Tijdens de Computex waren twee belangrijke trends zichtbaar. Ten eerste was er natuurlijk AI, waaraan elke fabrikant zijn product probeerde te koppelen, hoe mager de relevantie en binding ook is. De hype train is immers in volle vaart en je kunt maar beter aan boord zijn, denken alle fabrikanten. Ter illustratie: opeens komen ze met AI-workstations: non-gamingbehuizingen waarin een 'AI-pc' gehuisvest moet worden. Opslag en geheugen zijn allemaal geschikt voor AI-workloads en elk stukje hard- of software dat zijdelings met large language models te maken kan hebben, is AI.
De link van AI met de tweede trend, die van de opmars van laptops waarin een Arm-chip zit in plaats van een x86-processor, is duidelijker dan die met menig ander product. En over die tweede trend, de explosie aan Arm-laptops met natuurlijk een dikke AI-saus in de vorm van Microsofts Copilot+, moeten we het hebben. Welke factoren hebben eraan bijgedragen dat 'de industrie' juist nu de tijd rijp acht voor laptops met een Arm-chip aan boord? We weten allemaal hoe het is afgelopen met de vorige poging om Windows naar Arm-devices te brengen. Of misschien niet en heb je het debacle dat Windows RT heet, helemaal gemist een jaar of twaalf geleden.
Arm-chips zijn succesvol in tablets en smartphones, maar in de pc-wereld vooralsnog nauwelijks doorgedrongen. Voor deze hernieuwde poging om Windows op Arm-chips aan de gang te krijgen, moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan. In het kort moeten de socs zelf, de Arm-chips met hun cores, gpu's en overige onderdelen, natuurlijk krachtig genoeg zijn om een vlotte gebruikerservaring mogelijk te maken. Windows 11 draait namelijk, in tegenstelling tot het eerdergenoemde Windows RT, in zijn volledige, dus niet-uitgeklede versie op Arm-socs. Die socs zijn afkomstig van Qualcomm, dat samen met Microsoft werkt aan optimalisatie van Windows op zijn Snapdragon-socs.
Nog een factor die maakt dat de tijd nu rijp lijkt te zijn, is de softwarecompatibiliteit. Voorheen moesten veel toepassingen nog in x86-x64-emulatiemodus gedraaid worden, terwijl steeds meer toepassingen nu native voor Arm (en x86 natuurlijk) worden geschreven. En last but not least is er die eerdergenoemde Copilot+-feature, die voor een groot deel draait op Snapdragon-laptops, naast enkele op AMD en Intel gebaseerde laptops. De magische woorden hierbij zijn soc, npu, en Tops. Copilot draait namelijk op laptops met een soc waarin naast cpu- en gpu-cores ook een npu, of neural processing unit, zit. Die moet een flink deel van het rekenwerk voor de AI-features voor zijn rekening nemen, en de eis van Microsoft is dat die npu tenminste 40Tops aan rekenkracht aan boord heeft.
Surface RT, de eerste en geflopte poging van Microsoft om Arm naar Windows te brengen
Die Tops is een eenheid die je misschien, terecht, aan de flops van een videokaart doet denken. Het ops-deel is bij beide operations per second, en bij videokaarten staat 'fl' voor floating point; het aantal floatingpointberekeningen per seconde dus. Bij de npu en zijn AI-workloads zijn het ongedefinieerde operaties per seconde, want AI-workloads kunnen zowel floatingpointgetallen (bijvoorbeeld FP16, FP8, FP4) als hele getallen of integers, als INT8, gebruiken. De T staat net als bij Tflops voor tera, oftewel 10^12 of een biljoen berekeningen per seconde.
Tijdens de Computex en vlak daarvoor werden tal van laptops en aanverwante devices aangekondigd die de combinatie Snapdragon-soc, Windows 11 en AI verenigden in Copilot+-pc's. We bekijken de Computex-modellen in dit verhaal, en kijken naar de stand van zaken rond Windows, Copilot, AI en de toepassingen voor Arm-laptops en AI.
