Intel-ceo toont eerste Panther Lake-cpu die wordt gemaakt op '1,8nm'-node 18A

Intel-ceo Pat Gelsinger heeft voor het eerst een fysieke Panther Lake-cpu laten zien. Dat deed de topman tijdens een evenement van Lenovo. De processor moet volgend jaar uitkomen en wordt voor het eerst gemaakt op Intels komende 18A-procedé.

Gelsinger overhandigde de Panther Lake-sample aan Lenovo-ceo Yuanqing Yang tijdens het Lenovo Tech World 2024-evenement, merkte VideoCardz op. Intel bevestigde eerder al dat de eerste Panther Lake-chips inmiddels zijn ingeschakeld in het lab en een OS kunnen draaien, maar niet eerder liet de chipmaker daadwerkelijk een fysieke sample van de cpu zien.

Tijdens de presentatie bleek onder meer dat de Panther Lake-chip een andere package krijgt dan de nieuwe Lunar Lake-cpu's die het bedrijf onlangs uitbracht. Anders dan die huidige processors, krijgt Panther Lake bijvoorbeeld geen geïntegreerd ram vastgesoldeerd naast de cpu-die. De chip zelf bestaat wederom uit meerdere chiplets en krijgt een 'langwerpig' ontwerp.

Intel bevestigde eerder dat de eerste Panther Lake-chips volgend jaar op de markt verschijnen. De cpu beschikt naar verwachting over nieuwe P-cores, met de codenaam Cougar Cove, en vermoedelijk ook Skymont-E-cores. De chips zouden ook een verbeterde npu krijgen en hebben voor het eerst een derde generatie Arc-gpu aan boord, ook wel Xe3 'Celestial'. Onlangs lekten al mogelijke specificaties van Intels Panther Lake-serie uit.

Panther Lake wordt daarnaast een van de eerste producten die Intel gaat produceren op zijn komende 18A-node. Daarmee maakt het bedrijf de overstap op zogeheten gate-all-aroundtransistors, die het bedrijf ook wel ribbonfets noemt. Anders dan bij finfets, worden de kanaaltjes in die transistors volledig omsloten door de gate. Dat zorgt voor betere controle over lekstromen. 18A gebruikt ook PowerVia, Intels implementatie van backside power delivery.

Massaproductie op de node moet volgend jaar starten, zei de chipmaker eerder. Naast Intel zouden ook Microsoft, Amazon Web Services en het Amerikaanse ministerie van Defensie chips laten maken op 18A.

Reacties (41)

[Henk Poley]

Nog even handig om te weten, die maten zijn de laatste decennia puur marketing termen. Er is niks op die processor dat een afmeting van 18 ångström (1,8 nm) heeft. Ter vergelijking wat TSMC aanbied. Dit van Intel zal mogelijk ietsje kleiner zijn. Vermenigvuldig de marketing naam met 6 tot 7 keer.

TSMC N5 (5 nm):
Fin Pitch: ca. 20-22 nm
Metal Pitch: ca. 30-32 nm

TSMC N3 (3 nm)
Fin Pitch: ca.14-16 nm
Metal Pitch: ca. 21-23 nm

[BruT@LysT]

Ik hoor dit wel vaker. Waar haal je die getallen vandaan, ik kon het zo snel niet vinden. Het verschil is wel heel groot! Hoe was dit eigenlijk voorheen met bijvoorbeeld 180nm. Was het toen wél correct, of eerder 200nm? Is er überhaupt een tijd geweest dat de schaal overeenkwam met de werkelijkheid of is het altijd deels marketing geweest of zijn er nog andere redenen?

Wel lastig vergelijken op deze manier. Ik zou graag een tabel zien met de daadwerkelijke afmetingen tussen de verschillende fabrikanten.

