Intel 12th Gen 'Alder Lake' Review

Socket 1700 en de Z690-chipset

Voor de Alder Lake-generatie neemt Intel een nieuwe socket in gebruik. Dat doet Intel traditiegetrouw iedere twee generaties, maar het is voor het eerst in decennia dat we afscheid nemen van de vierkante mainstreamsocket van 37,5x37,5mm. De breedte van socket 1700 blijft gelijk, maar met 45mm is hij wel een stukje langer, waardoor de processors nu rechthoekig in plaats van vierkant zijn.

Alles over DDR5, inclusief een prestatievergelijking tussen DDR4 en DDR5, vind je in ons losse artikel.

PCI Express 5.0

Alder Lake biedt als eerste processor ondersteuning voor PCIe 5.0. Bij Alder Lake-S zijn zestien PCIe 5.0-lanes beschikbaar; de vier lanes die doorgaans voor een ssd worden ingezet, werken nog op PCIe 4.0-snelheid. PCIe 5.0 biedt zoals gebruikelijk een verdubbelde bandbreedte ten opzichte van zijn voorganger, resulterend in een doorvoersnelheid van bijna 4GB/s per lane. Voor zestien lanes komt de totale bandbreedte dus neer op 63GB/s.

Opvallend is dat de ondersteuning voor PCIe 5.0 wel heel snel lijkt te komen, terwijl Intel pas sinds de in het voorjaar geïntroduceerde Rocket Lake-processors ondersteuning voor PCIe 4.0 biedt. Een deel van de reden is natuurlijk dat Intel daarmee gewoon erg laat was; AMD bood al vanaf zijn Ryzen 3000-processors uit 2019 support voor PCIe 4.0.

Dat juist de videokaartlanes een upgrade hebben gekregen naar PCIe 5.0 en de lanes die doorgaans voor ssd's worden gebruikt niet, betekent dat je in de praktijk amper wat van deze feature gaat merken. Zelfs een RTX 3090 profiteert immers nog amper van de extra bandbreedte van PCIe 4.0 ten opzichte van PCIe 3.0. Ssd's hikken tegenwoordig soms wel tegen de limiet van een PCIe 4.0 x4-slot aan, rond de 8GB/s, en zouden dus potentieel meer profijt hebben gehad van de versie-upgrade.

Bij sommige duurdere Z690-moederborden wordt een insteekkaart meegeleverd, zodat je in theorie verschillende ssd's in het (secundaire) PCIe 5.0-slot kwijt kunt. Dat is niet ideaal als je een losse videokaart gebruikt; de zestien beschikbare lanes worden dan gesplitst tussen je videokaart en de ssd-insteekkaart. En omdat je videokaart nog gebruikmaakt van PCIe 4.0, krijgt hij effectief maar de bandbreedte van een PCIe 4.0 x8-slot. Daar zal je gpu in de praktijk niet heel veel last van hebben - het verschil is identiek aan dat tussen PCIe 4.0 x16 en PCIe 3.0 x16 - maar de hele PCIe 5.0-situatie doet toch wat knullig aan.

Z690-chipset

In eerste instantie zijn alleen LGA1700-moederborden met de luxe Z690-chipset beschikbaar. Goedkopere chipsets volgen pas in het eerste kwartaal van 2022.

Hoewel de processors zelf zijn voorzien van PCIe 5.0-lanes, is de chipset nu pas toe aan zijn upgrade naar PCIe 4.0. Zowel de DMI-verbinding tussen cpu en chipset als een groot deel van de PCIe-lanes die de chipset zelf beheert, krijgt bij de 600-serie chipsets een upgrade van PCI Express 3.0 naar 4.0. Effectief verdubbelt daarmee de totale bandbreedte tussen cpu en chipset.

Verder biedt de Z690-chipset ondersteuning voor Wi-Fi 6E, waarvoor wel nog een fysieke bridgechip nodig is. Niet elk moederbord zal dus draadloos internet hebben, maar de implementatie ervan wordt met de integratie in de chipset wel eenvoudiger. Interessant is ook de toevoeging van Intels VMD-spec, waarmee het hotpluggen van PCIe-ssd's mogelijk wordt, net als hardware-raid.

De volledige specificaties van de Z690-chipset in vergelijking met de voorgaande Z590-chipset hebben we in de onderstaande tabel op een rij gezet. Daaruit blijkt bijvoorbeeld ook dat de nieuwe chipset meer USB 3.2 Gen2x2-poorten met een snelheid van 20Gbit/s kan bieden. USB4 en Thunderbolt moeten nog altijd via externe controllers worden aangeboden; in de laptopversies van Alder Lake zullen deze technieken wel geïntegreerd zijn.

	Z590	Z690
PCIe-cpu	20x PCIe 4.0	16x PCIe 5.0 + 4x PCIe 4.0
DMI	8x PCIe 3.0	8x PCIe 4.0
PCIe-chipset	24x PCIe 3.0	12x PCIe 4.0 + 16x PCIe 3.0
USB 20Gbit/s	3	4
USB 10Gbit/s	7	6
USB 5Gbit/s	0	0
USB 2.0	4	4
USB totaal	14	14
SATA-600	6	8
Hardware-RAID	Ja	Ja
Cpu overklokken	Ja	Ja
Geheugen overklokken	Ja	Ja
Wifi geïntegreerd	Ja, AX201	Ja, AX210
Tdp	6W	6W