Windows en Copilot+
Twee weken voor de Computex-beurs introduceerde Microsoft tijdens een eigen evenement zijn Copilot+-pc-programma. Copilot zet sterk in op AI-toepassingen, wat de reden is voor de eis van een npu van tenminste 40Tops. Laptops, en niet in de laatste plaats Microsofts eigen Surface Pro-devices, zijn de eerste golf apparaten met Copilot en mogen zich Copilot+-pc noemen als ze aan de eisen voldoen. Die eisen omvatten, naast een npu van ten minste 40Tops, minstens 16GB werkgegeheugen en een ssd van 256GB of groter. De prijzen van Copilot+-pc's beginnen bij 999 dollar, maar de europrijzen zijn waarschijnlijk hoger. Dat zal duidelijk worden vanaf 18 juni, als de laptops beschikbaar komen.
Aangezien Copilot+-pc's zwaar op AI leunen - Microsoft spreekt van Windows-pc's die speciaal ontworpen zijn voor AI - heeft Microsoft diverse AI-features ontworpen voor Copilot+-pc's. Een uitgebreide beschrijving van Copilot+ kun je bij Microsoft of in ons eigen nieuwsbericht teruglezen, en een video van het evenement is natuurlijk ook beschikbaar. Misschien de aansprekendste features, die we konden proberen op de beursvloer, zijn Recall en Live Captions.
Met Recall kun je eenvoudig alles terugvinden wat je ooit op je pc gedaan hebt, is de claim. Als je een tekst zoekt die je gelezen of geschreven hebt, maar niet precies meer weet waar, dan kun je dat terugvinden. Ook foto's of ander materiaal moet je contextueel en via machine vision-objectherkenning kunnen terugvinden in je persoonlijke timeline. Microsoft belooft bovendien dat Recall volledig persoonlijk is en dat de gemaakte snapshots niet opgeslagen worden in de cloud. Zorgen om je privacy hoef je je dus niet te maken, claimt de techgigant, hoewel sommige experts daar anders over denken.
Met Live Captions kun je via machine translation live en dus in real time gesprekken voeren met mensen die andere talen spreken. Dat kennen we al enigszins van bijvoorbeeld Google Translate of de automatisch vertaalde ondertitels van YouTube, maar ook in dit geval blijft alles lokaal op je pc. De vertalingen moeten deels op de npu draaien en je kunt dus ook offline, realtime vertalingen laten genereren in ruim veertig talen.
Een aansprekende en zeker voor demonstraties leuke toepassing of feature van Copilot+-pc's is Cocreate, waarbij je in Paint een schetsje kunt maken, vergezeld van een tekstje dat als prompt voor generatieve AI dient. De npu maakt daar dan een betere afbeelding van, geholpen door een small language model in plaats van een llm, zoals de online versie van Image Creator gebruikt. Onze pogingen daarmee hadden wisselend succes en je kunt je afvragen of het nut heeft in het dagelijks leven van het grote publiek of alleen een leuke gimmick is waarmee je gekke plaatjes voor je socials kunt maken.
Snapdragon X: het Copilot+-pc-platform van Qualcomm
Microsoft kondigde tijdens zijn evenement op 20 mei aan dat alle grote fabrikanten laptops onder de Copilot+-pc-vlag zouden uitbrengen. Dat zijn allemaal apparaten met een npu aan boord die tenminste 40Tops haalt, zoals het toen nog onaangekondigde Intel Lunar Lake-platform met een npu van maximaal 48Tops of AMD's Ryzen AI 300-platform met de Ryzen 9 HX 370, die 50Tops haalt.
Er is echter een derde speler: Qualcomm, dat geen x86-chips, maar socs maakt die op de Arm-architectuur zijn gebaseerd. Qualcomm presenteerde een eigen keynote tijdens de Computex, waarin het aankondigde dat er maar liefst 22 laptops zouden verschijnen met zijn Snapdragon X-platform. Vooralsnog is Qualcomm de enige socleverancier die modellen levert die geschikt zijn voor Windows' Copilot+-pc's, dankzij een exclusief samenwerkingsverband tussen beide bedrijven. Zo heeft Qualcomm in zijn toolkit compilers met bijbehorende library's en frameworks waarmee ontwikkelaars hun code kunnen compileren voor Snapdragon of ArmV9, zodat x86-emulatie niet nodig is.
