De Belastingdienst krijgt een boete van 2,75 miljoen euro van de Autoriteit Persoonsgegevens vanwege overtredingen tijdens de toeslagenaffaire. De fiscus schond op ernstige wijze de AVG door te discrimineren op nationaliteit, stelt de privacywaakhond.
De boete is opgelegd aan de demissionair minister van Financiën, die verantwoordelijk is voor de Belastingdienst. De fiscus krijgt de boete voor meerdere overtredingen. Die waren allemaal onderdeel van de toeslagenaffaire waarbij duizenden ouders vaak onterecht als fraudeur werden aangemerkt en waarover het kabinet Rutte III vorig jaar viel. De Belastingdienst registreerde de nationaliteiten van ontvangers van kinderopvangtoeslag, en merkte burgers met een dubbele nationaliteit vaak aan als potentieel fraudeur zonder dat daar goede redenen voor waren.
Specifiek overtrad de Belastingdienst op drie onderdelen de privacywet AVG. De eerste was voor het in de eerste plaats verzamelen van de dubbele nationaliteiten. Dat gebeurde door de afdeling Toeslagen, in een systeem genaamd Toeslagen Verstrekkingen Systeem of TVS. De afdeling had die gegevens nooit mogen verzamelen, zegt de Autoriteit Persoonsgegevens. Daarmee overtreedt de fiscus artikel 5 van de AVG, die bepaalt wanneer persoonsgegevens 'rechtmatig verwerkt' mogen worden. Daar zijn verschillende grondslagen voor, zoals toestemming. Ook had de fiscus de gegevens theoretisch kunnen verzamelen als dat nodig was om zijn taak uit te kunnen voeren, maar de Autoriteit Persoonsgegevens zegt dat zo'n grondslag er niet was. Eerder erkende ook al de inmiddels afgetreden staatssecretaris Menno Snel en de huidige staatssecretaris Alexandra van Huffelen dat het verzamelen van de dubbele nationaliteit niet had gemogen. De verzameling van de gegevens begon al begin 2015 en liep tot zeker 2020.
Een tweede overtreding van de AVG is dat de fiscus die gegevens over de dubbele nationaliteit gebruikte in een algoritme. De AP noemt dat 'een indicator in automatische selectie van risicovolle aanvragen'. De Belastingdienst gebruikte een eigen 'risico-classificatiemodel' om te kijken wanneer een aanvraag voor een kinderopvangtoeslag mogelijk risicovol was. Daarbij werd de dubbele nationaliteit als een van de indicatoren gebruikt. Die verwerking is ook in strijd met de AVG. De AP concludeert dat het gebruik van de nationaliteitsgegevens 'voor dit doel niet noodzakelijk was'. Die overtreding vond plaats van maart 2016 tot oktober 2018.
De derde overtreding lijkt erg op de tweede. De Belastingdienst verdacht de gedupeerden namelijk ook van 'georganiseerde fraude'. Daarvoor zocht de Belastingdienst regelmatig naar de nationaliteit van burgers in het systeem. Met de laatste twee feiten overtrad de Belastingdienst artikel 6 van de AVG. Die gaat over wanneer gegevens rechtmatig gebruikt mogen worden. Dat is dus iets anders dan artikel 5, die gaat over de verzameling in de eerste plaats. Ook overtrad de Belastingdienst de Wet Bescherming Persoonsgegevens, de privacywet die vóór de AVG actief was.
Recordboete
Met het bedrag van 2,75 miljoen euro is de boete veruit de hoogste die de AP tot nu heeft uitgedeeld. Opvallend is dat volgens de boetebeleidsregels van de AP een maximale boete van 750.000 euro op de overtredingen staat. De eerste overtreding, van het verzamelen van de gegevens, kost de fiscus 750.000 euro, maar voor de andere twee overtredingen komt de hoogte per stuk op een miljoen euro te liggen. "De AP beschouwt het als zeer ernstig dat een overheidsinstantie discriminerende verwerkingen heeft uitgevoerd", schrijft de AP, die het ook heeft over 'onbehoorlijke verwerkingen waarmee het grondrecht van vele burgers is geschonden'. "Dit leidt ertoe dat de AP van oordeel is dat de aan de overtreding gekoppelde boetecategorie geen passende bestraffing toelaat voor deze twee overtredingen."
'Verkeerd voorgelegd'
De AP is al langer kritisch over de rol van de fiscus tijdens het schandaal. Ook in het boetebesluit haalt de waakhond uit naar de Belastingdienst. "Afsluitend heeft de Minister onvoldoende met de AP samengewerkt om de inbreuk te verhelpen en de mogelijke negatieve gevolgen daarvan te beperken door tijdens het onderzoek onjuiste verklaringen af te leggen die het onderzoek van de AP hebben belemmerd." Zo zou de directeur-generaal van de Belastingdienst hebben gelogen over het verzamelen van gegevens. "Met die onjuiste verklaringen is de AP op het verkeerde been gezet en daarmee is het verdere verloop van het onderzoek bemoeilijkt en vertraagd."
De demissionair minister kan nog bezwaar aantekenen tegen de boete. Inmiddels zijn de specifieke overtredingen waarvoor de boetes zijn uitgedeeld gestopt. In de zomer van 2020 waren alle dubbele nationaliteiten definitief uit de databases van de fiscus verwijderd.