Beamforming & mu-mimo: 5G krijgt upgrade

Nederlandse providers passen nieuwe technieken toe

Beamforming & mu-mimo

Bij mobiele telecom gaat het vaak over de frequenties. Neem 700MHz of 3,5GHz als voorbeelden, of de mmWave-band die ooit ook nog een rol moet spelen. Extra frequentiebanden zorgen voor meer capaciteit, waardoor meerdere gebruikers tegelijk hogere snelheden kunnen gebruiken. Daarbij zijn die frequentiebanden het belangrijkste middel voor providers om extra capaciteit mogelijk te maken op een netwerk.

Mobiele telecom is echter meer dan alleen frequenties. De branche werkt ook aan allerlei andere technieken die voor hogere snelheden, extra capaciteit of lager energieverbruik moeten zorgen. Odido zit nu midden in een netwerkupgrade, waarin het bedrijf de nieuwste technieken wil toepassen op vrijwel alle locaties. Dit artikel gaat over die netwerkupgrade, de nieuwe technieken die nu voor klanten mogelijk worden en wat zij eraan hebben. KPN en Vodafone passen deze technieken op sommige locaties ook toe, maar geven vooralsnog minder details over hun precieze plannen.

3,5GHz?

Deze zomer veilt de Nederlandse overheid eindelijk de 3,5GHz-frequenties. Providers kunnen met die frequentieband extra capaciteit aanbieden, wat vooral van pas moet komen op drukke locaties. Zo moeten abonnees bij bijvoorbeeld evenementen of op drukke treinstations hogere snelheden kunnen gebruiken dan nu. RDI, voorheen Agentschap Telecom, is verantwoordelijk voor die frequentieveiling en heeft hier regels voor opgesteld. Onder die regels mogen providers niet zeggen wat hun plannen zijn met de 3,5GHz-veiling en wat ze met die frequenties willen doen. Daarom gaat het in dit artikel niet over 3,5GHz. Providers zijn echter al wel bezig met het plaatsen van zendmasten die geschikt zijn voor 3,5GHz, blijkt uit gegevens van Antennekaart.nl.

Odido upgradet drie belangrijke delen van het netwerk: de zendmasten, het corenetwerk en de verbindingen tussen deze twee in. De veranderingen bij de zendmasten zijn op dit moment het interessantst, dus beginnen we daarmee. De provider is namelijk sinds vorig jaar zomer op vrijwel alle 5000 zendmastlocaties de antennes en andere apparatuur aan het verwijderen, om hier nieuwe apparatuur op te hangen. Daarbij past de provider op grote schaal massive mimo toe, dat gebaseerd is op twee technieken die tot voor kort nauwelijks in 5G-netwerken werden gebruikt: mu-mimo en beamforming.

Tientallen kleinere antennes

Bij voorgaande generaties van mobiele telecom waren antennes vrij eenvoudig. Ze stralen over een heel gebied uit en doen dat vrij binair: of ze stralen alles, of ze stralen niets. De nieuwe antennes bestaan uit tientallen kleinere antennes, die de 5G-signalen gericht stralen naar de smartphone of andere apparaten die met de mast zijn verbonden, ofwel: beamforming.

Nederlandse providers gebruiken hierbij tot 64x64-antennes. Die 'x' is geen 'keer', maar wil zeggen dat de antenne zowel 64 verzendende als 64 ontvangende antennes heeft, in bijvoorbeeld 8 rijen van 8 antennes. Een 64x64-antenne kan de straal dus opsplitsen in tientallen kleinere stralen. Per zendmast heb je over het algemeen 3 antennekasten, dus kom je uit op bijna 200 kleinere stralen die naar klanten gaan. Kleinere opstellingen, zoals 8x8 of 32x32, zijn ook mogelijk, maar Odido wil de 64x64-variant op de meeste zendmasten gebruiken.

Een illustratie van Huawei over beamforming

Het gebruik van die losse antennestralen betekent dat de zendmast voor de beste straal voor één specifieke klant kan zorgen, in plaats van de beste straal voor een grote groep klanten. Daardoor kan een zendmast met beamforming bijvoorbeeld verder weg stralen dan een passieve antenne en heb je als klant die verder weg van een mast is, een betere verbinding.

Beamforming helpt ook bij het voorkomen van verstoringen bij overlappende netwerken. Zendmasten stralen immers kilometers weg en providers kunnen die masten niet altijd op de perfecte locatie neerzetten. Soms moet een zendmast iets te dicht bij een andere zendmast worden neergezet, waardoor de netwerken overlappen en er zo een verstoring ontstaat. Door het gebruik van actieve antennes kunnen providers de stralen beter africhten en kunnen ze de zendmast aangeven een bepaald deel niet te bestralen, waardoor er geen overlap meer is in netwerken. Dit heet cell-shaping. Bij beamforming kunnen stralen die niet gebruikt worden, ook uitgeschakeld worden, waardoor providers het stroomverbruik kunnen verminderen. Het gebruik van één gefocuste straal voor wanneer er één klant actief is, is bovendien energiezuiniger dan het aanlaten van een gehele passieve antenne voor diezelfde klant.

Kleinere blokjes frequentiespectrum

Met die losse, individuele stralen is ook mu-mimo mogelijk. Dit staat voor multi-user multiple input, multiple output, een techniek die we al kennen van wifi. Mu-mimo laat providers delen van het frequentiespectrum gebruiken door meerdere gebruikers tegelijk. Neem het 700MHz-spectrum, waarin providers per bedrijf blokken van 20MHz wonnen. Die blokken van het frequentiespectrum bestaan weer uit honderden kleinere stukjes spectrum, ofwel physical resource blocks.

Bij passieve antennes krijgt elke gebruiker een 'eigen' prb, waarbij een andere klant op dat moment binnen die antennestraal de prb niet kan gebruiken. Omdat er honderden prb's zitten in het spectrum, is dat bij rustige locaties geen probleem. Op drukke plekken kan dat er echter wel voor zorgen dat klanten moeten wachten tot er een prb vrij is. Dat wachten hoeft niet meer dan een paar (milli)seconden te zijn, maar het zorgt wel voor langzamere verbindingen dan de gebruiker gewend is.

