Het is inmiddels meer dan een jaar geleden dat kabinet-Rutte IV viel. Op dat moment gingen op onze redactie alle ballen op de verkiezingsprogramma's en beloftes van partijen, voor zover ze over technologie en duurzaamheid gaan. Afgelopen vrijdag, meer dan tien maanden nadat Nederland het stemhokje in mocht, lag er een echt regeerprogramma met niet alleen beloftes, maar ook concrete plannen. We lazen het van voor tot achter door, om te kijken wat ons de komende jaren op het gebied van digitalisering staat te wachten.
Het regeerprogramma van PVV, VVD, NSC en BBB heeft geen eigen naam. Het is een verdere uitwerking van het zogenaamde 'hoofdlijnenakkoord' dat de partijen in juli presenteerden, toen ze voor het eerst op het bordes stonden. In dat akkoord waren sommige politieke standpunten, zoals over migratie en landbouw, in detail uitgewerkt, maar op andere onderwerpen had de regering er vooral brede, algemene hoofdlijnen in opgenomen. Het regeerprogramma bevat redelijk wat verdere uitwerking, maar op veel terreinen ontbreken nog steeds veel concrete plannen. Dat was ook al zo in het regeerakkoord van het vorige kabinet, maar in dit nieuwe programma is het een stuk erger.
:strip_exif()/i/2006179056.jpeg?f=imagenormal)
Staatssecretaris Zsolt Szabó
Een ding weten we in ieder geval al wel een tijdje: Nederland heeft opnieuw een staatssecretaris voor Digitalisering. Die portefeuille ligt bij Zsolt Szabó, die begin van deze eeuw namens de VVD in de Tweede Kamer zat en de afgelopen zeventien jaar bij Capgemini werkte. Szabó deelt de portefeuille Digitalisering met die van Koninkrijksrelaties, net zoals zijn voorganger Alexandra van Huffelen dat deed.
We weten nog maar weinig over Szabó en zijn wensen en plannen. Hij heeft zich er publiekelijk nog niet over uitgelaten - al weten we dat hij fervent voorstander van drones is. Hij zei eerder in een artikel al dat hij bijvoorbeeld veel verwacht van dronevoorzieningen in het Carribisch gebied. Ook haalt Szabó regelmatig aan dat hij de eerste Nederlander was die in een autonome drone vloog.
Op een serieuzere noot is het echter lastiger om erachter te komen waar Szabó de accenten wil leggen. Hij heeft nog geen interviews gegeven. Zijn motivatiebrief die hij aan de Tweede Kamer schreef, biedt vrijwel geen aanknopingspunten. Hij schrijft daarin alleen dat er 'veel moet worden geregeld rond onder meer ethiek, de menselijke maat en de weerbaarheid'. Szabó is als staatssecretaris voor Digitalisering belangrijk voor het digitale beleid van de overheid, maar zijn accenten zijn in het regeerprogramma moeilijk terug te vinden.
Daar moeten we wel bij opmerken dat veel plannen draaien om geld, en dat is er nu nog niet. Althans, bedragen zijn nog niet bekendgemaakt. Het regeerprogramma gaat over plannen, maar de Miljoenennota gaat over hoeveel geld er naar welk potje gaat. De Miljoenennota wordt aanstaande dinsdag, op Prinsjesdag, pas gepresenteerd. Pas dan is het plaatje van deze regering compleet.
Uitgebreid, maar vaag
:strip_exif()/i/2006940106.jpeg?f=imagenormal)
Het voorgenomen kabinetsbeleid doet op veel onderdelen twee dingen tegelijkertijd. Het is enorm lang; met 62.000 woorden is het bijna drie keer zo lang als het regeerprogramma van kabinet-Rutte IV. Tegelijk staan er bij heel veel maatregelen weinig concrete voorbeelden of uitwerkingen. Dat geldt zeker ook voor de punten waar wij ons op richten, namelijk die over digitalisering. Het kabinet 'bevordert' energiehubs, 'stimuleert' energieopslag, 'onderzoekt' de impact van desinformatie, 'zet in op' weerbaarheid tegen AI en 'wil' dat de overheid digitaal goed bereikbaar is. Veel maatregelen zijn daarmee niet concreet, of er wordt nog aan gewerkt.
