie beschermen door in te zetten op betaalbare en betrouwbare energie. We lossen netcongestie op en voorkomen dat bedrijven stilstaan omdat aansluiting op het stroomnet onmogelijk is."
Context
Zonder context of uitleg is de passage 'we lossen netcongestie op' nietszeggend.
Regels voor ondernemers
"Ondernemers de ruimte geven om voorop te lopen in digitalisering door eenvoudige en eenduidige regelgeving."
Context
De partij geeft geen voorbeelden van hoe regelgeving digitalisering nu in de weg zit.
Strategie
"Versnipperd beleid en talloze loketten voor bedrijven die willen digitaliseren voorkomen met een nationale strategie waarin het bedrijfsleven gezamenlijk optrekt met de overheid en kennisinstituten."
Digitale soevereiniteit
"Investeer in een nationale cloud onder Nederlandse wetgeving. Geen Amerikaanse of Chinese toegang tot onze data."
Investeren in digitale vaardigheden
"Onze arbeidsmarkt moet klaargestoomd worden voor de nieuwe digitale revolutie waar wij nu middenin zitten. Werknemers moeten bijblijven."
R&D
"Innovatie stimuleren door bedrijfskosten voor R&D direct aftrekbaar te maken, wat een impuls geeft aan innovatie en investeringen in onderzoek en ontwikkeling."
Zorg
Ook als het over zorg gaat, wil JA21 vooral inzetten op kunstmatige intelligentie.
Digitale therapie
"Betere inzet van digitale therapieën en vroegtijdige interventies."
AI
"Van kunstmatige intelligentie wordt veel verwacht. In rap tempo worden de AI-applicaties in de Nederlandse samenleving gebruikt. De potentie lijkt enorm. Voor inzet in de zorg is een nationale aanpak nodig. JA21 onderschrijft dit, maar dit zal niet voldoende zijn. Grootschalige inzet van kunstmatige intelligentie (AI) in de zorg vraagt een cultuuromslag binnen instellingen die in veel gevallen nog erg behoudend acteren. JA21 wil van instellingen verlangen dat zij aantoonbaar kennis verwerven op bestuursniveau en concreet beleid maken. Huisartsen en thuiszorg zullen vanuit hun koepels ondersteund moeten worden. Deze koepels dienen deze verantwoordelijkheid op zich te nemen."
AI omarmen
"AI actief omarmen en kennis van AI op bestuursniveau vergroten."
AI tegen zorgkosten
"AI en innovatie prioriteren om toekomstige stijgingen van zorgkosten op te vangen."
Context
Onduidelijk welke relatie JA21 precies ziet tussen AI en de stijging van zorgkosten.
En verder
Dit zijn de andere punten waar JA21 iets over schrijft, maar die niet in een andere passage passen. Het gaat om rekeningrijden en de digitale euro.
Rekeningrijden
"Ter vermijding van enig misverstand: JA21 is beslist tegen een kilometerheffing of spitsheffing."
Digitale euro
"Geen invoering van een digitale euro en geen digitale Europese identiteit."
Context
De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro.
NSC
Tsja, NSC ... Je kunt een boek schrijven over de astronomische opkomst en vervolgens even zo astronomische neergang over Nieuw Sociaal Contract, de partij van Pieter Omtzigt die ooit op 40 zetels peilde en die nu mogelijk helemaal verdwijnt uit de Tweede Kamer. Dat boek hoeven wij gelukkig niet te schrijven; wij kijken alleen maar naar alle digitaliseringsstandpunten. De partij mag dan nagenoeg verdwenen zijn, ideeën heeft het genoeg, ook op dit gebied. En dat begint, natuurlijk, met een passage over 'goed bestuur'.
NSC in het kort
Strenge regels rondom besluitvormingsalgoritmes
Overheid moet software opensource en Europees aanbesteden
NSC was met name opgericht om 'goed bestuur' in Den Haag terug te brengen. Het is niet aan ons om te duiden of dat is gelukt of niet, maar in ieder geval krijgt het onderwerp nog steeds veel aandacht in het verkiezingsprogramma. Dit zijn alle passages daarover.
Weerbare samenleving
"We grijpen deze kans aan om de samenleving sterker te maken door 1 miljard te investeren in een weerbare samenleving. Denk aan onderlinge (buren)hulp, burgersteunpunten, zorgnetwerken en cyberveiligheid."
Offline overheid
"Een betrouwbare uitvoering is essentieel voor het functioneren van de sociale zekerheid. Burgers moeten bij elk besluit (beschikking) van de overheid recht hebben op persoonlijk contact met de overheid, per e-mail, telefonisch of in persoon, inclusief een duidelijke toelichting. De huidige praktijk laat zien dat een fatsoenlijke behandeling van burgers lang niet altijd vanzelfsprekend is."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
Risicoprofilering
"Het beleid in Den Haag steunt te veel op een modellenwerkelijkheid waardoor besluiten objectiever lijken dan ze zijn. Modellen speelden een dubieuze rol in zowel de stikstofcrisis, de gascrisis, het toeslagenschandaal als in de coronacrisis. Ook worden modellen te pas en te onpas gebruikt om het effect van fiscale regelingen op het gedrag van burgers te voorspellen. We willen daarom een verplichte wetenschappelijke standaard voor het gebruik van modellen en algoritmen door de overheid. Deze standaarden moeten openbaar en navolgbaar zijn. Algoritmische risicoprofilering moet periodiek onderworpen worden aan een kritische kwalitatieve en kwantitatieve toets om te voorkomen dat mensen gediscrimineerd worden of ten onrechte als fraudeur worden aangemerkt. Vastlegging in het algoritmeregister wordt verplicht."
"Het Inlichtingenbureau (IB) koppelt gegevens van overheidsinstanties om gemeenten te helpen bij het opsporen van uitkeringsfraude, maar valt buiten directe democratische controle. Deze ondoorzichtige positie past niet bij de norm van een betrouwbare en verantwoordbare overheid. Daarom wordt het Inlichtingenbureau omgevormd tot een publieke uitvoeringsorganisatie onder het Ministerie van Sociale Zaken, met duidelijke toezichtstructuren en publieke verantwoording over het gebruik van algoritmen en modellen."
Context
Het 'inlichtingenbureau' bestaat niet meer: dat is inmiddels het Bureau InformatieDiensten of BID.
De organisatie is inderdaad een private stichting die weliswaar werk uitvoert voor het ministerie van SZW, maar daar niet bestuurlijk onder valt. De controle wordt nu gedaan door onder andere de Inspectie SZW, maar dit is een duidelijke verbetering voor het functioneren van de stichting.
Toegang tot gegevens
"We geven burgers volledig digitaal toegang tot hun (fiscale) gegevens, zodat zij weten wat de overheid allemaal over hen bewaart. De overheid moet ervoor zorgen dat de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) wordt nageleefd op een manier die recht doet aan de belangen van burgers. In de praktijk zien we dat de overheid te vaak doorschiet naar twee uitersten: of ze schendt de privacy van burgers, of ze past de privacyregels zo rigide toe dat burgers daardoor worden geschaad."
Context
Burgers hebben onder de AVG al inzagerecht op hun gegevens.
Digitale overheid
"De digitale overheid moet richting de burger meer als één overheid functioneren. Dit vereist meer holistische aansturing, minder verkokering en minder bureaucratie. We pleiten daarom voor een Ministerie van Digitale Zaken en Staatsmodernisering naar Duits voorbeeld."
Context
De discussie over een ministerie van Digitale Zaken wordt al jaren gevoerd, maar bij deze verkiezingen is NSC een van de weinige partijen die daar openlijk voor pleit. Nederland heeft overigens wel een staatssecretaris voor Digitalisering, die onder de minister van Binnenlandse Zaken valt.
Offline overheid
"Om de wirwar van digitale overheidsdienstverlening overzichtelijker en toegankelijker te maken, moeten burgers de overheid kunnen benaderen via één online overheidsportaal, naar het Deens model. Ook fysieke contactmogelijkheden op gemeentehuizen en informatiepunten in openbare bibliotheken moeten beschikbaar zijn en blijven. We moeten voorkomen dat de overheid zich achter een digitale muur verschuilt en niet langer zichtbaar en benaderbaar is."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
Data van overheid
"Als het gaat om gegevensuitwisseling binnen de overheid, moet er meer vanuit het belang van de burger gedacht worden. Dat betekent dat proactieve gegevensdeling mogelijk moet zijn als het mensen helpt of de samenleving aantoonbaar veilig houdt. Uiteraard moeten we zeer terughoudend zijn als het gaat om het volgen of profileren van individuen. Bij gevoelige data behoort zoveel mogelijk gebruik te worden gemaakt van privacybevorderende technologie."
Overheidssystemen
"De vele onderliggende ICT-problemen binnen de overheid moeten integraal en met grote urgentie worden opgepakt. Om de systemen van overheidsinstellingen meer op elkaar aan te laten sluiten, moet er (verplicht) meer gebruik gemaakt worden van generieke digitale infrastructuur en open standaarden."
Context
De Nederlandse overheid heeft al als uitgangspunt zoveel mogelijk open standaarden te gebruiken.
Estland
"De overheid moet zorgvuldiger met privacygevoelige gegevens van burgers omgaan. Het uitgangspunt wordt dat deze slechts eenmaal worden opgeslagen (het 'once-only'-principe) naar Ests voorbeeld. Wanneer een persoon/bedrijf/instantie deze gegevens wil opvragen, wordt de zoekvraag geregistreerd en gemeld bij de burger. Burgers kunnen dan zien wie hun data gebruikt en er eventueel een klacht over indienen."
Lokale opslag
"Om onze overheidsgegevens beter te beschermen, moet de overheid weten waar de digitale infrastructuur staat, wie de eigenaar is en hoe data worden beveiligd en hierop ook toezicht houden. Gevoelige overheidsdata worden zo veel mogelijk lokaal opgeslagen. Voor het delen en verhandelen van deze data tussen verschillende overheidsorganisaties moeten strenge regels gelden."
Aanbestedingen
"Onze overheid moet niet vanuit het buitenland met één decreet digitaal kunnen worden platgelegd. De risicovolle afhankelijkheid van de Nederlandse overheid van de Amerikaanse cloud moet daarom met spoed worden afgebouwd. In ICT-aanbestedingen moet onze digitale autonomie zwaarder meewegen. Er moet meer gebruik worden gemaakt van lokale en Europese (cloud)oplossingen, in lijn met de voorstellen uit onze initiatiefnota 'Wolken aan de horizon'."
"De uitvoering is steeds meer gedigitaliseerd en het is ingewikkeld om de technologische doorwerking van wetgeving en beleid te overzien. Daarom wordt binnen de Tweede Kamer een Bureau voor Technologie opgericht ter ondersteuning van de wetgevende en controlerende taak. We moeten voorkomen dat de overheid data van onze burgers voedt aan de tech-reuzen omdat zij hun AI-modellen daarop trainen. De overheid moet wanneer het nuttig is zeker gebruik maken van AI-toepassingen, maar hierbij omwille van de veiligheid en privacy bij voorkeur kiezen voor soevereine of lokaal draaiende AI-modellen."
Financiering Autoriteit Persoonsgegevens
"Burgers staan nog te vaak machteloos tegen AI-toepassingen die een grote impact hebben op hun persoonlijke levenssfeer. Er moet strengere handhaving zijn op de bestaande regels. Zo mogen er geen camera's met gezichtsherkenning in de openbare ruimte of in supermarkten hangen. Dit vereist voldoende financiering van toezichthouders zoals de Autoriteit Persoonsgegevens."
Context
Deze passage betekent zonder concrete toezeggingen weinig. De AP pleit sinds 2021 voor een budget van 100 miljoen euro, maar krijgt ongeveer de helft. In 2023 nam de Tweede Kamer alle conclusies van de parlementaire onderzoekscommissie naar de toeslagenaffaire over, waarin ook werd gepleit voor dit budget, maar de Kamer maakte daarna slechts beperkt extra budget vrij.
Fysiek stemmen
"Hoewel digitaal stemmen tijdens verkiezingen makkelijk lijkt, is het niet voldoende te beveiligen zonder het stemgeheim aan te tasten. Ook kan buiten het stemhokje druk worden uitgeoefend om een bepaalde stemkeuze te maken. Daarom blijven we in Nederland fysiek stemmen."
Context
Dat klopt. Digitaal stemmen kan niet veilig én anoniem tegelijk.
Beveiliging en defensie
Binnenlandse veiligheid en internationale defensie krijgt ook veel aandacht in het NSC-programma. Dit zijn de passages die daarover gaan.
Cyberveiligheid
"Nederland is digitaal te kwetsbaar voor cyberaanvallen door hackers. De cyberweerbaarheid van ons land moet omhoog. We voeren de Cyberbeveiligingswet en de Wet Weerbaarheid Kritieke Entiteiten snel in om duidelijke cybersecuritykaders voor de overheid en de vitale sector vast te stellen. Ook moet er meer ruimte zijn voor innovatie op het vlak van cybersecurity."
Context
De Cyberveiligheidswet, die de NIS2-richtlijn moet omzetten naar nationale wetgeving, ligt op dit moment bij de Tweede Kamer.
Infrastructuur
"We beschermen onze belangrijke infrastructuur en willen niet meer afhankelijk zijn van andere landen, vooral op cruciale onderdelen zoals de cloud."
Crisiscommunicatie
"Crisiscommunicatie is essentieel in tijden van nood. Het Waarschuwings- en Alarmeringssysteem (WAS-palen) blijven in stand naast NL-Alert. Ook heeft het grote prioriteit om de problemen van C2000 aan te pakken zodat de hulpdiensten gegarandeerd veilig en betrouwbaar onderling kunnen communiceren."
Context
WAS-palen is in de volksmond het luchtalarm. Het eerdere kabinet besloot eerder die uit te faseren en alleen nog in te zetten op NL-Alert.
Het C2000-systeem van crisisdiensten is naar verwachting 31 oktober verbeterd. Dat is al lang bezig.
Amerikaanse tech
"Nederland is nu te afhankelijk van Amerikaanse technologie. Voor onze weerbaarheid is het noodzakelijk dat we een hogere mate van digitale autonomie bereiken, vooral op cruciale onderdelen als cloud-infrastructuur. We hebben al verschillende voorstellen gedaan in onze initiatiefnota 'Wolken aan de horizon' en gaan deze uitvoeren."
"Er komt een verbod op kill switches bij (consumenten)apparatuur zoals zonnepanelen, laadpalen en warmtepompen, zodat deze niet vanuit het buitenland uitgeschakeld kunnen worden en zo een black-out veroorzaken."
Context
Het is maar de vraag wat dit betekent voor netbeheerders, die dergelijke kill switches gebruiken om het elektriciteitsnet te beheren.
Opslagplekken
"Elk systeem dat verbonden is met internet is in principe hackbaar. Daarom moeten er niet-digitale opslagplaatsen zijn voor zeer gevoelige gegevens zoals biometrie voor paspoorten. Deze gevoelige gegevens moeten decentraal worden opgeslagen in fysieke kluizen."
Digitale infrastructuur
"Om onze overheidsgegevens beter te beschermen, moet de overheid weten waar de digitale infrastructuur staat, wie de eigenaar is en hoe data worden beveiligd en hierop ook toezicht houden. Gevoelige overheidsdata worden zoveel mogelijk lokaal opgeslagen. Voor het delen en verhandelen van deze data tussen verschillende overheidsorganisaties moeten strenge regels gelden."
Quantumcomputer
"Experts waarschuwen dat een krachtige quantumcomputer straks onze huidige encryptie kan breken, met grote risico's voor overheidsdata en vitale systemen. De overheid moet snel overstappen op quantumveilige cryptografie, met prioriteit voor verouderde en vitale systemen."
Context
'Overstappen op quantumveilige cryptografie' is makkelijk gezegd, maar moeilijk zonder concrete plannen.
Offensief cyberprogramma
"Moderne oorlogsvoering stelt nieuwe eisen aan Defensie. Nieuw Sociaal Contract zet daarom in op een daadkrachtige cyberstrategie. We vergroten de capaciteit van het Defensie Cyber Commando en investeren in een offensief cyberprogramma. Alleen met deze inzet kan Nederland zich effectief verdedigen én actief optreden tegen digitale dreigingen."
Context
Nederland, specifiek het DCC, heeft al een offensief cyberprogramma.
Cybercrime
"Burgers en bedrijven worden steeds vaker geconfronteerd met ingrijpende vormen van cybercrime, zoals oplichting via QR-codes op Whatsapp en ransomware-aanvallen. We maken daarom werk van betere digitale opsporing en zetten daarnaast actiever en creatiever in op het verstoren van het verdienmodel en het afpakken van crimineel vermogen."
Context
Onduidelijk wat de partij bedoelt met 'verstoren van het verdienmodel'.
Hostingproviders
"Malafide webhosters (en zogeheten resellers) die als verdienmodel hebben om illegale en criminele inhoud in de lucht te houden, worden aangepakt en geweerd van Nederlandse datacentra."
Context
Achtereenvolgende kabinetten proberen al jaren op te treden tegen malafide hostingproviders die kindermisbruikmateriaal hosten. Er zijn in Nederland een handvol problematische hostingpartijen, die voor de grootste hoeveelheid meldingen zorgen. Eerdere ministers probeerden daartegen op te treden met bijvoorbeeld een zwarte lijst van veelplegers, maar inmiddels erkent het ministerie ook dat het heel moeilijk is deze hosters te vervolgen.
Digitale weerbaarheid
"Nederlandse ondernemers moeten ondersteund worden in het bevorderen van hun digitale weerbaarheid. Dit vereist dat er binnen de overheid één centrale cyberautoriteit als coördinator en aanspreekpunt fungeert, in plaats van de versnipperde verantwoordelijkheid nu."
Context
In feite is het Digital Trust Center dit nu al, maar het klopt dat er veel instanties met dit onderwerp bezig zijn.
Digitale criminaliteit
"De criminaliteit verschuift van de echte wereld naar de digitale wereld. Steeds vaker worden strafbare feiten gepleegd via internet, zoals phishingmails, diefstal van klantgegevens en dreigen met het publiceren van illegaal verkregen foto's. We willen dat er meer wordt geïnvesteerd in de aanpak van digitale criminaliteit en strafbare feiten via internet en e-mail. Politie en justitie moeten ruimere mogelijkheden krijgen om criminaliteit te kunnen aanpakken en de schade daarvan te beperken. Ook moet meer worden ingezet op slachtofferpreventie en moeten de huidige (privacy gerelateerde) belemmeringen voor het vroegtijdig waarschuwen van slachtoffers zo veel mogelijk worden weggenomen."
Websites offline halen
"Soms wordt buiten het strafrecht meer opgelost. Bij online fraude kan sterker worden ingezet op het verstoren van criminele infrastructuur, zoals het uit de lucht halen van websites. Ook bij cybercrime zijn digitale tegenmaatregelen, zoals hackbacks en uitbreiding van cybercapaciteit, vaak effectiever dan klassieke opsporing"
Onderwijs
Dit zijn alle passages over onderwijs in het NSC-programma die raakvlak hebben met digitalisering.
Smartphoneverbod
"Om kinderen te helpen zich te concentreren, bepalen scholen zelf dat mobiele telefoons en andere digitale communicatieapparatuur op school alleen zijn toegestaan als deze nodig zijn voor de les."
DUO-app
"Een DUO-app moet studenten direct inzicht geven in hun leenbedrag en wat dit betekent voor toekomstige terugbetaling. Zo verbeteren we de voorlichting over studieleningen en helpen we studenten bewustere financiële keuzes te maken."
Context
Studenten hebben via de website van DUO al inzicht in hun leenbedrag. Het enige verschil is dat NSC hier ook een app voor wil bouwen.
Digitale vaardigheden
"Al vanaf de basisschool moet er aandacht zijn voor digitale vaardigheden. Ook voor volwassenen en bedrijven moet educatie beschikbaar zijn, onder meer via openbare bibliotheken, om de digitale vaardigheden te vergroten."
Zorg
Dit zijn alle passages over zorg in het NSC-programma die raakvlak hebben met digitalisering.
Ict en zorg
"Voor innovaties die de zorg aantoonbaar kwalitatief verbeteren en goedkoper maken moet sneller structurele financiering komen. Goede ICT en technologie moeten ruim baan krijgen, waarbij duidelijk moet zijn wie deze ICT-voorzieningen en technologie financiert. Belangrijk is dat de eindgebruiker, de patiënt en/of zorgprofessional, wordt betrokken bij de ontwikkeling van innovaties. Daarbij moet de beveiliging van de ICT-voorziening optimaal zijn."
Patiëntendossier
"We willen een landelijk, veilig en toegankelijk patiëntendossier voor iedere zorgverlener, altijd beschikbaar, met toestemming van de patiënt. Zo voorkomen we dubbel werk, fouten en onnodige vertraging. De koppeling van patiëtgegevens moeten optimaal beveiligd worden tegen cyberaanvallen. Terughoudend zijn we bij opvraag van patiëntgegevens door instanties zoals de Nederlandse Zorgautoriteit."
Seniorenwoningen
"Het is nodig om meer geschikte seniorenwoningen te bouwen met voorzieningen zoals ICT, domotica en nabije zorg, waarin senioren zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen"
Context
De partij wijdt niet uit over wat voor soort ict en domotica. Veel partijen, ook maatschappelijke, noemen wel vaker zaken als slimme camera's of apparaten die bijvoorbeeld kunnen detecteren wanneer iemand valt, maar zulke oplossingen zijn er al honderden via commerciële partijen.
Kunstmatige intelligentie
De NSC heeft ook veel aandacht voor kunstmatige intelligentie, vaak in de context van besluitvormingsalgoritmes die ten grondslag lagen aan de toeslagenaffaire. Daar werd juist NSC-oprichter Pieter Omtzigt zo groot mee.
Algoritmische besluitvorming
"Het gebruik van algoritmen en automatische beoordelingen kan leiden tot ernstige en onherstelbare fouten. We komen met een verplichte wetenschappelijke standaard voor het gebruik van modellen, rekeninstrumenten en algoritmen door de overheid. Deze standaard moet openbaar en navolgbaar zijn. Daarbij moet duidelijk zijn wat het toepassingsbereik is, of het instrument correct binnen dat bereik wordt gebruikt en of voldoende wordt gelet op de statistische en methodologische beperkingen. Algoritmische risicoprofilering moet periodiek onderworpen worden aan een kwalitatieve en kwantitatieve toets om te voorkomen dat mensen gediscrimineerd worden of ten onrechte als fraudeur worden aangemerkt. Vastlegging in het algoritmeregister wordt verplicht."
"We pleiten voor een verplichting op Europees niveau voor ontwikkelaars van kunstmatige intelligentie om zichtbare en onzichtbare watermerken toe te voegen wanneer hun software wordt gebruikt om bestaande mensen na te bootsen."
Context
Bedrijven zoals OpenAI en Google hebben nu al tools om watermerken toe te voegen aan AI-materiaal, maar dat is nog op vrijwillige basis.
Bigtechbedrijven
"Grootschalige privacyschendingen van groepen burgers door tech-reuzen en de online advertentie industrie zijn een grove en bewuste schending van de grondrechten. We vinden dat er een wettelijke basis moet komen om deze bedrijven via het strafrecht aan te pakken."
Context
Je kunt tracking in advertenties zeker zien als privacyschending, maar er is doorgaans wel een juridische basis voor via bijvoorbeeld de (bestuursrechtelijke) AVG. Als die er niet is, kan via de AVG worden opgetreden.
AI-verordening
"We steunen de vereenvoudiging van digitale wetgeving in de EU, zoals de AI-verordening, om bureaucratie te schrappen en het Europees verdienvermogen te versterken. Dit mag geen afbreuk doen aan de bescherming van privacy en menselijke waardigheid van burgers."
AI-faciliteit
"Er wordt een Nederlandse AI-faciliteit in Groningen gebouwd. Dit moet leiden tot een ecosysteem waarop bedrijfsleven, wetenschap en overheid zo zijn aangesloten dat het bijdraagt aan de brede welvaart van de regio. We ondersteunen daarnaast de ontwikkeling van GPT-NL als Nederlands taalmodel."
"We steunen Europese initiatieven om wettelijk het verslavende ontwerp van sociale mediaplatforms aan banden te leggen. We maken het reguleren van aanbevelingsalgoritmes op zeer grote sociale mediaplatforms tot een Europese prioriteit. Deze algoritmes moeten transparant zijn en geoptimaliseerd worden met het oog op mentale gezondheid van gebruikers, in plaats van maximale schermtijd."
AI-fabriek
"We steunen de oprichting van een AI-fabriek in Groningen die rekenkracht, data en talent beschikbaar maakt voor het mkb en strategische sectoren. We staan achter de ontwikkelingen van de Einstein telescoop in Limburg als motor voor economische groei en internationale samenwerking in de regio."
In het hoofdstuk over digitalisering staan er in het NSC-programma meerdere zaken die overlap hebben met bijvoorbeeld AI of de economie, maar ook onderstaande passages.