Een illustratie van Qualcomm over mu-mimo

Omdat moderne 5G-antennes beamforming gebruiken, zijn er tientallen tot honderden stralen bij een antennekast, waardoor die prb's ook door meerdere klanten bij dezelfde antennekast tegelijk gebruikt worden. Dit is mu-mimo. De nieuwe antennes laten providers het bestaande spectrum dus efficiënter inzetten, wat betekent dat meer klanten tegelijk van het netwerk gebruik kunnen maken. Het vergroot dus de capaciteit van het netwerk.

Het vergroten van de capaciteit is belangrijk voor providers, omdat ze hier gewoonlijk maar twee opties voor hebben: extra zendmasten en extra frequentieruimte. Frequentieruimte is schaars en daardoor duur, zo niet onmogelijk, om extra te kopen. Extra zendmasten plaatsen kan ook lang niet altijd, omdat grond ook schaars is. Het zoeken van een nieuwe locatie, ervoor zorgen dat je daar een mast kan plaatsen en het daadwerkelijk plaatsen van één nieuwe mast, kost daardoor al snel maanden tot meer dan een jaar, als het überhaupt al lukt.

Glasvezel en straalverbindingen

Je hebt echter niets aan een vergrote netwerkcapaciteit bij de zendmast als de verbinding tussen mast en corenetwerk die verhoogde capaciteit niet aankan. Odido upgradet daarom ook de huidige 1Gbit/s-glasvezelaansluiting tussen de mast en het corenetwerk naar 10Gbit/s of 20Gbit/s. Indien nodig kan dit uiteindelijk opgeschaald worden naar 50 tot 100Gbit/s, zegt de provider.

Niet alle zendmasten hebben een glasvezelaansluiting, omdat ze bijvoorbeeld op een locatie staan waar geen glasvezelkabel in de buurt ligt. Providers gebruiken bij die masten straalverbindingen om mee te liften op de glasvezelverbinding van een naburige zendmast. Op dit moment heeft 30 procent van Odido's zendmasten geen eigen glasvezelaansluiting. De provider wil dit richting de 0 procent brengen, met de kanttekening dat dit niet altijd mogelijk is. Waar dat niet kan, wil de provider de straalverbinding upgraden naar 10Gbit/s tot 20Gbit/s.

Die 10Gbit/s-verbinding klinkt misschien als weinig, als je je bedenkt dat Odido inmiddels abonnementen met snelheden tot 1Gbit/s aanbiedt. Aan een zendmast kunnen duizenden klanten verbonden worden, in theorie zouden tien 1Gbit/s-klanten de verbindingen dus plat kunnen leggen door tegelijk een grote download op te starten.

In de praktijk komt dat echter niet voor, zegt Odido's chief network officer Johan van den Branden. "Die maximale snelheid per gebruiker hangt van ms tot ms af en het komt echt niet vaak voor dat één klant die volledige 1Gbit/s benut, laat staan meerdere abonnees tegelijk. Het gemiddelde verbruik per zendmast zit nu nog in de honderden Mbit/s; de 1Gbit/s tikt de gemiddelde zendmast nog lang niet aan, behalve op grotere evenementen. De glasvezelaansluitingen zijn dus geen belemmeringen voor ons netwerk."

Het laatste deel van de netwerkupgrade zit in het corenetwerk. Hier is de provider van leverancier geswitcht, van Huawei naar Ericsson en Nokia, net als bij de zendmasten waar ook Ericsson ingezet wordt, en maakt het bedrijf meer gebruik van een eigen cloudbased platform. Odido kan daardoor bij corenetwerkdiensten afschalen en opschalen naar gelang het dataverbruik, wat voor een lager energieverbruik moet zorgen. Deze verandering 'maakt het corenetwerk ook schaalbaarder en toekomstvast voor het groeiende dataverbruik'.

Zendmastupgrade in de praktijk

Een geüpgradede 5G-mast van Odido

Dagelijks werken 9 aannemers met daaronder 60 bouwteams voor Odido, die dagelijks antennes op de 5000 locaties van Odido wisselen. Op dit moment bouwen die teams 60 sites per week om. Die locaties kunnen de klassieke zendmasten zijn, waarbij ze één mast hebben vanwaar ze stralen. Het kan echter ook op het dak van een gebouw staan, bijvoorbeeld een flatgebouw. Dan kan een provider meerdere opstelpunten aan de randen van het dak gebruiken, in plaats van één mast. Als ze namelijk maar één paal in het midden van een dak plaatsen, kan het dak een deel van de golven blokkeren.

De meeste zendlocaties bestaan uit drie sectoren, ofwel antenneopstelpunten, die in een hoek van ongeveer 120 graden stralen. Zo beslaan de drie sectoren samen een gebied van 360 graden om de zendlocatie heen. Per dag vervangt Odido één zo'n sector, waarbij de andere twee sectoren nog wel blijven uitstralen. Klanten worden voor en na de werkzaamheden ingelicht over de upgrade, om te voorkomen dat ze verrast worden door een ontbrekende verbinding. "Mobiel bereik is inmiddels wel een primaire levensbehoefte geworden", zegt chief commercial officer consumer Tisha van Lammeren. "Door er vooraf over te communiceren, kunnen klanten zich erop voorbereiden en bijvoorbeeld die dag niet thuiswerken."

Overigens zegt de provider dat, zeker in stedelijke gebieden, naburige zendmasten de gevolgen van het wegvallen van een sector enigszins kunnen beperken. In rurale gebieden is dit wat lastiger, erkent Odido.