Duurzaamheid
Duurzaamheid krijgt een eigen hoofdstuk in het regeerprogramma. Dat heet Energietransitie, leveringszekerheid en klimaatadaptatie. Daarin schrijft het kabinet met name dat het de netcongestieproblemen wil oplossen. Volgens de regering is dat 'het belangrijkste voorbeeld van het knelpunt' in de energietransitie. Het is wat simplistisch om het verouderde elektriciteitsnet van Nederland tot allergrootste knelpunt te bombarderen, maar vrijwel iedereen is het erover eens dat het net moet worden uitgebreid en verstevigd. Tweakers zette dat onlangs in een achtergrondartikel uiteen.
Hoe met name minister Sophie Hermans van het nieuwe ministerie Klimaat en Groene Groei dat wil gaan doen, blijft verder nogal vaag. Het kabinet gaat 'stevig regie voeren', maar wil vooral door met het Landelijk Actieprogramma Netcongestie dat het vorige kabinet in 2022 presenteerde. Het kabinet wil daarbij vooral ook verdergaan met al lopende experimenten. Het verwijst naar een recente proef van Tennet in de regio Flevoland-Gelderland-Utrecht. Het kabinet denkt verder aan 'maatregelen zoals extra tijdelijke elektriciteitsproductie, slimmer gebruik van laadpalen en stimulering van flexibiliteit bij bedrijven'.
Ook wil het kabinet de bouw van energiehubs 'bevorderen' en energieopslag zoals batterijen en waterstof 'stimuleren', maar het schrijft niet hoe dat moet gebeuren. Net zo vaag is de belofte om 'vraag en aanbod dichter bij elkaar te realiseren' en die om 'oog te houden voor cybersecurity bij het slimmer gebruik van meer digitale toepassingen'. Het kabinet wil blijven inzetten op energiebesparing en waar nodig 'bestaand of nieuw regelbaar vermogen inzetten'. Daarbij kan worden gedacht aan bijvoorbeeld het bijspringen van gascentrales op momenten waarop dat nodig is. Tot slot wil de overheid bedrijven en instellingen bij hun netcongestieproblemen 'helpen bij het vinden en toepassen van oplossingen, onder andere via de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland'. Het programma beschrijft niet op welke manier dat moet. De RVO is nu de organisatie die de subsidies verdeelt voor bijvoorbeeld het verduurzamen van woningen.
:strip_exif()/i/2006470034.jpeg?f=imagenormal)
Voor netcongestie wil het kabinet verder 'kijken naar de mogelijkheden voor Europese samenwerking'. Daarmee kan 'vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd'. Verder schrijft de overheid nog dat windturbines bij voorkeur op zee moeten komen te staan in plaats van op land.
Het kabinet bevestigt in het regeerprogramma wat het eerder ook al schreef in zijn hoofdlijnenakkoord: de salderingsregeling wordt afgeschaft. Dat gebeurt per 1 januari 2027. Het kabinet geeft daar geen verdere uitleg over, maar voegt alleen toe: "De consument ontvangt voor alle ingevoede elektriciteit een redelijke vergoeding."
Digitalisering in de zorg
Eerder deze zomer baarde de nieuwe minister voor Volksgezondheid Fleur Agema nog opzien toen ze aankondigde vol in te willen zetten op AI in de zorg. Experts merkten daarbij op dat dat wel erg makkelijk gedacht was en dat AI niet meteen een toverwoord is. In het regeerprogramma heeft het kabinet die wens voor AI verder uitgewerkt. Het einddoel is vooral om de administratietijd voor zorgwerknemers sterk terug te dringen. Het kabinet zegt dat dat rond 2030 moet worden gehalveerd, naar maximaal twintig procent van de werktijd. "Revolutionair zijn de mogelijkheden die generatieve kunstmatige intelligentie (AI) in de zorg heeft", schrijft het kabinet. "We willen dat organisaties zich hier op voorbereiden."
De regering noemt daar meerdere praktijkvoorbeelden van. Dat zijn het samenvatten van een patiëntendossier en het automatisch genereren van conceptbrieven en e-mails. Daarvoor wil het kabinet 'de wet- en regelgeving die hiervoor nodig is prioritair oppakken en de voorlopers ondersteunen.' Dat gebeurt onder andere met de Stimuleringsregeling Technologie in Ondersteuning en Zorg van 54 miljoen euro die in april werd opgezet door het vorige, destijds al demissionaire kabinet.