Zeggenschap over data
"We hanteren het principe dat de burger zo veel mogelijk zeggenschap moet krijgen over de data die over hem of haar worden verzameld en verwerkt. Daarom willen we verkennen of er bij digitale dienstverlening gebruikgemaakt kan worden van een persoonlijke digitale kluis die de burger zelf beheert. Dit levert mogelijk zowel een betere waarborg van de privacy als een betere informatie uitwisseling tussen burger en dienstverlener op."
Context
In Vlaanderen gebeurt dit ook al; daar hebben burgers ook een 'digitale kluis', die door Microsoft wordt gemaakt op basis van de Solid-standaard.
Auteursrecht op gezicht
"Steeds meer mensen hebben er last van dat hun gelijkenis door middel van AI wordt misbruikt voor deepfake-porno, om desinformatie te verspreiden en om anderen online op te lichten. Dit probleem moet effectief worden aangepakt. Het maken en verspreiden van deepfakes wordt strafbaar gesteld via het auteursrecht, met een verplichte snelle verwijdering van dit materiaal."
Context
Er zijn veel partijen die pleiten om het auteursrecht toe te passen op biometrische gegevens, namelijk de ChristenUnie, D66, GroenLinks-PvdA, NSC, de SGP, de SP, Volt en de VVD. In Denemarken gebeurt dat al. Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Foort van Oosten (VVD) zei in september nog dat hij niets zag in zo'n plan. Experts betwijfelen of dat helpt bij het bestrijden van deepfakes.
Chatcontrole
"Burgers moeten onderling vertrouwelijk kunnen communiceren zonder vrees voor massasurveillance vanuit de overheid. De overheid mag geen chatcontrole invoeren waarbij achterdeurtjes in communicatiediensten ingebouwd worden om end-to-end-encryptie te omzeilen."
"Nieuw Sociaal Contract is voorstander van een minimumleeftijd van 12 jaar voor smartphones en van 15 jaar voor sociale media, zodat kinderen stabiel en gezond op kunnen groeien. Er wordt een privacy-vriendelijke en betrouwbare online leeftijdsverificatie ingevoerd om minderjarigen te beschermen tegen online gokken, alcoholverkoop en pornografie. Deze wordt niet gekoppeld aan een aparte digitale (Europese) identiteitskaart."
Context
Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Sporen wissen
"We willen dat jongeren op hun 18e vanuit de overheid de mogelijkheid krijgen om kosteloos al hun online sporen te wissen, als uitwerking van het wettelijk recht op vergetelheid. Deze en andere aanbevelingen uit de initiatiefnota 'De rode knop' worden opgevolgd."
"De eenzaamheid onder jongeren is een groot samenlevingsprobleem. We stimuleren gemeentes om te investeren in fysieke ontmoetingsplekken als alternatief voor online omgevingen."
Economie
De volgende passages gaan specifiek over economie en digitalisering.
Recht op offline zijn
"Vanwege de digitalisering zijn werk en privé de afgelopen jaren voor veel mensen steeds moeilijker te scheiden. Een werknemer krijgt (uitzonderingen daargelaten) het recht om buiten werktijd niet door zijn werkgever gestoord te worden."
AI en arbeid
"We voorzien dat de doorontwikkeling van kunstmatige intelligentie (AI) grote en onzekere effecten zal hebben op de arbeidsmarkt, zowel in positieve als in negatieve zin. Bedrijven moeten gestimuleerd worden om hun personeel bij te scholen zodat zij wendbaar met deze veranderingen om kunnen gaan."
Eurostack
"We moeten de digitale markt versterken in Nederland en in Europa, zeker wat betreft de onderdelen waar we een zwakkere positie hebben, zoals cloudtechnologie. We ondersteunen het EuroStack initiatief om meer Europese digitale technologie te ontwikkelen."
"We dragen zorg voor de aanleg en het onderhoud van onze digitale infrastructuur. Datacentra moeten passen in het landschap en er moet slim omgegaan worden met energietoevoer en restwarmte. Onze zeekabels moeten beschermd worden tegen de reële sabotagedreiging."
Investeren in techniek
"Technisch talent is schaars maar wel broodnodig. We investeren in technisch talent. Daarbij zetten we extra in op de instroom in mbo-, hbo- en wo-opleidingen voor strategische sectoren die echt om mensen staan te springen zoals de halfgeleiderindustrie, AI en energietechnologie. Dit gebeurt via regionale afspraken en gezamenlijke investeringen met onderwijsinstellingen en bedrijven."
Geld en financiën
Een aantal specifieke passages in het NSC-programma gaan over geld of financiën. Dat zijn deze passages.
Wwft
"Commerciële banken gebruiken verregaande vormen van digitale transactiemonitoring en geautomatiseerde verwerking daarvan. Dat is een veel te grote inbreuk op de privacy van onschuldige burgers. Bovendien valt te betwijfelen hoe effectief dit is. Het verwerven van financiële inlichtingen hoort een rol van de overheid te zijn, niet van instanties met een winstoogmerk. Daarom willen we een grondige herziening van de wet die uitgaat van een normale balans tussen burger, bank en staat en meer risico-gestuurd is."
Context
De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, afgekort de Wwft, verplicht banken vergaande controles toe te passen op 'verdachte' transacties. Banken hekelen die wet omdat ze veel geld kwijt zijn aan monitoring, en de meeste partijen vinden dat de wet is doorgeschoten. Dat heeft mede te maken met het feit dat de wet discriminatie of racisme in de hand kan werken, waar de Tweede Kamer sinds de toeslagenaffaire huiverig voor is.
Digitale euro
"Een digitale euro moet duidelijke toegevoegde waarde bieden aan bedrijven en consumenten, door betaalbare, toegankelijke en transparante betaalopties door heel Europa mogelijk te maken. Het is mogelijk een tegenwicht tegen de dominantie van creditcardmaatschappijen en niet-Europese partijen in het digitale geldverkeer, die nog vaak gebruik maken van niet-transparante en onnodig hoge tarieven aan het mkb. Digitaal geld moet, net als contant geld, de optie tot anonieme besteding hebben. De introductie van de digitale euro moet samengaan met de wettelijke verankering van contant geld als geaccepteerd betaalmiddel."
Context
De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro.
Contant geld
"Contant geld moet altijd beschikbaar blijven. Recente internet- en stroomstoringen laten zien hoe belangrijk het is dat we kunnen terugvallen op contant geld. Nieuw Sociaal Contract steunt daarom het wetsvoorstel chartaal geld. Ook in de regio moeten voldoende geldautomaten beschikbaar blijven. Het opnemen en storten van contant geld moet gratis blijven."
"Om mensen nog beter te beschermen, willen we online gokken verbieden. Tot het verbod geldt, zetten we in op overkoepelende speellimieten, aansprakelijkheid van gokbedrijven bij falen van zorgplicht, en betere voorlichting."
Smartphone in de auto
"Er wordt streng opgetreden tegen telefoongebruik in de auto en tegen rijden onder invloed van alcohol en drugs."
Context
De boete voor telefoongebruik in de auto is op dit moment 430 euro.
NPO
"We staan een zorgvuldige uitbreiding van advertentie-inkomsten bij de NPO toe, met name via NPO Start en andere online platforms, met uitzondering van nieuws- en kinderprogramma's."
Partij voor de Dieren
Het is niet heel verrassend dat het grootste deel van het verkiezingsprogramma van de Partij voor de Dieren gaat over duurzaamheid en de landbouw. De linkse partij heeft ook veel aandacht voor de milieueffecten van AI en is traditioneel ook sceptisch over bigtechbedrijven. De PvdD schrijft zelf dat dit programma 'het langste is dat het ooit heeft geschreven' en met 160 pagina's is het inderdaad een hele kluif, maar dat betekent ook dat er voldoende over technologie te vinden is.
Partij voor de Dieren in het kort
Dataverwerking alleen met toestemming
Wet gegevensverwerking voor samenwerkingsverbanden niet invoeren
De Partij voor de Dieren wil bigtechbedrijven aanpakken door de voorwaarden eerlijker te maken voor gebruikers. Daarnaast is het volgens de partij een manier om de dominantie van deze bedrijven te verminderen.
Big Tech
"We doorbreken de dominantie van Big Tech. Techreuzen ondermijnen de democratische rechtsstaat, publieke controle en nationale soevereiniteit. We stellen grenzen aan de macht van deze bedrijven, versterken publieke alternatieven en voorkomen dat Europese wetgeving via lobby of juridische trucs wordt uitgehold. Iedereen krijgt het wettelijke recht op zijn of haar eigen gezicht en stem. Deepfakes die zonder toestemming iemands identiteit gebruiken, worden verboden. Ook geldt dat wat van jou is, van jou blijft. Bedrijven mogen via kleine lettertjes in gebruiksvoorwaarden nooit eigenaar worden van persoonsgegevens, beelden of bestanden. Zo beschermen we burgers tegen misbruik, manipulatie en identiteitsfraude in de digitale wereld."
Boete
"Socialmediabedrijven worden verantwoordelijk voor de handhaving. Als een kind toch een account weet te maken, krijgt het socialmediabedrijf een boete, niet het kind."
Context
Dit is al zo. De passage is dus overbodig.
Privacy en internet
De partij heeft een hele sectie die gaat over privacy, internet en andere cybergerelateerde onderwerpen. Dit zijn de passages uit die sectie.
Privacy by Design
"Bedrijven worden streng gehouden aan de principes 'Privacy by Design' en 'Privacy by Default'. Dat betekent dat er zo min mogelijk data verzameld worden en de standaardinstellingen altijd privacyvriendelijk zijn."
Toestemming
"Gegevens verzamelen mag alleen als daar nadrukkelijk toestemming voor is gegeven, waarbij op een korte, makkelijk leesbare manier aan de gebruiker wordt uitgelegd waar deze voor worden gebruikt. Weigeren is altijd een optie en heeft geen consequenties voor de werkbaarheid van de geleverde dienst. Burgers hebben recht op een vrij internet zonder filters, blokkades of doorgifte van gegevens door providers."
Context
Dit is een fikse afwijking van wetten als de AVG. Daarin staan zes grondslagen waarmee persoonsgegevens mogen worden verzameld. Toestemming is er daar één van, maar het mag ook om andere redenen.
Iot
"De privacy en data van gebruikers zijn bij veel Internet of Things-apparaten (verbonden met wifi en/of bluetooth) niet veilig. De overheid zet zich in voor het realiseren van cybereisen aan apparatuur."
Context
De partij is niet duidelijk over wat het bedoelt met dat privacy en data niet veilig zijn.
Chatcontrole
"De voorgestelde EU 'chatcontrol', waarmee alle digitale communicatie gescand wordt, komt er niet. We houden end-to-end-encryptie in stand."
"Bedrijven worden gedwongen meer transparantie te geven over hun opslag en gebruik van data en de werking van algoritmes. We begrenzen de mogelijkheden waarvoor onze data gebruikt mogen worden en verbieden de verkoop van data zonder expliciete toestemming. Nederlandse data worden zo veel mogelijk opgeslagen in datacenters van Nederlandse of Europese bedrijven, zodat deze niet vallen onder Amerikaanse of Chinese wetgeving. We zorgen ervoor dat gebruikers, van bijvoorbeeld horloges die gezondheidsgegevens registreren, de zeggenschap krijgen over de gegevens en niet de bedrijven."
Context
Onder de AVG is het al verplicht transparant te zijn over data.
Proctoring
"Studenten mogen weigeren meekijksoftware te installeren op hun computer voor het maken van tentamens. Meekijksoftware voor thuiswerkende werknemers wordt verboden."
Banken
"Bank- en betaalgegevens van burgers zijn vertrouwelijk. Daarom moeten we niet toestaan dat derden zonder expliciete toestemming in bankrekeningen kunnen kijken. Het onderdeel 'toegang van derden tot de betaalrekeningen' van de richtlijn betaaldiensten (PSD2) wordt afgeschaft."
Persoonsgegevens beschermen
"Nederland gaat persoonsgegevens op het hoogste niveau beschermen. De overheid gaat structureel investeren in softwareprojecten om de digitale infrastructuur beter te beveiligen."
Context
Onduidelijk wat de partij hiermee bedoelt.
Autoriteit Persoonsgegevens
"De Autoriteit Persoonsgegevens wordt uitgebreid om de naleving van de AVG (Algemene verordening gegevensbescherming) goed te kunnen controleren. Groepsbelediging, digitaal pesten, discriminatie en oproepen tot racistisch geweld op sociale media worden hard bestreden."
Context
Deze passage betekent zonder concrete toezeggingen weinig. De AP pleit sinds 2021 voor een budget van 100 miljoen euro, maar krijgt ongeveer de helft. In 2023 nam de Tweede Kamer alle conclusies van de parlementaire onderzoekscommissie naar de toeslagenaffaire over, waarin ook werd gepleit voor dit budget, maar de Kamer maakte daarna slechts beperkt extra budget vrij.
WGS
"De voorgestelde 'Super SyRi'-wet (WGS), waarbij de overheid en bedrijven massaal gegevens verzamelen, koppelen en analyseren, voeren we niet in."
"We gaan uiterst terughoudend om met data-experimenten in de private en publieke ruimte. Initiatieven zoals korting op de huur als bewoners al hun data afstaan zijn onwenselijk."
Overheid en bestuur
De partij heeft, zoals de meeste andere partijen, een compleet hoofdstuk gewijd aan hoe de overheid moet worden ingericht, waar ook deze punten rondom digitalisering voorkomen.
Open source
"Open-sourceprojecten bieden veel kansen om kennis en informatie te delen. Door bijvoorbeeld technologische oplossingen te delen, kunnen andere landen, ondernemers en individuen bestaande kennis gebruiken om verder te ontwikkelen. De overheid gaat open standaarden, open-sourcesoftware en open hardware stimuleren en waar mogelijk gebruiken. Dit gebeurt sowieso in publieke sectoren: overheden, scholen en zorginstellingen stappen af van Big Tech-diensten. De overheid ontwikkelt een exitstrategie en investeert in open source, non-profit en Europese alternatieven."
Context
De overheid stimuleert nu al in veel gevallen opensourcesoftware en -standaarden.
Offline overheid
"Burgers die niet uit de voeten kunnen met de digitale middelen van de overheid, kunnen altijd bij een fysieke balie in hun eigen gemeente terecht. Communicatie per post blijft altijd mogelijk. Op alle overheidslagen worden de principes van digitale inclusie en toegankelijkheid in acht genomen en toegepast."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
Burgers en digitalisering
"Voor veilige verdere digitalisering is een domeinoverstijgende regie op samenwerking nodig, waarbij cybersecurity, digitale autonomie, bestrijding van cybercrime en kennisontwikkeling als integrale onderdelen en noodzakelijke randvoorwaarden worden gezien. Er wordt geïnvesteerd in voldoende cyberbewustzijn en dus digitale geletterdheid van burgers. Daarnaast zetten we ons actief in om burgers te helpen digitale criminaliteit, zoals identiteitsfraude en - diefstal, en buitenlandse beïnvloeding te herkennen en zich ertegen te weren. We beschermen kinderen online net zo goed als offline. We pakken verslavende algoritmen, uitbuiting, nepnieuws, en privacyschendingen aan, zodat ook de digitale wereld een veilige omgeving wordt voor kinderen."
Minimumleeftijd
"De minimumleeftijd voor het bezitten van een smartphone wordt 14 jaar. De minimumleeftijd voor het gebruiken van sociale media wordt 16 jaar."
Context
Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Kunstmatige intelligentie
Ook in het programma van de Partij voor de Dieren gaat het veel over kunstmatige intelligentie. De partij is daar vooral skeptisch over en stelt meerdere maatregelen voor om dat te reguleren.
AI door overheid
"De overheid zet AI alleen in als de toepassing aantoonbaar bijdraagt aan publieke doelen, zoals dierenwelzijn, natuurherstel, energiebesparing, betere zorg of armoedebestrijding. Elke voorgenomen toepassing wordt vooraf getoetst op ecologische impact. Transparantie over energie- en waterverbruik van AI-systemen is verplicht."
AI-verbod
"AI mag uitsluitend commercieel worden ingezet wanneer de toepassing verenigbaar is met duurzame en sociaal rechtvaardige principes. Toepassingen die bijdragen aan ongelijkheid, overconsumptie en gedragsmanipulatie vallen daar niet onder en krijgen in Nederland geen ruimte."
Context
De PvdD is niet duidelijk over wat 'toepassingen die bijdragen aan ongelijkheid, overconsumptie en gedragsmanipulatie' zijn, of wie dat bepaalt.
Menselijke interactie
"AI mag geen vervanging zijn voor essentiële menselijke interactie in sectoren waar dit een belangrijk onderdeel van uitmaakt, zoals binnen de zorg, onderwijs en cultuur. Technologie moet daar ondersteunend zijn, niet het menselijke contact verdringen."
AI-toezicht
"Alle AI-systemen die invloed hebben op mensenlevens, inclusief systemen die worden ingezet ten behoeve van de veiligheid, worden aan de voorkant ontworpen en later getoetst op beheersbaarheid, ethiek, lichamelijke integriteit en privacy. Deze systemen moeten aantoonbaar anti-discriminatoir zijn. Er wordt structureel geld uitgetrokken voor toezicht en handhaving hierop, waarbij er ook verboden kunnen worden ingesteld."
AI-regie
"De regie over essentiële AI-infrastructuur komt in publieke handen. De overheid zorgt ervoor dat in Europees verband geïnvesteerd wordt in goede publieke AI- technologie, zodat er geen afhankelijkheid ontstaat van problematische regimes of buitenlandse commerciële partijen."
Onderzoek naar AI-impact
"Er komt structurele financiering voor onafhankelijk onderzoek naar de ecologische en maatschappelijke impact van AI. Bij die laatste categorie is expliciet aandacht voor effecten op autonomie, taal, denken en (sociaal) gedrag, en de risico's voor rechtstaat en democratie. Onderzoeksresultaten worden publiek beschikbaar gemaakt en gebruikt voor educatie om de weerbaarheid van burgers te vergroten. Ze vormen daarnaast een basis voor beleid."
Erkennen van risico's
"AI wordt steeds geavanceerder en overtuigender. Het voert steeds meer taken sneller en vollediger uit dan mensen. Dit brengt grote risico's met zich mee voor de mensheid. Nederland erkent publiekelijk de systemische en existentiële risico's van AI en investeert structureel in AI-veiligheidsonderzoek. Daarnaast worden we aanjager van een daadkrachtige uitvoering van de Europese AI act, en pleiten we voor een internationaal AI-veiligheidsverdrag en AI-toezichtsautoriteit."
Watermerk
"Beelden en audio die gemaakt zijn door AI moeten altijd direct te herkennen zijn door bijvoorbeeld een watermerk of logo. Teksten die zich (deels) baseren op informatie die door AI gegenereerd is, vermelden dit expliciet."
Context
Bedrijven zoals OpenAI en Google hebben nu al tools om watermerken toe te voegen aan AI-materiaal, maar dat is nog op vrijwillige basis.
Auteursrecht
"Door kunstmatige intelligentie kunnen computers met één druk op de knop nieuwe kunst maken in de stijl van bestaande kunstenaars. Daarom moderniseren we het auteursrecht, zodat dit beter aansluit bij de huidige tijd. Hierbij is het belangrijk dat makers een passende vergoeding krijgen."
Veiligheid en defensie
De meeste passages die in het PvdD-programma gaan over veiligheid, zijn gericht op het binnenland. Er is hier opvallend weinig te vinden rondom defensie.
Recht om vergeten te worden
"Alleen wanneer er sprake is van een concrete verdenking die door de rechter wordt getoetst, mogen politie, justitie en inlichtingendiensten gegevens over burgers opvragen bij bedrijven. Burgers hebben het recht 'om vergeten te worden' en krijgen meer zicht op de gegevens die over hen zijn opgeslagen en betere mogelijkheden zich uit datasystemen te laten verwijderen (het recht om vergeten te worden)."
Context
Onder de AVG is er al een recht om vergeten te worden, al bedoelt de PvdD er in deze context vermoedelijk vergeten te worden bij opsporingsdiensten mee.
Hacken
"Opsporing- en veiligheidsdiensten mogen geen digitale apparaten binnendringen zonder dat daar een zwaarwichtige, door de rechter getoetste reden voor is. Een sterkere controle op deze diensten is belangrijk. Er komen strengere normen voor het aftappen van telefoons. Het communicatiegeheim wordt beschermd en gerespecteerd."
Wiv 2017
"Er komt een sterkere en openbare controle op het functioneren van de veiligheidsdiensten. Daarnaast moet duidelijk worden hoe de privacy van mensen gewaarborgd is in de algoritmes die de diensten gebruiken. Ook moet worden aangetoond dat de inzet van deze algoritmes niet leidt tot etnisch profileren. De voorgenomen verdere verruiming van de Sleepwet gaat niet door. In plaats daarvan wordt de Sleepwet ingetrokken en er komt een nieuwe privacyvriendelijke Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv)."
Cameratoezicht
"Inzet van cameratoezicht mag alleen tijdelijk, in een door de rechter aangewezen risicogebied. Camera's met gezichtsherkenning staan we niet toe in de openbare ruimte, winkels en horeca. Daarnaast komt er een verbod op particuliere camera's met gezichtsherkenning, zoals slimme deurbellen, in de openbare ruimte. De politie stopt dus ook met het 'Camera in Beeld'-surveillancenetwerk en met het inzetten van gezichtsherkenningssoftware bij beelden van demonstraties."
Context
Camera In Beeld is een database waarbij de politie bijhoudt waar particuliere beveiligingscamera's hangen, zodat ze die snel kunnen vinden tijdens een onderzoek. De politie kan niet meekijken met de ruim 300.000 camera's die zijn geregistreerd.
AIVD
"We zorgen voor een robuuste taskforce die spionage opspoort en tegengaat. De AIVD is zeer terughoudend met het delen van gegevens van burgers met buitenlandse veiligheidsdiensten."
Nepnieuws
"We onderzoeken hoe we internetgiganten meer verantwoordelijkheid kunnen laten nemen om nepnieuws tegen te gaan zonder dat zij te veel macht krijgen over de inhoud die op de platformen gedeeld wordt. We gaan ervoor zorgen dat internetbedrijven als Meta en Google meer transparantie bieden over wat zij gebruikers laten zien en waarom, en leggen microtargeting (waarbij heel gericht wordt geadverteerd) aan banden. Zolang dit niet op orde is ontmoedigen we het gebruik van deze platformen en wijzen we op privacyvriendelijke alternatieven waarbij gebruikers zeggenschap houden over hun eigen data."
Context
Het is onduidelijk wat de PvdD verstaat onder nepnieuws en wie moet bepalen wat dat is.
Zorg
De PvdD schrijft veel over de zorg, maar slechts twee passages raken aan digitalisering.
Digitale vaardigheden in de zorg
"We investeren in gebruiksvriendelijke digitale systemen en zorgen voor ondersteuning bij digitale vaardigheden. Zorg mag nooit afhangen van het hebben van een smartphone, laptop of DigiD."
Apps verbieden
"Systemen die de privacy niet kunnen waarborgen worden afgeschaft of aangepast, zoals de landelijke elektronische patiëntendossiers. Medische dossiers worden niet opengesteld zonder expliciete toestemming. Apps die de privacy niet kunnen waarborgen worden verboden."
Onderwijs
Net als bij zorg heeft de PvdD weinig te zeggen over digitalisering in het onderwijs.
Onderwijs
"Gebruikmaken van AI kan de eigen vaardigheden en creativiteit aantasten. Denk aan brainstormen of het schrijven van teksten. Het onderwijs richt zich daarom op zowel het ontwikkelen van deze vaardigheden van AI, als op het verantwoord werken mét AI."
Journalistiek en media
De partij heeft een paar passages die specifiek gaan over journalistiek en media, al gaat het in een geval wel om de context van AI.
Journalistiek
"We komen op voor de rechten van journalistieke organisaties en makers om eerlijk betaald te krijgen door techgiganten (zoals Google en Meta) voor het gebruik van hun journalistieke inhoud."
Bronvermelding
"Er komt een verplichting voor kunstmatige intelligentie (AI)-aanbieders om transparant te zijn over de manier waarop ze gebruikmaken van nieuwsartikelen en andere bronnen."
Lokale media
"Er wordt geïnvesteerd in professionalisering van de regionale en lokale media, die een belangrijke controletaak vervullen ten aanzien van de regionale politiek."
En verder
Dit zijn de passages van het programma van de PvdD die niet onder een van bovenstaande categorieën vallen.
Datacenters
"Plannen voor megadatacenters worden niet goedgekeurd, want ze gaan ten koste van stroom voor huishoudens en publieke voorzieningen zoals scholen"
Energienet
"Duurzame energie krijgt voorrang op het energienetwerk, met slimme energienetten (smart grids), gevoed door kleinschalige en decentraal opgewekte groene energie, met oog voor de privacy van gebruikers en leveranciers."