Op dit moment is zestig procent van het netwerk geüpgraded. Naar verwachting is eind dit jaar de upgrade voor het grootste deel klaar: dan moet 99 procent van de zendmasten geüpgraded zijn. Honderd procent gaat niet lukken, zegt Odido, vanwege technische redenen. Zendmasten worden bijvoorbeeld ingetekend op basis van een bepaald gewicht aan apparatuur dat eraan gaat hangen; de nieuwe apparatuur kan te zwaar zijn voor het dak of de zendmast waar Odido het op wil plaatsen. De provider zegt dan naar alternatieven te kijken, zoals kleinere apparatuur met minder zendvermogen of minder actieve antennes. De lange doorlooptijden voor nieuwe aansluitingen op het energienet kan er ook voor zorgen dat masten later worden geüpgraded.

Met het geüpgradede netwerk past Odido nieuwe technieken toe die voor een beter netwerk moeten zorgen. Dat wil niet zeggen dat de provider alle nieuwe 5G-truucjes toepast. Het netwerk is bijvoorbeeld nog steeds non-standalone, wat wil zeggen dat voor een 5G-verbinding de telefoon ook een 4G-ankerband gebruikt. Alles in het netwerk is wel geschikt voor standalone, waardoor er alleen een 5G-band wordt gebruikt. "Daar zullen we over communiceren als het tijd is", wilde de provider daar alleen over delen.

"Met dit verbeterde netwerk, zijn we klaar voor de toekomst", is wat providers vaak zeggen over upgrades. Het klinkt als marketingtaal die we bij Tweakers niet snel zouden gebruiken, maar het geeft precies aan waarom Odido en de andere providers het netwerk nu upgraden. Lang niet alle klanten gaan in het dagelijks leven iets merken van de upgrade: 5G is nu al snel genoeg, zeker als het gaat om pieksnelheden.

Kom je vaak op drukke plekken, zoals forensplekken tijdens de spits, evenementen of sportwedstrijden? Dan zouden de upgrades voor extra ademruimte kunnen zorgen, met stabielere verbindingen tot gevolg. Vergeet ook niet dat het dataverbruik bij mobiele netwerken alsmaar toeneemt en dat Odido ook inzet op onbeperkte abonnementen. De upgrade van vandaag is dus om problemen (lees: klagende klanten) in de toekomst te voorkomen, 'alsook nieuwe usecases zoals AR/VR in de toekomst mogelijk te maken'. Odido denkt met dit netwerk de komende acht tot tien jaar vooruit te kunnen, 'tot 6G'.

Het binnenwerk van een 64x64-antenne van Odido

Plannen van KPN en Vodafone

Het is belangrijk om te benadrukken dat Odido niet de enige provider is die nu zijn netwerk upgradet en met mu-mimo en beamforming aan de slag gaat. Deze provider deelt er echter wel meer over dan de concurrenten. KPN zegt bijvoorbeeld de netwerkuitbreidingen 'op basis van zowel bedekking als capaciteit' te plannen, waarbij er per locatie wordt gekeken welke configuratie het beste past. De provider merkt wel op dat 95 procent van de zendmasten voorzien is van een glasvezelverbinding, wat dus meer is dan Odido.

Antennekaart.nl zegt dat KPN op dit moment vooral 64x64-antennes gebruikt bij drukke locaties, zoals in steden. Het gaat om zo'n 360 van de in totaal 4800 KPN-locaties. De overige sites krijgen op dit moment 8T8R-antennes, die horizontaal een beetje kunnen sturen, maar verticaal niet. Deze antennes kunnen dus minder flexibel beamformen dan de 64x64-antennes. Antennekaart.nl baseert zich op gegevens die providers zelf doorgeven aan het Antenneregister en de RDI, en op fysieke waarnemingen bij zendmasten.

Naast de zendmasten, merkt Antennekaart.nl op dat KPN experimenteert met 5G op de 2100MHz-band. De provider past hier dynamic spectrum sharing toe, waardoor de masten zowel 4G als 5G gebruiken. Een uitzondering hierop is Zuid-Limburg; hier heeft de provider volgens Antennekaart.nl-oprichter Jeffrey Kog dss uitgeschakeld op de band en wordt 2100MHz dus alleen voor 5G gebruikt, net als de 700MHz-band. Antennekaart.nl vermoedt dat dit de landelijke strategie van KPN zal worden. Samen met de 700MHz-5G-band en straks de 3,5GHz-band, is dit genoeg spectrum om landelijk standalone-5G uit te rollen, zegt Kog tegen Tweakers. Kog is op Tweakers actief als jk-5.

Vodafone zegt per locatie 'op basis van klantervaring en gebruik te kijken wat de passendste techniek' is. "Over specifieke uitrol en timing hiervan doen wij geen uitspraken." Kog zegt dat de provider op dit moment 'hier en daar' 32x32-antennes plaatst, maar nog niet op grote schaal groepen sites ombouwt. Antennekaart.nl schat dat Vodafone op dit moment niet meer dan 150 sites van massive-mimo-antennes heeft voorzien.

Deze 32x32-antennes hebben horizontaal net zoveel antennes als de 64x64-varianten van Odido, zegt Antennekaart.nl, waardoor deze horizontaal net zoveel kunnen beamformen als Odido's masten. Alleen verticaal, dus in de afstand van de zendmast tot het einde van het bereik, kunnen Vodafones antennes minder sturen.

Op papier plaatst Odido dus op meer locaties betere hardware, maar je kunt je afvragen of het nodig is om op je gehele netwerk de beste apparatuur te plaatsen. In afgelegen gebieden heb je immers minder capaciteit nodig dan in drukbevolkte gebieden. Odido zegt van wel, omdat het gebruik van het netwerk ook niet iedere dag hetzelfde is. Op weekend- en vakantiedagen trekken meer mensen naar bijvoorbeeld recreatiegebieden of gaan ze naar familie toe, waar dan ook een goede verbinding nodig is, zegt Van Lammeren. Op dagen waarop er minder capaciteit nodig is, kan een 64x64-antenne terugschakelen naar bijvoorbeeld 32x32- of 8x8-configuraties door antennes uit te schakelen. De mast gebruikt daarbij ook minder energie.