Minister van Volksgezondheid Agema ziet kansen voor een AI-revolutie in de zorg
Daarnaast wil het kabinet 'databeschikbaarheid en gegevensuitwisseling in zorg en welzijn versneld verbeteren'. Dat laatste is niet nieuw; voorgaande kabinetten hekelden ook al het feit dat patiëntdata vaak niet makkelijk kan worden gedeeld tussen specialisten en instellingen. Meerdere partijen noemden het destijds ook al in hun verkiezingsprogramma's. Het kabinet zegt dat het 'goed wil letten op privacy en gegevensbeveiliging', maar dan wel een opt-out wil voor die gegevens, in tegenstelling tot een opt-in.
Het kabinet noemt ook andere mogelijkheden voor digitalisering in de zorg. Dat zijn het voorafgaand aan een consult invullen van een vragenlijst en 'stimuleren dat medewerkers de juiste vaardigheden hebben voor digitaal werken'. Daarvoor noemt de regering echter geen specifieke maatregelen, behalve dat ze verwijst naar 'een versnelde inzet' via de subsidieregelingen.
Rechtstatelijkheid
Het kabinet waarschuwt voor de opkomst van desinformatie, deepfakes en buitenlandse beïnvloeding, maar blijft vaag over wat het daartegen wil doen. "We onderzoeken de impact van desinformatie op de Nederlandse samenleving en de gevolgen van nieuwe technologieën, zoals AI, hiervoor", schrijft de regering, die het verder bij vrijblijvende uitspraken houdt, zoals 'passende interventies om de weerbaarheid van de samenleving te versterken tegen desinformatie'.
Daarnaast schrijft het kabinet: "We maken het voor burgers makkelijker om hun recht te halen bij online socialemediaplatformen", maar het weidt verder niet uit over wat dat betekent. Als het gaat om het inzagerecht in welke gegevens platformen over burgers hebben, dan bestaat dat al. De AVG voorziet in die mogelijkheid.
De regering merkt verder op dat het 'van fundamenteel belang is' dat ook de overheid de AVG naleeft. Dat lijkt voor zich te spreken, al was het juist de Belastingdienst die de AVG ernstig overtrad. Daarvoor kreeg de fiscus twee boetes van in totaal zes miljoen euro. Ook saillant is dat de Belastingdienst zelf het overgrote deel van zijn bedrijfsprocessen niet heeft getoetst aan de AVG. De regering noemt als voorbeeld van AVG-handhaving in eigen gelederen onder andere 'het versterken van de positie van de functionaris gegevensbescherming'. Iedere overheidsinstelling moet zo'n FG in dienst hebben. Het kabinet schrijft niet wat het verstaat onder het versterken van posities.
:strip_exif()/i/2006852536.jpeg?f=imagenormal)
Verder wil de regering 'rijksbreed beleid over de richtlijnen voor online monitoring' opstellen. Daarbij valt juist op dat de overheid daar drie jaar geleden over onder vuur kwam te liggen, toen bleek dat de NCTV burgers monitorde op sociale media. Saillant detail: het was huidig premier Dick Schoof die destijds baas van de NCTV was.
Op het gebied van besturen wil de overheid verder nog 'de digitale basisinfrastructuur versterken en de informatiehuishouding verder op orde brengen'. Een belangrijk onderdeel van die basisinfrastructuur, Defensie-netwerk Nafin, kampte in augustus nog met een grote storing waarvan nog steeds de oorzaak niet openbaar is. De regering schrijft ook: "Goed bestuur vereist ook dat het kabinet proactief inspeelt op technologische ontwikkelingen die de overheid en samenleving raken. Zo zet het kabinet in op het borgen van publieke waarden bij nieuwe technologie, gegevensuitwisseling en AI-systemen."
Algoritmes
Aan dat laatste punt verbindt de regering de inzet van algoritmes door de overheid zelf. Die algoritmes, die door de Belastingdienst werden gebruikt bij het toeslagenschandaal, waren een belangrijke reden voor het aftreden van kabinet-Rutte III. Het daaropvolgende kabinet-Rutte IV zette met staatssecretaris van Huffelen vol in op algoritmetoezicht. Het is dus interessant om te zien wat dit nieuwe kabinet daarmee wil doen.
