Terug in de tijd #49 - Begin AES, einde walkman en 'grootste' techovername ooit

Op Tweakers verschijnen dagelijks tientallen nieuwsberichten, maar bij het schrijven weten we zelden hoe het afloopt met de producten, technieken en ontwikkelingen die we bespreken. In deze rubriek lezen we oude berichten terug en kijken we hoe het verderging.

In de 49e editie van Terug in de tijd blikken we terug naar artikelen uit oktober 2000, 2005, 2010 en 2015. In deze maand werd 25 jaar geleden het startschot gegeven voor de encryptiestandaard AES. Twintig jaar geleden werd iDEAL geïntroduceerd, vijftien jaar geleden werd officieel afscheid genomen van de walkman en tien jaar geleden nam Dell dataopslagreus EMC over: dat is discutabel de grootste overname op techgebied tot dusver.

25 jaar geleden: begin van AES-encryptie, online wasmachines en cd-piraterijhysterie

Als je aan een encryptiemethode denkt, is de kans groot dat AES het eerst te binnen schiet. Vandaag de dag is dit een van de populairste encryptiestandaarden, die in vrijwel alle IT-systemen wordt toegepast: van internetverkeer, het dataverkeer op draadloze netwerken tot data op harde schijven.

Daar kun je de Amerikaanse overheid voor bedanken. 25 jaar geleden organiseerde het National Institute of Standards and Technology namelijk een competitie om een opvolger van DES te vinden. De 56bit-sleutel van deze oudere encryptiestandaard werd niet langer veilig genoeg geacht voor bruteforceaanvallen, terwijl de latere 3DES-variant met een grotere sleutellengte van 112bit weliswaar veiliger was, maar relatief traag.

Het encryptiealgoritme Rijndael kwam als winnaar uit de bus en werd uiteindelijk gebruikt voor de ontwikkeling van de encryptiestandaard AES. Met een variabele sleutellengte van tussen de 128bit en 256bit is dit algoritme een stuk moeilijker te kraken dan DES, en bovendien sneller in gebruik. Leuk detail: Rijndael werd ontworpen door twee Belgen, Joan Daemen en Vincent Rijmen, waar Tweakers in 2012 langsging voor de videoserie Polderpioniers.

De Amerikaanse overheid verwachtte minstens twintig jaar door te kunnen met de nieuwe standaard en kreeg daar gelijk in, want een opvolger op het gebied van symmetrische encryptie is nog altijd niet in zicht. Er zijn tot dusver ook nog geen grote kwetsbaarheden gevonden in AES. Wel ontdekte een groep onderzoekers in 2011 een theoretische aanvalsmethode waardoor AES-sleutels viermaal sneller bepaald konden worden. Het bruteforcen van AES-128 kost dan ongeveer net zo lang als bij een sleutellengte van 126bit, maar dan nog duurt het miljarden jaren voordat de juiste sleutel is gekraakt. Ook wordt er gedacht dat aanvallen met quantumalgoritmes zoals dat van Grover voor veiligheidsproblemen gaan zorgen, maar volgens het Amerikaanse NIST wordt de soep niet zo heet gegeten en blijft AES-128 nog vele decennia veilig.

In 2000 was iets anders nog niet bepaald veilig: cd's. Althans, voor piraten. Kopieerbeveiliging was nog nauwelijks een ding, dus cd-piraterij vierde 25 jaar geleden hoogtij. Cd-verkopers waren daarom naarstig op zoek naar maatregelen om het illegaal kopiëren terug te dringen. Zo bedacht de Free Record Shop een proef waarmee klanten legaal cd's konden laten branden. Voor ieder nummer dat ze op de cd wilden zetten, moest 2,5 gulden betaald worden. Platenmaatschappijen waren echter niet happig op dit idee, waardoor het nummeraanbod karig was. De proef kreeg dan ook geen vervolg.

Andere bedrijven werkten aan technieken om het illegaal kopiëren tegen te gaan. Zo zou de DiskPrint-technologie illegale cd-kopietjes kunnen onderscheiden en beweerde het bedrijf DataPlay een soort minidisc te hebben ontworpen die onmogelijk te kopiëren was. Twee jaar later sloot DataPlay zijn deuren omdat het niet genoeg geld wist op te halen.

Daar bleef het overigens niet bij, want in de jaren die volgden werden onder meer 'wegwerp-dvd's' bedacht, die na een bepaalde periode of na één keer afspelen onbruikbaar werden, maar dit concept werd geen succes. Uiteindelijk kwam het tijdperk van cd-piraterij niet zozeer ten einde door dergelijke technieken, maar eerder omdat mensen overstapten op het illegaal downloaden via p2p-diensten als LimeWire.