De drie providers bieden alle drie 5G aan, bereiden zich voor op winst bij de 3,5GHz-veiling en gaan massive mimo aanbieden op hun netwerken. Toch valt op dat de drie providers hier andere tactieken voor lijken te hanteren. De gevolgen van die verschillende tactieken gaan we vooralsnog nog niet zo merken. De upgrades zijn vooral om in de toekomst capaciteitsproblemen te voorkomen en niet per se om nu bijvoorbeeld hogere snelheden te kunnen aanbieden. Maar over een paar jaar, als we nog meer mobiel internetten dan nu en dus meer eisen van de 5G-netwerken, kunnen de keuzes die providers nu maken toch opeens een rol spelen.

Bannerafbeelding: Qualcomm

Reacties (83)

[NHendriks]

Wel een fout in het artikel, een Odido-site wordt niet met één sector per dag omgebouwd. Iedere aannemer hanteert een andere strategie maar in de praktijk wordt de volledige site op één dag omgezet van Huawei naar Ericsson, afhankelijk van het type locatie. Het gehele ombouwen duurt ongeveer 4 á 5 dagen, afhankelijk van het type site, wat er hergebruikt wordt en zo meer. Hier zit een eventuele upgrade van de link of FTTS niet bij inbegrepen omdat hier andere teams voor aan het werk zijn.

In mijn ervaring wordt er tegenwoordig gekozen om de gehele site uit te schakelen voor enkele dagen zodat alle oude apparatuur en bekabeling afgevoerd kan worden en je niet parallel bouwt. Als dat niet kan dan wordt alsnog de gehele site op de lo-band na uitgeschakeld. Het komt ook voor bij daklocaties dat er parallel gebouwd wordt en de RRU's van Huawei los op het dak gelegd zodat er ruimte is in de constructie om Ericsson op te hangen. Nieuwe bekabeling wordt indien van toepassing al getrokken en aangesloten. De Ericsson baseband wordt vrijwel altijd op de eerste dag geïntegreerd zodat de swap-dag er dan sector per sector omgestoken kan worden. De daadwerkelijke swap waarop Huawei uitgezet wordt en Ericsson aan gebeurd altijd op één dag, soms niet op alle banden maar vaak wel.

Antennes worden in mastlocaties vrijwel altijd vervangen, soms door hetzelfde type, omdat het makkelijker is om de staalconstructie aan de mast in zijn geheel te vervangen dan alleen de RRU's.

Verder plaatst Odido vrijwel altijd in ten minste één sector de 3500, verder varieert het, lo-band is er altijd, hi-band heeft vrijwel altijd de 2600 maar niet altijd. 1400 beetje hetzelfde. Odido begint nu ook met het plaatsen van 8x8 3500 RRU's op sites die een lagere capaciteit vereisen, veel van de oude antennes hebben namelijk clusterpoorten die de 3500 ook ondersteunen.

[kartoenweb]

Ik was wel benieuwd hoe het zit met de straling naast een zender/antenne, ik dacht altijd dat de zenders uit moesten staan voordat men überhaupt in de mast of locatie aan het werk mag. Of is dit een broodje-aap-verhaal?

[NHendriks]

Jaa en nee. Als we echt recht voor antennes aan het werk zijn, bijvoorbeeld op daklocaties dan is het wel gebruikelijk dat deze uitgezet worden. Als je er een keer langs loopt kan het geen kwaad. Afstand en hoeken zijn ook belangrijk, stelregel is dat je je niet te lang binnen 10 meter van de voorkant van de antenne moet bevinden over een hoek van 120 graden. Achterkant is geen probleem. Als je dus binnen deze zone aan het werk gaat moet de antenne formeel uit.

De praktijk laat echter zien dat we het uitschakelen van antennes proberen te beperken omdat in sommige gebieden dit serieuze dekkingsproblemen kan geven. Laatst bijvoorbeeld in Maarheeze alle drie de aanwezige providers uit moeten zetten (moet allemaal aangevraagd worden) omdat er iets in de mast stoorde op de GPS voor het richten van de antennes. Ik had nog een heel klein beetje signaal op KPN maar het was eigenlijk net niks. In feite zijn daarmee dan ook de hulpdiensten slecht bereikbaar. Dus zo kort mogelijk uit is dan beter om de dekking zo kort mogelijk te verslechteren.

Verder is de 'straling' niet-ioniserend en het kan hooguit zorgen voor lichte hoofdpijn of dat je het warm krijgt in mijn ervaring. Zorgen dat ik rekening houdt met waar ik ga staan vind ik een makkelijkere en betere oplossing dan alles maar steeds uitzetten. Enige waar we wel echt voor uitkijken zijn de microwave links. Dat heeft er echter mee te maken dat als je ervoor langs loopt of klimt deze zijn line-of-sight verliest en daarmee dus ook de verbinding, zo kan een hele site heel makkelijk onderuit gaan. Niet ideaal.

Je hebt echter wel antennes die uit moeten voordat er in de nabijheid gewerkt mag worden, radarinstallaties zijn hier een goed voorbeeld van. Geen idee of dit verder ioniserend is of dat dit met het zendvermogen te maken heeft.

[kartoenweb]

Bedankt! Erg duidelijk, en leuk om te lezen! Lijkt me erg interessant om eens op zo'n site te mogen kijken en uitleg te krijgen.

[boolean]

Goede aanvulling! Ik was/ben vooral onder de indruk van de volledigheid van dit artikel. Als Volkskrant abonnee lees ik dagelijks slechtere stukken die veel meer onjuistheden bevatten waar niemand blijkbaar over valt (of men heeft er geen weet van), dus dit is beslist een verademing.

[NHendriks]

Klopt! Vond het ook heel fijn om te lezen, ook al ben ik iets meer op de hoogte van bijvoorbeeld de praktijk. Voordeel van in een bouwploeg zitten bij een van de aannemers

[Xieoxer]

Ik gebruik de website Antenneregister website dagelijks voor hobby gebruik, om te kijken welke antenne door welke provider is neergezet of gebruikt.