Veel van die plannen zijn een voortzetting van het bestaande beleid. "Burgers moeten kunnen weten hoe een (geautomatiseerd) besluit tot stand is gekomen en het moet duidelijk zijn welke rechtsmiddelen er bestaan. Met onder meer wetgeving wordt daarom werk gemaakt van meer transparantie en betere rechtsbescherming bij de inzet van algoritmes." Dat is precies het beleid van het vorige kabinet. Eind 2022 ging het landelijke algoritmeregister online, waarin overheden kunnen publiceren welke besluitvormingsalgoritmes ze gebruiken. De minister voor Rechtsbescherming, Franc Weerwind, werkte in het vorige kabinet aan wetgeving om die publicaties verplicht te maken. Dat is overigens ook een verplichting binnen de AI-verordening die vanuit Europa wordt opgelegd, maar die nog niet wordt gehandhaafd.
:strip_exif()/i/2000847198.png?f=imagemedium)
'Toezicht versterken op naleving van Europese wetgeving' is een interessante zin. Die zou kunnen duiden op meer geld voor de algoritmewaakhond, wat in de praktijk een extra afdeling binnen de Autoriteit Persoonsgegevens is. Uit het regeerprogramma blijkt echter niet of dat het geval is - waarover later meer.
De regering wil verder meer onderling gaan samenwerken met andere overheidsorganisaties, om zo 'een lijn te trekken' bij belangrijke digitaliseringsthema's. Daarvoor noemt ze specifiek het voortzetten van de door het vorige kabinet opgestelde Nederlandse Digitaliseringsstrategie.
Op dezelfde manier houdt de regering ook vast aan andere, oude plannen van de vorige regering. Waar het bijvoorbeeld over veiligheid gaat, wil de overheid vasthouden aan de Cybersecuritystrategie 2022-2028, al zou het ook vreemd zijn als die strategie halverwege de looptijd in de prullenbak zou belanden. Ook noemt de regering het programma Cyclotron, dat parallel loopt aan de Cybersecuritystrategie. Cyclotron is een samenwerking tussen overheden en private partijen waarbij sneller informatie kan worden gedeeld over digitale incidenten en dreigingen. De regering verwijst daarnaar elektrooral dat ze hiermee door wil gaan.
NIS2 en cyberveiligheid
De overheid waarschuwt verder voor het risico op cyberverstoringen en de uitval van vitale infrastructuur zoals elektriciteits- of drinkwatervoorzieningen. Daar waarschuwen instanties zoals de AIVD, waar Schoof ook ooit directeur-generaal van was, al jaren voor. "De weerbaarheid en continuïteit van de vitale infrastructuur en processen worden verder verhoogd", schrijft het kabinet. Dat gebeurt onder andere met de implementatie van 'cyber- en fysieke Europese wet- en regelgeving'. Er zijn meerdere Europese cybersecuritywetten die de komende jaren voor Nederlandse bedrijven van toepassing worden. Dat is met name de NIS2-richtlijn. Die wordt in 2025 omgezet in Nederland en geïmplementeerd als de Cyberbeveiligingswet. Daar verwijst de nieuwe regering expliciet naar.
De regering wil ook 'investeren' in de Algemene en de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. Ga er daarbij maar niet van uit dat ex-AIVD-baas Schoof hier zijn wil heeft doorgedrukt - investeringen in de zogenaamde I&V-diensten staan al jaren in regeerakkoorden en afspraken. De nieuwe regering noemt er geen expliciet bedrag bij, maar zoals we al schreven, komt de financiering pas volgende week tijdens Prinsjesdag naar buiten.
Nieuwe inlichtingenwet
De regering wil de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten herzien, wat de diensten zelf ook willen.
Wel duidelijk is dat de regering de Wiv definitief wil herzien. Dat is de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017. "Het gaat hierbij om het efficiënter kunnen inzetten van de huidige bevoegdheden en, indien noodzakelijk, het toevoegen van nieuwe bevoegdheden", schrijft het kabinet. "Daarbij verkent het kabinet onder andere of de inlichtingen-en veiligheidsdiensten extra bevoegdheden en middelen nodig hebben ter bevordering van de economische veiligheid."