Want hoewel Windows al langere tijd op Arm-hardware draait, is de benodigde emulatie om software op het platform te draaien, een van de factoren die succes in de weg stond. Hoewel software daar weliswaar mee functioneert op Arm-platforms, kost emulatie immers veel meer rekenkracht dan native apps draaien. Daarmee werd de prestaties en accuduur geweld aangedaan: vlakken waarop Arm voor pc-gebruik juist zwakker, respectievelijk in theorie veel sterker moet zijn.
Het gros van de door Snapdragon aangedreven laptops die uitkomen voor Copilot+-pc, is voorzien van een Snapdragon X Elite-soc. Enkele modellen, zoals de Surface Pro van Microsoft en ASUS' Vivobook S15, draaien op zowel de Snapdragon X Elite- als de Snapdragon X Plus-socs.
De X Elite-modellen hebben allemaal twaalf Oryon-cores, maar de kloksnelheden verschilen tussen de vier modellen in de X Elite-serie. De Oryon-cores zijn Qualcomms eigen ontwerp van Arm's snelste core-implementatie. Ze heten daarom geen X4 of X5, of straks X925, maar zijn daar conceptueel wel mee vergelijkbaar.
Processor
Qualcomm Oryon-cpu
Qualcomm Adreno-gpu
Qualcomm Hexagon-npu
Memory
Cores
Total cache
Max multithread- frequency
Dual- coreboost
Tflops
Npu Tops
Memorytype
Transferrate
Snapdragon X Elite
X1E-00-1DE
12
42MB
3,8GHz
4,3GHz
4,6
45
Lpddr5x
8448MT/s
X1E-84-100
12
42MB
3,8GHz
4,2GHz
4,6
45
Lpddr5x
8448MT/s
X1E-80-100
12
42MB
3,4GHz
4,0GHz
3,8
45
Lpddr5x
8448MT/s
X1E-78-100
12
42MB
3,4GHz
None
3,8
45
Lpddr5x
8448MT/s
Snapdragon X Plus
X1P-64-100
10
42MB
3,4GHz
None
3,8
45
Lpddr5x
8448MT/s
De X Plus-soc bestaat uit slechts een enkel model, dat over tien Oryon cpu-cores beschikt. De X Elite- en X Plus-socs hebben allemaal dezelfde npu met een rekencapaciteit van 45Tops aan boord. Ook de totale hoeveelheid cache is voor alle Snapdragon X-socs identiek, met 42MB, en de geheugeninterface naar het Lpddr5x-geheugen beschikt over dezelfde 8448MB/s-bandbreedte.
De tdp's van de socs kan variëren met de configuratie, de koeling en de toepassing. De devkit op basis van een X Elite-soc die Qualcomm verkoopt, heeft een maximale tdp van maar liefst 80W, maar voor laptops die over het algemeen passief gekoeld zullen worden, zal dat aanzienlijk lager zijn. Zo hebben we over tdp's van 23W gehoord, maar waarschijnlijk kan dat nog een stuk lager. De socs worden op 4nm geproduceerd.
Aangekondigde Copilot+-pc's met Snapdragon
Anders dan bij voorgaande Arm-chips voor Windows zien we dit keer duidelijk dat Qualcomm ook de industrie met zich mee heeft. Niet alleen Microsoft, dat als Windows-ontwikkelaar belang heeft bij Arm-apparaten voor dat OS, ondersteunde de Snapdragon X-socs met zijn Surface-laptops. Veel andere fabrikanten introduceerden hun eigen apparaten op dat platform. Voorgaande Qualcomm-socs waren ook beschikbaar in laptops van derden, maar die bleven veel meer dan nu op de achtergrond. In totaal hebben zeven fabrikanten verschillende Snapdragon X Plus- en Elite-laptops aangekondigd.