Er werd in 2000 niet alleen hard gewerkt aan technieken om piraterij tegen te gaan, maar ook aan technieken om, jawel, wasmachines te verbinden met het internet. Tegenwoordig kijken we er niet meer raar van op dat je met platformen als Samsung SmartThings en Home Connect al je huishoudelijke apparaten via het internet kunt bedienen, maar dat was 25 jaar geleden wel anders. Toen keken we met open mond naar Korea, alwaar LG een wasmachine uitbracht met internetaansluiting, zodat gebruikers via hun computer het apparaat konden activeren en de voortgang konden bijhouden. "Het moet niet gekker worden", citeerde Tweakers de submitter van het nieuws.

20 jaar geleden: start van iDEAL, eerste iPod met video en digitale kabel-tv

De 'digitalisering' van huishoudelijke apparaten is een terugkerend thema in deze Terug in de tijd, want na de wasmachine moet ook de televisie eraan geloven. 2005 was namelijk een belangrijk overstapjaar op tv-gebied, waarin digitale tv langzaam zijn intrede begon te maken. Hoewel er in 2005 al even digitale tv via de ether ontvangen kon worden in Nederland (DVB-T), begon kabeltelevisieaanbieder UPC in oktober van dat jaar een samenwerkingsverband met Philips om vanaf 2006 ook digitale kabeltelevisie aan te bieden (DVB-C).

Overigens was Nederland daar relatief laat mee; in Duitsland was digitale tv al sneller uitgerold en werd er in dezelfde maand zelfs al begonnen met hd-tv-uitzendingen. Nederland moest daar nog bijna een jaar langer op wachten. Philips had voornemens om zijn hd-tv-decoders vóór het WK voetbal in de zomer van 2006 uit te brengen, maar de software van de benodigde DCR7000-settopbox werd geplaagd door problemen, waardoor de kastjes op het laatste moment toch niet tijdig geleverd konden worden. Daardoor kwamen Nederlandse voetballiefhebbers die het WK in hd-kwaliteit wilden bekijken – en daar een dure hd-tv met dito kabelabonnement voor hadden gekocht – van een koude kermis thuis.

Eén klein voordeel: die hd-tv en dat abonnement konden waarschijnlijk wél eenvoudig online via iDEAL worden afgetikt. Dit digitale betaalsysteem werd namelijk in oktober 2005 uitgebracht in Nederland. 'Pinnen via het internet', zo omschreef Tweakers het uniforme systeem waardoor klanten via een gekoppelde internetbankrekening meteen online betalingen kunnen verrichten. Hiervóór hadden Nederlandse banken allemaal een eigen systeem, wat de implementatie voor webshopbeheerders een stuk lastiger maakte.

Hoewel webwinkels nog enige tijd nodig hadden om iDEAL te implementeren en het systeem in de eerste maanden nog werd geplaagd door kinderziektes, zou een half jaar na de introductie bijna 40 procent van alle internetaankopen in Nederland al plaatsvinden via deze nieuwe methode. Inmiddels is iDEAL veruit de populairste digitale betaalmethode in het land. Volgens Betaalvereniging Nederland werd in 2024 72 procent van de online aankopen in Nederland afgerekend via iDEAL, goed voor in totaal 1,47 miljard betalingen.

Toch zullen we binnenkort afscheid moeten nemen van de dienst. Het is de bedoeling dat het Europese Wero iDEAL volgend jaar vervangt. Wero is gebaseerd op iDEAL, maar moet niet alleen in Nederland gebruikt kunnen worden, maar in de hele EU. In sommige Europese landen, zoals België, is Wero overigens al beschikbaar gemaakt door verschillende banken, waaronder KBC. Vooralsnog kan dit systeem echter alleen gebruikt worden voor betalingen tussen particulieren. Hoewel het de bedoeling was dat Belgische webwinkels in oktober 2025 ondersteuning zouden bieden voor Wero, bleek eerder deze week dat ze toch meer tijd nodig hebben om de implementatie te voltooien.

We gaan van iDEAL naar de iPod, want 20 jaar geleden kondigde Apple de vijfde generatie van deze muziekspeler aan. Dit was niet zomaar een eenvoudige update, want voor het eerst kon de iPod video's afspelen. Dat kwam als een verrassing, want de toenmalige Apple-ceo Steve Jobs wuifde dat idee twee jaar daarvoor nog weg. "Ik ben er niet van overtuigd dat mensen films willen kijken op een klein schermpje", gaf hij toen aan.