Reparatie
"Er komen strengere eisen voor het ontwerp van nieuwe producten. Producten moeten gemaakt worden van zo min mogelijk materialen en de materialen moet bewezen veilig zijn om te worden hergebruikt. Ook moeten producten zo lang mogelijk meegaan en eenvoudig te repareren zijn, de Right to Repair wetgeving wordt nageleefd."
Context
Het recht op reparatie werd in 2024 door de Europese Commissie vastgelegd, maar alleen in een richtlijn. Lidstaten kunnen op basis daarvan eigen wetgeving maken, maar ze kunnen daar (in tegenstelling tot een verordening) van afwijken. De Right to Repair-richtlijn gaat op 31 juli 2026 in.
Tweedehandsplatforms
"De overheid stimuleert de tweedehands markt, ruil- en deelplatformen en reparatiediensten."
Datacentra
"We gaan de verdozing van ons landschap tegen. Er komt een stop op de bouw van distributiecentra, megadatacentra en grote kantoorpanden. Er komen ook geen nieuwe bedrijfshallen zolang er nog leegstaande bedrijfshallen in de regio zijn."
Rekeningrijden
"We voeren een intelligente kilometerheffing in op alle wegen en voor alle voertuigen, gedifferentieerd naar type voertuig en brandstofgebruik. Mensen die veel rijden gaan daarmee meer belasting betalen dan mensen die weinig autokilometers maken. Deze nieuwe beprijzing gaat gepaard met strikte privacywaarborgen."
Transportauto's
"Transportwagens met dieren krijgen een gps-volgsysteem, ongeacht de lengte van het transport. Er komt daarnaast een kilometerheffing op diertransport. Er vindt verplichte monitoring plaats met verzegelde camera's en met sensoren voor in ieder geval temperatuur en luchtvochtigheid."
Cameratoezicht slachthuizen
"Stallen, slachterijen en verzamelcentra krijgen per direct permanent cameratoezicht. Dit komt bovenop controles door de dierenartsen van de NVWA ter plaatse."
Cryptovalutabeleggingen
"Beleggen in crypto kost veel energie en kan de financiële stabiliteit ondermijnen. We verbieden reclame voor cryptovaluta en we houden beter toezicht op informatieverstrekking door cryptobedrijven."
PVV
De PVV is op dit moment de grootste partij in de Tweede Kamer en als je de peilingen volgt, kan dat best zo blijven. De PVV had de afgelopen jaren korte verkiezingsprogramma's met stevige oneliners en dat is dit keer niet anders. Er staan ook meestal weinig passages rondom digitalisering in en wat er in staat, is ook in dit geval niet erg uitgedacht. Veel punten die de PVV nu beschrijft, stonden overigens ook al in eerdere programma's.
"Digitale schandpaal voor daders van gewelds- en zedenmisdrijven."
Context
Dit stond ook in Wilders' eerdere programma's.
Zorg
Als er één onderwerp is waar de PVV bekender om staat dan veel andere partijen, is het wel de zorg. In het nieuwe programma staat daarover dezelfde als in een eerder programma.
AI in zorg
"Er is een groot tekort aan zorgpersoneel. We schrappen bureaucratie en managementlagen die de zorg duurder en ingewikkelder hebben gemaakt. Met slimme inzet van kunstmatige intelligentie verlagen we de administratiedruk."
Context
Dit was een van de speerpunten van voormalig minister van Volksgezondheid Fleur Agema en stond ook letterlijk in het eerdere regeerakkoord. Die plannen zijn nooit gerealiseerd.
En verder
Er staan nog een aantal andere passages in het programma.
Netcongestie
"Netcongestie oplossen!"
Context
Geen verdere context en daarom niet serieus te nemen.
Wie dacht dat de Staatkundig Gereformeerde Partij niet veel op heeft op digitale zaken, komt al bij de eerste zin in het verkiezingsprogramma bedrogen uit. "Wat is de mens? Deze vraag stelde de dichter uit het Bijbelboek Psalmen. Het is een kernvraag die filosofen sinds de oudheid bezighoudt en die door technologische ontwikkelingen zoals kunstmatige intelligentie (AI) en de invloed van mediamachten voluit actueel blijft." De website van de SGP mag zondag dan wel onbereikbaar zijn, het programma heeft meer dan genoeg over digitalisering te zeggen. Een opvallend groot deel gaat daarbij over het beperken van privacyrechten.
De SGP in het kort
AVG versoepelen
Ethische richtlijnen voor AI
Porno- en sekswerkwebsiteverbod
Burgers moeten eigenaar van data worden en auteursrecht op gezicht krijgen
Over zorg schrijft de SGP niet veel. Het zijn slechts deze twee passages.
Patiëntgegevens
"Patiëntgegevens moeten beter digitaal toegankelijk zijn en makkelijker uitgewisseld kunnen worden. Er komt een landelijke voorziening voor gegevensuitwisseling in de zorg. Ook dit draagt overigens bij aan de vermindering van regeldruk. Uiteraard houdt de patiënt altijd regie op diens eigen gegevens. Bij het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) in de zorg moet een menswaardige toepassing centraal staan. Niet elke doktersafspraak kan zomaar digitaal. De overheid blijft daarom óók investeren in niet-digitale arbeidsbesparende innovaties."
Zorgplicht gokbedrijven
"De zorgplicht van online gokbedrijven wordt aangescherpt. Van gokbedrijven die hun zorgplicht verzaken wordt de vergunning ingetrokken. Het toezicht op buitenlandse online casino's wordt geïntensiveerd."
Privacywetgeving
De SGP hekelt op meerdere punten privacywetten zoals de AVG. Die hinderen volgens de partij namelijk hulp aan bepaalde groepen kwetsbare mensen. De SGP komt daar in haar programma op meerdere punten op terug. In de basis wil de partij het makkelijker maken voor instanties om data te kunnen delen.
Privacywet
"Privacywetgeving die hulp aan suïcidale personen in de weg staat, wordt aangepast."
Burgemeestersdata
"De SGP wil dat burgemeesters meer betrouwbare informatie krijgen over criminelen en netwerken om goed te kunnen optreden. Betere gegevensdeling is nodig."
AVG
"De politie moet goed kunnen samenwerken met de zorg, familie en gemeenten bij verwarde personen. De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) mag dat niet hinderen, zeker bij gevaar voor de verwarde persoon of de omgeving."
Datadelen
"Opsporingsdiensten moeten beter samenwerken en informatie delen, ook met de zorg bij verwarde personen."
Radicalisering
"Informatie van wijkagenten over radicalisering mag niet blijven liggen. Gegevensdeling en samenwerking binnen de politie en met binnenlandse en buitenlandse diensten is cruciaal."
Mensenhandel
"De aanpak van mensenhandel mag niet verhinderd worden door te strenge toepassing van de AVG. De SGP wil de uitwerking van de AVG aanpassen zodat meer zaken opgelost kunnen worden."
Privacyregels
"De knellende privacyregels worden kritisch tegen het licht gehouden, ontdaan van nationale koppen en in lijn gebracht met de implementatie in andere lidstaten."
Kunstmatige intelligentie
De SGP is kritisch over AI; dat heeft immers 'geen ziel', in tegenstelling tot de mens, zegt de partij. Het schrijft daar meerdere passages over.
Kinderen
"Kunstmatige intelligentie mag nooit gebruikt worden om kinderen ergens toe te dwingen of hen te misleiden. Zij zijn extra kwetsbaar."
Context
De SGP heeft hier geen voorbeelden van, maar mogelijk spelen hier recente nieuwsberichten over mee rondom llm's die kinderen aanzetten tot zelfmutilatie en suïcide.
Rentmeesterschap
"Rentmeesterschap anno 2025 vraagt ons niet alleen grondstoffen te gebruiken voor technologie, maar ook vice versa. We pleiten voor een verantwoord gebruik van nieuwe technologie. Kunstmatige intelligentie (AI) dient zich te verhouden tot een onderliggend mensbeeld. De mens beschikt over een ziel, verstand en geest, maar AI niet. Bijbels gezien is de mens daarom de enige die moreel verantwoordelijk gehouden kan worden voor de functie die technologie vervult. Ook zijn we ervoor beducht dat AI leidt tot een te grote controlerende overheid."
Ethische toelatingscommissie
"Voor de toelating van nieuwe technologische ontwikkelingen met grote impact op de samenleving is een ethische toelatingscommissie nodig."
AI
"De potentie van AI is groot. Het is van belang dat rekening gehouden wordt met ethische kaders en publieke waarden. AI-systemen moeten voldoen aan de principes van proportionaliteit, subsidiariteit, dataminimalisatie en transparantie. De eindbeslissing moet altijd bij een mens liggen."
Context
Het meeste van deze voorstellen zijn al verplichtingen onder de AI-verordening.
Ethische richtlijnen voor AI
"Er moeten ethische richtlijnen worden geïntegreerd voor AI waaronder het voorkomen van vooringenomenheid en het beschermen van privacy. Regelmatige controles en onafhankelijke evaluaties zijn noodzakelijk om te garanderen dat AI-systemen op een eerlijke, veilige en betrouwbare manier functioneren."
Watermerk
"Er dient altijd helder onderscheid te zijn tussen wat door een mens en wat door AI gegenereerd is."
Context
Bedrijven zoals OpenAI en Google hebben nu al tools om watermerken toe te voegen aan AI-materiaal, maar dat is nog op vrijwillige basis.
Algoritmes in Nederland
"Algoritmes moeten altijd te herleiden zijn zodat beslissingen en de manier waarop deze tot stand gekomen zijn duidelijk en controleerbaar blijven. De regels voor verkoop van riskante AI-systemen aan buitenlandse partijen moeten aangescherpt worden. Nederland moet ook zelf investeren in kunstmatige intelligentie om te voorkomen dat China en de VS alle touwtjes in handen krijgen."
AI-fabriek
"Nederland heeft meer technologische soevereiniteit nodig. De SGP wil daarom investeren in regionale productiecapaciteit voor nieuwe technologieën zoals een AI-fabriek in Groningen, waarbij het Nederlands belang prevaleert boven Europees belang."
Het SGP-verkiezingsprogramma heeft geen expliciete passage over digitalisering, maar door het programma heen staan her en der genoeg punten die hieronder vallen.
Appblocker
"De overheid moet, naar Frans voorbeeld, het verplichte gebruik van een zogenaamde 'app blocker' bevorderen dan wel verplichten."
Leeftijdsverbod
"De SGP wil een verbod op sociale media voor kinderen jonger dan 15 jaar. Leeftijdsverificatie wordt verplicht en vindt plaats op app-storeniveau waarbij koppeling plaatsvindt van de API-systemen. We houden daarbij specifiek aandacht voor waarborgen ten aanzien van de privacy en de rechten van ouders."
Context
Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Netneutraliteit
"Netneutraliteit mag internetfiltering niet onmogelijk maken. Via filtering kunnen burgers zichzelf en hun kinderen beschermen tegen onder meer webpagina's met porno, andere onzedelijke beelden en geweld."
Context
Burgers kunnen al met commerciële software heel eenvoudig webblokkades opzetten.
Pornoverbod
"De SGP pleit voor een verbod op het blootstellen van kinderen jonger dan 18 jaar aan onzedelijke beelden in de fysieke, dan wel digitale wereld."
Sekswerkwebsites
"Websites die prostitutie aanbieden, gaan op zwart."
Porno
"Porno schaadt het beeld van seksualiteit en relaties en moet daarom worden verboden. Er moet stevig worden op- getreden tegen deze mensonterende industrie. De beschikbaarheid van (kinder)porno in gevangenissen en klinieken moet worden tegengegaan."
Context
Het bezit van csam is al illegaal. Ook in de gevangenis.
EU-censuur
"De SGP waakt ervoor dat digitale controle vanuit de EU omgezet wordt in digitale censuur van klassiek-christelijke opvattingen, zoals op het terrein van het huwelijk en de bescherming van het (ongeboren) leven."
Hatespeech
"Subjectieve interpretaties van de definitie van hatespeech rukken steeds sneller op. In plaats dat de EU dit faciliteert, zou zij de vrijheid van meningsuiting moeten verster- ken. De EU dient zich onthouden van het faciliteren van politieke en arbitraire invul- lingen van de richtlijn door lidstaten."
Context
De SGP schrijft niet welke instanties dan wél deze invulling moeten doen.
Bronvermelding
"Bewustwording en tegengaan van desinformatie is nodig. Verplichte bronvermel- ding kan daarbij nuttig zijn. De SGP is echter beducht voor foutieve claims van 'desinformatie' waarbij het gevaar dreigt van censuur."
Openbaarmaking data
"Bescherming van het privéleven van bur- gers, boeren en ondernemers wordt ver- sterkt bij openbaarmaking van gegevens, bijvoorbeeld door aanscherping van de EU-richtlijn over milieu-informatie."
"Bedrijven en organisaties moeten trans- parant zijn over het gebruik van data van burgers."
Context
Onder de AVG is dat al een verplichting.
Eigenaarschap van data
"De SGP wil toe naar zoveel mogelijk 'individueel eigenaarschap' van data. Niet de autofabrikant en het energiebedrijf, maar de auto- en de woningbezitter moeten bepalen wat er met hun data gebeurt."
Context
Dit is correct. Onder de AVG en andere privacywetgeving zijn gebruikers geen eigenaar van hun eigen persoonsgegevens. Sommige partijen willen al een paar jaar dat zo regelen.
Auteursrecht op gezicht
"Er komt een verbod op het creëren en verspreiden van deepfakes. Burgers krijgen, naar Deens voorbeeld, op grond van de Auteurswet copyright op hun eigen lichaam, gezichtskenmerken en stem."
Context
Er zijn veel partijen die pleiten om het auteursrecht toe te passen op biometrische gegevens, namelijk de ChristenUnie, D66, GroenLinks-PvdA, NSC, de SP, Volt en de VVD. Denemarken gebeurt dat al. Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Foort van Oosten (VVD) zei in september nog dat hij niets zag in zo'n plan. Experts betwijfelen of dat helpt bij het bestrijden van deepfakes.
Boetes voor verwijderen van content
"Sociale media moeten antisemitische berichten zo snel mogelijk verwijderen en de gebruiker schorsen. De SGP wil platforms die deze content niet binnen 24 uur verwijderen gaan beboeten."
Onderwijs
Er staat slechts één onderwerp in het SGP-programma over onderwijs.
Ethische tech
"In het onderwijs dient meer aandacht te komen voor de ethische kant van technologie. Het is nuttig om de ontwikkeling en het ontstaan van nieuwe technologie tegen het licht te houden"
Veiligheid en defensie
Over binnenlandse en buitenlandse veiligheid schrijft de SGP de volgende passages.
Krijgsmacht
"De SGP wil dat de krijgsmacht moderniseert en van moderne dreigingen en oorlogsvoering leert. Nederland investeert in innovatie, drones, counterdrone systemen en overige cybercapaciteiten."
Digitale fraude
"Er moet meer capaciteit komen voor zedenzaken en digitale fraude."
Internetcriminaliteit
"De SGP wil sneller en doeltreffend ingrijpen bij internetcriminaliteit."
Context
De partij geeft hier geen context of details over.
Seksuele intimidatie
"Er komen zwaardere straffen voor seksuele intimidatie en vergelijkbare (digitale) delicten. Het verwijderen of ontsleutelen van content moet kunnen worden verplicht."
Veiligheidsdiensten
"Veiligheidsdiensten moeten aanslagen voorkomen en digitaal verkeer van terroristen tijdig onderscheppen. Hun financiering moet meerjarig vastliggen om schommelingen in aanpak en beleid te voorkomen."
Wiv 2017
"De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten moet voldoende ruimte bieden om snel op nieuwe dreigingen in te spelen, ook als dat privacy van mogelijke terroristen beperkt."
Context
Dit beperkt ook de privacy van onschuldige burgers, niet alleen 'mogelijke terroristen'.
AI-csam
"Het creëren en verspreiden van kinder- pornografisch materiaal door middel van AI moet worden verboden en bestreden."
Context
Dit kan al onder de huidige wetgeving.
Economie
Dit zijn de economische passages in het SGP-verkiezingsprogramma.
Passage
"De SGP wil ondernemers ondersteunen bij het werken aan cyberveiligheid. De capaciteit van het Digital Trust Centre wordt versterkt."
Noodgevallen
"Overheid en bedrijfsleven moeten zich samen voorbereiden op de noodscenario's ten aanzien van cyberveiligheid van kritieke infrastructuur. Denk bijvoorbeeld aan communicatiestructuren, logistiek en de levensmiddelenbranche. Hogere veiligheidsstandaarden voor de kritieke delen van de digitale processen en frequent en grootschalig testen van de beveiliging zijn noodzakelijk"
Macht van grote platforms.
"De macht van grote platforms moet aan banden worden gelegd zodat concurrentie mogelijk blijft. Indien nodig worden hiervoor mededingingsregels aangepast."
Context
Dit is de reden van het bestaan van de DSA en de DMA.
Digitale spelregels
"Waarden en normen gelden ook voor de digitale wereld. De overheid moet zorg- dragen voor het ontwikkelen en toepassen van digitale 'spelregels'."
Offline overheid
"Er moet meer aandacht zijn voor mensen die minder digitaal vaardig zijn. De SGP wil dat de overheid afspraken maakt met het bedrijfsleven om kwetsbare groepen te beschermen tegen cybercrime. Overheidsdienstverlening moet ook voor minder digitaal vaardige burgers goed bereikbaar te zijn."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
Geld en financiën
In een onderdeel over financiën spreekt de SGP zich kritisch uit tegen onder andere de digitale euro, maar ook de Wwft.
Digitale euro
"Wij zijn uiterst kritisch op een te machtige overheid. De SGP is daarom tegen het invoeren van een Europees digitaal paspoort en een digitale euro."
Context
De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro.
Contant geld
"Nog steeds gebruiken heel veel mensen contant geld, maar de toegang tot contant geld staat steeds meer onder druk. Er komt, op initiatief van de SGP, reeds een acceptatieplicht van contant geld. Deze moet zo snel mogelijk ingevoerd worden, zonder onnodige uitzonderingen. Een digitale euro is daarentegen niet nodig."
"Witwassen is onaanvaardbaar en moet worden bestraft, maar de huidige aanpak is doorgeschoten. Onder andere verenigingen en ondernemers lijden onder de onevenredige lastendruk. Er komt een risicogerichtere aanpak waarbij niet iedere ongebruikelijke transactie onder de loep wordt genomen, maar enkel verdachte transacties"
Context
De Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, afgekort de Wwft, verplicht banken vergaande controles toe te passen op 'verdachte' transacties. Banken hekelen die wet omdat ze veel geld kwijt zijn aan monitoring, en de meeste partijen vinden dat de wet is doorgeschoten. Dat heeft mede te maken met het feit dat de wet discriminatie of racisme in de hand kan werken, waar de Tweede Kamer sinds de toeslagenaffaire huiverig voor is.
En verder
De SGP heeft nog enkele andere passages, die niet onder andere categorieën vallen. Ze gaan onder andere over het recht om te repareren.
Porno
"De SGP wil productie, distributie en bezit van pornografie verbieden. Op z'n minst wordt de huidige leeftijdsgrens verhoogd naar 21 jaar."
Ouderen
"Ouderen worden ondersteund bij het verkrijgen en onderhouden van digitale vaardigheden."
Reparatierecht
"Reparatiebedrijven, installateurs en elektronicawinkels krijgen als het aan de SGP ligt alle ruimte om wasmachines en andere apparaten een tweede leven te geven door reparatie en hergebruik. Belemmerende regels worden geschrapt."
Context
Het recht op reparatie werd in 2024 door de Europese Commissie vastgelegd, maar alleen in een richtlijn. Lidstaten kunnen op basis daarvan eigen wetgeving maken, maar ze kunnen daar (in tegenstelling tot een verordening) van afwijken. De Right to Repair-richtlijn gaat op 31 juli 2026 in.
Reparatie-btw
"Het verlaagde btw-tarief voor reparatiediensten wordt uitgebreid naar mobieltjes, laptops, wasmachines en andere apparatuur. Ook komen er reparatie- vouchers, gefinancierd door producenten en importeurs (UPV)."
SP
De Socialistische Partij is op basis van de vorige verkiezingen een van de kleinste linkse partijen in de Nederlandse Tweede Kamer. Dit jaar wordt de partij voor het eerst geleid door lijsttrekker Jimmy Dijk, nadat de partij onder Lilian Marijnissen van negen naar vijf zetels daalde. De SP wil onder meer big tech aanpakken en pleit voor het inperken van het gebruik van algoritmes. Dat is niet gek, want Renske Leijten was een van de drijvende krachten achter het achterhalen van het toeslagenschandaal waar algoritmes aan ten grondslag lagen.
SP in het kort
De macht van big tech wordt ingeperkt met een wettelijk verbod op gepersonaliseerde advertenties en de investering in opensourcealternatieven voor sociale media.
De overheid blijft telefonisch bereikbaar terwijl een ministerie van Digitale Zaken zich over de technologische ontwikkelingen ontfermt.
Strengere regulering van algoritmes en een verbod op het inzetten van algoritmes en AI voor opsporing.
De SP wil technologische mogelijkheden als aanvulling op de bestaande zorg.
E-Health
"E-Health is een goede aanvulling, geen vervanging. Nieuwe technologische mogelijkheden kunnen de zorg verbeteren, maar onderlinge steun en menselijk contact blijven een voorwaarde voor goede zorg. De menselijke maat blijft leidend."
Geld en digitale euro
De Socialistische Partij is tegen een digitale euro en pleit voor strengere waarborging van concurrentiemogelijkheden in digitale winkels.
Acceptatieplicht contant geld
"Betaalgegevens van klanten mogen niet commercieel worden gebruikt. Er komt een acceptatieplicht voor contant geld."
"We zien niets in een digitale euro, die de macht van bankiers onaangetast laat. Het betalingsverkeer en de infrastructuur hiervoor moeten publiek georganiseerd worden."
Context
De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro.
Een eerlijke digitale winkelstraat
"Winkelen vindt steeds vaker online plaats, via online platforms. Dat is snel en makkelijk. Maar het maakt winkeliers en kleine producenten ook steeds afhankelijker van deze grote en machtige online platforms. Zij vragen enorme bedragen aan ondernemers om daarop hun producten te mogen verkopen. Daarom wil de SP dat het toezicht hierop wordt verscherpt en de macht van deze platforms wordt beperkt. Een eerste stap is daarbij is dat platforms hun eigen producten niet bevoordelen op hun platform."
Context
Als een platform als poortwachter wordt aangemerkt onder de DMA, mag het zijn eigen producten al niet bevooroordelen.
Autorijden
Ook autorijden pakt de partij sociaal aan, want er moet een landelijk netwerk van publieke laadpalen komen. De partij is tegen rekeningrijden.
Laadpunten
"[Daarom] werken we aan een landelijk dekkend netwerk van publieke laadpunten. In opmaat daarnaartoe maken we de prijzen van laadpalen transparant en direct zichtbaar, zodat niemand voor verrassingen komt te staan. Op termijn willen we dat laadpalen net zo vanzelfsprekend en publiek worden als straatverlichting of riolering. Geen verdienmodel voor bedrijven, maar een betrouwbare voorziening voor iedereen. Zo versnellen we de overstap naar schoon vervoer en houden we het eerlijk, toegankelijk en betaalbaar."
Rekeningrijden
"We zijn tegen rekeningrijden."
Veiligheid
De SP pleit voor een versterking van zowel handhavers als de Autoriteit Persoonsgegevens, het OM en rechters, maar noemt geen concrete bedragen.
Politie en OM
"Voor ingewikkelde zaken, zoals kinderporno, cybercrime, fraude, milieudelicten, mensenhandel en zedendelicten, krijgen politie, OM en rechters meer mensen."
Context
De SP schrijft niet hoeveel meer geld het hiervoor wil vrijmaken en met welk geld. De SP laat zijn plannen niet doorrekenen door het CPB.
Illegale sites direct offline
"We moeten voorkomen dat illegale sites en sites met schadelijke beelden en informatie van mensen online blijven staan. Daarom moeten zulke sites direct offline worden gehaald. De mogelijkheid hiertoe bestaat al. Door aan te sluiten bij het systeem van de Autoriteit Online Terroristisch en Kinderpornografisch Materiaal, creëren we de mogelijkheid tot vrijwel onmiddellijke DNS-blokkades."
Context
De SP is onduidelijk wie moet bepalen wat een 'illegale site' is en op welke grond wordt bepaald hoe die moeten worden aangepakt. Juist daar zit de crux van dit probleem.
Cyberveiligheid
"Er moet geïnvesteerd worden in de verdediging tegen asymmetrische oorlogsvoering, zoals cyberaanvallen, desinformatiecampagnes en aanvallen op kritieke infrastructuur, zoals energie en watervoorziening."
Context
De SP zegt niet hoeveel het wil investeren en laat zijn programma niet doorrekenen door het CPB.
Sociale media
Door het verdienmodel van sociale media te dwarsbomen met een verbod op gepersonaliseerde advertenties, wil de SP de macht van grote techbedrijven inperken.