ASUS toont twee Snapdragon X-apparaten op de Computex
Die selectie is deels vertegenwoordigd op de Computex in Taipei, waar fabrikanten Acer en ASUS hun Qualcomm-laptops tentoonstelden en wij die konden proberen. Laatstgenoemde bracht bijvoorbeeld twee Snapdragon X-apparaten mee. De Vivobook S 15 is een volwaardige laptop met, zoals de naam doet vermoeden, een 15,6"-oledscherm. Dat scherm beschikt daarnaast over een 120Hz-refreshrate en is aanraakgevoelig. Het geheel wordt omringd door een zilverkleurig chassis en weegt ongeveer 1,4kg.
Dit model beschikt over een Snapdragon X Plus- of Elite-soc en ondersteunt daarmee ook de genoemde Copilot+-functies in Windows 11, die we op de beurs voor het eerst konden proberen. Op het eerste gezicht leken de features prima te werken; Recall was in staat om in no time oude stukjes tekst terug te vinden en het scrollen door de tijdlijn werkte goed. Cocreator wilde onze slecht getekende rode auto niet goed herkennen, maar dat mag de pret niet drukken.
Het gebruik van de laptop zelf voelde in de gauwigheid snappy aan, net als dat van de andere laptops die we konden proberen, maar dat kan tegenwoordig over nagenoeg elke laptopchip gezegd worden. In de beperkte tijd die we de laptops konden gebruiken, deden ze in ieder geval niet onder voor een 'gewone' laptop met x86-chip, wat we ook over de rest van de laptops op de beursvloer kunnen zeggen. Gezien de efficiëntie van veel Arm-chips moet de Vivobook S 15 verder een lange accuduur hebben. ASUS adverteert dat de accu 18 uur meegaat bij het bekijken van 1080p-video's, maar dat konden we op de beursvloer natuurlijk niet verifiëren.
De ProArt PZ13 is meer een tablet met een kleiner 13"-oledpaneel. Dat maakt het apparaat niet alleen compacter, maar ook lastiger te koelen, aangezien de hardware achter het scherm zit in plaats van onder het toetsenbord. De PZ13 beschikt dan ook over een lager gepositioneerde Snapdragon X Plus-soc met een tdp die beperkt is tot 20W en die nog steeds de genoemde Copilot+-features ondersteunt.
Wat hardware betreft beschikt de ProArt PZ13 verder over een chassis dat 9mm dik is en 850g weegt, lichter dan menige laptop, maar iets zwaarder dan bijvoorbeeld de nieuwe iPad Pro 13" van 579g. Het apparaat wordt geleverd met een cover en een magnetisch bevestigbaar toetsenbord met trackpad dat redelijk prettig typt. Er zijn verder twee USB4-poorten met DisplayPort-ondersteuning voor het aansluiten van externe schermen. Deze aansluitingen worden ook gebruikt voor het opladen van de 70Wh-accu, waarvan ASUS overigens niet zegt hoelang die meegaat.
Acer laat Swift 14 AI zien op de beursvloer
Acer stond verder op de beursvloer met zijn nieuwe Swift 14 AI. Uiterlijk lijkt die exact op het eerdere Swift 14-model, hoewel ook deze laptop onder de motorkap een Snapdragon X-soc bevat en onderdeel is van Microsofts Copilot+-programma.
De Swift 14 op de beursvloer had een 14,5"-touchscreen met een resolutie van 2560x1600 pixels en een 120Hz-refreshrate, hoewel er ook een variant zonder aanrakingsgevoelig scherm beschikbaar komt. De laptop die wij te zien kregen, bevatte daarnaast het Snapdragon X Elite-topmodel, hoewel het instapmodel van het apparaat dus ook een Plus-variant kan krijgen.
Deze laptop krijgt verder tot 32GB-geheugen en maximaal 1TB opslag. De 75Wh-accu ondersteunt 'fastcharging' via USB-C, hoewel geen concreet vermogen wordt genoemd. Acer claimt wel een accuduur tot 26 uur bij het bekijken van video's of tot 18 uur bij webbrowsen. Net als bij ASUS konden we deze claims op de beursvloer niet testen.