[Lau1406]

Later each new generation process became known as a technology node[17] or process node,[18][19] designated by the process' minimum feature size in nanometers (or historically micrometers) of the process's transistor gate length, such as the "90 nm process". However, this has not been the case since 1994,[20] and the number of nanometers used to name process nodes (see the International Technology Roadmap for Semiconductors) has become more of a marketing term that has no standardized relation with functional feature sizes or with transistor density (number of transistors per unit area).[21]

https://en.wikipedia.org/...ductor_device_fabrication

[johnbetonschaar]

Vroeger waren transistors veel simpeler en sloeg dat nm getal bijvoorbeeld op de gate-length, bij een traditionele planaire transistor is dat gewoon een plat vlak/lijn met een bepaalde afmeting. Dus destijds was het redelijk accuraat. Tegenwoordig (al vrij lang) zijn er finfets, ribbonfets en andere GAA transistors als nanosheets (misschien zijn dat wel hetzelfde als ribbonfets?), complexe 3D structuren waarbij er helemaal geen sprake meer is van een simpele gate-length of andere eenvoudige 1-dimensionale afmetingen die je er op kunt plakken. De Eiffeltoren kun je ook niet met 1 nummertje beschrijven, bijvoorbeeld.

Het heeft ook niet zo veel zin om een “tabel met de daadwerkelijke afmetingen tussen de verschillende fabrikanten” te vragen, want daarmee zou je zo’n beetje de hele transistor beschrijving hebben, en dat soort dingen zijn ultra geheim.

[Reactie gewijzigd door johnbetonschaar op 16 oktober 2024 16:29]

[droofx]

Aantal transistors per vierkante centimeter zou een overzichtelijke maat zijn. Dat is ook vrij makkelijk uit te rekenen voor processors: oppervlakte van de chip en aantal transistors is vaak wel bekend

[rare-Quark]

Een betere maat is de gate pitch x min. cell hoogte. Dat is de echte maat van de transistors.

De Fin pitch zelf doet er ook niet zoveel toe. Dan kun je ook de Fin CD quoten (8 nm) of de grootte van de gate oxide ~ 3 nm.

Die zit nu voor N5 rond de 200 x 50 nm. Er passen dan max 10 miljard transistors max in een cm2. Typische is maar een fractie verbonden. Maar in de cel hoogte zit ook een PMOS en NMOS.

[nzall]

Ik heb ook ergens gelezen dat deze marketing termen een beetje gebaseerd zouden zijn op hypothetische afmetingen van componenten in het geval dat deze verder hadden kunnen krimpen...

[tschoehuijs]

Klinkt leuk, maar ben ik als leek zijnde de enige die niet helemaal snapt uit dit artikel wat het belang hiervan is? Gaat dit tot snellere, efficiëntere computers leiden bijvoorbeeld?

[XAEROCOOL]

In principe wel, hoe kleiner het chip, hoe minder energie je nodig hebt om van A naar B te gaan, en ook sneller, maar we komen wel steeds dichterbij de grens van wat mogelijk is. Dus het winst wordt steeds kleiner.

[rjkers]

Exact; kleiner betekend kort gezegd zuiniger en sneller. Kleiner chips verliezen minder, hierdoor is er minder warmte. Dit betekend dat je dus ook meer chips op de zelfde oppervlakte kan houden omdat je warmte afgifte lager is. Dit is dus nog naast het fysieke voordeel van kleinere transistoren.

Daarnaast is dit ook een mijlpaal voor Intel, wat al een tijd worstelt om over te gaan op een nieuwer procede dat de concurrent bij kan houden.

[BernardV]

In de basis is het zo dat wanneer het procedé kleiner wordt je minder warmte produceert en minder stroom nodig hebt. Daardoor kun je de snelheid weer opschroeven. Dus om op je vraag terug te komen; Ja, als het goed is zijn deze sneller en efficiënter.

[BruT@LysT]

Schaalverkleining is een groot onderdeel van de vooruitgang in chip-productie. Door kleinere schaal ontstaat er meer ruimte voor nóg meer transistoren op eenzelfde oppervalk. Bij gelijke hoeveelheid transistoren heb je dus een kleinere chip die vaak minder stroom verbuikt. Meer chips op een wafer is ook weer gunstig voor de prijs per chip. Het is overigens gigantisch moeilijk om de boel steeds kleiner te maken. Al decennia lang blijkt het keer op keer een hele opgave om stabiele chips te realiseren. Dit is een zeer interessante techniek welke constant tegen de grens zit van wat mogelijk is. Asianometry is overigens een geweldig Youtube kanaal waar in detail over dit onderwerp gesproken wordt, echt een aanrader wat mij betreft.