De AIVD en met name de MIVD pleiten al jaren publiek voor een aanpassing van de Wiv. De diensten willen dat toestemming van de toezichthouder voor tapoperaties niet meer vooraf plaatsvindt, iets waar prominente experts fel op tegen zijn. Begin dit jaar ging de Eerste Kamer al akkoord met de Tijdelijke wet cyberoperaties, die precies dat bovenstaande wil regelen. Het lijkt erop dat de nieuwe regering die wet mogelijk permanent wil maken. "Dit alles met oog voor de grondrechten in combinatie met een passend toetsings- en toezichtstelsel dat past bij het dynamisch werkveld", voegt het regeerprogramma toe.
Veilige apparatuur
In het regeerprogramma staat ook de volgende passage: "We zorgen ervoor dat burgers en bedrijven erop kunnen vertrouwen dat producten digitaal veilig zijn. Hiervoor wordt effectief toezicht ingericht op de naleving van nieuwe Europese cybersecurityeisen voor digitale producten, en wordt het mkb ondersteund bij de implementatie." Veel meer details over wat het kabinet daar precies mee bedoelt, staan er niet. Wel opvallend is dat de regering 'risicogebaseerd het gebruik van elektronica en diensten vanuit landen met een offensief cyberprogramma verder af wil bouwen'. Het is onduidelijk waar 'het gebruik' precies op slaat. Hopelijk gaat het niet om spullen van AliExpress, want China heeft zo'n offensief cyberprogramma. Waarschijnlijker is dat het gaat om het gebruik van bijvoorbeeld Huawei-apparatuur in telecomnetwerken, of de inzet van Chinese beveiligingscamera's in de industrie.
Vitale infrastructuur, waar onder andere drinkwaterbedrijven, telecomproviders en banken onder vallen, moeten volgens de regering een risicoanalyse gaan uitvoeren bij hun inkoopproces. Dat is een concreet nieuw voorstel van deze regering. Het moet specifiek vanaf het tweede kwartaal van 2026 verplicht worden. Verder wil de regering de ABRO-eisen van het vorige kabinet voortzetten. Die afkorting staat voor Algemene Beveiligingseisen Rijksoverheid Opdrachten. Onder ABRO kan de Rijksoverheid eisen stellen aan apparatuur die wordt ingekocht.
:strip_exif()/i/2003238168.jpeg?f=imagenormal)
Kleine maatregelen
Er staan een aantal maatregelen in het regeerprogramma die wel aan digitalisering raken, maar onder verschillende onderdelen en hoofdstukken vallen. Dat zijn bijvoorbeeld een digitale meldplicht voor voetbalsupporters. De overheid wil de resultaten van een proef in Rotterdam, Utrecht en Leeuwarden afwachten en op basis daarvan kijken of er geld kan worden vrijgemaakt voor voortzetting van dat project.
Nog een proef waar het kabinet naar wil kijken, wordt uitgevoerd door het Openbaar Ministerie en het Nederlands Forensisch Instituut om commerciële DNA-databanken te gebruiken voor onderzoek. Deze proef is volgens de regering 'veelbelovend', maar er wordt in 2026 een definitief oordeel geveld over het vervolg.
De regering wil daarnaast 'de digitale infrastructuur in de ruimte versterken' door 'te blijven investeren' in programma's van het European Space Agency. Nederland geeft daar sinds een extra financiering eind vorig jaar zo'n 118 miljoen euro per jaar aan uit. Daarmee zitten we overigens voor een dubbeltje op de eerste rang; per hoofd van de bevolking is het weinig in vergelijking met wat andere landen erin investeren, terwijl Nederland wel onderzoekscentrum Estec huisvest. De regering schrijft niet hoeveel ze wil gaan investeren in ruimtevaart en of er naast de 22 miljoen per jaar van 2023 nog meer geld bij komt. Wel noemt de regering expliciet het belang van satellietnavigatiesysteem Galileo.