Verdienmodel sociale media
"Leg het verdienmodel van sociale media en Big Tech aan banden. Alles wat je online doet, van klikken tot scrollen en je locatie delen, wordt opgeslagen om je gedrag te voorspellen en te beënvloeden. Wij willen af van een digitaal systeem waarin gebruikers worden behandeld als handelswaar. Daar moet een grote aanpak voorkomen, met als eerste kleine stappen een wettelijk verbod op gepersonaliseerde advertenties, advertentieveilingen en de grootschalige dataverzameling en handel."
Verslavendheid
"Sociale media maken gebruik van verslavende mechanismen om gebruikers zo lang mogelijk op hun platform te houden of terug te laten keren, zoals de eindeloze scroll, automatic play en pushberichten. Deze verslavende onderdelen moeten aangepakt worden."
Opensourcealternatieven
"We stimuleren de ontwikkeling van publieke alternatieven voor sociale media, waar democratische controle en transparantie wél centraal staan. Digitalisering mag niet leiden tot ontmenselijking en moet de samenwerking tussen mensen bevorderen. Daarvoor is onder meer belangrijk dat zoveel mogelijk kennis en kunde openbaar is en niet in de handen komt van privébedrijven. Het bevorderen van open source-technologie en open standaarden is noodzakelijk."
Beperking sociale media voor kinderen
"De overheid moet het gebruik van sociale media door kinderen waar mogelijk beperken. We verbieden sociale media voor kinderen onder de vijftien jaar. Leeftijdsverificatie moet plaatsvinden zonder opslag van persoonsgegevens, zodat de privacy gewaarborgd blijft. Op scholen moet voor mobiele telefoons het principe gehanteerd worden van 'thuis of in de kluis', ook tijdens de pauzes. Het gebruik van kunstmatige intelligentie door scholieren en studenten moet in goede banen worden geleid."
Context
Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Het smartphoneverbod is op dit moment nog vrijwillig, al doen veel scholen er wel aan mee.
Privacy
Net als veel andere partijen wil de SP onder meer privacy van burgers verder aanscherpen door mensen auteursrecht op hun eigen stem en gelijkenis te geven.
Bescherming persoonsgegevens
"Overheden en bedrijven mogen geen overbodige persoonsgegevens verzamelen, zoals locatiegegevens zonder duidelijke noodzaak. Er komen duidelijke regels over wat banken, verzekeraars en andere bedrijven over mensen mogen verzamelen en mogen besluiten op basis van statistische analyses van persoonsgegevens. De verkoop van data aan derden moet zo veel mogelijk beperkt worden. Iedereen moet het recht hebben om zijn gegevens te laten verwijderen. Inclusief data die is doorgegeven aan andere partijen of in systemen is verwerkt. De gegevens die overblijven moeten zo worden verwerkt dat iemands identiteit beschermd blijft."
Context
Het is op dit moment al verboden gegevens zonder noodzaak te verzamelen. De AVG vereist voor overheden een grondslag, die moet worden vastgelegd en kan worden getoetst door de AP of de rechter.
Ook is het onder de AVG al een recht om gegevens te laten verwijderen.
Auteursrecht voor individu
"Het moet altijd duidelijk zijn wanneer iets door AI is gemaakt. Daarnaast mag AI alleen worden getraind met publieke informatie en mag het geen inbreuk maken op auteursrechten. Mensen krijgen auteursrechten over hun eigen stem, gezichtskenmerken en lichaam."
Context
Er zijn veel partijen die pleiten om het auteursrecht toe te passen op biometrische gegevens, namelijk de ChristenUnie, D66, GroenLinks-PvdA, NSC, de SGP, Volt en de VVD. Denemarken gebeurt dat al. Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Foort van Oosten (VVD) zei in september nog dat hij niets zag in zo'n plan. Experts betwijfelen of dat helpt bij het bestrijden van deepfakes.
Datacentra
"Grote, energieverslindende datacentra worden geweerd. Alle datacentra moeten voldoen aan strenge regels, zodat ze zuinig omgaan met stroom, water en grondstoffen en zo min mogelijk schade aan het milieu veroorzaken."
Algoritmes
In het verkiezingsprogramma noemt de partij meerdere voorbeelden van de inperking van algoritmegebruik, specifiek meer binnen de overheid.
Algoritmes
"Wij zetten ons in voor strengere regulering, open standaarden, transparantie over algoritmes en een sterkere positie voor consumenten, werknemers en kleinere ondernemers in de digitale economie."
Algoritmebeslissing
"Algoritmes nemen geen beslissingen over ons. Bij beslissingen die impact hebben op iemands leven, bijvoorbeeld bij de aanvraag voor een uitkering, blijven altijd mensen betrokken. We staan niet toe dat dergelijke beslissingen volledig geautomatiseerd worden via algoritmes. Ook moet het altijd duidelijk zijn welke gegevens de basis waren voor het besluit."
Fraudeopsporing
"De inzet van algoritmen, Kunstmatige Intelligentie en geautomatiseerde besluitvorming om fraude op te sporen en besluiten te nemen is niet langer toegestaan wanneer mensenrechten niet gewaarborgd kunnen worden."
Context
Het is niet gek dat de SP hier stevig op hamert. Oud-Kamerlid Renske Leijten was een van de belangrijkste krachten achter het onthullen van het toeslagenschandaal, waar besluitvormingsalgoritmes ten grondslag lagen.
Opensource en lokaal
"We moeten investeren in alternatieven in Nederland en Europa, zodat we de afhankelijkheid van de VS kunnen verminderen. Overheden maken zo veel mogelijk gebruik van open source en zorgen ervoor dat hun systemen leverancier onafhankelijk zijn, onder meer door het gebruik van open standaarden. Software voor de overheid wordt zo veel mogelijk eerst intern ontwikkeld, om de afhankelijkheid van externen te beperken. Publieke data wordt veilig opgeslagen in publieke datacentra in Nederland."
Surveillance
De SP spreekt zich uit tegen chatcontrole en andere vormen van massasurveillance.
Chatcontrole
"We zijn tegen het EU-voornemen om chatcontrole verplicht te stellen. Dit zal de vertrouwelijkheid van communicatie ondermijnen. Versleutelen van informatie door burgers wordt niet verboden, maar moeten we juist stimuleren."
"Het doorzoeken van massa's gegevens van onschuldige burgers is niet effectief voor de bestrijding van terreur en zulke sleepnetten laten we dus niet meer toe."
Overheid
Net als veel andere partijen wil de SP waarborgen dat de overheid telefonisch bereikbaar blijft. Daarnaast spreekt de partij nogmaals het standpunt uit dat algoritmes niet voor beslissingen gebruikt zullen worden.
Openbare overheid
"Alle overheden maken hun documenten actief openbaar tenzij er een uitzonderlijke reden is om het geheim te houden."
Context
Onder de Wet open overheid is het al verplicht documenten te openbaren, al is dat geen actieve verplichting.
Overheid en algoritme
"De overheid is altijd een mens. In het contact met je overheid krijg je het recht om een mens te spreken over jouw zaak en word je nooit overgeleverd aan een digitaal systeem of algoritmische besluitvorming. Deze ambtenaar kan diens besluit altijd uitleggen. Als er iets mis gaat, dan volgt een gesprek en begeleidt deze persoon je naar een oplossing. Bij digitale hulpmiddelen als AI wordt altijd weergegeven welke gegevens de basis waren voor het besluit."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
Telefonische bereikbaarheid
"Zo mag niet van mensen verwacht worden dat ze buiten werktijden telefonisch bereikbaar zijn. Wanneer de overheid digitaliseert, blijft er een niet-digitaal alternatief over voor wie niet kan of wil meegaan in digitalisering. Tegelijkertijd investeren we mogelijkheden voor mensen om digitale basiskennis en -vaardigheden op te doen. De blauwe envelop voor belastingaangifte blijft bestaan en het recht op het gebruik van contant geld. Nutsbedrijven zoals PostNL en overheidsinstellingen worden weer telefonisch bereikbaar."
Digitale Zaken
"Een ministerie van Digitale Zaken zorgt voor een gerichte aanpak om zowel de digitalisering binnen de overheid als daarbuiten in goede banen te leiden."
Context
De discussie over een ministerie van Digitale Zaken wordt al jaren gevoerd, maar bij deze verkiezingen is de SP een van de weinige partijen die daar openlijk voor pleit (ook GL-PvdA doet dat). Nederland heeft overigens wel een staatssecretaris voor Digitalisering, die onder de minister van Binnenlandse Zaken valt.
Onderzoeksinstituut
"Wij versterken de volksvertegenwoordiging met een permanent onderzoeksinstituut dat adviseert over de maatschappelijke gevolgen van technologische ontwikkelingen en voorstellen doet voor aanvullende burgerrechten in het digitale tijdperk. Nieuwe technologieën worden eerst onderworpen aan een ethische toets, voordat zij kunnen toetreden tot de markt."
Autoriteit Persoonsgegevens
"Wij versterken de Autoriteit Persoonsgegevens om misstanden aan te pakken, zodat beter kan worden opgetreden wanneer de privacy van mensen in het geding is. Consumenten krijgen bij het gebruik van 'gratis' diensten (waarbij ze betalen met data, zoals op sociale media) dezelfde bescherming als wanneer ze zouden betalen met geld."
Context
Deze passage betekent zonder concrete toezeggingen weinig. De AP pleit sinds 2021 voor een budget van 100 miljoen euro, maar krijgt ongeveer de helft. In 2023 nam de Tweede Kamer alle conclusies van de parlementaire onderzoekscommissie naar de toeslagenaffaire over, waarin ook werd gepleit voor dit budget, maar de Kamer maakte daarna slechts beperkt extra budget vrij.
En verder
Er zijn een aantal punten in het SP-programma die nergens anders onder vallen.
Big tech
"In de huidige wereld vindt er een toenemende gevaarlijke concentratie van economische en politieke macht plaats. Voorbeelden hiervan zijn de BigTechmiljardairs, multinationals en mediabedrijven die zich steeds meer van het verdiende geld toeëigenen en steeds meer onze democratie beënvloeden."
Recht op reparatie
"Iedereen moet producten kunnen laten repareren in plaats van weggooien. We voeren het right to repair in, zodat fabrikanten verplicht reserveonderdelen en reparatieinstructies beschikbaar stellen. Lokale reparatiewerkplaatsen en initiatieven zoals repaircafés krijgen steun, zodat repareren betaalbaar en toegankelijk wordt voor iedereen."
Context
Het recht op reparatie werd in 2024 door de Europese Commissie vastgelegd, maar slechts in een richtlijn. Lidstaten kunnen op basis daarvan eigen wetgeving maken, maar ze kunnen daar (in tegenstelling tot een verordening) van afwijken. De Right to Repair-richtlijn gaat op 31 juli 2026 in.
Volt
Volt is een Europese politieke beweging met een 'lokale' partij in dertig landen, waaronder Nederland. Dat is het fundament voor veel van de uitgangspunten van de partij, namelijk een Europese aanpak van problemen. Volt Nederland werd in 2018 opgericht en is sinds de eerste daaropvolgende verkiezingen, in 2021, actief in de Tweede Kamer. De partij heeft tot dusver altijd enkele zetels gehad. Volt Nederland heeft met 150 pagina's een van de langste verkiezingsprogramma's en de partij behandelt daarbij ook nog eens veel punten rondom digitalisering.
Volt in het kort
Onder meer journalisten, kinderen en politici moeten basisvaardigheden voor digitale toepassingen en AI leren gebruiken en begrijpen.
De toepassing en inrichting van kunstmatige intelligentie wordt afgekaderd en gereguleerd.
Nederland moet Europees koploper worden in het stimuleren en begrenzen van het gebruik van nieuwe technologieën.
Gebruikers van het internet moeten veilig zijn. Met wetten tegen onlinegeweld gericht op onder meer journalisten, vrouwen, lhbtqia+'ers en mensen van kleur moet dat worden gewaarborgd.
Volt wil net als veel andere partijen de negatieve invloeden van sociale media aan banden leggen, maar wil dat bereiken met voorlichting en aanpak van het verdienmodel van sociale media.
Techbro's
"De tech bro's Musk, Bezos en Zuckerberg krijgen alle ruimte om AI voor hun eigen businessmodel in te zetten. Om vervolgens op hun sociale media nog meer haatberichten en politieke leugens te verspreiden om onze democratieën te ondermijnen."
Advertentie-inkomsten
"Volt pleit voor een belasting op digitale advertentie-inkomsten van grote techbedrijven (zoals Google, Meta, Amazon), zodat jaarlijks 300-600 miljoen euro wordt gegenereerd. De opbrengst vloeit rechtstreeks naar publieke digitale infrastructuur: van open-sourceleeromgevingen tot veilige cloudopslag voor onderwijs en overheid."
Context
Veel partijen pleitten jaren geleden nog actief voor een zogenaamde 'digitaks', maar Volt is nu nog maar een van de weinige partijen die daar iets over zegt.
Campagne AI
"Er komt een bewustwordingscampagne voor het effect van AI op mentale gezondheid, specifiek op die van jongeren. AI heeft invloed op sociale media en AI wordt steeds vaker geraadpleegd als coach of psycholoog."
Nepaccounts
"We onderzoeken methoden om nepaccounts en bots op sociale media te weren om zo desinformatie, spam en AI-slop te verminderen. Hierbij verkennen we of de Europese Digitale Identiteit (EDI) of een vergelijkbare, op zero-knowledge proof gebaseerde technologie kan worden ingezet om gebruikers zich te laten verifiëren, zonder hun identiteit prijs te geven. Platforms draaien op voor deze kosten en integratie, met als uitgangspunt een zorgeloze ervaring voor de individuele gebruiker."
Anonieme accounts
"Pseudonimiteit wordt de standaard op sociale media. Hierbij blijft het mogelijk om online anoniem te zijn, maar kan je identiteit wel worden opgevraagd op het moment dat je de regels overtreedt of je je schuldig maakt aan een strafbaar feit."
Context
Bij strafbare feiten heeft de politie al mogelijkheden om IP-adressen op te vragen bij grote platforms, dus dit punt lijkt in die zin overbodig. Maar Volt wijdt er verder niet over uit, dus is het moeilijk dit goed te duiden.
Onlinebescherming kinderen
"Volt pleit voor een wettelijk verankerd deltaplan voor de online bescherming van kinderen en jongeren. Platforms met verslavende ontwerpkeuzes zoals eindeloos scrollen of gepersonaliseerde advertenties gericht op minderjarigen worden verboden."
Keurmerk
"Daarnaast komt er een keurmerk voor kindvriendelijke digitale diensten, vergelijkbaar met de Kijkwijzer. Dit keurmerk garandeert dat een dienst een eerlijk design toepast, verslavingsgevoeligheid tegengaat en de rechten en het welzijn van kinderen voorop stelt. Het keurmerk wordt beheerd door een onafhankelijke toezichthouder, zoals het NICAM in samenwerking met de Autoriteit Consument & Markt en de Autoriteit Persoonsgegevens, die toezicht houdt op naleving en sancties kan opleggen."
EU-regels voor platforms
"Volt vindt dat online platformen die in de EU actief zijn, zich aan onze spelregels moeten houden. Daarom wil Volt inzetten op strikte handhaving van de Europese regels voor privacy, desinformatie en concurrentie. Internetbedrijven moeten verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor de verspreiding van desinformatie. Volt wil daarom dat platformbedrijven zoals Meta actief worden verplicht om transparantieregisters openbaar te maken over hoe hun algoritmen informatie verspreiden, welke moderatie plaatsvindt, en cijfers te publiceren over advertentie-inkomsten en -plaatsingen per categorie (zoals nieuws & politiek, gezondheid & wetenschap, entertainment, content voor kinderen). De overheid stelt minimumvoorwaarden op het gebied van algoritmische transparantie, zodat journalistieke inhoud niet systematisch wordt verdrongen door engagement- gedreven desinformatie."
Non-profit sociale netwerken
"Volt wil dat de overheid actief investeert in de doorontwikkeling van non-profit, Europese sociale netwerken waarin publieke waarden zoals privacy, interoperabiliteit en democratische controle centraal staan. Bestaande commerciële sociale media platformen zetten vol in op verslavende functionaliteiten en het belonen van berichten die mensen tegenover elkaar zetten. Maar sociale media bieden ook kansen voor de samenleving. Die kunnen we benutten als overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties ook publieke sociale media gaan gebruiken voor communicatie. Daarnaast is het net zo belangrijk om het gebruik van publieke sociale media bij de brede bevolking te stimuleren. Zo werken we toe naar een publieke digitale infrastructuur. Platformen uit de Fediverse zoals Mastodon en PeerTube zijn voorbeelden die we nu al kunnen stimuleren."
Mobiliteit
De partij is voor rekeningrijden en wil dat systeem modelleren naar het Zweedse evenbeeld.
European Rail Traffic Management System
"Wij pleiten ervoor dat het European Rail Traffic Management System (ERTMS) zo spoedig mogelijk ingevoerd wordt. Dan kan op bepaalde trajecten met hogere snelheden gereden worden, tot soms wel 200 km/u, en kan ook met kortere afstanden tussen treinen gereden worden zonder dat de veiligheid in het geding komt."
"We vervangen, naar Zweeds voorbeeld, de motorrijtuigenbelasting op auto's, bestelbusjes en vrachtwagens door ' betalen-naar-gebruik'. Wat je gaat betalen hangt af van het aantal kilometers dat je rijdt, maar ook van het tijdstip (spits/ dal), het traject (regio/stad) en de voor vervuiling relevante eigenschappen van het voertuig (gewicht/uitstoot)."
Kilometerheffing
"We schaffen de motorrijtuigenbelasting af. In plaats daarvan komt er een kilometerheffing waarbij rekening wordt gehouden met het type voertuig, de uitstoot en de tijd en plaats van rijden. Hiermee belasten we de effecten van autorijden, in plaats van het autobezit. Het grondstofverbruik bij de productie van voertuigen wordt in rekening gebracht door motor- en rijtuigenbelasting (bpm) te heffen op CO₂-grondslag."
Onderwijs
De partij is voor het onderwijzen over kunstmatige intelligentie en andere digitale ontwikkelingen. Dit zouden volgens Volt basisvaardigheden moeten zijn.
Onderwijs over AI
"Volt pleit ervoor dat middelbare scholieren leren over kunstmatige intelligentie (AI) en hoe deze technologie verantwoord wordt ingezet. Voor een succesvolle invoering is breed draagvlak onder scholen en docenten essentieel."
Digitale basisvaardigheden
"Volt versterkt de digitale geletterdheid van kinderen en jongeren door digitaal onderwijs - naast lezen, rekenen en schrijven - te bestempelen als basisvaardigheid in het funderend onderwijs. Volt pleit voor de ontwikkeling van een nationale strategie en de verplichting van leren programmeren in de onderbouw van het voortgezet onderwijs."
Digitale infrastructuur
"Volt pleit voor een publieke digitale infrastructuur in het onderwijs, zodat scholen onafhankelijk worden van commerciële aanbieders. Door eigen publieke platforms kunnen digitale leermiddelen gratis beschikbaar worden gesteld. Ook is zo een beter toezicht mogelijk op privacy en veiligheid."
Context
Er zijn ook veel opensourcealternatieven voor officepakketten die al gratis te gebruiken zijn, maar daar rept Volt hier niet over.
Onderwijssoftware
"Studenten en docenten moeten veilig en toegankelijk kunnen werken in één digitale omgeving, met functies voor roosters, studiemateriaal, opdrachten, communicatie, toetsen en loopbaangegevens, zonder afhankelijk te zijn van commerciële platforms of softwarebedrijven. Deze publieke leeromgeving is open-source en voldoet aan hoge standaarden op het gebied van privacy, transparantie en digitale autonomie. Onderwijsinstellingen krijgen structurele ondersteuning bij de overstap en het gebruik. De ontwikkeling en het beheer worden publiek gefinancierd."
Context
Vermoedelijk verwijst Volt hier niet specifiek naar kantooromgevingen en officesuites, maar naar specialistische software zoals leerlingvolgsystemen waarin roosters en cijfers worden opgenomen.
Kennis digitalisering
"We bouwen in Nederland een sterk ecosysteem waarin het kennisniveau van digitalisering, zowel in het bedrijfsleven als in het onderwijs, kan groeien. We investeren in IT-onderwijs in zowel het middelbaar als in het hoger onderwijs. Nederland moet aantrekkelijk blijven voor high-end kennisbedrijven met ASML als voorbeeld."
Digitale geletterdheid
"Digitale geletterdheid is een basisvaardigheid. We verplichten onderwijs in cybervaardigheden op alle onderwijsniveaus. Daarnaast organiseren we jaarlijks bewustwordingscampagnes voor burgers, zodat iedereen weerbaar is tegen digitale manipulatie."
Digitale vaardigheden
"We maken digitale vaardigheden tot kerncompetentie in het primair en voortgezet onderwijs."
Cyberbanken
"De beschikbaarheid van digitale middelen als laptops, computers en smartphones moet omhoog. Bijvoorbeeld via onderwijsinstellingen of het instellen van zogenaamde cyberbanken (zoals in Amsterdam)."
Onderwijs over AI
"Door Nederlanders proactief te informeren en te onderwijzen over AI, bijvoorbeeld door middel van chatbots op basis van GPT-NL, vergroten we de AI-geletterdheid van Nederlanders. Ook gebruiken we een soortgelijke toepassing als direct contactpunt met de landelijke overheid voor inwoners. Zo brengen we de overheid dichter naar de inwoner."
Trainingen
"Er worden digitale vaardigheidstrainingen aangeboden. In bibliotheken en buurthuizen worden gratis cursussen gegeven voor iedereen die wil leren werken met digitale diensten."
Zorg
Net als veel andere partijen staat Volt open voor de introductie van kunstmatige intelligentie in de zorg, mits het om een hybride toepassing gaat.
Opensourcesoftware
"Volt is voor de ontwikkeling van maatschappelijk gedragen digitale hulpmiddelen voor de zorg, waaronder kunstmatige intelligentie (AI). Software die met dit doel (mede) ontwikkeld wordt met EU-onderzoeksgelden dient als open source breed beschikbaar te zijn. Zo voorkomen we het monopolie van en overmatige winsten op maatschappelijk gevoelige digitale toepassingen."
EU-niveau digitale ondersteuning
"Vele innovaties in de zorg vragen om grote investeringen in digitale ondersteuning. Volt pleit ervoor dit op EU-niveau te regelen."
EU-regels
"We versterken de EU-rol bij het waarborgen van de digitale veiligheid van gezondheidsdata en het voorkomen van de verkeerde inzet van AI in de zorg. Dit doen we door uitbreiding van bestaande regelgeving, zoals de Digital Services Act en het realiseren van een EU- toezichthouder voor AI en de gegevensuitwisseling in de zorg."
E-health
"We zetten in op het benutten van de kansen die digitale en hybride zorgvernieuwingen bieden, onder andere door het stimuleren van de toepassing van AI en e-health in de zorg. Dit doen we door landelijk en internationaal in te zetten op standaarden voor het opslaan van data. Dit maakt data beter bruikbaar voor nieuwe (AI- en LLM-Agent-) toepassingen."
AI in zorg
"We stimuleren de ontwikkeling en toepassing van nieuwe technologieën in de ouderenzorg, zoals robots en AI. Zo ontlasten we de ouderen zelf, de professionele zorgverleners en de mantelzorgers."
Algoritmes en kunstmatige intelligentie
Volt heeft relatief veel ideeën over de invulling en toepassing van algoritmes en kunstmatige intelligentie. Met uiteenlopende nieuwe kaders, ethische eisen en openbaarheid wil de partij de toepassing van AI in de samenleving reguleren.
AVG en persoonsgegevens
"Voor Nederlanders moet het duidelijk zijn hoe zij AI in kunnen zetten en hoe ze risico's kunnen vermijden. In overeenkomst met de AVG moet het transparant zijn hoe persoonlijke data worden gebruikt en of de content die ze te zien krijgen gegenereerd is door AI."
Discriminatie AI
"Algoritmen, inclusief daarop gebaseerde kunstmatige intelligentie (AI), mogen niet discrimineren en moeten transparant en herleidbaar zijn. Daarom worden alle algoritmes openbaar gemaakt in het algoritmeregister en vooraf getoetst op mensenrechten en non-discriminatie, zeker bij gebruik in handhaving en toezicht. Bij het ontwikkelen van risicoprofielen binnen algoritmes worden die mensen betrokken die erdoor geraakt kunnen worden. Zo zorgen we voor transparantie, controleerbaarheid en een eerlijke digitale overheid."
"Creëren blijft mensenwerk. In een innoverende creatieve sector beschermen we de auteursrechten van makers. Dat doen we door GenAI-bedrijven te verplichten om volledig transparant te zijn over de bronnen van hun trainingsdata en voor het gebruik daarvan een licentie af te sluiten. Ook krijgt alles wat met GenAI wordt gemaakt een digitaal watermerk. Er ontstaat geen auteursrecht op content of werken die met GenAI zijn gegenereerd."
