Nederlandse overheidsorganisaties hebben in meer dan de helft van de gevallen de risico's van gebruikte AI-systemen niet afgewogen tegen de opbrengsten. Dat schrijft de Algemene Rekenkamer in een rapport. Bij de Nederlandse overheid zijn 120 AI-systemen in gebruik.
De Algemene Rekenkamer heeft voor het onderzoek bij zeventig overheidsorganisaties gevraagd of en hoe zij AI gebruiken. Veertig hiervan gaven aan AI daadwerkelijk te gebruiken en vijftien gaven aan vooralsnog alleen te experimenteren met AI. De veertig organisaties die AI actief gebruiken, hebben samen 120 AI-systemen in gebruik. Bij 35 procent van deze 120 systemen is niet bekend of de systemen de verwachtingen waarmaken, omdat vooraf bijvoorbeeld niet is bepaald wat het doel is.
Bij 54 procent van de 120 AI-systemen is ook geen aantoonbare risicoafweging gemaakt, schrijft de Algemene Rekenkamer. Dit is wel verplicht onder de Europese AI-verordening, die de komende jaren gefaseerd van kracht wordt. Risicovollere systemen, die bijvoorbeeld worden gebruikt om toeslagen te regelen voor kwetsbare huishoudens, moeten eerder aan extra voorwaarden voldoen dan systemen met weinig risico's.
Volgens de Algemene Rekenkamer classificeerden organisaties de meeste AI-systemen als 'minimaal risico'. Overigens valt het de Rekenkamer op dat indien er wel een risicoafweging is gemaakt, deze niet op een uniforme wijze gebeurt. "De instrumenten die organisaties gebruiken lopen uiteen van privacytoetsen en AI-toetsingkaders tot zelfontwikkelde risicoanalyses. Er is geen rijksbreed instrument om risico's af te wegen." De Rekenkamer merkt daarnaast op dat van de in totaal 433 AI-systemen, inclusief systemen waarmee wordt geëxperimenteerd en beëindigde systemen, 'slechts' 5 procent te vinden is in het openbare algoritmeregister.
De meeste overheidsorganisaties zeggen niet meer dan drie AI-systemen te gebruiken. Vaak gaat het om systemen waarmee burgers en bedrijven niet direct te maken hebben, schrijft de Rekenkamer. "Zo zetten organisaties AI in om kennis te vergaren of te verwerken, of om hun interne processen te optimaliseren." Tegelijkertijd zijn er ook organisaties waarbij AI wel een impact heeft op burgers en bedrijven, zoals systemen die ingezet worden voor inspectie en handhaving, of om de dienstverlening voor burgers of bedrijven te verbeteren. De politie en het UWV gebruiken met respectievelijk 23 en 10 AI-systemen de meeste systemen van de onderzochte organisaties.
De staatssecretaris van Digitalisering Zsolt Szabó zegt 'verheugd' te zijn met het onderzoek 'dat ons als Rijksoverheid helpt om de juiste prioriteit te geven aan verantwoorde inzet' van AI. De staatssecretaris zegt dat er wordt gewerkt aan impactanalyses binnen de Rijksoverheid, om overheidsorganisaties te helpen bij het uniform uitvoeren van risicoafwegingen.