Luchtalarm
:strip_exif()/i/2000639142.jpeg?f=imagemedium)
Galileo wordt in het regeerprogramma een 'informatiesysteem voor de nationale veiligheid' genoemd. Dat noemt de regering in een adem met communicatiesysteem C2000, dat het kabinet 'wil blijven doorontwikkelen'. "Daarnaast versterken we onze alertering en noodcommunicatievoorziening richting burgers", schrijft de regering. Opvallend is dat ze daarbij niet het luchtalarm noemt. Het vorige demissionaire kabinet - specifiek coalitiepartnervoorzitter Dilan Yeşilgöz - wilde het luchtalarm eind 2025 afschaffen en vervangen door NL-Alert. Over dat voornemen staat nu niets oin het programma.
Het regeerprogramma begint met een lange, uitgebreide passage over migratiemaatregelen. Enkele daarvan raken digitalisering. Zo krijgt de Immigratie- en Naturalisatiedienst, de IND, de mogelijkheid telefoons en andere gegevensdragers uit te lezen om te achterhalen of asielzoekers recht op een verblijfsvergunning hebben. Dat is een expliciete wens van meerdere coalitiepartijen, zoals BBB - maar niet de PVV.
De partijen willen verder ook meer inzetten op digitalisering voor 'controles aan de binnengrens' van Nederland. Die worden geïntensiveerd door een aanscherping van het mobiel toezicht op veiligheid, en een verdere samenwerking met de buurlanden. "Met het gebruik van sensoren, bijvoorbeeld slimmere camera's, telefoongegevens en warmtebeelden, kan een beter situationeel beeld van de binnengrenzen worden opgemaakt, waardoor er gerichter kan worden geselecteerd."
Voor het aanpakken van de woningnood, ook geen onbelangrijk thema voor het kabinet, moet er 'verdere digitalisering in de bouwketen' komen. Daar noemt de regering een specifiek punt voor, namelijk een 'brede toepassing van het Digitaal Stelsel Gebouwde Omgeving' of DSGO. Dat is een database waarin bouwbedrijven uniforme data kunnen toepassen.
Over de ict-problemen van de Omgevingswet wordt niet gesproken.
In dit hoofdstuk ontbreekt een belangrijk onderdeel: de Omgevingswet. Die wordt nergens genoemd, terwijl dat toch de grootste wetswijziging rondom ruimtelijke ordening in decennia is. We noemen het hier op Tweakers niet omdat we liefhebbers van planologie zijn, maar omdat het juist de ict-component is die al jaren voor problemen zorgt. De wet is sinds begin dit jaar van kracht, maar kent nog veel kinderziektes. De regering schrijft niets over de aanpak daarvan, al ligt die ook vooral bij uitvoeringsorganisaties en niet bij de Rijksoverheid. Tweakers schreef in 2020 al een achtergrondartikel over de ict-problemen van de Omgevingswet.
Vervoer
Het kabinet wil nog dit jaar met een Actieagenda Auto komen. Daarin staat niet alleen waar en wanneer we binnenkort weer 130 kilometer per uur kunnen rijden, maar ook hoe Nederland 'op een veilige en verantwoorde manier inspeelt op technologische en autonome ontwikkelingen, zoals de opmars van de elektrische (vracht)auto en verdere digitalisering en automatisering'. Onderdeel daarvan is dat het kabinet 'de groei van laadinstructuur bij bedrijfsterreinen en voor vrachtauto's wil stimuleren', maar het zegt niet met hoeveel geld dat gemoeid gaat.
Voor het openbaar vervoer noemt de regering spoordigitaliseringsproject European Rail Traffic Management System of Ertms. Daar wil de regering mee doorgaan, maar het wil 'de aanpak in 2025 herijken'. Het zal interessant zijn om te volgen wat ermee gaat gebeuren; Ertms loopt al jaren vertraging op en kost al meer dan een miljard euro meer dan begroot. De regering wil verder ook 'onderzoek doen naar het delen van gegevens van overlastgevers en notoire zwartrijders' in het openbaar vervoer. Ook sluit de regering de mogelijkheid niet uit dat NS-medewerkers bodycams mogen blijven dragen.