Toch was het 2,5"-display van 320x240 pixels van de 2005-iPod in staat om MPEG4- en H.264-filmpjes af te spelen met 30 beelden per seconde en in ruim 260.000 kleuren. In de iTunes Music Store konden klanten voor 2,50 euro per stuk muziekvideo's en afleveringen van tv-series aanschaffen voor de iPod. Twintig dagen na de introductie van het apparaat waren er al ruim een miljoen video's gedownload.

Een jaar later kwam er een vernieuwd model uit met een helderder scherm. Ook konden gebruikers met deze versie spelletjes spelen, die ze tegen betaling in de iTunes-winkel konden kopen. Dit was het laatste iPod-model dat verscheen voor de introductie van de iPhone in 2007, waarna de iPod-lijn werd opgesplitst in tweeën: de huidige iPods werden omgedoopt tot iPod Classic en er kwam een nieuwe iPhone-achtige serie genaamd iPod Touch.

15 jaar geleden: Brein versus Usenet, PlayStation-telefoon en einde van de walkman

Ver vóór de iPod had je natuurlijk de walkman, zonder twijfel de populairste draagbare cassettespeler. Het 46 jaar oude apparaat was vooral in de jaren tachtig niet aan te slepen, maar rond 2010 was het vuurtje gedoofd: door een gebrek aan interesse werd de productie in oktober dat jaar gestopt.

In totaal werden er ruim tweehonderd miljoen walkmans met een cassettespeler verkocht. Overigens werden er later ook modellen uitgebracht die met cd's of minidiscs werkten. Ook kwam Sony met mp3-spelers die de Walkman-merknaam dragen. Sterker nog: tot de dag van vandaag brengt de fabrikant draagbare muziekspelers uit in de Walkman-serie, zoals de NW-A306 en WM1Z.

Een draagbaar Sony-product dat de tand des tijds minder goed heeft doorstaan, is de PlayStation Phone. In oktober 2010 verschenen de eerste foto's van het destijds nog onaangekondigde apparaat, dat door moest gaan als een kruising tussen een PSP en een smartphone. Het toestel werd uiteindelijk in april het jaar erop uitgebracht onder een andere naam, Xperia Play.

Het ging om een Android 2.3-telefoon met een 3,7"-lcd met een resolutie van 854x480 pixels. Met de uitschuifbare gamepad was het mogelijk om verschillende spelletjes van Sony's eigen appwinkel PlayStation Suite te spelen. Daarin konden gebruikers onder meer oude PS1-games spelen, maar games van PSP-kwaliteit hoefden ze niet te verwachten. Onder meer in de review op Tweakers werd de telefoon bekritiseerd vanwege de matige hardware, de korte accuduur en het donkere scherm. Er is nooit een opvolger verschenen.

Waar wel een soort opvolger van is verschenen, is Usenet. Dit systeem stamt uit 1980 en kan je zien als de voorloper van het internetforum, met als grootste onderscheid dat het decentraal wordt gehost op servers die over de hele wereld zijn verspreid. Hoewel Usenet oorspronkelijk was bedoeld voor het uitwisselen van en discussiëren over nieuws, werd het ook veel gebruikt voor het uitwisselen van auteursrechtelijk beschermde bestanden.

Een van de grootste Nederlandse programma's die onder meer voor dit doel werd gebruikt, was FTD. Hoewel deze tool zelf geen bestanden hostte, konden gebruikers er wel Usenet-uploads mee 'spotten', waardoor ze ook voor andere gebruikers makkelijker terug te vinden waren. Volgens Stichting Brein faciliteerde FTD daarmee piraterij. In oktober 2010 probeerde Brein bij de rechtbank in Haarlem een verbod op FTD af te dwingen. Met succes: in februari 2011 moest het programma alle verwijzingen naar auteursrechtelijk beschermd materiaal verwijderen, waarna FTD besloot om de deuren voorgoed te sluiten. Ook latere opvolgers, zoals FTDWorld en Dutplanet, staakten hun activiteiten door toedoen van Brein.

Overigens is het maar de vraag of deze vonnissen achteraf wel terecht waren. Naast dergelijke indexeringstools lag Brein ook lang in de clinch met Usenet-providers, die de infrastructuur leveren en zich dus een stuk dichter bij het vuur bevinden. In eerste instantie werden dergelijke aanbieders via de rechter ook feitelijk gedwongen om te stoppen, waaronder News-Service Europe, een van de grootste Usenet-providers. In 2023 oordeelde de Hoge Raad echter dat NSE geen inbreuk maakte op het auteursrecht en dus niet onrechtmatig heeft gehandeld tegenover rechthebbenden. Omdat er geen specifieke eigenschappen van NSE van invloed waren op dit oordeel, kan het gezien worden als precedent, al kwam het voor veel Usenet-platformen te laat.