Antenneregigster is initiatief vanuit de overheid en providers zijn verplicht om hun informatie te delen. Waardoor wij als burgers beter inzichtelijker hebben welke frequenties er worden gebruikt. De website is: https://antenneregister.n...er=Antenneregister_extern

[Reactie gewijzigd door Xieoxer op 22 juli 2024 15:49]

[neeecht]

https://antennekaart.nl/kaart/4g
https://antennekaart.nl/kaart/5g

Maakt gebruik van deze data en meer.
Het 'Etje' bij Odido zijn al omgebouwde sites naar Ercisson.

KPN heeft meer dan 96% van zijn site aangesloten op glasvezel van 10 Gbps.

[neeecht]

Extra info:
De meestel telefoons kunnen 2x2 of 4x4 MIMO doen.

Mijn TP-Link WiFi 7 router kan bijvoorbeeld 8x8 doen, maar mijn Samsung S24 Ultra kan maar 2x2 doen met WiFi 7.

2x2 is vooral Horizontaal en Vertikaal met een offset. De antennes staan in een X.
4x4 voegt hier 2x2 + 2x2-met fase verschil bij samen. Je kunt dus ook 3x3 krijgen.

Het grappig van 4x4 MIMO of meer is, soms, hoe slechter je ontvangst, hoe sneller je verbinding.
Sta je in direct contact met een mast en zie je deze? Dan is de kans op 2x2 groot, vooral in een open gebied.

Praktijk de laatste jaren wat de meeste high-end telefoons doen:
Low band: 2x2
N28 - 700 MHz 5G
B20 - 800 MHz 4G
B8 - 900 MHz 4G

B32 - 1400 MHz 4G 2x2

B3 / N3 - 1800 MHz 4G/5G 4x4
B1 / N1 - 2100 MHz 4G/5G 4x4

B38 - 2600 MHz 4G TDD 4x4
B7 - 2600 MHz 4G 4x4

N78 - 3500 MHz 5G nog niet in gebruik. Vermoedelijk ook max 4x4.
Sta je tussen de huizen en zie je de mast net niet? Dan is de kans door reflecties op 4x4 MIMO groter.
De signalen kaatsen dus via de muren en andere structuren.

[Reactie gewijzigd door neeecht op 22 juli 2024 15:49]

[Drharlin]

De meeste WiFi clients zijn 2x2 by design. Intel heeft een tijdje een 3x3 gedaan en Apple had in zijn laatste macbooks van het Intel platform ook 3x3, de eigen M1/M2 hebben gewoon weer 2x2.

Ik ben zelf nog nooit een 4x4 WiFi client tegen gekomen in het veld.

[Verwijderd]

Niet in het veld, maar wel ergens anders dan?

[Intergalactic]

ze bestaan wel, maar prijzig destijds.
Asus PCE-AC88 bijv.

[sympa]

Op de site https://cacombos.com/ kan je zien welke telefoons welke MIMO ondersteunen, en in welke CA combo's ofwel carrier aggregatie combinaties.
Een Samsung S23 haalt 22 ontvangstketens:
2 antennes op band 8
4 op band 7
4 op band 3
4 op band 1
4 op n78 (5G)
Qua zenden moet je het dan met 2 radios stellen, op band 8 en op b78.

[neeecht]

Ik was hier al aan het zoeken. Ik kan de Samsung S24 (Ultra) niet vinden.
Snapdragon X75 ook niet. Deze site is nooit echt up to date. Maar inderdaad goede aanvulling dit keer.

[ArmEagle]

Als ik tussen de regels door lees, dan worden voor beamforming meerdere van die 64x64(*) antennes nodig?

Hoe snel kan dat wisselen? Hoeveel mensen kan je daarmee (ongeveer) tegelijkertijd bedienen?


(*) Waarom niet gewoon 64+64 noemen?...

[jk-5]

Nee, zo'n 64x64 antenne bevat zelf meerdere antennes. Het is een phased array met 8 antennes naast elkaar en 4 boven elkaar (kruis gepolariseerd, dus 2 antennes per element). Dat past dus allemaal in een enkele antenne (een kleine vierkante witte antenne die je tegenwoordig op veel plekken in de mast ziet hangen). Door deze phased array kunnen ze sturen met vermogen, wat de signaalkwaliteit bij de telefoon veel beter maakt, en ze dus de mogelijkheid geeft om meerdere telefoons tegelijk aan te zenden op dezelfde frequentie.

[MSalters]

Ik vermoed dat voor beamforming alle antennes worden gebruikt. Waarom zou je het opzettelijk slechter maken?

Antenne-signalen tellen bij elkaar op. Je kunt dus twee frequenties tegelijk zenden met dezelfde 64 antennes. En je kunt ook twee beams maken op dezelfde frequentie.

[Dychmann]

Mooi dat odido voorop loopt. Erg tevreden over hun netwerk de afgelopen jaren, dus nog sneller of beter alleen maar fijn.

[SkyStreaker]

Helaas spreek ik dat een beetje tegen, daar waar ik woon is het ronduit slecht en moet ik thuis zelfs WiFi-bellen toepassen voor een propere connectie.

[neeecht]

@Dychmann en @SkyStreaker
Ligt er vooral aan waar je woont. Hier in Zaandam werkt KPN prima, maar er zijn veel mindere stukken in de stad.
Odido heeft veel meer sites en is nu alles aan het ombouwen naar Ericsson met 3500 MHz.
KPN kan alle B38 2600 MHz 8x8 radio's vervangen door N78 3500 MHz 8x8 radio\s, maar Odido zal straks echt een beter netwerk hebben. Mits het corenetwerk alles aankan natuurlijk, maar heeft op veel sites glasvezel hier.
KPN heeft welgeteld één N78 massive mimo antenne op station Zaandam.
Uiteraard is overal 100+ Mbps en goede dekking voorlopig nog prima.

Vodafone doet het nog minder, want die gebruikt heel weinig radio banden.
Rustig aan, site voor site upgrade Vodafone af en toe. Maar nog geen 3500 MHz antenne in deze regio gezien.

Visueel:
https://antennekaart.nl/k...441497&zoom=14&macro-cell

Check altijd antennekaart.nl voor meer info en je kunt advies vragen in het forum waarom iets wel of niet goed werkt in jouw gebied.