Context
Bedrijven zoals OpenAI en Google hebben nu al tools om watermerken toe te voegen aan AI-materiaal, maar dat is nog op vrijwillige basis.
Fonds digitale innovatie
"Om de digitale en technologische autonomie van de EU te versterken richten we een Europees Tech Fund op dat risicodragend investeert in strategische innovaties, van AI en kwantumtechnologie tot cleantech en biotech. Dit doen we met publieke garanties en cofinanciering, naar het voorbeeld van Bpifrance en de Amerikaanse LPO."
Sturing AI-ontwikkeling
"Nederland moet voorop lopen in de samenwerking met andere EU-landen bij de ontwikkeling van AI. De overheid neemt een sturende rol aan bij het vertalen van de wet- en regelgeving over verantwoorde innovaties, zodat de kaders voor lokale overheden en het bedrijfsleven praktisch en toepasbaar zijn. Begrijpelijke en toegankelijke wet- en regelgeving zorgen voor verantwoorde innovaties en zekerheid voor bedrijven."
Transparantie AI
"Als onderdeel van de strategie voor digitale autonomie worden de meest geavanceerde, transparante en betrouwbare AI-modellen ontwikkeld. De technologie wordt opgebouwd uit opensource-componenten en getraind met betrouwbare data van de overheid en de maatschappij. Hierbij is het belangrijk om breed in te zetten op AI in de context van alle digitale innovaties."
AI-fabriek in dienst
"Een AI-fabriek staat ten dienste van ondernemers in de regio. Regionale onderzoeksinstellingen maken ook gebruik van de AI-fabriek om onderzoek te verrichten en de resultaten beschikbaar te stellen aan internationale studenten en het bedrijfsleven. Hiermee creëren we een ecosysteem gericht op Europese samenwerking, kennisdeling en duurzame innovatie."
"We onderzoeken de mogelijkheden van het inzetten van AI en andere technologieën bij het tegengaan van klimaatverandering, bijvoorbeeld op het gebied van handhaving en toezicht."
Auteursrechten
"Volt zet zich in voor een betere bescherming van de rechten van makers en hun auteursrecht. GenAI-bedrijven worden verplicht volledige transparantie te bieden over de oorsprong van hun trainingsdata en een licentie af te sluiten bij de organisatie die de auteursrechten beheert."
Digitaal watermerk generatieve AI
"GenAI moet een digitaal watermerk bevatten en de aanbieder draagt zelf zorg voor het up-to-date houden van de veiligheid en de effectiviteit. Content die met GenAI wordt gegenereerd krijgt geen auteursrecht. Alleen mensen kunnen auteursrecht krijgen."
Context
Bedrijven zoals OpenAI en Google hebben nu al tools om watermerken toe te voegen aan AI-materiaal, maar dat is nog op vrijwillige basis.
AI-fabriek
"Volt steunt de bouw van de AI-fabriek in Groningen. Deze fabriek moet actief ingezet worden om ondernemers te helpen AI op een ethisch verantwoorde en innovatieve manier in te zetten. Bijvoorbeeld bij het efficiënter maken van bedrijfsprocessen waardoor werkdruk en kosten kunnen verminderen."
"Nederland moet AI-regulering invoeren voor de bescherming van onze democratische waarden. Er komen verplichte labels voor AI-gegenereerde content en real-time detectiesystemen voor deepfakes, zodat burgers onderscheid kunnen maken tussen authentieke en kunstmatig gegenereerde informatie."
Grondrechten AI
"AI en algoritmen die door de overheid en in de uitvoering gebruikt worden om beslissingen te nemen die invloed hebben op mensen, moeten verplicht getoetst worden aan grondrechten en ethische kaders."
"Iedereen moet inzage kunnen hebben in de informatie en algoritmes die door de overheid gebruikt worden. Daarvoor is het van belang dat we zo snel mogelijk overschakelen naar open standaarden en een verplicht algoritmeregister invoeren."
"Algoritmen en trainingsdatasets die ontwikkeld zijn met overheidsgeld (publieke AI) moeten gratis beschikbaar zijn voor alle inwoners en instellingen in de EU."
Geen nieuw toeslagenschandaal
"De overheid moet een nieuw, AI-gedreven, toeslagenschandaal voorkomen. De mens moet centraal blijven staan en het laatste woord hebben bij beslissingen. AI die de overheid inzet, voldoet altijd aan de AI-verordening en de Europese eisen en waarden. Door dit op Europees niveau goed te regelen, is het volgen en uitvoeren van de wet in Nederland gemakkelijker en goedkoper."
AI-verordening
"Er komen genoeg middelen beschikbaar voor de implementatie van de AI-verordening in de EU. Nederland zet in EU-verband in op het versterken van het EU-AI-kantoor om de hoogste risicocategorie General-Purpose-AI-modellen te ondersteunen."
Context
Het is onduidelijk wat Volt verstaat onder 'voldoende middelen'. In Nederland is met name de AP verantwoordelijk voor AI-toezicht. De AP pleit sinds 2021 voor een budget van 100 miljoen euro, maar krijgt ongeveer de helft. In 2023 nam de Tweede Kamer alle conclusies van de parlementaire onderzoekscommissie naar de toeslagenaffaire over, waarin ook werd gepleit voor dit budget, maar de Kamer maakte daarna slechts beperkt extra budget vrij.
Internationale afspraken AI
"Nederland zet zich in voor het internationaal verspreiden van EU-standaarden met betrekking tot AI en draagt via AI-diplomatie bij aan de ontwikkeling van internationale afspraken omtrent AI."
Media
Volt is een van de weinige partijen die regels wil voor het gebruik van kunstmatige intelligentie in de media. De partij wil bijvoorbeeld duidelijke richtlijnen over hoe publieke omroepen AI mogen gebruiken.
AI-geletterdheid in media
"Volt pleit voor AI-geletterdheid binnen het vak mediawijsheid. Door kinderen en jongeren te leren omgaan met alle vormen van media (van nieuwsartikelen tot reclames en van entertainment tot het achtuurjournaal) zullen zij beter mee kunnen komen in de samenleving en worden ze weerbaarder tegen desinformatie en nepnieuws. Het leert ze bovendien de waarde van journalistiek en journalisten kennen."
Richtlijnen voor media
"Volt pleit voor duidelijke richtlijnen voor het gebruik van generatieve AI binnen nieuwsredacties."
Context
Dit kan mogelijk in strijd zijn met de vrijheid van drukpers, artikel 7 van de Grondwet. Politieke partijen mogen niet zomaar bepalen wat media wel en niet mogen publiceren. Een richtlijn is overigens vaak geen verplichting.
Richtlijnen AI in publieke omroepen
"Volt pleit voor duidelijke richtlijnen voor het gebruik van generatieve AI binnen nieuwsredacties en publieke omroepen. Deze richtlijnen moeten waarborgen dat AI geen autonoom nieuws genereert zonder menselijke eindverantwoordelijkheid en redactionele controle. Ook moet worden vermeld wanneer AI is ingezet bij het maken van nieuwsberichten. Transparantie en redactionele integriteit staan hierbij voorop."
Contex
Zie boven.
Economie
Alle plannen van Volt met betrekking tot de economie en technologie zijn van Europese orde. De partij wil daarnaast een digitale euro.
Voorwaarden BES-eilanden
"Er dienen op de BES-eilanden voor mobiele telefonie, dataroaming en internetaansluiting dezelfde voorwaarden te gelden als voor alle landen in de EU. Dit dient in de wet vastgelegd te worden."
Infrastructuur
"De Nederlandse overheid moet, naast het ondersteunen van digitale innovatie binnen de EU, ook actief meewerken aan de ontwikkeling van nieuwe digitale technologieën naar analogie van de Deltawerken. Het gaat om grote infrastructurele projecten die Nederland structureel sterker maken, wat goed is voor onze economie. Deze aanpak dient een vast onderdeel te worden van de Nederlandse Digitale Strategie. Nederland investeert in testprojecten waarbij we bestaande technologie uit de EU gebruiken en tevens waarde toevoegen binnen de EuroStack (het EU- technologie-ecosysteem)."
Datacenters
"Technologische infrastructuur heeft invloed op het milieu. Vooral datacenters gebruiken veel energie en water. Daarom moeten nieuwe datacenters onderdeel worden van de Europese techinfrastructuur (een autonome infrastructuur die onafhankelijk van Big Tech is)."
Overheid over watergebruik datacenters
"De overheid neemt hierin de leiding en koppelt die aan ons water - en energiebeleid. De overheid steunt innovatieve oplossingen zoals nieuwe koelingstechnologieën. Zo kunnen we de schade aan het klimaat beperken."
Duurzaamheid datacenters
"Een goede oplossing is om deze datacenters te verplichten samen te werken met duurzame innovatieve bedrijven. Denk daarbij aan warmtenetwerken die de restwarmte van datacenters gebruiken."
Omscholen werknemers die baan door AI verliezen
"AI is er om Nederlandse werknemers te steunen. We pleiten ervoor om sectoren, waar veel automatisering plaatsvindt, extra te begeleiden bij het omscholen van werknemers. Het is belangrijk dat werken eerlijk blijft lonen."
Talent uit buitenland
"Volt pleit ervoor talent uit het buitenland aan te trekken en deze mensen voorrang te geven bij visumaanvragen. Dit moet op Europees niveau worden gecoördineerd."
Koop binnen de EU-beleid
"We voeren een Koop binnen de EU-beleid in voor de aankoop van alle digitale diensten en producten ten behoeve van de vitale infrastructuur en processen. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid heeft richtlijnen opgesteld over wat onder vitale infrastructuur en processen wordt verstaan."
Context
Vitale infrastructuur is een vastomlijnde definitie, niet iets dat 'een richtlijn' is.
Digitale euro
"Volt is voorstander van het invoeren van een digitale euro om de monetaire en digitale soevereiniteit van onze EU te behouden. Privacy, non-programmeerbaarheid en monetaire veiligheidskaders zijn hierbij vereisten. Om tegenwicht te bieden aan de digitale valuta van big tech en andere grootmachten, pleiten we in Europees verband voor een ambitieuze, geopolitieke strategie achter de invoering van de digitale euro."
Context
De Europese Centrale Bank werkt aan een digitale euro als digitale tegenhanger van chartaal geld. De belangrijkste doelen daarvan zijn directere invloed op het rentepercentage (voor inflatieregulatie) en betere concurrentie met alternatieve geldstromen zoals cryptovaluta of betalingen via Google of Apple Pay. Tweakers schreef dit achtergrondartikel over de voor- en nadelen van de digitale euro.
Het recht op reparatie werd in 2024 door de Europese Commissie vastgelegd, maar alleen in een richtlijn. Lidstaten kunnen op basis daarvan eigen wetgeving maken, maar ze kunnen daar (in tegenstelling tot een verordening) van afwijken. De Right to Repair-richtlijn gaat op 31 juli 2026 in.
Energie
Hoewel Volt veel schrijft over de energietransitie, is er maar één passage die over netcongestie gaat.
Energiehubs
"Energiehubs leggen slimme verbindingen tussen producenten en afnemers van verschillende soorten duurzame energie. Daarmee vermindert de druk op het bestaande elektriciteitsnet, en zijn bedrijventerreinen in staat om verder te groeien en te verduurzamen, ook in gebieden met (dreigende) netcongestie. Daarvoor moet er versneld uitvoering worden gegeven aan de overheidsplannen die hiervoor klaarliggen."
Verduurzaming datacenters
"Er komt meer transparantie over het energieverbruik en de grondstofketens van de digitale infrastructuur die wij gebruiken. Het water- en energieverbruik van cloud-infrastructuur en datacenters moet namelijk omlaag. Door verduurzaming van hardware en efficiëntere (inzet van) software kan het energieverbruik omlaag worden gebracht. Daarvoor willen we wettelijk concrete, afdwingbare doelstellingen vaststellen."
Ecologische invloed
"Zoals bedrijven in elke sector moeten ook digitale bedrijven transparant zijn over hun ecologische invloed."
Privacy
Net als veel andere partijen wil Volt niet dat Nederland akkoord gaat met de Europese chatcontrolewet. Ook het anderzijds afzwakken van end-to-endencryptie zou tegengehouden moeten worden.
Persoonsgegevens
"Persoonsgegevens zijn van jezelf en jij mag dus bepalen óf, met wie en waarom je ze deelt. Volt wil investeren in toezicht en handhaving op Europese wet- en regelgeving en we versterken bestaande kaders waar nodig."
Context
Onder de AVG en andere privacywetgeving zijn gebruikers geen eigenaar van hun eigen persoonsgegevens. Sommige partijen willen al een paar jaar dat wel zo te regelen.
Chatcontrole
"Volt wil dat Nederland niet instemt met de invoering van de Europese Chat control-wet."
"Er komt een nationaal meldpunt waar melding van digitaal misbruik kan worden gemaakt en waar mensen terecht kunnen voor vragen over deepfakes. Ook vindt Volt dat iedere burger eigenaar is over zijn of haar eigen identiteit. Daarom volgen we het Deense voorbeeld dat het imiteren van persoonsgelijkheid met deepfakes verbiedt."
Context
Er zijn veel partijen die pleiten om het auteursrecht toe te passen op biometrische gegevens, namelijk de ChristenUnie, D66, GroenLinks-PvdA, NSC, de SGP, de SP, en de VVD. In Denemarken gebeurt dat al. Demissionair minister van Justitie en Veiligheid Foort van Oosten (VVD) zei in september nog dat hij niets zag in zo'n plan. Experts betwijfelen of dat helpt bij het bestrijden van deepfakes.
End-to-endencryptie
"Voor Volt is het afzwakken van end-to-end encryptie ten behoeve van schijnveiligheid onaanvaardbaar. Online communicatie blijft dus beschermd."
Recht op privacy
"Nederland moet Europees koploper worden in het stimuleren en begrenzen van het gebruik van nieuwe digitale technologieën. Volt wil dat Nederland bij het maken van nieuwe wet- en regelgeving in Europees verband vasthoudt aan de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden en Europese waarden als privacy, informatievrijheid en gelijkheid."
Europees DigiD
"We verbeteren de digitale identiteit binnen de EU door zowel de Nederlandse DigiD als de Europese Digital Identity Wallet te vervangen door biometrische identificatie op publieke, transparante infrastructuur. Alleen dan behouden burgers en overheden zeggenschap over toegang, beveiliging en datastromen. Daarbij staan interoperabiliteit (uitwisselbaarheid van informatie), open standaarden en privacy-by-design centraal."
Demonstranten
"Het gebruik van gezichtsherkenning van demonstranten en het bijhouden van een demonstrantendatabase moet worden verboden. Vreedzame demonstratie is een fundamenteel recht, geen veiligheidsdreiging. Het monitoren of profileren van demonstranten zonder aanleiding werkt intimiderend, ondermijnt het vertrouwen in de overheid en heeft een afschrikwekkend effect op deelname aan democratisch protest. Het verbod op massale surveillance moet expliciet worden vastgelegd."
Soevereiniteit
Volt pleit voor digitale soevereiniteit door te investeren in Europese en Nederlandse hightechinitiatieven, zoals de ontwikkeling van AI, kwantumtechnologie en een onafhankelijke cloud.
Europees Silicon Valley
"We laten de technologie niet langer over aan Silicon Valley. Wij bouwen onze eigen Silicon Europa. Wij kiezen voor een Europees Tech Fund dat risicovolle investeringen doet in innovaties zoals AI, kwantumtechnologie en biotech. Van Brainport in Eindhoven tot Halicon Valley in Finland: samen maken we één digitale krachtbron. Daarmee bundelen we de slimste koppen van ons continent, zodat zij niet naar Amerika of China vertrekken. Er komt een nieuwe Europese rechtsvorm voor bedrijven met dezelfde regels in de hele EU. Er wordt een digitale dienstenbelasting ingevoerd. En we pakken de controle terug over digitale media en onze data. Zo bouwen we een autonoom Europa."
Onafhankelijke chipsector
"We zetten ons in voor een zo onafhankelijk mogelijke Europese chip- en IT-productieketen, inclusief waferproductie, packaging en het grondstoffenbeleid. Daarom moeten strategische bedrijven uit de chipproductieketens voor ten minste 51% in Europese handen zijn en moet er een strategie komen om controle te krijgen op de grondstoffen die nodig zijn voor de Europese chipproductie. Nederland is een grote speler in deze keten en dat willen we graag zo houden. Zowel Amerika als China zijn namelijk bezig met een opmars."
EuroStack
"We brengen Nederlandse bouwstenen, initiatieven en financiers van de EuroStack in kaart en verbinden deze met de EU-programma's."
Alternatieven Amerikaanse software
"We ontwikkelen alternatieven die ons minder afhankelijk maken van niet-EU-landen. EU-bedrijven die alternatieven ontwikkelen voor Amerikaanse cloud-, AI- en cybersecuritydiensten worden erkend als innovatieve spelers en krijgen betere toegang tot financiering. Wij ondersteunen het EU- initiatief om een EU Tech Fund op te richten. Nederland moet inzetten op durfkapitaal voor deep- tech en AI-start-ups. We pleiten voor zowel een Nederlands als een EU-investeringsfonds die zich op ethische en open technologieën richten om te voorkomen dat start-ups in AI, quantum computing en cybersecurity, vanwege moeilijk toegang tot opschalingsfinanciering, vaak verkocht worden aan buitenlandse partijen of nog erger: buiten de EU gevestigde bedrijven. Voor lokale initiatieven richten we een NL Sovereign Tech Fund op in nauwe samenwerking met een soortgelijk initiatief in Duitsland. We vormen daarmee de kopgroep binnen een EU van twee snelheden."
Digitale afhankelijkheid inzichtelijk
"Met de Digital Sovereignty Score maken we de digitale afhankelijkheid van overheden inzichtelijk. Door jaarlijks te rapporteren in hoeverre publieke diensten afhankelijk zijn van niet-EU-technologie (zoals cloudinfrastructuur of software) en welke stappen zij zetten naar open source en Europese alternatieven, maken we digitale autonomie concreet en meetbaar. Dit gebeurt al in Estland, waar de digitale volwassenheid structureel wordt geëvalueerd via landelijke criteria zoals herbruikbaarheid, veiligheid en onafhankelijkheid van leveranciers. Zo'n transparant scoresysteem versterkt de sturing van het beleid, stimuleert hergebruik van publieke digitale infrastructuur en maakt afhankelijkheden zichtbaar."
Digitale autonomie
"Nederland moet net als alle EU-lidstaten zelfstandig in staat zijn de impact van afhankelijkheden in de IT-levenssfeer op waarde in te schatten en te begrijpen. Daarvoor moeten we het beoogde kennisniveau op het gebied van digitale autonomie verhogen binnen de overheid en de private sector."
Digitale soevereiniteit
"Volt streeft naar een innovatieve, digitale en rechtvaardige samenleving en zet daarom vol in op Europese digitale autonomie. Onder andere het Draghi-rapport, de reflecties over digitale soevereiniteit van Moerel en Timmers en het initiatief rond de EuroStack bieden hiervoor de mogelijkheden. Volt ondersteunt deze in brede zin. Nederland moet hierin optreden als aanjager en uitvoerder."
Europese cloud
"Vanuit Nederland werken we actief mee aan een federatieve Europese cloud (een samenwerking tussen verschillende cloud-bedrijven uit de EU) waardoor mensen en bedrijven hun digitale gegevens veilig opslaan. Zo dragen we bij aan projecten voor cloud-soevereiniteit van de Europese Commissie en zijn gebruikers niet afhankelijk van een groot IT-bedrijf."
Exitstrategie
"We moeten concentratierisico's beheersen. We verplichten diversificatie van kritieke IT-leveranciers en cloud-diensten voor overheden en essentiële sectoren. Deze mogen met maximaal 40% afhankelijk zijn van één leverancier en moeten verplichte exitstrategieën en Software as a Service (SaaS) escrow hebben. Zo voorkomen we situaties van een te grote afhankelijkheid van één leverancier ('vendor lock-in'). Op die manier wordt de dienstverlening voor inwoners van Nederland en de EU gewaarborgd."
EU-alternatieven digitale infrastructuur
"De overheid geeft het goede voorbeeld en is in 2030 volledig overgestapt op EU-alternatieven voor haar digitale infrastructuur. De Nederlandse overheid streeft scherpe en haalbare ambities na, zoals de plannen van Denemarken, om van Microsoft producten over te stappen naar open source software. Overheidsdata en publieke infrastructuur moeten niet langer draaien op commerciële platforms zoals Microsoft, Amazon of Google."
Context
Onlangs zei de Belastingdienst nog over te stappen naar Microsoft 365, omdat Europese alternatieven voor het officepakket niet voldoende waren.
Transparantie
"Europese waarden zijn leidend bij overheidsdigitalisering, zodat transparantie, zeggenschap en digitale soevereiniteit gewaarborgd blijven."
DMA en DSA
"Volt staat volledig achter de Digital Markets Act (DMA) en de Digital Services Act (DSA) en wil dat Nederland zich actief opstelt bij de handhaving hiervan binnen de Europese Commissie."
Overheid en bestuur
Volt wil, net als veel andere partijen, een ministerie van Digitale Zaken en telefonisch bereikbare loketten. Daarnaast pleit de partij voor een uniforme inlogmogelijkheid met 'DigiD-Plus' en makkelijker begaanbare overheidsonderdelen.
Dienstenbelasting
"We voeren een Europese digitale dienstenbelasting in. Deze belasting is gericht op techbedrijven die in feite omzet genereren binnen de EU, maar onder het huidige belastingstelsel geen of nauwelijks belasting afdragen. Zo creëren we een gelijk speelveld tussen alle techbedrijven op Europese bodem."
Context
Veel partijen pleitten jaren geleden nog actief voor een zogenaamde 'digitaks', maar Volt is nu nog maar een van de weinige partijen die daar iets over zegt.
Ministerie van Digitale Zaken (1)
"We willen dat er een minister van Digitale Zaken komt met een eigen ministerie van Digitale Zaken. Het mandaat van dit ministerie is om de digitale infrastructuur, economische ontwikkeling, defensie, kennisontwikkeling en cybersecurity integraal aan te pakken. Op die manier bevorderen we onze digitale autonomie en versnellen we onze publieke innovatie."
Context
De discussie over een ministerie van Digitale Zaken wordt al jaren gevoerd, maar bij deze verkiezingen is Volt een van de weinige partijen die daar openlijk voor pleit. Nederland heeft overigens wel een staatssecretaris voor Digitalisering, die onder de minister van Binnenlandse Zaken valt.
Ministerie van Digitale Zaken (2)
"Volt zet zich in voor innovatie, ook voor innovatie van en met AI. Maar bij innovatie denken we breder dan AI en LLM's (zoals ChatGPT) alleen. We staren we ons niet blind op technologische hypes. We volgen niet alleen de trends, maar zijn ook innovatieve trendsetter om zo de toekomstbestendigheid van onze samenleving te garanderen. Hiervoor is een ministerie van Digitale Zaken nodig. Bewindvoerders kunnen digitale innovatie agenderen, innovatie bevorderen en toezicht houden op wenselijk en ethisch gebruik van technologie in onze samenleving."
Context
Zie boven.
Overheid digitaal
"We pleiten ervoor dat Nederland de komende jaren een digitale transformatie doorvoert waarbij de burger centraal staat. We kijken hierbij naar het succesvolle Estlandse model, waar inmiddels 100% van alle overheidsdiensten digitaal beschikbaar is. Van geboorteaangifte tot echtscheiding: alles kan online geregeld worden. Dit betekent: geen wachtrijen, geen stapels formulieren en geen bureaucratie."
Eén digitale ID
"Er komt een digitale overheid die net zo gemakkelijk werkt als online bankieren. En er komt één digitale identiteit waarmee je veilig kunt inloggen bij alle overheidsdiensten. Er komt één plek waar al je gegevens veilig bewaard worden, zodat je nooit meer dezelfde informatie hoeft in te vullen. Het is een systeem waarbij de overheid jouw gegevens niet steeds opnieuw opvraagt, maar deze - met jouw toestemming - deelt tussen verschillende instanties."
Servicepunten
"Persoonlijke hulp blijft altijd beschikbaar. In elk gemeentehuis komen digitale servicepunten waar medewerkers burgers helpen met digitale aanvragen."
Telefonisch bereikbaar
"Er zijn alternatieven voor niet-digitale burgers. Telefonische dienstverlening en fysieke loketten blijven bestaan voor wie dat nodig heeft."
Context
Vrijwel alle partijen, van links tot rechts, pleiten voor wet- en regelgeving om offline contact met de overheid verplicht te stellen. Dit is al jaren zo en was een van de belangrijkste speerpunten waar de eerste staatssecretaris voor Digitalisering, Alexandra van Huffelen, aan werkte. Tweakers interviewde haar daar in 2022 over. Over dit punt is in de Kamer weinig verschil van mening te vinden, dus dit zou in theorie makkelijk moeten kunnen worden afgesproken.
