Europa's DMA en big tech voor de rechter

Het startpunt is in onze eigen achtertuin, bij de Digital Markets Act. Zoals eerder op de vorige pagina beschreven, is die Europese wet specifiek gericht op het inperken van de macht die grote techbedrijven hebben. De wet is bedoeld om de concurrentie op de digitale markt te verbeteren. Zes grote techbedrijven werden daarom onderworpen aan zeer strenge concurrentiemaatregelen in het kader van die wet.

Hero 2 start DMA — Beeld: een door Tweakers bewerkte afbeelding op basis van OpenAI Dall-E

Regels van de Digital Markets Act

Als opfrisser: de DMA is onderdeel van een Europees wettenduo rondom de digitale sector. De Digital Services Act is gericht op de transparantie en veiligheid van onlinediensten, terwijl de Digital Markets Act specifiek gericht is op het inperken van de macht van grote techbedrijven en het bevorderen van de concurrentie op 'digitale markten'. Op die laatste richt dit artikel zich.

De Digital Markets Act werd in 2020 voor het eerst voorgesteld door de Europese Commissie en in de jaren daarop door het Europarlement en de EU-raad geloodst. De wet is vooral gericht op het 'eerlijker' en 'toegankelijker' maken van de digitale sector. De EU constateerde dat die sector momenteel vooral wordt beheerst door een relatief klein aantal grote bedrijven, die het met hun marktmacht lastig maakten voor andere bedrijven om de concurrentie aan te gaan.

Deze 'poortwachters', zoals de EU ze noemde, bieden belangrijke 'kerndiensten' zoals zoekmachines, appwinkels, besturingssystemen en berichtendiensten aan. Die diensten zijn dusdanig populair onder gebruikers, dat het nagenoeg onmogelijk is om goed de concurrentie met hen aan te gaan.

Vorig jaar benoemde de Europese Unie al de eerste 'poortwachters' die onderhevig zijn aan de Digital Markets Act. Het betrof zes partijen die allemaal een grote speler zijn op het gebied van tech: Apple, Google-moederbedrijf Alphabet, Meta, TikTok-eigenaar ByteDance, Microsoft en Amazon. Gezamenlijk moeten ze met verschillende van hun diensten voldoen aan de strenge concurrentiewet. Denk daarbij aan besturingssystemen zoals Windows en iOS, webbrowsers zoals Chrome, zoekmachines zoals Google Search, socialemediaplatforms zoals Instagram en berichtendiensten zoals WhatsApp.

De exacte veranderingen die consumenten merken, zijn eerder al besproken in een achtergrondverhaal op Tweakers. Sowieso verschillen de exacte regels per type dienst, maar in het algemeen zijn er verschillende dingen waar poortwachters zich aan moeten houden. Zo moeten bepaalde diensten die onder de DMA vallen 'interoperabel' zijn met die van de concurrentie. Denk bijvoorbeeld aan WhatsApp, dat ook berichten van andere chatdiensten moet kunnen ontvangen.

Poortwachters mogen hun eigen diensten ook niet langer voortrekken op hun platforms, zoals standaardwebbrowsers in Android en iOS of de standaardzoekmachines in Chrome en Safari. Standaardapps en standaardinstellingen moeten respectievelijk ook gedeïnstalleerd en gewijzigd kunnen worden. Bovendien zijn op mobiele besturingssystemen zoals iOS nu ook alternatieve appwinkels toegestaan, waar voorheen alleen Apples eigen App Store beschikbaar was, tenzij gebruikers hun iPhone van een jailbreak voorzagen.

Daarnaast moeten concurrenten hun eigen aanbiedingen kunnen adverteren op de platforms van poortwachters; Spotify moet bijvoorbeeld kunnen doorverwijzen naar zijn eigen website bij het verkopen van abonnementen, in plaats van dat dit alleen via Apples App Store mag. Dat is belangrijk, omdat platformhouders zoals Apple en Google doorgaans tot 30 procent commissie rekenen voor in-appaankopen in iOS- en Android-apps, terwijl een dienst zoals Spotify via zijn eigen website alleen een klein percentage moet afdragen voor een externe betaaldienst.