Odido: forumtopic: [Odido Mobiel] Ervaringen & Discussie
KPN: forumtopic: [KPN Mobiel] Ervaringen & Discussie - Deel 2
Vodafone: forumtopic: [Vodafone] Ervaringen & Discussie - Deel 2

[djwice]

Hier in Delft heb ik dat met Vodephone. Ik had jaren KPN, altijd goed bereik en heldere telefoonverbinding, maar nu sinds de zomer Vodafone en het is belabberd. Voice valt tijdens gesprekken weg en internet is op veel plekken waar ik kom matig.
Dat heb ik daarvoor nooit gehad bij KPN.

[Reactie gewijzigd door djwice op 22 juli 2024 15:49]

[Jumimaru]

Altijd Antennekaart checken voor je überhaupt overstapt...

[aadje93]

of even een prepaid sim erin steken. Antenne kaarten lezen zegt niet alles.

[psy]

Sinds zeer lange tijd T-Mobile/Odido nu overgestapt op Vodafone. Nu merk ik pas hoe goed het netwerk van Odido was; ik ging er eigenlijk vanuit dat Vodafone een gelijke ervaring zou bieden, maar niets is minder waar. Vooral binnen grotere gebouwen heb ik vaak zelfs geen signaal meer (met een iPhone 15 PM). Erg tegenvallend van zo'n grote partij.

[Hijdaar95]

Privé heb ik Odido en van het werk een Vodafone simkaart. Het verschil is bijzonder groot, met Odido als winnaar.

[spork]

Ik heb exact het tegenovergestelde met Vodafone privé en Odido zakelijk in mijn telefoon en ook mijn ervaringen zijn het omgekeerde. Vodafone heeft hier (kantoorpand in hartje Rotterdam) (bijna) altijd meer bereik dan Odido.

[nout77]

Er staat nergens in het artikel dat Odido voorop loopt. Ze zijn hard aan het werk hun netwerk te upgraden en gebruiken daar uiteraard de nieuwste 5G technieken voor.
KPN doet dit ook en is Odido al veel stappen voor. Alleen Vodafone loopt van de drie providers achter als ik uit ga van de informatie uit dit artikel. Maar ook zij upgraden hun netwerk, al lijkt daar het tempo wat lager te liggen.

[Probook8979]

Zijn alle Huawei apparatuur vervangen bij de providers?
Vind het echt jammer dat er geen Huawei apparatuur gebruikt wordt. 1 van de beste en snelste ontwikkeling op 5g gebied.

[RoyVi]

Ik vind dat we in Europa sowieso beter Europese netwerk apparatuur moeten gebruiken. Ericsson, Nokia, Alcatel Lucent.

Dat is goed voor de Europese economie, kennis, richtlijnen, en betere mogelijkheden tot controle op gevoeligheden in de apparatuur.

[Nox]

Alcatel Lucent is onderdeel van Nokia al een paar jaar.

Mij maakt het niet heel veel uit waar apparatuur vandaan komt, zolang het maar geen land is als China waar de fabrikanten de deals gewoon kopen met steun uit de CCP/Overheid. Of het nou Zuid Korea, Japan, de VS of Europa is doet er dan niet zo enorm veel toe imho. (al is er wel een voorkeur voor de EU uiteraard)

[Zwendel]

Alcatel Lucent bestaat niet meer, opgekocht door Nokia in 2015.
Momenteel heb je enkel Ericsson en Nokia als het gaat om Europese leveranciers.
Maar ik ben het met je eens we zouden in Europa beter onze eigen leveranciers gebruiken.

[Reactie gewijzigd door Zwendel op 22 juli 2024 15:49]

[NHendriks]

Ondanks dat Alcatel-Lucent is overgenomen bestaat het merk nog steeds

[Zwendel]

Je refereert wss naar Alcatel-Lucent Enterprise. Deze zijn echter niet actief in RAN.

[NHendriks]

Die bedoelde ik inderdaad. Dat ze niets deden met RAN had ik mij verder niet in verdiept.

[Jan Onderwater]

Ja, mede om het strategisch belang ervan. Je moet niet afhankelijk willen zijn van Chinese of Amerikaanse apparatuur in je telecommunicatie

[neeecht]

KPN heeft een Ericsson core.
Maar zo goed als alle antennes en RRU (Remote Radio Units) zijn Huawei.

Zoals genoemd meer info:
https://antennekaart.nl/b...-af-start-met-3500-uitrol

Meer blogs en eerdere info:
https://antennekaart.nl/blog

[NHendriks]

En ondanks dat de ombouw naar Huawei pas recentelijk officieel afgerond is gaan er in telecom-land alweer geruchten dat ze met een paar jaar terug gaan bouwen naar Ericsson maar dat dit nu niet mogelijk is omdat er geen hardware en personeel is vanwege de ombouw van Odido.

[jk-5]

KPN gebruikt nog Huawei in zijn RAN. Maar de ontwikkeling van 5G gaat bij Huawei minder snel als bij partijen als Ericsson. Huawei liep qua techniek flink voorop in het 4G tijdperk, maar nu bij 5G lijkt Ericsson die voorsprong flink te hebben ingehaald.

[watabstract]

Het gebruik van het woord 'straal' als het over beamforming gaat is wel wat misleidend. Dat is wellicht te wijten aan de term beamforming zelf maar technisch gezien zijn het geen stralen (de antennes blijven omnidirectioneel) maar maak je slim gebruik van een interferentiepatroon tussen meerdere antennes. Het zou mooi zijn als tweakers hier een keer een achtergrondartikel over schrijft zodat eens goed duidelijk wordt hoe deze techniek nou precies werkt en mensen niet mogelijk denken dat antennes opeens op magische wijze een soort laserbundels op apparaten kunnen richten.

[Jan Onderwater]

Correct,
Door de verschilllende antennes hun output in verschoven fase met elkaar te laten lopen kan je de richting van het signaal bepalen. Dit werd bv in radar al een paar decennia gebruikt, zogenaamde phased array radar.