Bereikbare overheid
De regering schrijft dat de overheid zowel digitaal als fysiek, telefonisch of schriftelijk bereikbaar moet zijn. Het regeerprogramma gaat daarbij minder ver dan wat het vorige kabinet wilde. Met name staatssecretaris Van Huffelen zette stevig in op het feit dat de overheid altijd bereikbaar moest zijn. Ze maakte daar ook in een interview met Tweakers een punt van. De nieuwe regering schrijft over dit onderwerp dat ze wil kijken naar 'een wettelijk recht op direct contact met de overheid', maar ook: "Overheidsdienstverlening wordt meer bereikbaar en toegankelijk door direct contact en eerstelijnsbalies, betere gegevensdeling en doordacht gebruik van AI." Wat dat laatste betekent, is niet duidelijk.
/i/2005015364.png?f=imagenormal)
Wat niet in het programma staat
Als je het lezen helemaal tot hier hebt volgehouden, denk je misschien wel dat kabinet-Schoof flink wat digitale plannen heeft opgesteld. Maar schijn bedriegt, althans een beetje. Wat vooral ook opvalt, is wat er allemaal niét in het programma staat maar wel speelt of in de komende jaren belangrijk wordt. Een voorbeeld: de digitale euro. De PVV had daarover als een van de weinige standpunten over technologie iets in zijn verkiezingsprogramma staan en was er altijd behoorlijk fel tegen. Maar in het regeerprogramma wordt de digitale valuta helemaal niet genoemd. Daarmee lijkt het erop dat Nederland de ontwikkeling ervan blijft ondersteunen. Overigens komt dit op het bordje te liggen van de minister van Financiën. Dat is Eelco Heijnen, een VVD-minister, en hoewel die partij er niets over schreef in zijn verkiezingsprogramma is de partij nooit mordicus tegen de munt geweest. Tweakers schreef in 2022 een achtergrondartikel over wat de digitale euro precies inhoudt.
Rekeningrijden en de Autoriteit Persoonsgegevens komen niet voor in het regeerprogramma.
De PVV, de grootste partij van het land, heeft ook al zijn andere digistandpunten niet binnengehaald. De partij wilde een 'digitale schandpaal voor daders van geweld- en zedenmisdrijven', maar die is er niet gekomen. De salderingsregeling moest volgens de partij in stand blijven, maar ook dat is niet gebeurd, net als het standpunt dat er 'geen zonneparken en windturbines' meer mochten komen.
Rekeningrijden
De PVV was ook tegen rekeningrijden. Dat is ook een van de standpunten die nergens in het regeerprogramma zijn terug te vinden. Het vorige kabinet stuurde in 2022 een eerste uitwerking van die plannen naar de Tweede Kamer en wilde begin 2024 een wetsvoorstel indienen, maar dat was voordat het kabinet viel. Het is niet duidelijk wat er nu gaat gebeuren met rekeningrijden, maar gezien de positie van de vier partijen lijkt het er niet op dat het snel zal worden ingevoerd.
Autoriteit Persoonsgegevens
Iets anders dat belangrijk is maar ontbreekt: de Autoriteit Persoonsgegevens. Die wordt helemaal nergens genoemd in het regeerprogramma, al wordt erop gezinspeeld in een passage over algoritmetoezicht. Toegegeven, de belangrijkste ontwikkeling daar heeft met geld te maken en komt dus pas op Prinsjesdag aan de orde, maar toch is het ontbreken van de Nederlandse privacytoezichthouder in de regeringstekst erg opvallend. De waakhond wordt zelfs niet genoemd in de eerste bijlage, waarin een lange lijst staat met een overzicht van gesprekspartners van het kabinet.
:fill(white):strip_exif()/i/2003989646.jpeg?f=imagemedium)
Het lijkt er dan ook niet op dat de Autoriteit Persoonsgegevens eindelijk het geld krijgt waar de organisatie al zo lang om vraagt. Voorzitter Aleid Wolfsen zei eerder dit jaar nog in een interview met Tweakers dat hij ervan uitging dat de nieuwe regering zeker 100 miljoen euro aan budget zou vrijmaken voor privacytoezicht. Nu krijgt de AP zo'n 37 miljoen euro, wat oploopt tot 42 miljoen in 2027. Dat laatste is een toezegging geweest van het vorige kabinet. Het zou zelfs kunnen dat het nieuwe kabinet dat budget juist weer terugschroeft. Aleid Wolfsen zei eerder dit jaar: "Het nieuwe kabinet zegt in het hoofdlijnenakkoord honderden miljoenen euro's toe aan versterking van de rechtsstaat en daar vallen wij ook onder." Wolfsen verwacht op Prinsjesdag te horen dat de regering structureel honderd miljoen zal vrijmaken voor de AP. "Ik mag toch hopen dat de Kamer het niet accepteert als het kabinet die aanbevelingen niet uitvoert", zei hij eerder.