Nieuwe poortwachters en diensten, de eerste onderzoeken lopen

Sinds de wet ruim negen maanden geleden van kracht is geworden, is de DMA volop doorontwikkeld. Zo zijn er nieuwe poortwachters en diensten aangewezen die moeten voldoen aan de wet. Booking.com, een van oorsprong Nederlandse dienst voor het boeken van onder andere vluchten en hotels, werd in mei benoemd als zevende poortwachter. Daarmee moet Booking.com sinds november onder andere externe aanbiedingen van uitbaters toestaan.

Ook Apples iPadOS werd later toegevoegd als dienst die onder de DMA valt. Technisch gezien voldoet dat besturingssysteem niet aan de randvoorwaarden rondom het aantal gebruikers; DMA-diensten moeten minstens 45 miljoen maandelijks actieve gebruikers binnen de EU hebben. Tegelijkertijd heeft de EU geconstateerd dat iPadOS een belangrijk zakelijk platform is, waardoor het alsnog aan de regels moet voldoen. Sinds oktober zijn daarom alternatieve appwinkels toegestaan op het tabletplatform en moeten gebruikers zelf hun standaardwebbrowser kunnen kiezen.

Tegelijkertijd zijn er ook enkele diensten die juist geen rekening hoeven te houden met de DMA. Na een onderzoek heeft de Europese Commissie bijvoorbeeld geconcludeerd dat Apple iMessage en de Edge-browser van Microsoft niet aan de wet hoeven te voldoen, omdat ze onvoldoende gebruikers hebben binnen de EU. Ook X, het voormalige Twitter, wordt niet toegevoegd als poortwachter, omdat het geen belangrijke 'toegangspoort is voor zakelijke gebruikers om eindgebruikers te bereiken'.

Daarnaast zijn de eerste onderzoeken naar mogelijke overtredingen van de DMA inmiddels al bezig. De bedrijven houden zich, in ieder geval naar eigen inschatting, aan de letter van de wet, maar hun implementaties schuren soms nog steeds met de bedoelde effecten van de wetgeving. Het was dan ook wachten op de eerste uitdagingen van de DMA, en die hebben we inmiddels al gehad.

De Europese Commissie keek in eerste instantie specifiek naar Google, Apple en Meta, ieder vanwege andere redenen. Google zou de DMA overtreden omdat Google-vergelijkingsdiensten Shopping, Flights en Hotels voorrang leken te krijgen in de zoekmachine van het bedrijf. Ook mochten ontwikkelaars van Android-apps niet naar eigen aanbiedingen buiten de Play Store verwijzen.

Apple werd ook om die laatste reden onderzocht, hoewel dat bedrijf volgens de EU ook onwettige voorwaarden aan externe iOS-appwinkels zou stellen en het te moeilijk zou maken om iOS-standaardapps te verwijderen en standaardinstellingen te wijzigen. Meta's pay-or-consentmodel, waarbij gebruikers akkoord moeten gaan met trackingcookies of anders moeten betalen om zijn socialemediadiensten te gebruiken, was mogelijk in strijd met de DMA.

Apple, Meta en Google overtreden (mogelijk) de DMA

Inmiddels heeft de EU ook hun voorlopige bevindingen in de onderzoeken naar Apple en Meta gepubliceerd; beide bedrijven worden daarin schuldig bevonden aan het overtreden van de DMA. Hoewel dat nog geen definitieve beslissing is, zou Apple volgens bronnen van Bloomberg binnenkort een boete opgelegd krijgen van de Europese Unie, specifiek vanwege de antisteeringregels in de App Store. Daarmee mogen ontwikkelaars van iOS-apps niet communiceren over aanbiedingen buiten de App Store.