[Reactie gewijzigd door BruT@LysT op 16 oktober 2024 13:46]

[Rudie_V]

De antwoorden op je vraag zijn al gegeven, maar ik wil je graag nog wat youtube video's meegeven zodat je eens rustig kan bekijken wat een transistor is, hoe een chip gebouwd wordt en waarom transistors kleiner worden en welke oplossingen daarvoor nodig zijn om de transistor goed te laten schakelen.
Het eerste filmpje legt uit hoe transistors fysiek gezien eruit zien, hoewel het eigenlijk over TSMC's finflex gaat. Het tweede filmpje gaat over de nieuwe gate all around transistors. En het derde over wat Intel's backside power delivery is.

TSMC FinFlex: How Chips are made Worse to get Better
YouTube: TSMC FinFlex: How Chips are made Worse to get Better

Gate-All-Around — The Future of Transistors
YouTube: Gate-All-Around — The Future of Transistors

Why next-gen chips separate Data & Power
YouTube: Why next-gen chips separate Data & Power

[tschoehuijs]

Ga ik zeker doen, dank!

[joost00719]

Een kleinere chip zorgt voor minder stroomverbruik & minder hitte.

[watercoolertje]

Een kleinere chip zorgt voor minder stroomverbruik & minder hitte.

Niet perse minder hitte (= temperatuur), maar waarschijnlijk wel minder warmte (= energie).

[sspiff]

Dit is interessant om verschillende redenen. De technische redenen zijn reeds toegelicht door @Luchtbakker hieronder, is het ook belangrijk voor Intel op zakelijk vlak.

Intel zit in slechte papieren, en loopt qua chipproductie ver achter op TSMC en Samsung in termen van hoe klein en geavanceerd ze de chips kunnen maken. Intel heeft voor het eerst in decennia hun eigen chips niet gemaakt in eigen fabrieken. De huidige Lunar Lake chips zijn namelijk gebakken door TSMC.

Daarnaast zijn er geruchten over het afstoten van de foundry uit Intel. Foundry is de bedrijfstak die instaat voor alle fysieke aspecten van chips bakken. AMD deed dit eerder in 2008, toen hun foundry afsplitste en het onafhankelijke GlobalFoundries werd.

Van de geplande komende twee nieuwe productieprocedes in Intel fabrieken, 20A en 18A, is 20A volledig geschrapt, terwijl 18A kritiek kreeg Broadcom, een van de mogelijke grote Intel foundry klanten, na het leveren van hun eerste samples.

Dit alles samen betekend dat er veel van het success van het 18A proces afhangt bij Intel - als deze chips te warm, te broos, te duur of te onzuinig zijn ten opzichte van chips gemaakt door TSMC of Samsung, dan kan het wel eens het einde betekenen van Intel zoals we het kennen.

[Reactie gewijzigd door sspiff op 16 oktober 2024 14:30]

[Luchtbakker]

Misschien moet je, voor je zo'n reactie online gooit eens gaan verdiepen in wat een CPU is, en waarom het fijn is dat chips zo dun mogelijk worden?

Maar even de voordelen:

Meer transistoren: Hoe kleiner de technologie, hoe meer transistoren er op dezelfde chip kunnen worden geplaatst. Dit verhoogt de rekenkracht van de processor.

Hogere prestaties: Kleinere transistoren schakelen sneller, wat de algehele snelheid en prestaties van de CPU verbetert.

Lager energieverbruik: Kleinere transistoren hebben minder stroom nodig om te schakelen, wat leidt tot een lager energieverbruik. Dit is vooral belangrijk voor mobiele apparaten die op batterijen werken.

Minder warmte: Een lagere stroomconsumptie resulteert in minder warmteontwikkeling, wat de efficiëntie van de chip verhoogt en het risico op oververhitting vermindert.

Innovatie en schaalbaarheid: Door chips steeds kleiner te maken, kunnen fabrikanten blijven innoveren en meer complexe functies in dezelfde ruimte implementeren.

Even kort gezegd: Hoe korter de weg die een elektrisch signaal in een chip moet afleggen, hoe sneller het kan worden verwerkt en hoe minder warmte het produceert.

[Reactie gewijzigd door Luchtbakker op 16 oktober 2024 13:31]

[Recursio]

@Luchtbakker, Waarom deze ad hominem opmerking richting @tschoehuijs? Komt de sfeer niet ten goede. Wel fijn dat je daarna wel serieus op de vraag ingaat, dat kan ik uiteraard weer wel waarderen.