Volt zegt: "We pakken de gefragmenteerde digitale overheid aan." De partij pleit daarbij voor een paar specifieke maatregelen. Die zijn overigens makkelijker gezegd dan ingevoerd; veel van de voorstellen klinken technisch heel complex en zullen niet snel kunnen worden opgezet.
DigiD-Plus
"DigiD-Plus: er komt één digitale identiteit voor overheid, zorg, onderwijs en private diensten zoals banken."
MijnOverheid 2.0
"MijnOverheid 2.0: veel overheidsdiensten staan los van elkaar (toeslagen, belastingen etc.) waardoor brieven en informatie moeilijk te vinden zijn. Alles komt daarom op één plek - aanvragen, statusupdates, deadlines en proactieve suggesties. Geen zoektocht meer naar de juiste website."
Proactieve dienstverlening
"Proactieve dienstverlening: nu moet je zelf opzoeken waar je recht op hebt. Maar wat ons betreft is het aan de overheid om jou te informeren. Bijvoorbeeld wanneer rijbewijzen verlopen of wanneer mensen mogelijk recht hebben op een toeslag."
Data-uitwisseling overheid
"X-Road Nederland: momenteel hebben alle overheidsinstanties eigen systemen, waardoor gegevens niet snel en makkelijk uitgewisseld worden. Daarom komt er een veilige digitale snelweg tussen alle overheidssystemen. U geeft één keer toestemming, daarna delen instanties onderling uw gegevens."
Basistraining politici
"Er moet een verplichte basistraining komen voor politici en ambtenaren op het gebied van digitale vaardigheden en AI."
Ict in publieke domein
"We maken de kosten en baten van essentiële investeringen op het gebied van ICT in het publieke domein beter zichtbaar voor iedereen. Deze informatie is nu verspreid over verschillende begrotingen. Door ICT-onderhoud eenvoudig en structureel zichtbaar te maken op de rijksbegroting, behandelen we ICT van de overheid minder als losse projecten. Dat maakt strategische afwegingen beter mogelijk."
"Interne expertise binnen de overheid moet haar afhankelijkheid van leveranciers en vitale bedrijven verminderen. De overheid kan het gebruik van open source en open standaarden mogelijk maken en stimuleren. We laten ons hierbij inspireren door goede voorbeelden uit andere EU-landen zoals Denemarken en Frankrijk."
Besparen op investeringen
"Door slimmer en simpeler in te kopen kan de overheid honderden miljoenen euro's per jaar besparen, zonder in te leveren op kwaliteit. We zetten daarom in op toegankelijkheid van publieke inkoopdata door middel van een nationale dataspace voor overheidsopdrachten. Daarnaast zetten we kunstmatige intelligentie (AI) in om de administratieve en personele lastendruk bij inkoopprocessen te verlagen, bijvoorbeeld bij offertebeoordelingen en het beantwoorden van vragen. Dit vergroot ook de objectiviteit van de offertebeoordelingen, waardoor het aanbestedingsproces rechtvaardiger wordt."
Context
Het is onduidelijk waar Volt de 'honderden miljoenen euro's per jaar' vandaan haalt en of het die kan onderbouwen.
Complexe regelgeving
"Nederlandse burgers verdwalen in een doolhof van complexe regelgeving doordat beleidsmakers wetten bedenken zonder te overleggen met mensen werkzaam in de dagelijkse praktijk. Het gevolg: complexe uitvoering, onbegrijpelijke processen, digitale systemen die niet werken en een overheid die haar beleid moeilijk kan uitleggen aan haar burgers. Volt wil daarom het Deense voorbeeld volgen: alle nieuwe wetgeving moet vanaf dag één digital-ready zijn. Dit betekent dat wetgeving wordt geschreven met de publieke dienstverlening in gedachten, waarbij de afdelingen beleid, uitvoering en IT vanaf het begin samenwerken in multidisciplinaire teams. We maken alle nieuwe wetgeving digital-ready, zorgen voor heldere bewoording die direct kan worden vertaald naar werkende digitale systemen en geven uitvoeringsorganisaties een sterkere stem in het wetgevingsproces. Het resultaat: een overheid die werkt voor de burger."
Voorbereiding gemeenten cyberaanvallen
"Gemeenten krijgen duidelijke richtlijnen, extra steun en geld om zich voor te bereiden op cyberaanvallen, verstoringen van vitale infrastructuur en de mentale gevolgen van crises."
Context
Volt schrijft niet hoeveel geld en aan welke richtlijnen het denkt. Zulke richtlijnen zijn er al wel, zoals de NIS2-richtlijn.
Autoriteit Persoonsgegevens
"De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) krijgt structureel meer middelen om haar toezichtstaken onafhankelijk en effectief uit te voeren. Daartoe verhogen we het budget, conform de aanbevelingen uit het rapport Blind voor Mens en Recht van de Parlementaire Enquêtecommissie Fraude en Dienstverlening."
Context
In 2023 nam de Tweede Kamer alle conclusies van de parlementaire onderzoekscommissie naar de toeslagenaffaire over, waarin werd gepleit voor een AP-budget van 100 miljoen euro per jaar, maar de Kamer maakte daarna slechts beperkt extra budget vrij.
Inzicht in data
"Bij de overheid blijven veiligheid en privacy essentieel. Net als in Estland gebruiken we de nieuwste technologie om data veilig te houden. Burgers hebben altijd inzicht in wie hun gegevens bekijken en waarvoor. Privacy by design is het uitgangspunt bij ieder nieuw systeem."
Context
Burgers hebben onder de AVG al inzagerecht.
Pilot digitaal stemmen
"Volt vindt het essentieel dat àlle Nederlanders hun stem kunnen uitbrengen, ook als zij in het buitenland wonen en zij nog stemrecht in Nederland hebben. Het huidige systeem - met briefstemmen, volmacht en stemprocedures via ambassades - kent te veel praktische obstakels, wat leidt tot een lage opkomst. Daarom pleit Volt voor een kleinschalige pilot met digitaal stemmen voor een gecontroleerde groep Nederlanders in het buitenland. Deze pilot onderzoekt de technische haalbaarheid, veiligheid en toegankelijkheid van digitaal stemmen. Zo versterken we de inclusiviteit en legitimiteit van onze democratie, met behoud van bestaande stemopties en waarborgen voor stemgeheim en betrouwbaarheid."
Context
Digitaal stemmen kan prima technisch en kan zelfs relatief veilig, maar dan lever je in op anonimiteit.
Publieke agenda's
"We verbeteren de publieke agenda's van bewindspersonen. De huidige agenda's zijn vaak onvolledig, moeilijk doorzoekbaar en bevatten vage omschrijvingen. Daardoor blijft onduidelijk welke gesprekken plaatsvinden, met wie en over welke wetgeving. Daarom pleiten wij voor gestandaardiseerde, digitaal doorzoekbare en openbaar beschikbare agenda's, waarin ook beleidsdossiers en gesprekspartners duidelijk zijn opgenomen. De agenda's moeten beschikbaar zijn in een computerleesbaar format. Daarnaast breiden we deze verplichte openbare agenda's uit naar topambtenaren en politiek assistenten."
Openbare gesprekken
"Gesprekken en andere communicatie van bewindspersonen op overheidsapparaten (telefoons en computers) moeten automatisch worden opgeslagen. Chatverkeer moet makkelijk doorzoekbaar zijn, op basis van Europese (strikte) privacystandaarden en andere wettelijke belangen. De Noorse praktijk is hierin het voorbeeld."
Veiligheid
Volt wil op enkele vlakken investeren in de veiligheid, maar heeft in tegenstelling tot veel rechtse partijen weinig concrete voorstellen hierover. Wel interessant voor Tweakers: de partij pleit voor het nadrukkelijk strafbaar stellen van de onlinebedreiging van journalisten.
NAVO-begroting
"We investeren een deel van de verhoging van de NAVO-begroting in de ontwikkeling van de digitale infrastructuur binnen de EU. Dit speelt immers een sleutelrol in de strategische autonomie van de EU en in de verdediging tegen cyber- en hybride dreigingen."
Veilig internet
"We werken toe naar snel, veilig en betrouwbaar internet voor iedereen."
Context
Onduidelijk wat de partij hier precies mee bedoelt.
Publieke rapportage cyberdreigingen
"Transparantie en democratische controle zijn belangrijke uitgangspunten. We verplichten publieke rapportage over cyberdreigingen en overheidsmaatregelen. Daarnaast voeren we een parlementaire controle uit bij alle cyberveiligheidsoperaties om het vertrouwen te waarborgen."
Kwantumbestendig
"We implementeren een centrale aanpak die ervoor zorgt dat de overheid (en met name de kritieke infrastructuur) uiterlijk in 2028 'kwantumbestendig' is. Codes die met de huidige technologie waterdicht zijn versleuteld, kunnen namelijk eenvoudig gekraakt worden door kwantumcomputers. Daarbij moeten de overheid en het bedrijfsleven samenwerken om tot een hogere cryptowendbaarheid te komen."
Context
Onduidelijk wat de partij hier precies mee bedoelt en hoe het 'kwantumbestendig' precies definieert.
Bescherming journalisten
"Volt pleit ervoor dat onlinegeweld tegen journalisten duidelijk in de wet wordt vastgelegd, zodat digitale bedreiging, haatcampagnes en intimidatie strafbaar zijn. Er moet speciale aandacht zijn voor journalisten die extra risico lopen, zoals vrouwen, lhbtqia+'ers en mensen van kleur."
Sleepnetten
"Digitalisering biedt kansen, maar verkeerde inzet bedreigt ook de veiligheid, bijvoorbeeld door illegale inzet van grootschalige real-time gezichtsherkenning of sleepnetten. Volt wil een verplichte mensenrechtentoets bij nieuwe (en bestaande) wetgeving in het veiligheidsdomein. Hierin toetsen we of de voorgestelde maatregelen voldoen aan de minimumeisen voor de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden van inwoners."
"We leggen online-intimidatie aan banden. Mensen met een publieke stem (zoals wetenschappers, columnisten, kunstenaars en politici) moeten vrijuit kunnen spreken, ook in de digitale wereld. De grens van het vrije woord is volgens de wet intimidatie en bedreiging, daarop moet ook online worden gehandhaafd. Bij de Landelijke Eenheid Expertise en Operaties van de politie moet een team worden ingericht dat zich specialiseert in het aanpakken van online-intimidatie."
Herzien Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten
"De huidige Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (de WIV-2017) wordt zo snel mogelijk herzien. De wet is niet toekomstbestendig. Door snelle ontwikkeling van nieuwe technologieën en bedreigingen is een herziening essentieel. Daarin moeten de rechten van inwoners niet ondergeschikt gemaakt worden aan veiligheid. Bij de herziening moet toezicht voor, tijdens en na handelingen van de inlichtingendiensten centraal staan."
Context
Bij de recente herziening van de Wiv werd het toezicht verschoven naar toezicht vooraf naar toezicht in real time. De AIVD en MIVD willen zo sneller kunnen inspringen op dreigingen.
Cyberveiligheid
De partij pleit voor een betere cyberweerbaarheid op basis van de European Union Agency for Cybersecurity-richtlijnen.
Wetten cyberveiligheid
"Volt pleit voor solide cyberweerbaarheid en digitale veiligheid. Dat is immers essentieel voor een innovatieve, digitale en rechtvaardige samenleving. Nederland digitaliseert razendsnel, maar onze cyberweerbaarheid blijft achter. Cyberdreigingen nemen toe en AI versnelt de verspreiding van desinformatie. Ondertussen ontbreekt in Nederland belangrijke wetgeving. De Network and Information Security Directive 2 (NIS2) is sinds 16 januari 2023 van kracht en had vóór 17 oktober 2024 vertaald moeten zijn naar Nederlandse wetgeving. Dit is niet gebeurd. Volt wil innovatie stimuleren zonder veiligheid op te offeren. We bouwen een digitaal Nederland dat zowel vooruitstrevend als weerbaar is."
Context
De Cyberveiligheidswet, die de NIS2-richtlijn moet omzetten naar nationale wetgeving, ligt op dit moment bij de Tweede Kamer.
NIS2-richtlijn
"We zorgen voor een versnelde implementatie van de NIS2-richtlijn. Nederland moet binnen zes maanden concrete wetgeving hebben die organisaties in kritieke sectoren verplicht tot adequate cyberveiligheidsmaatregelen, naar het succesvolle model van de Digital Operational Resilience Act (DORA) in de financiële sector."
Context
Zie boven.
European Union Agency for Cybersecurity
"We moeten gebruik maken van de implementatierichtlijnen van de European Union Agency for Cybersecurity (ENISA). Daarbij maken we onder andere gebruik van het ENISA Threat Landscape 2024 waarin zeven primaire cybersecuritydreigingen zijn geïdentificeerd en we maken gebruik van de technische implementatierichtlijnen. Ook om te voorkomen dat consultancy bedrijven commercieel misbruik kunnen maken van de regulering."
Nationaal Cyber Security Centrum
"We geven het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) handhavingsbevoegdheden en directe sanctiemogelijkheden. Daarmee kan het NCSC organisaties die cyberveiligheidsstandaarden negeren, aanpakken. Daarnaast investeren we in het NCSC, zodat zij voldoende middelen heeft om zich te richten op de fysieke vitale infrastructuur en zij de middenstand kan ondersteunen. De middenstand is relatief vaak het slachtoffer van cyberhacks en heeft noch de middelen noch de kennis om zich te verweren."
Context
Het NCSC ziet toe op de cybersecurity van overheden en vitale infrastructuur, niet op het mkb. Daarvoor is er het Digital Trust Center van het ministerie van Economische Zaken, al is dat vooral een adviserende instantie.
Hybride dreiging op EU-niveau
"Digitale dreigingen kennen geen grenzen. De EU moet daarom hybride dreigingen gezamenlijk aanpakken. Daarom wil Volt binnen het Hybrid Centre of Excellence in Helsinki intensiever samenwerken. We zetten ons in voor gedeelde cyberverdediging in de EU en een gezamenlijk antwoord op grensoverstijgende cyberaanvallen. Zo kan de EU desinformatie, cyberaanvallen en buitenlandse inmenging effectiever en efficiënter bestrijden."
Cyberveiligheidsregels
"We maken cyberveiligheidsregels die innovatie stimuleren, met 'regulatory sandboxes' voor start-ups en snelle goedkeuringsprocedures voor veilige nieuwe technologieën."
Ondersteuning cybersecurity
"Bedrijven en kennisinstellingen met kostbare technische informatie krijgen ondersteuning bij het versterken van hun cybersecurity. Daarnaast moeten organisaties en het midden- en kleinbedrijf op een veilige en vertrouwelijke manier informatie over kwetsbaarheden kunnen delen. Aanbieders van essentiële diensten krijgen extra bescherming tegen cyberaanvallen."
Ruimtevaart
Ook op het gebied van ruimtevaart wil Volt dat Nederland soevereiner wordt.
Satellietcapaciteit
"Nederland en de EU breiden stap voor stap hun satellietcapaciteit uit, via programma's als Galileo en Copernicus. Zo wordt de EU minder afhankelijk van andere landen."
Context
Onduidelijk wat Volt bedoelt met het uitbreiden van Galileo. Dat is al operationeel en onafhankelijk van GPS.
Samenwerking ruimteprogramma's
"Gezamenlijke standaarden en snelle coördinatie beschermen Europese satellieten en ruimte- infrastructuur beter tegen cyberaanvallen en sabotage dan nu het geval is."
Noodcommunicatie
"We bouwen voor zowel militaire als civiele doelen zoals noodcommunicatie en klimaatmonitoring een ruimtevaartorganisatie. Zo leveren investeringen dubbel voordeel op."
Toegankelijkheid
European Accessibility Act
"We maken de digitale wereld toegankelijker voor mensen met een beperking door een speciaal platform op te zetten voor het melden van overtredingen van de toegankelijkheidsregels. Ook worden sancties ingevoerd tegen Nederlandse private bedrijven en overheidsinstanties die nog steeds niet voldoen aan de eisen van de European Accessibility Act."
Toegankelijkheid
"Alle digitale diensten worden zo ontworpen dat mensen met een visuele beperking, voor zover mogelijk, ze ook kunnen gebruiken."
En verder
Er staan nog enkele andere passages in het programma van Volt die niet onder andere categorieën vallen.
Digitale toets
"Volt wil dat er een digitale toets komt bij het maken van wet- en regelgeving, zodat al bij het ontwerpen van nieuw beleid rekening wordt gehouden met de impact daarvan op de ICT in de uitvoering."
Woningbouw
"Ook benutten we de kansen van digitalisering om woningbouwprojecten te versnellen. Het Kadaster gaat eigendomsrechten in digitale 3D-modellen bijhouden in plaats van op platte tekeningen: we rollen deze innovatie in de komende jaren verder uit en leggen die wettelijk vast. Zo kunnen 3D-ontwerpen in bouwtrajecten sneller worden vergund. Ook gaan we op zoek naar de beste Europese opensource digitale standaarden en datatoegankelijkheidsplatforms. En we trekken lessen uit de pilots met digitale vergunningverlening die in Duitsland, Finland en Spanje al lopen."
Ethisch hacken
"Volt wil ethisch hacken verder aanmoedigen. We leggen daarom naar Belgisch voorbeeld het recht op ongevraagd ethisch hacken wettelijk vast. Nederland heeft een bloeiende cultuur van mensen die het internet veiliger maken door technisch onderzoek. Deze mensen krijgen juridische bescherming. Alle maatschappelijke organisaties die belangrijk zijn voor de samenleving moeten snel en positief reageren wanneer een ethisch hacker een digitaal probleem vindt en meldt. Na een afgesproken tijd mag de hacker het gevonden probleem breed bekend maken, in overleg met het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC). Dit sluit aan bij DORA's Threat-Led Penetration Testing (TLPT) voor financiële instellingen."
Context
Hacken is strafbaar, maar in het Wetboek van Strafrecht wordt een uitzondering gemaakt voor ethisch hacken. Dat betekent dat het recht op ethisch hacken niet expliciet in de wet is opgenomen, maar het is ook niet illegaal.
Risico's ict-dienstverleners
"Toezichthouders worden verplicht om de concentratie van risico's van ICT-dienstverleners bij overheden en organisaties die onze vitale infrastructuur ondersteunen in beeld te brengen. In de financiële sector is dit al vereist met de Digital Operational Resilience Act. ICT-bedrijven die als een zeer hoog concentratierisico worden beoordeeld, krijgen een extra belastingafdracht van de omzet. Hierdoor krijgen kleine innovatieve bedrijven een eerlijkere kans om een alternatief hiervoor te ontwikkelen."
Regels transparantie
"We ontwikkelen juridische regels om een transparant en controleerbaar digitaal systeem binnen de EU te creëren. Daarbij kijken we vooral naar de resultaten van technologie, niet alleen naar de gevolgde procedures. De EU introduceert sandboxes (speciale testomgevingen) waar bedrijven hun digitale innovaties onder professionele begeleiding veilig kunnen uitproberen zodat nieuwe technologie grondig getest breed in de samenleving wordt uitgezet. De democratische rechten van burgers moeten vanaf het begin in nieuwe technologie worden geïntegreerd. Dit garandeert werkelijke bescherming van burgerrechten in dit digitale tijdperk."
Sandboxes
"Ook Nederland stelt bedrijven in staat om hun digitale toepassingen vlot en effectief te laten testen in sandboxes voordat zij deze op de markt brengen. AI moet voor bedrijven concreet worden gemaakt: Wat is het en wat kun je ermee? Daarom breiden we het algoritmeregister uit en leggen we duidelijke kaders vast. Binnen die kaders lichten we kansen en risico's toe om bedrijven te ondersteunen bij hun transitie."
VVD
De VVD maakt al lange tijd deel uit van het landsbestuur. Onder premier Rutte zat de VVD sinds 2010 onophoudelijk in het landsbestuur, meestal als grootste partij. Ook nu is de VVD, samen met BBB, een van de twee achtergebleven regeringspartijen. In de peilingen gaat het steeds minder goed met de partij, die nu nog op zo'n 15 zetels staat. De rechtsliberale partij zet in haar verkiezingsprogramma ook op digitaal gebied veel in op de klassieke VVD-thema's: hard straffen van cybercriminelen en veel vrijheid voor ondernemers, bijvoorbeeld om die met AI aan de slag te krijgen.
VVD in het kort
'Vol inzetten' op kunstmatige intelligentie
Ondernemers helpen met cyberveiligheid
Zwaarder straffen cybercriminelen, veel onlineveiligheidsmaatregelen
De VVD wil het elektriciteitsnet sneller uitbreiden. Hiervoor moeten ook onorthodoxe technieken toegepast worden.
Investering in energie
"We investeren in de groei van morgen door de grootste knelpunten in onze economie op te lossen, zoals met investeringen in onze (data-)infrastructuur en in de energietransitie."
Context
De partij zegt niet hoe hoog die investering is en waar die vandaan komt, maar de VVD laat zijn programma doorrekenen door het CBP.
Verlaging energiekosten
"We verlagen de energiekosten en we gaan het elektriciteitsnet versneld uitbreiden."
Elektriciteitsnet
"De uitbreiding van ons elektriciteitsnet is van nationaal belang: We zetten de ingeslagen versnellingsaanpak met de grootste prioriteit door. Bijvoorbeeld door onderzoeklasten te beperken, de aanleg van elektriciteitsinfrastructuur wettelijk te beschermen en de gedoogplichtprocedure te versnellen en uit te breiden. In de regio Flevoland-Gelderland- Utrecht is de situatie op het net het meest urgent. We willen daarom dat deze regio als innovatiegebied wordt aangewezen om netcongestie op onorthodoxe manieren aan te kunnen pakken, zonder extra gebruik te maken van het net. Hierbij kan het expertisecentrum netcongestie in Arnhem behulpzaam zijn. Ook gaan we bedrijven helpen met het flexibiliseren van hun stroomvraag en maken we het voor hen makkelijker om energie en netcapaciteit te delen. Hierbij spelen energyhubs een cruciale rol. Daarnaast willen we dat bedrijven sneller duidelijkheid krijgen over wanneer zij kunnen worden aangesloten op het net."
Context
De VVD leverde in het vorige kabinet de minister voor Klimaat en Groene Groei. Sophie Hermans diende geen wetsvoorstellen in om deze punten door te voeren.
Investeringen
De VVD ziet kunstmatige intelligentie als essentieel voor de toekomstige economie en beoogt onderzoek en toepassing te bevorderen via investeringsfondsen.
Investering in tech
"Tegelijkertijd moeten de investeringen in moderne technologiën in ons land fors omhoog, zoals in quantummechanica, chips en kunstmatige intelligentie, zoals in de Nationale Technologiestrategie. Zo kunnen we technologische leiders worden in plaats van volgers."
Start-ups
"Een investeringsmaatschappij voor start-ups en scale-ups: We richten een investeringsmaatschappij op gericht op het verstrekken van groeikapitaal aan start- en scale-ups in het hele land. Zij kunnen dan tegen gunstige voorwaarden geld lenen of garanties krijgen om in Nederland door te groeien. Zo zorgen we ervoor dat Nederland een aantrekkelijke plek is voor bijvoorbeeld techbedrijven. We bezien of dit samengevoegd kan worden met bestaande investeringsfondsen."
Vol inzetten op kunstmatige intelligentie
"Kunstmatige intelligentie heeft de toekomst. Het is tijd dat we meer redeneren vanuit kansen, dan vanuit angst. We doen daarom investeringen in kunstmatige intelligentie via de investeringsagenda voor nationale groei en de investeringsmaatschappij. Anders worden we sterk afhankelijk van de VS en China. Dit fonds moet, naast de komst van een 'normale' AI-fabriek in Groningen, een AI-gigafabriek mogelijk maken. Ook realiseren we met dit fonds een AI-hub, naar voorbeeld van het Franse Station F. We helpen het mkb volop de kansen van kunstmatige intelligentie te benutten. Door de inzet op kunstmatige intelligentie krijgt het hele land een impuls."
De VVD pleit voor uiteenlopende veiligheidsmaatregelen en investeringen in onder meer de nationale politie, inlichtingen- en veiligheidsdiensten en de terrorismebestrijdingsdienst. Tevens wil de partij een levenslang ov-verbod.
Nationale politie
"We investeren in de nationale politie: We breiden de uitrusting van gewelds- en verdedigingsmiddelen van de Mobiele Eenheid uit en zorgen ervoor dat de politie over voldoende opsporingsbevoegdheden beschikt, zoals het undercover mee kunnen kijken in (besloten) online groepen. Ook moeten we moderne ontwikkelingen die behulpzaam zijn bij de opsporing, zoals AI, zoveel mogelijk doorontwikkelen."
"We brengen noodinformatie terug in het straatbeeld. Er komen vaste informatiepunten met fysieke kaarten en crisisposters, op plekken zoals supermarkten, scholen en gemeentegebouwen. Ze tonen vluchtroutes, opvanglocaties, contactpunten en instructies in pictogrammen en meerdere talen. Dit is van grote waarde voor ouderen en mensen die minder digitaal vaardig zijn. We zorgen dat deze informatiepunten er niet alleen in steden komen, maar juist ook in dorpen en regio's. Zo blijft iedereen bereikbaar en geïnformeerd."