Dat er nu in het programma niets staat over de AP, is een veeg teken. Maar mogelijk betekent het ook niets; het kan zijn dat de regering aanstaande dinsdag, op Prinsjesdag, alsnog veel geld vrij blijkt te maken.
Datacenters en bigtechbedrijven
Een ander punt waar het vorige kabinet een sterke mening over had, maar het nieuwe kabinet niets over meldt, zijn hyperscaledatacenters. Door het vorige kabinet werd de bouw daarvan aan banden gelegd. In het nieuwe regeerprogramma wordt er met geen woord over gerept.
Hetzelfde is het geval met de handhaving van bigtechbedrijven. Daar was de vorige regering zeer uitgesproken over, al waren de plannen erg vaag. Het vorige kabinet wilde streng optreden tegen de macht van bigtechbedrijven, maar keek daarvoor vooral naar Europa. Staatssecretaris Van Huffelen maakte zich er destijds erg hard voor en was een fervent voorstander van grote wetten als de DSA, de DMA en de AI-verordening. Het nieuwe kabinet noemt de macht van bigtechbedrijven nauwelijks. Het enige dat de regering meldt, is dat het 'marktordeningskader ontwikkelt om beter beleidsmatig te sturen op goede concurrentie in digitale markten', maar het is totaal niet duidelijk wat dat betekent en of dat wel gaat om grote techbedrijven. Bovendien draait dat voornamelijk om de opkomst van AI en niet over bijvoorbeeld de macht van socialemediaplatformen. Wat de regering daarmee wil, blijft dus onduidelijk.
:strip_exif()/i/2006406436.jpeg?f=imagenormal)
Tot slot valt op dat er weinig wordt gesproken over cybercapaciteiten bij opsporingsdiensten. Bij de vorige regeringen, waarin een law and order-partij overigens nog de grootste was, ging vaak veel aandacht naar de politie en daarbij werd digitalisering vaak genoemd. In verkiezingsprogramma's en eerdere regeerakkoorden werd bijvoorbeeld veel gesproken over de uitbreiding van het aantal cyberagenten en -afdelingen. Dat wordt in het nieuwe programma in een enkele zin genoemd: "Het kabinet investeert structureel in de aanpak van cybercrime en gedigitaliseerde criminaliteit." Ook daarbij ontbreken bedragen. Wel zegt de regering: "Het kabinet zet in op het versterken van de digitale rechtshandhaving, onder meer door gerichte investeringen in de politie en strafrechtketen en het verbeteren van de toegang tot digitale gegevens voor de opsporing."
Conclusie
Al met al bevat het regeerprogramma van het kabinet-Schoof veel woorden, maar niet veel substantie waar het gaat om digitalisering. De belofte dat veel plannen uit het hoofdlijnenakkoord verder zouden worden uitgewerkt, is in ieder geval op dit terrein niet waargemaakt. Wel hangt veel af van het beschikbare budget, dat pas tijdens Prinsjesdag bekend wordt. Veel voorstellen worden mogelijk in de komende jaren nog uitgewerkt, deels door staatssecretaris Szabó, maar ook deels door andere ministers. Dat blijven we uiteraard in de gaten houden.
Bannerafbeelding: ZenShui/Michele Constantini / Getty Images
:strip_icc():strip_exif()/i/2005967152.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2004735554.png?f=fpa)
/i/2005662334.png?f=fpa)
/i/2005822240.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005763778.jpeg?f=fpa)
/i/2004838090.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2006492806.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005085688.jpeg?f=fpa)
/u/375226/crop62effc38c6e6e.png?f=community){kind=small}
/u/23785/crop5dcd5c59e07f9.png?f=community){kind=small}
/u/604/idtlogo2.JPG?f=community){kind=small}
/u/12436/p1_normal.png?f=community){kind=small}
/u/2008130/crop6536ebba0daf2_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/117379/KazuAva.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/448966/crop62a741840cd69_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/714982/crop566812d61015a_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1344096/crop5e51bd482905f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