[watabstract]

Maar dan wel de richting van het sterkste gebied van het signaal namelijk daar waar je constructieve interferentie tussen de verschillende golven hebt. Het golfpatroon blijft rondom meetbaar bij verder normale antennes. Het is dus niet zo dat je het complete signaal van de antennes van richting doet veranderen.

[Jan Onderwater]

Nee, je verandert niet de richting van het signaal, maar je kan door faseverschuiving op delen van het bereik signalen uitdoven of versterken.
En dit kan heel snel. Fased array radar bijvoorbeeld scant veel sneller dan een draaiende antenne.
Een andere toepassing van fase verschuiving en het uitdoven van signalen is bv noise cancelling van koptelefoons

[watabstract]

Ja exact maar die woordkeuze is belangrijk want er is veel misverstand.

[wielhelm]

Ook in de audioviseele sector gebruiken wij deze technologie (beamsteering) al vele jaren.
Met behulp van meerdere luidsprekers, dsp's en versterkers (in een kolom/ array) sturen wij het geluid waar wij het willen hebben.
Bijvoorbeeld in oude kerken waar de nagalmtijd heel hoog is , is dit een hele goede oplossing om het geluid te sturen naar een luistervlak en de ruimte zelf minder aan te spreken.

[NHendriks]

Hoezo zijn de frequenties te hoog? Wifi zit met 5Ghz op hogere frequenties, satelliet tv zit op de 21Ghz en zo zijn er nog zo enorm veel toepassingen die hoger zitten. De angst voor 5G was ook ten alle tijden ongegrond naar mijn mening omdat er qua frequentiegebruik jarenlang niets gewijzigd is, echter we wijze waarop er gemoduleerd werd is veranderd samen met een paar nieuwe technieken.

Ik werk dagelijks bij antennes voor telecommunicatie, ik heb geen last van spontane tumoren of iets. Mijn ploegleider die al 25 jaar in het vak zit die heeft ook nergens last van. De antennes waar ik naast hang die zenden overigens ook op een enorm veel hoger vermogen dan wat je telefoon doet omdat je telefoon maar een heel zwak apparaat is op dit vlak. Tuurlijk, de antennes storen op dingen, zo merk ik bijvoorbeeld in sommige masten dat de GPS waarmee we antennes uitrichten het niet zo goed doet, of dat de afstandsbediening in de manbak van een hoogwerker last krijgt van interferentie. Dat heeft echter allemaal andere oorzaken. De GPS-frequentie ligt bijvoorbeeld erg dicht bij de 1400-band die actief door operators ingezet wordt om een betere downstream te creëren.

Er wordt een hoop drek de wereld in geslingerd om voor angst te zorgen maar het klopt van geen kanten. De bronnen zijn vaak ook discutabel of zo onbetrouwbaar dat zelfs een kind dit zou herkennen als nep.

[ernstoud]

Onmogelijk. 4G en 5G zijn niet-ioniserende electromagnetische golven. Dat betekent dat ze geen invloed hebben op het menselijk lichaam, afgezien van een hele kleine lokale verwarming van weefsel als je veel zendvermogen dicht bij het lichaam hebt. Denk aan monteurs in zendmasten.

En je verwijst naar een site die rommel verkoopt om dit tegen te houden, denk je dat dat onafhankelijk is? Kom op zeg!

Anekdote… een kennis van mij kocht tegen straling een plastic ring, ik vond het raar dat er een stekker aanzat. Dat moest in het lichtnet want er zat geavanceerde electronica ter neutralisatie van straling in. Ding open gemaakt; lichtnet snoer zat binnenin de plastic cirkel vastgeplakt. In de plastic ring zat helemaal niets. Dat ding kostte EUR 800.

De mens wil bedrogen worden.

[ernstoud]

Conclusie uit het Koreaanse onderzoek dat je linkte: “carrying a cell phone in the pants’ pocket (continuous access mode) could be harmful.”

Let op: “could be”. En zoals ik al noemde, het effect is er door de lokale opwarming.

En het tweede onderzoek dat je aanhaalt zegt: “It was unclear if tumors observed in the studies were caused by exposure to RFR…”

Geen duidelijke conclusies. Nogmaals; logisch want niet-ioniserend. In tegenstelling tot röntgen straling, nucleaire straling e.d,, die uiteraard wel schadelijk zijn.

En voor de opwarming van weefsel bij de broekzak en het oor zijn dus regels gesteld. Elke fabrikant moet deze regels naleven.

Conclusie van de Gezondheidsraad: “De commissie concludeert dat een samenhang tussen potentiële gezondheidsschade en blootstelling aan 5G-frequenties die ook voor 2G, 3G, 4G en wifi worden gebruikt niet is aangetoond en ook niet waarschijnlijk is. Dat geldt ook voor een verhoogd risico op kanker, verminderde mannelijke vruchtbaarheid, slechtere zwangerschapsuitkomsten en geboorteafwijkingen. Deze risico’s zijn echter niet uit te sluiten.”

De laatste zin is natuurlijk indekken. Risico is nooit nul. De kans dat er over een uur een vliegende schotel met maan mannetjes mijn huis verpletterd is onwaarschijnlijk klein maar niet nul.

En als de angst maar groot genoeg is, is er een markt voor apparaatjes om de navigatie van vliegende schotels te verstoren .

Er is veel onderzoek (Cohen et. al.) gedaan naar de reden dat mensen zich zorgen maken over straling. Daaruit kwam het feit van onzichtbaarheid, ontbreken van kennis, ontbreken van invloed en angst naar voren.

De mens leidt het meest aan het leiden dat hij vreest.

[Terrestrial]

Ik hoop toch wel dat je begrijpt dat als een monteur direct voor zo'n antenne paneel hangt en dat ding staat aan die wel degelijk RF stralingswonden kan oplopen. Dan betekend dat niet ioniserend zijn ineens niks meer.