Overige Snapdragon X-laptops
De drie laptops die we op de beursvloer konden proberen, vormen slechts een klein gedeelte van het totale aanbod. Zoals gezegd zijn er in totaal 22 verschillende modellen die inmiddels zijn aangekondigd. Microsoft beet tijdens een Surface-event in mei het spits af met twee Surface-apparaten: een nieuwe Surface Laptop en een nieuwe Surface Pro-tablet, beide met Snapdragon X-soc.
Daar zal het niet bij blijven; er zullen ongetwijfeld meer apparaten met de nieuwe Snapdragon X-chips op de markt verschijnen. Qualcomm-baas Cristiano Amon bevestigde tijdens zijn Computex 2024-keynote dat toekomstige apparaten ook niet beperkt zullen blijven tot laptops; er zullen ook andere formfactors verschijnen. Daarbij werden ook desktops genoemd, hoewel dat in eerste instantie vooral om van laptops afgeleide ontwerpen zal gaan, zoals all-in-one-pc's met geïntegreerd scherm of NUC-achtige mini-pc's.
Benchmarks op Snapdragon Copilot+-pc's
Voordat je kunt spreken van een echt levensvatbaar alternatief voor het Ryzen AI X 300- of Intels komende Lunar Lake-platform, moeten de prestaties uiteraard op orde zijn. Met de herkomst van Snapdragon als smartphonesoc moet het met de accuduur goed komen. Dat is immers een van de grote beloften van op Arm-gebaseerde laptops, maar dan moet het met de prestaties ook goed zitten. Zolang software niet geëmuleerd hoeft te worden, maar native kan draaien en de twaalf Oryon-cores dat lekker vlot doen, zou dat een gouden combinatie vormen. Voorlopig kunnen we natuurlijk geen accutests uitvoeren; de Snapdragon-laptops zijn pas vanaf 18 juni te koop en op de beursvloer kunnen we moeilijk meer dan een dag lang onze accutest draaien. De belofte is immers een accuduur die tussen de 18 en 26 uur bedraagt.
Op de demomodellen die we op de beurs aantroffen, hebben we wel snel de in CPU-Z ingebouwde benchmark kunnen draaien op de Acer Swift 14 AI. Daarin zit niet het topmodel Snapdragon X Elite, maar het instapmodel: de X1E-78-100. Dat heeft geen boost op een of twee cores en de multicoretopsnelheid ligt op 3,4GHz, waar het topmodel een allcoresnelheid tot 3,8GHz haalt.
Acer Swift 14 AI CPU-Z benchmark
In CPU-Z zien we scores van 678,4 punten singlethreaded en 7927,2 punten voor de multithreaded benchmark. Daarmee is de singlecoreprestatie redelijk in lijn met die van AMD- en Intel-processors. De pakweg 8000 punten in de multithreaded benchmark zitten op het niveau van de Ultra 9 185-soc van Intels Meteor Lake-platform, de voorloper van Lunar Lake dus.
ASUS Vivobook S 15 vs. MacBook Air M3 in Geekbench
Cinebench konden we niet draaien, maar een ASUS-medewerker was zo vriendelijk de prestatieverschillen tussen ASUS' Vivobook S15 en een MacBook Air met M3-soc in Geekbench op te zoeken. De Vivobook haalde in de multithreaded test een score van 14.268 punten en de MacBook Air M3 haalde daar 12.020 punten, een verschil van pakweg 18 procent dus.
Qualcomm deelde zelf eind vorig jaar ook benchmarkresultaten van de Elite X, onder meer in de populaire Cinebench 24-benchmark. De resultaten tonen een platform dat zich goed lijkt te kunnen meten met Intels en AMD's concurrentie. Let wel dat vooral het multithreaded vergelijkingsmateriaal een beetje cherrypicked lijkt te zijn. Het gaat veelal om wat oudere chips. Intel heeft inmiddels Lunar Lake gepresenteerd voor release later dit jaar en AMD brengt zijn Zen 5-processors in juli al uit. Volgens eigen cijfers uit onze MacBook Air M3 15"-laptop, kan de Elite X zich overigens wel meten met de Apple M3-soc, zowel wat single- als wat multithreaded prestaties betreft. Dat laatste is logisch, aangezien de M3 minder cores heeft.