Nederland beschermen in een digitale wereld vol dreigingen
"Nationale en internationale veiligheid zijn meer dan ooit met elkaar verbonden door digitale dreigingen. Cyberaanvallen, buitenlandse spionage en desinformatie raken direct aan onze vrijheid, economie en democratische rechtsstaat. Nederlanders moeten niet volledig afhankelijk zijn van de technologie om hen heen. De overheid en de hele samenleving moet wennen aan de nieuwe werkelijkheid vol dreigingen en anticiperen op de risico's die dit met zich meebrengt."
Data-infrastructuur van de toekomst
"We investeren in de toekomst door een datazeekabel vanuit Japan door te trekken naar Nederland, en door vol in te zetten op een Einstein-telescoop in Zuid-Limburg. Nederland blijft zo aantrekkelijk voor innovatieve bedrijven die snel internet nodig hebben, en kan een cruciale rol spelen in baanbrekend onderzoek naar zwaartekrachtgolven. We zetten ons in voor de bouw van een quantumcomputer in Nederland. Deze investeringen kunnen betaald worden uit de investeringsagenda voor nationale groei."
Context
In Nederland werken al meerdere onderzoekscentra aan quantumcomputers, zoals in de TU Delft en TNO.
Kazernes
"Nieuwe kazernes en digitalisering: Om onze krijgsmacht verder uit te breiden is er behoefte aan extra locaties om de extra mensen die we nodig hebben een goede plek te bieden. Daarnaast moeten we fors investeren in digitalisering. Dat zorgt ervoor dat zodra een sensor een tegenstander waarneemt, deze zo snel mogelijk geraakt wordt door het voor die aanval meest dodelijke wapen. Dergelijke grootschalige investeringen springen niet in het oog, maar zijn wel cruciaal voor een moderne krijgsmacht."
Toekomstbestendige inlichtingen- en veiligheidsdiensten
"We moeten meer investeren in onze veiligheids- en inlichtingendiensten. Het is van belang dat onze diensten beschikken over voldoende wettelijke bevoegdheden. We maken de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten toekomstbestendig, zodat we weerbaar blijven tegen toekomstige en nu nog onbekende dreigingen. Er komt lichter toezicht voor operaties tegen buitenlandse dreigingen en voor het onderscheppen van militaire communicatie dan voor inlichtingenwerk waarbij onze eigen burgers in beeld zijn. Daarnaast verstevigen we de wettelijke grondslag waarmee inlichtingendiensten structureel informatie kunnen delen met private bedrijven en breiden we het personeelsbestand van de diensten fors uit."
Context
In 2024 werd een wet aangenomen waarin de Wiv 2017 werd herzien, juist om die toekomstbestendiger te maken: het toezicht wordt daarbij bijvoorbeeld verschoven van vooraf naar realtime. Dat is dus al 'lichter toezicht'.
Spionage harder straffen
"Om onze nationale veiligheid te beschermen, blijven we in kritieke sectoren digitale apparatuur weren uit landen met een offensieve cyberagenda. Kritieke sectoren zoals havens, luchthavens, telecombedrijven en bewakingssystemen mogen geen technologie uit risicolanden gebruiken. Tegelijkertijd verhogen we de straffen fors voor statelijke spionage. We verbeteren de opsporing, sluiten bedrijven en personen met banden met vijandige regimes uit van strategische sectoren, en beperken diplomatieke toegang. Spionage vanuit ambassades wordt niet getolereerd: bij aantoonbare ondermijning gaan we vaker over tot uitwijzing."
Context
De VS heeft een offensieve cyberagenda. Nederland trouwens ook. In de praktijk bedoelen partijen hier echter China mee.
Zwaarder straffen cybercriminelen
"Om recht te doen aan de toegenomen schaal en impact van cybercriminaliteit, verhogen we de maximale straf van vier naar acht jaar. Op deze manier sluiten de straffen beter aan bij de ernst van dit type misdrijven en brengen we de strafmaat voor cybercriminaliteit in lijn met de schade die het veroorzaakt."
Videoconferentie als uitgangspunt
"Het gebruik van videoconferentie bij zittingsdagen wordt de hoofdregel bij verdachten in de Extra Beveiligde Inrichting en de Afdelingen Intensief Toezicht. Hiermee beperken we het risico dat deze verdachten uitbreken, brengen we de kosten voor de overheid omlaag en beperken we de overlast voor omwonenden die dit soort risicovolle transporten met zich meebrengen."
Verstevigen rol NCTV
"We vergroten de rol en capaciteiten van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) als coördinator in de samenwerking tussen verschillende ministeries en inlichtingendiensten die bezig zijn met het vergroten van onze weerbaarheid."
Context
Onduidelijk is wat de VVD bedoelt met 'de rol en capaciteiten' vergroten. De NCTV kwam onder vuur te liggen omdat het Nederlandse burgers onderzocht zonder wettelijke basis.
Levenslang ov-verbod
"Verder willen we levenslange ov-verboden opleggen en de pakkans verhogen door de (vrijwillige) inzet van bodycams voor ov- personeel en de identiteitscheck te versimpelen."
Context
Het demissionaire kabinet heeft 12 miljoen euro vrijgemaakt voor de aanschaf van bodycams voor de NS. Dat gebeurt in 2026.
Onlineveiligheid
Volgens de VVD moet alles wat offline niet mag, ook online verboden worden. Daarbij wil de partij meer bevoegdheden voor burgemeesters om onlinerelschoppers op te sporen.
Wat offline niet mag, staan we ook online niet toe
"Het delen van content van gedragingen die in de fysieke wereld strafbaar zijn, zoals bijvoorbeeld dierenmishandeling, staan we online ook niet toe. We onderzoeken of we deze content kunnen verbieden en verwijderen."
Het online beschermen van de openbare orde
"Om verstoringen van de openbare orde te voorkomen en te beperken, krijgen burgemeesters de bevoegdheid om relschoppers die online oproepen plaatsen om te gaan rellen het bevel te geven om hun berichten te verwijderen."
Versterken aanpak online radicalisering
"Om te voorkomen dat jongeren online radicaliseren, wordt er strakker online gehandhaafd. Terroristische en andere strafbare content dient altijd binnen één uur na een bevel van de toezichthouder offline te zijn gehaald. Platforms die hier niet aan voldoen krijgen hogere boetes."
Context
Onduidelijk welke toezichthouder de VVD hiermee bedoelt. Dat is relevant, omdat het uitmaakt wie bepaalt wat 'strafbare content' is.
Online fraude
"We versterken de integrale aanpak van online fraude met meer mogelijkheden voor publiek-private samenwerking om het te voorkomen, terug te dringen en om slachtoffers te ondersteunen bij het verhalen van hun schade."
Online gokken
"We hervormen de Wet kansspelen op afstand om gokverslaving tegen te gaan. We geven de Kansspelautoriteit meer bevoegdheden om toezicht te houden op online kansspelaanbieders en handhavend op te treden. Ook moet er in overleg met andere Europese lidstaten een creatieve aanpak komen om illegale gokbedrijven tegen te gaan die aansluit bij de aanpak van criminele netwerken."
Onderwijs
De VVD heeft weinig aan technologie gerelateerde ideeën over het onderwijs, afgezien van een verbetering van de cyberweerbaarheid van scholen en een smartphoneverbod op scholen.
Digitale geletterdheid
"Daarbij ondersteunen we leraren met bijvoorbeeld het expertisepunt digitale geletterdheid."
Mobiele telefoons
"Leerlingen worden socialer en zijn meer gefocust zonder mobiele telefoon op school. De landelijke afspraken hierover, waarbij scholen zelf invulling geven aan wat er wel en niet mag, werken goed. We handhaven deze bestaande afspraken."
"Kennisveiligheid op scholen: Scholen zijn steeds kwetsbaarder als het gaat om hun digitale veiligheid. We borgen veilig internet op scholen en privacy in het gebruik van digitale lesmaterialen. Ook trainen we onderwijsprofessionals beter in digitale vaardigheden. We stimuleren dat schoolbesturen samenwerken aan een stabiele ict-infrastructuur."
Context
Vrijwel alle scholen gebruiken kantoorpakketten van Google of Microsoft. Die worden in toenemende mate goedgekeurd voor privacyvriendelijk gebruik in het onderwijs. De VVD noemt geen verdere maatregelen hierover.
Cyberveiligheid
Over cyberveiligheid heeft de VVD meer opvattingen. Specifiek wil de partij dat Nederland zich voorbereidt op cyberaanvallen, zowel op nationaal niveau als op het niveau van ondernemingen.
Snelle hulp bij ransomware-aanval
"We moeten ondernemers helpen die slachtoffer zijn van ransomware-aanvallen. Om verdere schade te voorkomen is het van belang dat zij direct informatie en ondersteuning krijgen."
Context
Onduidelijk of hier hulp van de overheid wordt bedoeld. Bedrijven kunnen voor hulp terecht bij het Digital Trust Center, maar ook bij veel commerciële partijen.
Transparantie en weerbaarheid tegen cyberdreiging versterken
"We moeten onze inlichtingendiensten niet alleen fors uitbreiden en versterken, maar hen ook stimuleren om tactische inlichtingen vaker publiek te maken. Juist bij pogingen tot beïnvloeding van politici of verkiezingen moet maximale openheid het uitgangspunt zijn, zolang dit kan zonder de inlichtingenpositie te schaden. Dit sluit aan bij de eerdere publicatie van de MIVD over Chinese spionagesoftware, waarbij openheid hand in hand ging met versterking van onze cyberveiligheid."
Digitale aanvallen
"We bereiden ons voor op grootschalige digitale aanvallen op vitale sectoren: Om ons te wapenen tegen dagelijkse cyberaanvallen vanuit landen als Rusland, Iran en China en digitale uitval te voorkomen, bereidt de overheid zich actief voor op grootschalige cyberaanvallen en storingen. We zorgen ervoor dat onze inlichtingendiensten dreigingsinformatie wettelijk sneller en op structurele basis met (vitale) bedrijven mogen delen. Daarbij worden ethische hackers betrokken om kwetsbaarheden op te sporen. We trainen vaker op digitale uitval van vitale sectoren en zorgen ervoor dat vitale sectoren hun draaiboeken voor dit soort omstandigheden klaar hebben liggen."
Context
De overheid doet regelmatig een landelijke of lokale oefening waarbij het uitval van vitale infrastructuur uittest.
Cyberbeveiliging ondernemers
"Ondernemers beschermen tegen cyberaanvallen: Met de cyberbeveiligingswet zorgen we ervoor dat bedrijven zich beter wapenen tegen digitale aanvallen. Daarnaast hecht de VVD belang aan een zichtbaar en benaderbaar loket waar ondernemers terecht kunnen met vragen rondom cyberveiligheid. Dit helpt ons midden- en kleinbedrijf."
Context
De Cyberveiligheidswet is de NIS2-verordening waarvan de invoering al jaren aan de gang is. Ondernemers kunnen nu al naar het Digital Trust Center voor vragen over cyberveiligheid; dat is hun bestaansrecht.
Soevereiniteit
Zoals veel partijen pleit de VVD voor een onafhankelijker Nederland. De partij wil versoepelde EU-regels zoals de AVG en AI-act, en een verminderde afhankelijkheid van Amerikaanse technologie.
Versoepelen EU-regels
"Europese regelgeving op de schop: De doelen van regelgeving die ons wordt opgelegd door Brussel zijn vaak goed, maar regelgeving remt tegelijkertijd vaak innovatie. Dat is des te problematischer, omdat veel andere machtsblokken in de wereld deze strenge regelgeving niet kennen. We maken ons daarom in de EU hard voor onder andere het versoepelen van de AI-act, de GDPR, de CSRD en de CSDDD."
Context
Het is niet duidelijk hoe de AVG en AI-verordening moeten worden aangepast en welke specifieke punten de VVD bedoelt.
Buitenlandse beïnvloeding tegengaan
"We beschermen actief Nederlanders die met buitenlandse beïnvloeding te maken hebben, door beperkingen op te leggen aan de lange arm die wordt uitgestrekt naar de diaspora hier, via zaken als diasporabelasting, indoctrinatie op weekendscholen en moskeeën en andere vormen van intimidatie. Ook komt er snel een centraal meldpunt waardoor de overheid sneller kan ingrijpen op meldingen van onveiligheid na buitenlandse inmenging."
Context
Verschillende gemeenten, maar ook de NCTV, kwamen de afgelopen jaren onder vuur te liggen omdat ze onterecht risicoprofielen van moslimgemeenschappen aanlegden. Dat etnisch profileren is in strijd met de wet.
Relatie met VS
"Een volwassen relatie met de Verenigde Staten: De eenzijdige afhankelijkheid van Nederland en de rest van Europa van de VS is veel te groot, wie er ook in het Witte Huis woont. We zullen zelf veel meer moeten investeren in defensie, maar we zullen bijvoorbeeld ook onze afhankelijkheid van Amerikaanse software moeten verminderen. Tegelijkertijd heeft Nederland nauwe banden met de VS. Dit geeft ons de verantwoordelijkheid om de relatie met de Amerikanen te koesteren waar mogelijk."
Nederlanders in het buitenland
"Voor Nederlanders in het buitenland maken we overheidsdiensten waar mogelijk digitaal toegankelijk en bij nieuwe wetten en regels houden we meer rekening met de gevolgen voor deze groep. We blijven inzetten op het makkelijker maken om te stemmen vanuit het buitenland, bijvoorbeeld digitaal."
Context
Digitaal stemmen kan niet tegelijk anoniem of veilig.
Europese samenwerking op cyber en inlichtingen
"De VVD wil een sterke Europese samenwerking op het gebied van cyberveiligheid en inlichtingen. Dreigingen zoals statelijke cyberaanvallen, desinformatie en spionage vragen om een gecoördineerde aanpak. We willen een Europese Five Eyes waarin, binnen een select Europees gezelschap, wordt samengewerkt op inlichtingengebied."
Amerikaanse software
"Nederland en Europa moeten minder afhankelijk worden van Amerikaanse software, clouddiensten en datacentra: De VVD pleit daarom voor versterking van de Europese digitale infrastructuur en eigen technologische alternatieven (Nederlandse en Europese clouds), zodat we onze autonomie behouden, risico's beperken en vitale processen niet in buitenlandse handen leggen."
Bescherming van onze economische kroonjuwelen
"Nederland is een wereldspeler in sleuteltechnologieën als fotonica, quantumcomputing en biotechnologie. We moeten alles op alles zetten om deze sleuteltechnologieën in Nederland te houden. Alleen zo koesteren en beschermen we onze voorsprong. We blijven exportbeperkingen strategisch inzetten om landen als China en Iran de toegang tot sensitieve technologieën te ontzeggen."
Context
Sommige bedrijven zoals ASML dreigen Nederland te verlaten als bijvoorbeeld bepaalde belastingmaatregelen worden doorgevoerd. Bovendien krijgt ASML, onder druk vanuit de VS, al veel exportvergunningen niet meer.
Sociale media
Volgens het verkiezingsprogramma wil de VVD de negatieve invloed van sociale media inperken, onder meer door een socialmediaverbod voor jongeren.
Negatieve effecten sociale media
"Sociale media en internet zijn een steeds groter deel van ons leven uit gaan maken. Zij hebben ons veel gebracht, maar we hebben te lang onze ogen gesloten voor de negatieve effecten ervan. We moeten niet alleen offline, maar ook juist online de veiligheid verbeteren.
Grip op sociale media
"We omarmen het leeftijdsadvies voor het gebruik van sociale media en werken een effectief social media verbod uit voor jongeren. Grote platforms als X, Instagram en Facebook worden onder streng toezicht gebracht; ze moeten transparantie geven over algoritmes en inkomsten en zich houden aan onze wetgeving. Verslavende en schadelijke algoritmes die als voedingsbodem fungeren voor haat en extremisme worden verboden, omdat ze polariserende content bevoordelen."
Context
Leeftijdsverificatie is een heikel onderwerp, want de effectiviteit en veiligheid daarvan hangt af van de implementatie. Kort nadat Discord in het VK leeftijdsverificatie inzette, werden er bijvoorbeeld al ID-bewijzen gestolen bij een hack. Bovendien kan leeftijdsverificatie veel privacyimplicaties hebben, afhankelijk van hoe dat wordt ingezet.
Onder de DMA en DSA is bovendien al verplicht dat bedrijven transparantie geven over hun algoritmes.
Wat de VVD verstaat onder 'algoritmes die als voedingsbodem fungeren voor haat en extremisme' is onduidelijk.
Socialemediabedrijven
"We maken van de online wereld een veiligere plek door grip te krijgen op sociale mediabedrijven en schadelijke content te verbieden"
Context
Het is onduidelijk wat de VVD onder 'schadelijke content' schaart.
Cameratoezicht
De VVD noemt opvallend veel toepassingen van cameratoezicht ter bevordering van de veiligheid. In grensgebieden, slachthuizen, bij demonstraties en op straat moeten meer camera's komen.
Meer ANPR-camera's in grensregio's
"Om beter zicht te houden op wie onze grenzen over gaat, plaatsen we camera's langs kleine wegen in grensregio's die kentekens registreren en vergelijken met een lijst van gezochte kentekens. Zo gaan we mensenhandel en drugssmokkel tegen en maken we onze grensregio's veiliger."
Context
In de praktijk worden ANPR-camera's steeds vaker ingezet voor andere doelen dan alleen criminaliteitsbestrijding, zoals opsporing van leasefraude.
Slachthuizen
"We willen direct uitleesbaar cameratoezicht in slachthuizen."
Context
Ook GL-PVDA en de Partij van de Dieren willen dit.
Demonstratierecht
"Om het demonstratierecht te beschermen moeten we relschoppers identificeren die het demonstratierecht misbruiken om strafbare feiten te plegen en hen niet straffeloos laten wegkomen. Daartoe moderniseren we de wet op de openbare manifestaties en zetten we camera's met gezichtsherkenning in."
Straatintimidatie
"Er komen daderprofielen en meer cameratoezicht om de handhaving op de strafbaarstelling van straatintimidatie nog effectiever te maken."
Privacy
De partij wil in enkele gevallen de privacy van criminelen inperken om zowel drugscriminelen als onlinefraudeurs aan te pakken. Wel wil de VVD dat mensen meer zeggenschap over hun portret en stem krijgen. De partij gaat niet zover als bijvoorbeeld de ChristenUnie, die daadwerkelijk auteursrecht voor individuen wil.
Privacy drugscriminelen
"Onze democratische rechtsstaat wordt nog steeds dagelijks ondermijnd door drugscriminelen. Zij mogen nooit winnen. Nog te vaak staat het belang van privacy van een crimineel boven het veiligheidsbelang van ons allen."
Meer zeggenschap over gebruik deepfakes
"Onze huidige wet- en regelgeving sluit niet in voldoende mate aan bij alle nieuwe toepassingen op het gebied van deepfakes. We passen onze wetgeving hierop aan zodat mensen meer zeggenschap krijgen over hun eigen portret en stem. Seksuele deepfakes worden altijd binnen een uur op verzoek van het slachtoffer offline gehaald."
"We verbeteren de mogelijkheden voor publieke en private instanties om informatie te delen met het oog op de aanpak van ondermijning en het voorkomen van (online) fraude. Signalen van witwassen, (vastgoed)fraude of ondermijning bij vergunningaanvragen kunnen op dit moment namelijk in de praktijk niet worden gedeeld, met als resultaat dat criminelen vrij spel hebben."
Context
Die signalen kunnen nog wel gedeeld worden, maar de hele Tweede Kamer inclusief de VVD is het er juist ook over eens dat het onwenselijk is om grootschalige data-uitwisseling te gebruiken voor het opzetten van risicoprofielen. Dat was namelijk precies het probleem achter het toeslagenschandaal, waardoor het kabinet Rutte III aftrad.
Overheid
Net als veel partijen wil de VVD een verbeterd ict-systeem voor de overheid. Daarnaast zet de partij in op bereikbaarheid, toegankelijkheid en fysieke loketten.
Ict bij overheid
"Falende ict-projecten en de stapeling van budgetoverschrijdingen bij hervormingen en in de uitvoering moeten verleden tijd zijn. Uitvoerings- en invoeringstoetsen worden opgevolgd. Er komt een nieuw rijksbreed ict-team dat los van verstikkende overheidsstructuren en procedures eindeloze ict-projecten vlot trekt, bijvoorbeeld bij de Belastingdienst en DUO en we kopen software rijksbreed in om betere prijzen te bedingen."
Context
Dit is een (te) eenvoudige oplossing voor een enorm probleem en is zonder duidelijke uitwerking niet serieus te nemen.
Loketten
"Nederlanders hoeven dezelfde informatie nooit meer dan één keer bij de overheid aan te leveren en loggen op één plek in. In plaats van een wildgroei aan loketten, kan het starten van een bedrijf, het doorgeven van een adreswijziging en het inzien van je AOW dan op één plek geregeld worden. Hiervoor breiden we bijvoorbeeld MijnOverheid.nl uit. Overheidsdiensten gebruiken persoonsgegevens die in deze omgeving staan en mogen dit niet dubbel uitvragen. Dit is veiliger, goedkoper en gebruiksvriendelijker. Ook AI kan bijdragen aan een klantvriendelijkere overheid."
De digitale overheid
"De VVD wil een overheid die Estland naar de kroon steekt als het gaat om digitalisering. We zien kunstmatige intelligentie als kans en niet alleen als risico. Daarom zetten we vol in op de efficiëntie- en kwaliteitsslag die kunstmatige intelligentie ons kan bieden en scholen we ambtenaren op grote schaal om. We standaardiseren en centraliseren digitale inkoop, zodat de overheid goedkoper en beter software kan inkopen."
Context
Inkoop van software gebeurt vaak op basis van specifieke eisen, wat gecentraliseerd inkopen juist moeilijk maakt. Als er centraal wordt ingekocht, zoals bij officesoftware, is dat vaak van grote Amerikaanse techbedrijven.
De digitale overheid
"We zorgen dat telefonische en fysieke loketten altijd beschikbaar zijn voor mensen die daar de voorkeur aan geven, en zorgen dat digitale systemen voor iedereen begrijpelijk zijn."
Toegankelijkheid
"Websites en apps van de overheid moeten goed toegankelijk zijn voor blinden en slechtzienden of anderen met een beperking. We zorgen voor digitale inclusie door mensen te helpen die moeite hebben met een digitaliserende samenleving."
Context
Dit eerste punt is al een verplichting vanuit de Europese Toegankelijkheidsverordening, die eerder dit jaar in werking trad. Dit punt is dus overbodig.
Stemcomputers
"We willen dat op termijn stemcomputers worden gebruikt, wanneer dit veilig kan."
Tot slot staat de VVD open voor verschillende toepassingen van technologie in de zorg, bijvoorbeeld met het gebruik van kunstmatige intelligentie. Verder moet het makkelijker worden voor zorgverleners om onderling gegevens uit te wisselen.
Meegaan met de tijd
"Digitalisering, robotisering en kunstmatige intelligentie zullen de komende decennia welzijn en gezondheid op veel vlakken verbeteren en de administratieve bureaucratie verminderen, arbeidsuren besparen en de kwaliteit van de zorg verbeteren. Deze innovatie moet gestimuleerd en gefinancierd worden, de overheid moet te veel regulering vooraf voorkomen. We kijken hierbij naar goede voorbeelden, zoals de MedTech-sector in Twente."
Gegevensuitwisseling
"Zorgverleners mogen onderling medische gegevens delen, tenzij de patiënt hier bezwaar tegen gemaakt heeft. Op deze manier hoef je je tijdens een behandeling niet druk te maken of de arts je medische voorgeschiedenis kent. Deze gegevensuitwisseling moet uiteraard wel nodig zijn voor de behandeling."
De Piratenpartij is de enige partij die ICT, AI en cybersecurity bovenaan de agenda zet, en hun 'digitale kandidaat' gewoon op #1 zet (en op de meeste andere plekken van de lijst). Ik ben zelf lijsttrekker en heb een achtergrond als wetenschapper op het gebied van AI. Ik ben nu verkozen in het waterschap en daar hebben we de cybersecurity flink weten te verbeteren. Omdat we helaas ontbreken in dit overzicht een paar linkjes om het wat completer te maken, zodat mensen zich kunnen informeren:
De indeling per partij heb je helemaal niets aan als je een keuze wil maken.
Als je alle standpunten van alle partijen zo doorleest, zie je door de bomen het bos niet meer.
Het zou handiger zijn om per onderwerp te kijken wat de meningen van de partijen zijn. Bijvoorbeeld een kopje over leeftijdsverificatie en een kopje over (meer) ANPR camera's.
Ik ben benieuwd hoe alle partijen onderling verschillen op de items die ik interessant vindt.
Dan kies ik wat klopt bij mijn standpunten en niet dat ik een partij kies en vervolgens de standpunten dan maar aanneem.