Het bedrag van die boete is nog niet bekend. In theorie kan de EU DMA-boetes opleggen van maximaal tien procent van de wereldwijde jaaromzet voor eerste overtredingen of twintig procent voor herhaaldelijke overtredingen. Een vaste boete zou gepaard kunnen gaan met dwangsommen, die periodiek worden opgelegd totdat het bedrijf voldoet aan de DMA, schrijft Bloomberg.

De Europese Commissie heeft inmiddels wel enkele voorstellen aan Apple gedaan, waarmee het in feite vraagt om iOS open te breken. De Commissie stelt onder andere voor dat het notificatiesysteem van iOS wordt opengesteld, zodat smartwatches van derden kunnen reageren op meldingen van bijvoorbeeld chatberichten. Het set-upproces voor draadloze oordopjes van derden moet ook gelijkgetrokken worden met dat voor Apples eigen AirPods, en de EU wil dat AirDrop en AirPlay ook opengesteld worden, bijvoorbeeld voor Android. De eisen zouden eind 2025 ingevoerd moeten worden, hoewel de EU eerst nog feedback vraagt van marktpartijen. Apple heeft nog niet op de beoogde maatregelen gereageerd.

De EU heeft verder nog geen bevindingen gepubliceerd in zijn onderzoek naar Google. Die techgigant heeft inmiddels wel beleidswijzigingen voorgesteld. Het bedrijf zou alternatieve zoekdiensten en vergelijkingsdiensten meer aandacht willen geven in zijn zoekmachine. Binnenkort gaat de techgigant daarvoor een korte test uitvoeren met de zoekmachine in Duitsland, België en Estland. Hierbij worden een aantal features verwijderd, waaronder de kaart die laat zien waar hotels zijn en de gegevens daaronder.

In plaats daarvan toont Search nu een lijst met individuele links naar websites zonder de extra functies, vergelijkbaar met Googles format van de tien blauwe links dat jaren geleden werd toegepast. Overigens claimt het techbedrijf dat de testresultaten aantonen dat de wijziging 'slecht is voor hotels' en andere concurrenten. Het bedrijf pleit voor minder strenge implementaties van de DMA.

De eerste DMA-onderzoeken die de Europese Commissie uitvoerde
Onderzoek EC	Apple	Google	Meta
Appstores	Ontwikkelaars kunnen niet vrij communiceren over aanbiedingen buiten App Store. Voorwaarden voor appstores van derden schieten mogelijk doel van wetgeving voorbij.	Ontwikkelaars kunnen niet vrij communiceren over aanbiedingen buiten Play Store.	-
Eigen diensten voortrekken	-	Google Shopping, Google Flights en Google Hotels lijken nog steeds voorrang te krijgen in zoekresultaten.
Softwarekeuzes maken	Apps van Apple kunnen mogelijk niet makkelijk genoeg verwijderd worden. Standaardapps wijzigen in iOS is mogelijk niet makkelijk genoeg. Design van browserkeuzescherm voorkomt mogelijk dat gebruikers andere keuze maken.	-	Keuze tussen tracking en betaald abonnement voor Facebook en Instagram voldoet mogelijk niet.

What's next?

Het komende jaar zal de DMA dan ook voor de nodige ontwikkelingen zorgen. We kunnen waarschijnlijk definitieve conclusies verwachten in de onderzoeken naar Apple, Google en Meta. En gezien het bericht van Bloomberg uit november, kunnen we ook de eerste DMA-boete verwachten met Apple als ontvanger.

De Europese Commissie lijkt ook in de startblokken te staan om nieuwe DMA-onderzoeken te starten. De EU zou bijvoorbeeld Amazon in het vizier hebben. Volgens bronnen van Reuters gaat de Europese Commissie volgend jaar onderzoeken of de retailgigant zijn eigen merkproducten voortrekt boven alternatieven van concurrenten. De Commissie begon in maart al met het verzamelen van informatie daarover, maar volgend jaar zou een formeel onderzoek geopend worden door Teresa Ribera, de nieuwe Eurocommissaris voor Mededinging.