Tot slot
Windows draait weliswaar al langer op Arm-architectuur, maar een op Arm gebaseerde laptop was wat prestaties betreft een beetje een b-keuze. Dat kwam door de noodzaak om veel toepassingen nog in x86-emulatiemodus te draaien, en door platforms die niet echt konden concurreren op snelheid. Nu echter zowel Arm als Qualcomm het met zijn ontwikkeltools steeds makkelijker maakt om toepassingen voor de ArmV9-architectuur te maken, moet het platform veel minder gehandicapt zijn. Met native apps voor Arm, een indrukwekkende accuduur die dankzij het inherent zuinige platform mogelijk moet zijn, én prestaties waarmee het zich kan meten met Intels nieuwste mobiele platforms, kan dit weleens een doorbraak van Windows op Arm betekenen.
Samen met Microsofts Copilot-features en fabrikanten die behoorlijk inzetten op het Snapdragon-platform, kunnen laptops met Snapdragon-socs als onderdeel van Copilot+-pc's best een blijvertje worden. De komende maanden komen de laptops beschikbaar en kunnen we ook zelf met Snapdragon-Windows-pc's aan de slag om te zien of de beloftes worden waargemaakt.
We vragen ons natuurlijk ook af of Snapdragon, of Arm in het algemeen, met Windows beperkt blijft tot laptops en convertibles. De Elite X-soc in devkit van Snapdragon heeft immers een tdp van 80W, waarmee we ruimschoots in desktopterritorium terechtgekomen zijn. Accuduur speelt daar natuurlijk een veel minder grote rol, al is energiezuinigheid ook daar welkom. Hoe dan ook kijken we uit naar hoe dit ecosysteem zich zal ontwikkelen en uiteraard houden we jullie daar graag van op de hoogte.
Een Qualcomm Snapdragon X Elite-banner in Taipei, nabij de Computex-conferentiehallen.
Wie zich na het lezen van dit artikel afvraagt: Ok, er komen meer Arm-laptops met Windows aan, maar wat als ik liever Linux gebruik? kan het interessant zijn om te zien wat Qualcomm van hun kant doet om te zorgen dat je zonder zorgen een van hun Arm-laptops kan kopen om er Linux op te zetten.
It’s been our priority not only to support Linux on our premium-tier SoCs, but to support it pronto.
Natuurlijk moeten ook de laptopfabrikanten een beetje meewerken, maar de meeste laptopfabrikanten hebben de laatste jaren met hun AMD- en Intel-laptops laten zien grotendeels ook prima mee te werken om Linux goed te laten werken op veel van hun laptops, dus deze positieve houding van Qualcomm is vast genoeg om geen problemen te veroorzaken.
Enige dingetje is nog die nutteloze nieuwe toets op je toetsenbord, maar dat lijkt straks op heel veel (ook niet-arm) laptops te zitten, dus daar komen ongetwijfeld eenvoudige remapping-opties voor in Linux.
Als je Linux gebruikt is de kans groot dat je al weet dat het platform een brede ondersteuning van ARM heeft, want dat is al jaren zo. De RaspberryPi heeft verschillende distro's waaruit je kan kiezen. Dat zijn ook geen zwakke 'baby' versies zoals het ooit was, maar volledige desktop-omgevingen.
Verder heb je voor ARM-Macs ook Asahi Linux. Dat draait bijzonder goed, ondanks dat Apple geen drivers beschikbaar stelt. Aan de Linux kernel en de applicatie software ligt het in elk geval niet.
Generieke ARM-ondersteuning is het probleem niet, dat werkt inderdaad helemaal prima onder Linux.
Het probleem is dat dit soort apparaten uniek zijn en daarom apparaatspecifieke drivers nodig hebben.
Stel, je installeert Linux nu op een van deze apparaten, zoals het nu staat zal de ervaring ongeveer het volgende zijn; Linux draait, maar het geluid werkt niet, het toetsenbord doet het niet, lid-sensor werkt ook niet, misschien krijg je niet eens een plaatje op het scherm, het heeft hier simpelweg de drivers niet voor.