Hier zit wat in, maar ik zie geen makkelijke manier om dat ik dit artikel te moeten verwerken. Het probleem is ten eerste dat de partijen bij weinig onderwerpen óf voor óf tegen zijn, dus je kunt niet zeggen 'deze partijen voor dit en deze tegen' voor meer dan een handjevol onderwerpen. De meeste partijen zijn bijvoorbeeld voor meer geld naar de AP, maar het gaat erom wat ze daar precies over schrijven. Dus dan zou je al die passages wel kunnen pakken per partij, maar dan krijg je een aparte pagina met een handvol van standpunten waarover sommige partijen iets schrijven en anderen weer niks. Dus het is vooral een praktische keus om het zo te doen.
Het zou al helpen als je de standpunten per partij op 1 pagina zet.
Als je nu door de lijst akkert, dan moet je continu omhoog en omlaag scrollen om te kijken bij welke partij een standpunt hoort. Daarmee verdwijnt het doel van het overzicht IMHO.
Misschien een tussenvorm van hoofdlijnen van alle partijen op 1 pagina en details op een pagina per partij (de hoofdlijn zal dan misschien ook de intro zijn, dus misschien dubbel).
Hoe zou ik het artikel moeten gebruiken? Is het bedoeld als naslagwerk? Ik denk dat er weinig mensen zijn die het rustig door gaan lezen. Ik weet niet hoe ik hier kaas van moet maken.
Eerder hadden jullie artikelen ook meerdere pagina’s. Dat zou hier wel erg fijn zijn. Het is nu 1 hele lange pagina waarvan de inhoudsopgave te lang is om volledig weer te geven op m’n telefoon.
Kan het niet gepagineerd worden?
Verder top artikel waar ongetwijfeld onwijs veel tijd in is gestoken! Dank!
Daar kan ik weinig aan doen. We zijn sinds dit jaar standaard over naar de multipageweergave, dat kunnen we niet per artikel aanpassen. Maar helemaal bovenaan in het kader staat een link waarmee je de multipageweergave kunt aanzetten!
De meeste mensen die gaan stemmen en nog niet weten op welke partij zullen hooguit over 2 of 3 partijen twijfelen. Dan zal het wel mee vallen met hoeveel je zou moeten doorlezen. En wie het onderwerp enorm aangaat die zal uit interesse het meeste wel lezen. Partijen hebben op dit vlak ook niet over alles een duidelijk plan openbaar gemaakt zoals @TijsZonderH stelt.
Het lijkt mij dat je zoals het nu gepresenteerd is vrij makkelijk kunt zoeken op bepaalde thema's en dan een goed beeld hebt over de standpunten van partijen die daar iets over opgenomen hebben.
[Reactie gewijzigd door jumbos7 op 18 oktober 2025 13:11]
Eens met @Bigg Balls, ik vind vooral de bijgeleverde context en / of historie naast de partij standpunten erg prettig. Heb het artikel ook doorgestuurd naar familie en vrienden. Bedankt @TijsZonderH :)
Of je kijkt hoe een partij stemt in de Tweede Kamer en daar heb je een app voor, want de meeste partijen hebben dan wel mooie woorden en partij programma's maar in de praktijk gaat het er anders aan toe.
Er zou bij het CDA (en wellicht ook andere partijen) ook iets moeten staan over het feit dat zij voorstanders zijn van Chat Control.
Dat is voor mij al een rode lijn waardoor ze mijn stem niet krijgen.
Overigens deed Bontenbal een AMA op reddit afgelopen week, waar hij zoveel mogelijk kritische vragen op dit onderwerp afdeed met een nietszeggende one-liner.
Ja ik weet het, heb het met interesse gelezen. Punt is dat ik iedere partij op dezelfde manier wil behandelen en dus niet selectief bepaalde themas uit interviews of ama's wil meenemen. Dat zou namelijk betekenen dat we alle interviews en alle uitingen mee moeten nemen om te kijken of iemand misschien ergens iets over iets zegt dat misschien niet in het verkiezingsprogramma staat. En nou ben ik best een politieke junkie maar dat is toch wat veel gevraagd :p
Snap dat je niet alles mee kan nemen, maar deze is toch wel dusdanig belangrijk dat het fijn is wel mee te nemen. Evt iets als "belangrijke uitspraken buiten partijprogramma" toevoegen?
JA21 heeft ook geen eenduidig partijprogramma, dus hoe veel is het programma waard als een partij A opschrijft maar vervolgens B verkondigd?
Helaas lijkt dat overzicht incompleet/onjuist, aangezien er een vraagteken bij CDA staat. CDA heeft zich (al dan niet buiten het programma) uitgesproken als voorstander van Chat Control.
Chatcontrol vind ik ronduit ondemocratisch. Dat uitgerekend weer een "democratische" partij voorstander is vind ik stuitend.
Wij hebben ook kinderen. We hebben al enkele keren vanuit de huisarts de vraag gekregen om foto's van huiduitslag op te sturen, ook in de schaamstreek. Wij schermen dan altijd geslachtsdelen af, maar het idee alleen al dat een ambtenaar dar zonder ons medeweten te zien kan krijgen geeft mij de kriebels. Het is wachten op false-positives en de hele chatcontrol ideologie is een enorme dwaling welke misschien past in een dictatuur, maar niet in een democratie.
Daarbij lijken politici maar niet te begrijpen dat mensen die al iets illegaals doen, het idee van een extra illegale handeling (chatcontrol omzeilen met behulp van dan wellicht verboden app) niet afschrikt. De gemiddelde burger welke geen kwaad in de zin heeft schrikt illegale handelingen wel af, dus de criminelen zoeken een weg langs de wet, terwijl chatcontact van de normale burger kan worden ingezien.
Ook enorm storend dat zelfs op de website chatcontrol.nl geen sluitend overzicht is te vinden over de standpunten van álle partijen. Ik denk dat het bij veel mensen niet echt speelt, maar ook voor mij is stemmen op een partij welke chatcontrol steunt een absolute no-go. Daardoor vallen al enkele voor mij verder valide partijen af. So be it.
ChatControl is typisch een onderwerp waar men niet hecht goed over nadenkt. Men kijkt vooral naar de voordelen zoals opsporing van Kinderporno en terrorisme. Als je verder nadenkt is het niet moeilijk om te bedenken dat de echte criminelen gewoon andere wegen gaan gebruiken. Chatgroepen in spellen zijn al populair, maar men kan ook eigen app's maken waar men geen controle over heeft.
ChatControl werkt niet, de oude methode met goed recherche- en inlichtingen-werk werkt wel. Als je eenmaal één persoon te pakken hebt kan men de telefoon gewoon bekijken en stapje voor stapje een heel netwerk in kaart brengen. Het hacken (zonder dat de gebruikers het weten) van eigen crypto-apps werkt natuurlijk ook.
Veel politieke partijen hebben op dit punt gewoon geen duidelijk standpunt, partijen met een standpunt kunnen gemakkelijk van mening veranderen.
Ik vind dan ook dat we een bepaald risico moeten accepteren. Je houdt het toch nooit 100% tegen, en voor die laatste paar procentjes moet je exponentieel verregaande maatregelen nemen (zoals ChatControl). Ik snap wel dat CDA / Henri Bontenbal dit het liefst van de aardbodem zien verdwijnen:
Met betrekking tot chat-control: dit gaat alleen over de aanpak van onine kinderporno. Elke seconde worden in de EU 2 afbeeldingen en/of videos gedeeld van kinderporno.
(quote van de AMA)
Maar je er ook wat nuchtiger over denken. Ik weet niet waar ze deze getallen vandaan halen, maar als dit alles is, waar hebben we het dan nog over? Twee afbeeldingen (1.6mb?) per seconde is echt helemaal niets (0.00000016% van ams-ix gem. alleen, dus nog veel minder). Het probleem lijkt mij niet zo groot dat in een groepje van 10 er één persoon is die structureel kinderporno kijkt.
Ik zeg altijd: ik heb liever 1% kans om op een één of andere markt opgeblazen te worden dan dat ik constant het gevoel heb dat iedereen alles van mij weet en ik in de gaten gehouden wordt.
99% van de politici in de Tweede Kamer heeft vrijwel geen inzicht in technologie. Een lobbyist overtuigt hen ervan dat chatcontrol een oplossing biedt tegen kinderporno. Aangezien zij vanzelfsprekend tegen kinderporno zijn, steunen ze ook de invoering van chatcontrol.
Misschien een nuancering: als je moet kiezen tussen dak-boven-je-hoofd, vrede (c.q. defensie als verdediging), een baan, dan zijn dat m.i. stuk voor stuk belangrijker zaken dan wel/niet chat control. Als je dan een partij hebt die die eerste zaken wel goed wilt aanpakken (al biedt de afgelopen 30 jaar weinig reden tot optimisme) en zo'n partij is voor chat-control, dan zou ik dat op de koop toenemen.
Daar zeg ik niet mee dat chat control een goed idee is. En ook niet dat chat control een onbelangrijk onderwerp is. Wel is privacy soms zo strict geregeld dat 'normale zorg voor elkaar' onmogelijk is. Een voorbeeld wat ik las: bij een rabbijn werden de ruiten ingegooid. Die zag wie dat deed, maar kreeg van de politie niet de naam om even een goed gesprek te houden. Ook (overheids) instanties consteren soms problemen bij burgers, waar ze geen gegevens mogen delen met een andere club, die zo'n burger verder zou kunnen helpen. Wel denk ik dat we als individualistische burgers, zeer gehecht aan privacy etc, soms de negatieve kanten van dit zeer op jezelf gerichte gedrag uit het oog verliezen. Wat dat betreft lijkt me je rode lijn - dat is jouw keuze - veel te sterk uitgedrukt. Of anders: als louter daarvan je partijkeuze afhangt, dan zou ik eerder in gesprek gaan met je partij of op een andere manier je betrokkenheid kenbaar maken bij de partij die je het meest aanspreekt.
Misschien moeten we een beetje af dat een partij de vertegenwoordiger is van de wensen van de burger. Dan zou je worst-case 18 miljoen partijen nodig hebben, of best-case het politieke landschap nog veel meer versnipperd worden. M.i. kies je voor een partij, om hoor idealen, ideologie, progamma. Niet (direct) de poppetjes.
Omdat Nederland een coalitieland is, kan een politicus vaak geen harde toezeggingen doen. Of als deze wel gedaan worden in verkiezingstijd, daarna dit vaak een wassen neus is. Veel politici weten drommels goed dat wat ze beloven in verkiezingstijd in werkelijkheid onhaalbaar is (100000 huizen is dus een illusie). Wat je veel minder ziet is dat er gereflecteerd wordt waarom dingen niet kunnen. In het voorbeeld van die 100000 huizen is dat diezelfde overheid die de regelgeving zo complex heeft gemaakt (samen met nog wat oorzaken) dat elke belofte op dit terrein jezelf voor de gek houden is. Maar misschien wil de kiezer wel voor de gek gehouden worden? Hoef je 4 jaar (in het ideale geval) niet meer na te denken, en kun je lekker bashen.
Het NCSC ziet toe op de cybersecurity van overheden en vitale infrastructuur, niet op het mkb. Daarvoor is er het Digital Trust Center van het ministerie van Economische Zaken, al is dat vooral een adviserende instantie.
Als iets "bekend" is bij de overheid wil dat niet zeggen dat het ook daadwerkelijk gaat gebeuren of op welke termijn. Toen het programma werd geschreven waren het twee losse organisaties en was er nog geen officiële aankondiging over wanneer deze samen zouden gaan.
Waar ik dit stuk zeer interessant vind om wat de partijen willen bereiken op digitaal vlak, vind ik het bijzonder dat bij een aantal partijen wordt genoemd of ze (radicaal) rechts of links zijn. Dat vind ik in een stuk dat gaat om ict- ai en cyberplannen niet terzake doende. Het gaat toch om de inhoud van de plannen en niet waar de partijen staan op het spectrum?
Het probleem wat ik heb met de technologiekieswijzer is dat je moet kiezen uit meerdere stellingen die elkaar niet uitsluiten, zo wijs je mogelijk dingen af waar je in principe niet tegen bent.
Technologie is belangrijk, maar niet het belangrijkste als het om het bestuur van het land gaat. Allereerst moeten de financiën in orde zijn, daarna economie, veiligheid, zorg, infrastructuur, onderwijs en wonen. De laatste zes op willekeurige volgorde. Technologie en milieu mag je er wat mij betreft tussen zetten, naar elk van de onderwerpen hebben een technologie en milieu component.
Uiteraard, maar het kan geen kwaad via thema-gebonden tools je mening of keuzes een solide basis te geven of juist het inzicht dat er alternatieven zijn.
René Veldwijk heeft in een opiniestuk in Computable geschreven dat als het gaat om digitale ambities je beter thuis kan blijven met de verkiezingen omdat geen enkele partij er ook maar iets zinnigs over zegt. Ik ben bang dat hij gelijk heeft.
We hebben in Nederland een mooi democratisch stelsel. Je kan het niet 100% met een partij eens zijn maar er zal altijd iets zijn dat beter bij jouw eigen waarden ligt.
Zo geweldig is het systeem niet. Het probleem is dat je bijvoorbeeld 70% eens bent met een partij. Dan komen ze in een kabinet en leveren ze nog eens 30% waar je het wel mee eens bent ook nog eens in en nemen ze juist de 30% waar je het niet mee eens in het regeerakkoord op. Wat uiteindelijk betekent dat je een kabinet krijgt waarmee je het niet eens mee bent ook al zit jouw partij erin. Je ziet gewoon met referenda dat ook stemt de bevolking tegen men toch in gaat met het de Europese grondwet en het associatie verdrag van Oekraïne. Met alle gevolgen van dien. Ik zou veel lievere een directere vorm van democratie zien.
Representatieve democratie is niet de enige vorm van democratie. Het probleem is dat nu in de meeste gevallen de compromissen juist tegen de meerderheid van de mening van de bevolking gaat en dan de niet de meerderheid van de mensen in Nederland vertegenwoordigd. Kijk maar naar een Rutte 2 waar veel mensen juist strategisch gingen stemmen om of geen VVD of geen PVDA te krijgen en ze toen samen gingen.
Ik stem zelf wel altijd, maar ik vind dat je best kritiek mag hebben op het systeem als je niet stemt.
Met meer directe democratie. Op korte termijn kijken naar een bindend referendum en dat kun je natuurlijk veel verder uitbreiden. Daar weet ik niet de precieze belans in. Daarnaast kun je kijken naar het aanpassen van het kiesrecht. Iemand met dementie kan nu stemmen terwijl iemand van 17 dat niet mag.
Referenda zijn dan ook onzinnig in de bestaande vorm en mogelijk zelfs niet in een werkbare vorm te gieten. Je kon namelijk met een campagne (dus genoeg geld) een onderwerp in beeld brengen en een referendum afdwingen. En dat zijn nooit simpele kwesties.
Je gaat namelijk zeer complexe zaken reduceren tot een ja/nee vraag. Vervolgens ga je aan 13-14 miljoen mensen vragen wat ze er van vinden. Ik heb politicologie gestudeerd en ben erg politiek geëngageerd. Ik had de tijd niet om de betreffende verdragen goed uit te pluizen. Laat staan iemand die er helemaal geen kaas van heeft gegeten. En de mensen die amper geïnteresseerd zijn, maar wel kunnen worden opgejut om te gaan stemmen. Veelal uit boosheid/protest.
Daar bovenop had je campagnes die gewoon een totaal vertekend beeld gaven. Dat Oekraïne-verdrag werd door Baudet en Jan Roos neergezet alsof Oekraïne per direct bij de EU zou komen. En het CDA zei dat het licht uit zou gaan als we niet voor de Europese Grondwet zouden stemmen.
En in een tijd waar heel veel mensen zich extreem makkelijk laten opnaaien door desinformatie en demagogen, betwijfel ik of meer directe invloed vanuit het electoraat een goed idee is. Tenzij je mensen dwingt zich daadwerkelijk te verdiepen voor ze mogen meepraten. Maar dan krijg je alsnog een scheiding tussen geïnteresseerde mensen en mensen die vooral lopen te roeptoeteren of gewoon niet geïnteresseerd zijn.
Wat een optie kan zijn is de deliberatieve democratie. In de VS Daarbij worden op verschillende momenten verschillende mensen ingeloot om met elkaar in gesprek te gaan over beleid en de algemene politieke koers. Op die manier komen mensen met verschillende achtergronden en ideeën bij elkaar. Dit leidt tot nieuwe inzichten en vaak tot concensus. Je komt namelijk in contact met mensen die je normaal gesproken nooit spreekt en zo leer je hoe anderen worden beïnvloed door beleid en hoe ze dat ervaren. Het is precies het omgekeerde van door algoritmes aangestuurde echokamers vol polarisatie.
Uit onderzoek blijkt ook dat het depolariserend werkt.
Bij representatieve democratie is dit nog erger. Iedereen mag circa elke 4 jaar weer stemmen op volledige verkiezingsprogramma's die bijna niemand leest. Ondertussen stemmen ze op een lijsttrekker van een partij omdat ze hun persoonlijkheid mogen, hij/zij iets populistisch schreeuwt, zo empathisch acteren tegenover iets of onzin zoals "zijn lekkere kontje". Of je dat een partij beloofd dat hun uitkering, pensioen of belastingvoordeel blijft bestaan. Een stemming over een verdrag of zoiets als de chatcontrole is al een stuk overzichtelijker dan stemmen over een geheel beleid van het hele land.
Klagen mag natuurlijk altijd, of je stemt of niet. Je klacht onderbouwen is voor mij belangrijk dan dat je je stem hebt laten horen. En als je vind dat je bij de meeste partijen net zo veel/weinig aansluiting hebt snap ik best dat je thuis blijft omdat je vind dat je stem te weinig invloed heeft op een voor jou gunstiger resultaat.
Je kunt het natuurlijk ongeveer evenveel eens zijn met heel verschillende partijen maar dan telkens op andere vlakken. Veel hangt af van welk gewicht je geeft aan onderwerpen en dat is uiteindelijk iets dat geen enkele kieswijzer exact kan bepalen. Het evenveel eens zijn met alle (bepalende) partijen is niet waarschijnlijk. Maar als je het 40% eens bent met de rechtse partijen en 50% met de middenpartijen en 45% met de linkse partijen kan ik begrijpen dat je thuis blijft. Omdat het verschil te klein is en de kans sowieso groot is dat er een middenkabinet komt die ofwel over links of over rechts gaat regeren.
Wat ook niet mee genomen wordt in kieswijzer is het vertrouwen dat kiezers hebben in de partijvertegenwoordigers, dat ze zich inzetten voor hun standpunten en de bekwaamheid hebben om dat vervolgens waar te maken. Je kunt namelijk als partij van alles vinden maar als je onbetrouwbaar en/of incompetent wordt gevonden val je sowieso af.
Ik begrijp werkelijk niet hoe je uit mijn bericht kan afleiden dat ik het eens ben met alle partijen. Iets lezen wat er niet staat en voor mij spreken.
Excuus, Het was vooral bedoeld als reactie op jumbos7. Ik wil je niet woorden in de mond leggen. Ik ben nieuwsgierig naar de persoon die niet stemt omdat het toch allemaal hetzelfde is. Als dat bij jou niet het geval is is het niet op jou gericht.
Als je het meer eens bent met een van de partijen (of een specifiek persoon op de lijst) stem dan alsjeblieft daar op. Als het voor jou belangrijk is stem dan op de partij die het meest digitaal vaardig is.
Dat vind ik een wel erg cynische kijk van hem. Er staat hier toch genoeg zinnigs in zou ik zeggen.
Vergeet ook niet dat Rene Veldwijk bij de vorige verkiezingen ook meedeed met Splinter, specifiek als de ict-expert die wel eens de Kamer zou laten zien hoe het moest.
Tsja. Ik ben geen Veldwijk-fan, maar ik weet uit de praktijk wel iets van de digitalisatie programma’s van de overheid en — hoe zeg je dat politiek correct — de kennis en kunde vanuit de politieke vertegenwoordiging laat te wensen over.
Het rapport van Arre Zuurmond, voorheen Regeringscommissaris Informatiehuishouding, ‘Dwars door de Orde’ geeft vrij helder aan wat er moet gebeuren en dan kan je niet anders doen dan een hele diepe zucht slaken als je bovenstaande een beetje overdwars leest.
Zoek gewoon een partij die het beste bij je past en ga stemmen. Je hoeft het niet met alles eens te zijn, maar je moet wel een heel interessante kijk op de wereld hebben als je het met elke partij grotendeels oneens bent.
Je komt nu wat vijandig over terwijl we het beste met je voor hebben. We proberen je geen partij of wat anders aan te smeren. We zien gewoon graag dat je stemt.
Mogelijk hebben we wat gelezen dat je niet bedoelde dat is onze fout. Maar boos worden omdat iemand je niet begrijpt schiet niemand mee op.
Thuisblijven is 4 jaar je mond houden en niet klagen over vanalles. Verder zou ik welk hokje ik inkleur (of niet) niet laten afhangen van een opinie van welke figuur dan ook.
Ik zou dat graag willen maar wil geen valse verwachtingen scheppen: dit is heel veel werk en ons aantal Belgische lezers is relatief klein, waardoor ik niet denk dat dit echt realistisch is helaas...
Ik wil gewoon even mijn complimenten geven aan de Tweakers redactie voor dit artikel! 1000+ pagina's lezen is niet niets en uiteindelijk toch nog een goed overzicht per partij gemaakt rondom hun ICT beleid.
We behandelen in dit artikel alleen politieke partijen die op dit moment al in de Tweede Kamer zijn vertegenwoordigd. Dat zijn er 15. We kijken nu niet naar andere partijen die bijvoorbeeld in peilingen op een zetel kunnen rekenen, al kunnen daar mogelijk wel interessante partijen tussen zitten.
Er doen 27 partijen mee aan de verkiezingen. Het is schier ondoenlijk om die allemaal te onderzoeken, dan wordt het artikel 2x zo lang als nu en mensen klagen nu al dat het zo lang is.
Daarbij is de kans dat de Piratenpartij, of de meeste overige van de 12 niet behandelde partijen, in de kamer komt zodanig klein dat je die, for all practical purposes, op 0 procent kunt stellen. Wat heeft het dan voor zin om die te benoemen?
Mensen die al op die partij willen stemmen kennen de standpunten ongetwijfeld toch al.
De enige van de 12 niet benoemde partijen die nog enige reële kans heeft om in de Kamer te komen is 50Plus (1-2 zetels in de peilingen), en ik vermoed dat hun doelgroep zich niet, of in zéér beperkte mate, op Tweakers begeeft.
:strip_exif()/i/2003651966.jpeg?f=imagenormal)
/i/2007841370.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843528.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007834024.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843532.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843522.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843524.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843526.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843610.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004873210.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843778.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2002666496.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004968122.jpeg?f=imagenormal)
/i/2007841560.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2005085686.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843856.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007410734.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007748832.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843854.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007150884.jpeg?f=imagenormal)
/i/2004364124.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843616.jpeg?f=imagenormal)
/i/2007843618.webp?f=imagenormal)
/i/2007843624.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004352712.jpeg?f=imagenormal)
/i/2007843644.webp?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007448874.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843646.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006595052.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2005763050.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843666.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007558052.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2003930510.jpeg?f=imagenormal)
/i/2006596696.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843668.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843688.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2002807554.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007651846.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2005931870.jpeg?f=imagenormal)
/i/2007843724.avif?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004213606.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2001237259.jpeg?f=imagenormal)
/i/2000956421.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843728.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007833682.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007843754.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006381080.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007284346.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007750492.jpeg?f=imagenormal)
/i/2005015364.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004852720.jpeg?f=imagenormal)
/i/2007843756.webp?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2007403114.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006870870.jpeg?f=imagenormal)
/i/2007448830.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2005148082.jpeg?f=imagenormal)
:strip_icc():strip_exif()/i/2007133214.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006940104.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006608758.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006179056.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005967152.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2004609166.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005545080.jpeg?f=fpa)
/u/18210/crop66dec0f516ff7_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/591794/crop61a251d10f7b3.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/448966/crop62a741840cd69_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/26152/INV_Misc_Gem_Emerald_01.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/241618/crop5628ac183aa12_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/484268/crop61e4788571a3c_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/40121/images.jpg?f=community){kind=small}
/u/2173836/crop670edc9ca7631.png?f=community){kind=small}
/u/169118/stewie.JPG?f=community){kind=small}
/u/189748/1984-14997.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/789283/crop65b0dfe4af024_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/554983/crop5ff84fde66a6e.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/97973/crop689da1cf6ac35.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/467778/crop5d7a5dd1f296a.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/173388/crop5dbbf7660b2c7_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/33663/lagavulln16.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/262645/Waldorf.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/140070/kalief.jpg?f=community){kind=small}
/u/192290/claudiuscivilis60px.png?f=community){kind=small}
/u/233220/crop58c922806f3c4_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/20646/crop5db548de4a85c_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/948821/crop67ffbb1c10e67_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/14/wildhagen60x60.jpg?f=community){kind=small}