Bovendien denkt ik dat er wel degelijk invloeden zijn maar men zal hier ook geen heil in zien om verder te onderzoeken want je krijgt letterlijk de hele wereld over je heen. Stel men maakt morgen bekend straling boven de 1 Ghz eigenlijk niet zo gezond is voor levende organismen. Dan breekt er paniek uit en wordt alles wat ook maar op een zendmast lijkt ritueel verbrand. Er zijn gewoon te veel belangen bij betrokken dus je kunt er niet meer vanuit gaan dat men er 100% eerlijk over is.

Die smart-L radar installatie die ze van plan zijn te plaatsen in zo'n dorp waar nu 2 oude radars staan zou volgens de overheid ook geen problemen geven. Maar de hoeveelheid mensen met aandoeningen is 8 keer zo hoog als elders.

Mijn advies is logisch nadenken en niet zoals sommige mensen doen in elke vertrek een accespoint aan de muur hangen en er dan continue naast gaan zitten, dan kun je net zo goed een netwerk kabel in pluggen. Met elke vorm van straling geldt, wees een beetje voorzichtig.

[Reactie gewijzigd door Terrestrial op 22 juli 2024 15:49]

[ernstoud]

Ja, daarom gaat een antenne array uit als de monteur de mast in moet.

“… denkt ik dat er wel degelijk invloeden zijn maar men zal hier ook geen heil in zien om verder te onderzoeken want je krijgt letterlijk de hele wereld over je heen”.

Dat is complotdenken. Onzin. Gewoon wetenschap. “Geloof” je daar niet in dan houdt de discussie op. De opmerking werd gemaakt dat ratten tumoren van 5G zouden krijgen. Dat is onbewezen.

“Met elke vorm van straling geldt, wees een beetje voorzichtig.”

Klopt. Maar niet alle straling is gelijk. Erg gevaarlijk is die van de zon overigens, die levert de meeste kanker op. Dus als je bang voor straling bent, vooral binnen blijven.

[NCJansen]

Dit is nooit medische aangetoond dat het daar door komt.
Er zijn ook mensen die hun huis met zilverfolie inpakken omdat ze straling voelen.
Maar metingen meten dat het niet hoog is.

[markwiering]

Jij mag bij een onderzoek maar één onafhankelijke variabele hebben die jij per onderzoek anders instelt. Als bij het onderzoek naar de invloed van 5G-straling op labratten de 5G straling de enige onafhankelijke variabele is die gewijzigd werd, dan is dit onderzoek correct uitgevoerd. Als er meer factoren werden gewijzigd, dan is het onderzoek veel minder geloofwaardig, want dan weten wij niet meer of de tumoren die bij de ratten ontwikkeld werden het gevolg waren van de 5G-straling, de andere factor die gewijzigd was of een combinatie hiervan.

Als jij dit onderzoek mag geloven, is de enige verandering de 5G-straling geweest - en was voor de rest alles hetzelfde.

[ernstoud]

Nee. Levende wezens zijn nooit 100% gelijk. Bij levende wezens en lab onderzoek is het variëren van 1 variabele onmogelijk. Daarom zijn gezondheidsclaims ook vaak onzin. Je kunt geen dubbelblind onderzoek doen omdat er veel te veel verschillen tussen individuen zijn.

[iAR]

Zolang 5G merkbaar mijn accu leeg trekt en ik aan 4G snelheid onderweg nog voldoende heb zie ik geen reden om 5G te gebruiken.

[xfj]

Ligt dat aan het modem, of hebben alle telefoons hier last van?

[Reactie gewijzigd door xfj op 22 juli 2024 15:49]

[PaulHelper]

Uh volgens mij alle modems, en dus alle telefoons ongeveer.
https://external-content....beb166d129fbde&ipo=images
(De bron is voor Q1 2023, dus wie weet is het wel beter/minder verschil geworden maar ik denk dat er nog steeds wel een significant verschil is)
Gemiddeld kost 5g dus ongeveer 30% meer.
Zelf heb ik soms zelfs het idee gehad dat het meer was dan dat, maar misschien dat dat aan omstandigheden lag, en relatief vaak switchen tussen antennes/torens.
Zelf ook maar geforceerd altijd 4G en op het moment geen 5G abonnement omdat ik de snelheid toch bijna nooit gebruik, al is de latency upgrade vaak wel lekker, en 5G dus inderdaad voor mij onnodig neer gebruikt.

[Reactie gewijzigd door PaulHelper op 22 juli 2024 15:49]

[Shizzel]

Hebben hier 5g ook uit staan ivm batterij verbruik. Ik heb alleen nog de stille hoop dat het gebruik lager uitvalt wanneer we van 5g non-standalone naar standalone gaan. Dan vervalt de noodzakelijke extra 4g verbinding. Helaas vermeld het linkje van jou ook niet of dat daar het geval was.

[PaulHelper]

Vrij zeker dat dat linkje non standalone is, aangezien dat de meerderheid is, en al helemaal een tijd geleden.

Een bron zegt dat het ongeveer 25% efficiënter kan zijn op apparaten. Tot in hoeverre dat waar is en of daar weer voorwaarden aan zitten durf ik niet te zeggen. Dat klinkt alsof het vrij vergelijkbaar wordt met 4G wat me op zich wel logisch lijkt, maar hogere data en lagere latency zijn bijna per definitie meer energieverbruik natuurlijk.

"5G Standalone also achieves lower latency speeds, increased security with better encryption protocols and greater power efficiency, with up to 25% improved battery life for connected devices."
https://www.comparedial.c...for%20connected%20devices.

[Reactie gewijzigd door PaulHelper op 22 juli 2024 15:49]

[Verwijderd]

Hetzelfde hier, ik zie voor mij geen enkele meerwaarde in 5g. 4g werkt gewoon meer dan prima.

[ShakerNL]

Sterker nog, vaak is 4G bij mij een paar honderd megabit sneller dan 5G.

[jongetje]

Hiermee is dan ook meteen aangetoond hoe onzinnig het is om het duurste unlimited mobiele abonnementen te nemen als Odido hier zelf aangeeft dat een hele mast het met 1Gbps moet doen en dit ruim voldoende is.