Ik vind zelf de vraag niet zo gek, en ik denk dat het belang van ontwikkelingen in het algemeen best vaker geduid mag worden in de artikelen - daar zit nu juist de toegevoegde waarde van Tweakers.net als medium, want dit nieuws kun je an sich natuurlijk ook wel op andere plekken vinden.

[Reactie gewijzigd door Recursio op 16 oktober 2024 13:52]

[ilaurensnl]

Yes, maar nieuws is nieuws dus dit wordt ook gedeeld, als het maar duidelijk is wat er nieuw is.

Het is inderdaad waar dat ze een kleine uitleg kan geven wat de belang ervan is, maar dit moeten ze dan doen bij elke artikel dat is vrij irritant als je dit al een lange tijd volgt en dit steeds keer op keer door je keel gedrukt krijgt.

Heb zelf niet echt interesse om keer op keer in elke CPU artikel een uitleg te krijgen wat een CPU is.

[Stijnvi]

Er hoeft ook niet elke keer een hele uitleg bij van wat een CPU is, maar de impact van de veranderingen wordt niet echt duidelijk. Intel gaat van finfets naar ribbonfets, wat blijkbaar zorgt voor betere controle op lekstromen. Maar wat houdt dat nou echt in?

En wat houdt het toevoegen van backside powerdelivery nou in?
Gelukkig wordt daar wel verwezen naar een artikel met uitleg, maar één of twee zinnetjes over de impact in het artikel zelf zou ook geen kwaad kunnen.

Zonder uitleg leest het voor een non-expert (want een lezer van Tweakers kan je ook geen leek noemen) toch een beetje van "in plaats van A gaan we B doen en in plaats van C gaan we nu D maken".

[fastedje]

Wellicht zou tweakers bij bepaalde onderwerpen standaard wat linkje onderaan bij kunnen genereren met achtergrondartikelen hiervan, zoiets als bij een wiki. Dit voorkomt de meeste simpele vragen die bij sommigen helaas weer irritatie veroorzaken (iets wat ik niet helemaal waardeer maar wel enigszins kan begrijpen(.

[davince72]

Ik vind reactie van @Luchtbakker heel terecht. Maar tegenwoordig mag je blijkbaar geen enkel puntje van kritiek plaatsen. Persoonlijk vind ik het gek dat een artikel dat om 12:54 geplaatst wordt vrijwel direct (13:22) zo'n vraag/reactie krijgt. (first post syndroom?)
Even zelf op onderzoek gaan is een tweaker niet vreemd toch? Of even op links klikken uit het artikel? Of even wachten en reacties lezen waar altijd meer context gegeven wordt.
Mijn inziens zijn nodeloze reacties juist hetgeen de sfeer niet ten goede komen Oftewel je kunt het ook omdraaien.

[nullbyte]

Ondanks Google en Chat GPT, het internet zit nog steeds ram vol met mensen die "stomme vragen" stellen. Veroorzaakt door onwetendheid en luiheid icm het gemak van eventjes wat typen en het anonieme van een comment op tweakers, ytube, reddit enz vermoed ik.

Om nou zo ver te gaan dat een leek die een vraag stelt hier direct afgefakkeld moet worden. Het is vaak de toon die de muziek maakt. Al doet Luchtbakker dit idd uitstekend.

[Reactie gewijzigd door nullbyte op 16 oktober 2024 15:12]

[davince72]

Hij wordt niet 'afgefakkeld' alleen even geattendeerd dat hij zelf iets meer had kunnen doen voordat hij de vraag stelde.

het internet zit nog steeds ram vol met mensen die "stomme vragen" stellen. Veroorzaakt door onwetendheid en luiheid icm het gemak van eventjes wat typen en het anonieme van een comment op tweakers, ytube, reddit enz

Dit komt echter meer in buurt van affakkelen, dus aparte twist maak je als je feitelijk opkomt voor die groep.

[tschoehuijs]

Eens, men kan zeker verder onderzoek doen voordat hij een vraag stelt. Echter was mijn opmerking bedoeld dat voor de leken onder ons (zoals ik, op dit gebied) niet per se uit dit artikel duidelijk wordt wat de voordelen zijn. Dit terwijl er ook veel reageerders zijn die dit haarfijn kunnen uitleggen. Volgens mij kleine moeite om een zinnetje of twee toe te voegen aan het artikel met waarom dit belangrijk/positief is.
Opmerking op het artikel was alleen opbouwend bedoeld.