10 jaar geleden: 'grootste' techovername ooit, Autopilot in Tesla's en intercontinentaal dataconflict

Van een auteursrechtelijk geschil gaan we over naar een datageschil; in oktober 2015 haalde het Europese Hof van Justitie namelijk een streep door de Safe Harbour-overeenkomst tussen de VS en de EU. Die vormde sinds 2000 de basis voor de legale doorgifte van persoonsgegevens vanuit de EU naar de VS. Daardoor mochten techgiganten als Microsoft en Facebook gegevens van Europeanen op Amerikaanse servers bewaren. Volgens privacyvoorvechter Max Schrems werden de gegevens door de VS niet goed genoeg beschermd. Zo zou de inlichtingendienst NSA op grote schaal toegang hebben tot de Europese gebruikersgegevens, zonder dat dit door wetten werd beperkt. Het Hof ging daarin mee.

De juridische strijd over dit onderwerp kabbelde nog jaren voort. In 2016 kreeg Safe Harbour een opvolger onder de naam Privacy Shield, maar Schrems was nog niet tevreden. Zo konden Amerikaanse inlichtingendiensten alsnog onder bepaalde voorwaarden toegang krijgen tot de opgeslagen data. Wederom kreeg de privacyactivist gelijk in de rechtszaal: in 2020 werd ook deze overeenkomst ongeldig verklaard.

Poging drie volgde in 2023. Het EU-US Data Privacy Framework laat inlichtingendiensten alleen nog data verzamelen als dat 'noodzakelijk en proportioneel' is. Dat wordt door een rechter getoetst. Daarnaast krijgen Europese toezichthouders meer bevoegdheden om zich met de dataoverdracht te bemoeien. Ook deze regeling is volgens Schrems onrechtstatelijk, maar tot dusver heeft het akkoord de gerechtelijke procedures overleefd. Zo oordeelde het Gerecht van het Europese Hof van Justitie afgelopen september nog dat deze nieuwe overeenkomst wél aan de Europese wetgeving voldoet. Er kan echter nog beroep aangetekend worden bij het Hof van Justitie van de EU. Dat was ook het Hof dat een streep zette door het vorige datadoorgiftebesluit.

Data is ook iets wat Tesla veel moet verzamelen voor zijn Autopilot-functie, die in oktober 2015 werd geïntroduceerd in de VS. Hierbij worden camera's en sensoren gebruikt om ervoor te zorgen dat de auto in de juiste rijbaan blijft en voldoende afstand houdt tot het voertuig voor hem. Ook kan de auto zelfstandig van rijbaan wisselen en in noodsituaties de besturing overnemen.

Het Autopilot-systeem maakte de Tesla niet volledig zelfrijdend en dat is tien jaar later nog altijd niet het geval. Ook het latere Full Self-Driving-systeem, dat op snelwegen en lokale wegen zelfstandig kan sturen, accelereren en remmen, vereist nog altijd input van de bestuurder. Verschillende toezichthouders hebben de naam en de claims van Tesla dan ook 'misleidend' genoemd.

Een andere claim die als 'misleidend' opgevat zou kunnen worden, is de claim dat deze maand de grootste overname op techgebied werd aangekondigd. Dell liet namelijk weten dat het dataopslaggigant EMC voor 67 miljard dollar wilde overnemen, omgerekend en met inflatiecorrectie circa 79 miljard euro. Dell was daarvoor al jarenlang reseller van EMC-opslagproducten, zoals diskarraysystemen.

Onder meer op Wikipedia wordt dit omschreven als de grootste overname in de techsector, maar dat valt te betwisten. Als overnames door telecomreuzen geschaard worden onder tech, gaat die eer namelijk naar Vodafone's (vijandige) overname van het Duitse gereedschapsbedrijf Mannesmann in 1999, waar zo'n 200 miljard euro mee gemoeid was. Ook met Vodafone's uitkoop van Verizon, ter waarde van 130 miljard dollar, was meer geld gemoeid.

Het kostte elf maanden voordat de overnamedeal tussen Dell en EMC rond was, waarna de computerfabrikant in één klap de grootste speler werd in de markt voor zakelijke opslag. Om de miljardenschuld na de overname te kunnen bekostigen, heeft Dell wel zijn Services- en Software-tak verkocht en is het bedrijf in 2018 weer naar de beurs gegaan.