[davince72]

Ook eens!
Wat misschien had geholpen is als je expliciet aan het artikel had gerefereerd. Als in(voorbeeld): “jammer dat in het artikel niet duidelijk naar voren komt wat de voordelen zijn, bijvoorbeeld tov de vorige versie. Als iemand dat hier wel weet graag, anders ga ik zelf op zoek”
Dan had niemand mijn inziens je kunnen betichten van iets😁
Maar nu snel vergeten en goed weekend gewenst👍

[SG]

nou die oer 3micro meter 80286 29,000 transistoren is al zeer zuinig tov raptorlake miljarden transistoren trekken elk veelvoud minder maar miljarden kunnnen 400wat pieken bij alderlake. Veel meer zuinige transistoren per mm^2 trekken meer stroom als richting klok ceiling gaat.
CPU zijn van passief naar ondingen met grote actief gekoelde koelblokken voor honderden aan watt aan hitte af te voeren.
29K 3 micro meter is zuiniger dan 3nm wat op zelfde oppervlak factor 1000 maar in het kwadraat 1mil x 29K. Heel grof gezien zal transistor niet factor 10^6 zuiniger zijn om milioen meer te compenseren
wat je nu ziet is vat van 8 16 bit er nu 64 bit en 512bit AVX extenties 10 a 20 stages een complexe branch logic en hoop cache dat maakt dat moderne core milioenen transistoren bestaat. nog verkleinen kan je ook veel meer transistoren toepassen bij gelijke klok of minder stages lagere klokschaling maar meer transistoren voor IP verhogen. Maakt CPU zuiniger.

Wat wel kan zeggen is dat de vorige node zelfde performance zuiniger kan met dieschrink. Dat is wat Slim refreshes van consoles doen. De pro refreshes brengen met shrink binnen dezelfde power limit meer performance.

De Nuc is voorbeeld van sommigen hebben lage needs dus binnen de wat je nodig hebt kan flink wat zuiniger en compacter.
Als je gewoon blijft gamen op 1080P dan heb je genoeg aan sub midrange Gkaart tot punt dat wat nextgen igpu die klasse ook overnemen met volgende dieshrinks.

[Robbemans]

De litho-machines zijn van ASML. De High-NA machines printen met een resolutie van 8nm. Toch mooi, deze Nederlands tech.

[darkfader]

Een van de redenen waarom ons landje zo OP is. Pas leuk stukje gezien op YT: YouTube: Why the Netherlands is Europe’s Most OP Country

[thomaskoel]

Dit is nog gedaan met low-na EUV.

[Pe Nis]

Klopt, de NXEs zitten op 13nm en volgende generaties gaan < 8 nm ;-).

[Dubbeldrank]

Langwerpig, ik ben benieuwd hoe dat bevestigd gaat worden mbt doorbuigen wat we bij LGA1700 al zagen. Al zal dit een sample van de chip zijn op een stuk pcb gok ik en niet wat straks uiteindelijk een CPU package gaat worden.

[Reactie gewijzigd door Dubbeldrank op 16 oktober 2024 13:52]

[EraYaN]

Laptop chips zijn dat al jaren, die zitten gewoon prima vast op op een BGA package.

[computerjunky]

Valt me op dat intel met low power producten wel lekker gaat maar de high end desktop lijkt gewoon niet lekker te werken op hun fabs.

Het blijft dus nog steeds mogelijk dat de volgende generaties desktop chips ook nog door TSMC gebakken gaan worden.

[Henk Poley]

Low power heeft Intel toch echt de performance/Watt efficiëntie van Apple niet. Maar ze branden in ieder geval niet door, zoals hun high-end desktop.

[computerjunky]

ik bedoelde eerder qua productie.

[lordsnow]

Er zou nog een ARC Battlemage (Xe2) GPU uitkomen volgend jaar, maar deze CPU heeft dus al ARC Celestial (Xe3) ingebakken. Vage boel.

[YdK]

Dat viel mij ook op. Het zou me op dit punt niet verbazen als ze Xe2/Battlemage over gaan slaan voor de discrete gpu's.