Mocht dit in de toekomst wel aanslaan dan is het mogelijk dat deze drivers generieker worden en er minder/geen apparaatspecifieke drivers nodig zijn om deze machines volledig functioneel te krijgen.
[Reactie gewijzigd door Omega op 22 juli 2024 16:13]
Dit word ook verergert doordat de boot procedure van ARM niet gestandaardiseerd is. Bij x86 heb je UEFI. Maar bij ARM is het gebruik van UEFI niet verplicht (kan wel).
Het is verplicht op deze WoA apparaten, want windows heeft vooralsnog alleen ondersteuning voor UEFI. Linux heeft alleen geen ondersteuning voor de vermangelde implementatie van ACPI (door Qualcomm).
ACPI is meer dan enkel power gerelateerd. Het word gebruikt om alle devices in het apparaat te configuren en "zichtbaar" te maken voor het OS. Zonder ACPI support moet je handmatig een DTS (Device Tree Source) maken in Linux.
Dus zonder ACPI support kun je waarschijnlijk helemaal niet het OS booten.
Ah, duidelijk. Niet heel veel met ACPI te maken gehad. Ik wist eigenlijk alleen van "ACPI power states" (S0 S1 S2 etc, al worden deze met Modern Standby niet meer gebruikt) en dat is dus wat ik bedoelde. TIL
[Reactie gewijzigd door MrFax op 22 juli 2024 16:13]
Aard van het beestje veranderd echter natuurlijk niet: Microsoft zal met verscheidene TPM/secure boot-achtige eisen proberen een nieuwe "Wintel" te smeden. En dan blijft er een handvol laptops en PC's over waar je daadwerkelijk zonder hoofdpijn een "custom rom" op kunt draaien.
Ik heb er mijn smartphone op uitgezocht (Fairphone probeert het zo makkelijk mogelijk te maken binnen de grenzen van het Android boot proces gedoe) en dat zal naar mijn verwachting vergelijkbaar worden met deze nieuwe klasse aan laptops en PC's.
Wintel is allang iets wat Microsoft achter zich heeft gelaten. Grootste voorbeeld is Azure. En een TPM+Secureboot is geen vendor lock-in, het is een compliancevereiste. Zou jij nog een systeem willen zonder TPM/Secureboot? Never. Kan mij niet voorstellen dat iemand anders dit niet wilt.
[Reactie gewijzigd door ibmpc op 22 juli 2024 16:13]
* Private keys (bijvoorbeeld van jezelf, of alle wachtwoorden die je synchroniseerd, of certs) worden los van de reguliere CPU / RAM behandelt. Dus zelfs met een kernel expoit kan iemand niet zomaar bij je keys; ze moeten je wachtwoord hebben. Deze module heeft ook hardware bescherming tegen brute forces en dictionary attacks.
* Als je harde schijf encryptie gebruikt (wel doen!) worden de keys daarvoor in het TPM opgeslagen. Dus als iemand je schijf uit je machine weet te halen hebben ze zowel je wachtwoord, áls de actieve TPM module nodig.
* De installatie van het OS wordt gewaarborgd via hashes, zodat alleen jij (en de OS vendor via certs) aanpassingen kan maken.
Kabeltje los, SSD in ander systeem, ander kabeltje aansluiten, systeem aanzetten. Windows 11 heeft geen last meer van 7B errors. Staat los van de TPM+Secureboot. Ik kan mij niet voorstellen waarom je een van de twee zou willen missen. Autogordel los, uitstappen, in andere auto stappen, autogordel vastmaken, verder rijden. Ik kan mij niet voorstellen waarom je autogordels of airbags zou willen missen.
[Reactie gewijzigd door ibmpc op 22 juli 2024 16:13]
Win10 ook niet. Tenminste niet bij mij hier. Ik kan de SSDs zo om het even in eender systeem plaatsen hier, en ik heb nul gezeur. Nou ja, zo nu en dan staat de tijd verkeerd ingesteld. Verder merk ik er helemaal niets van.
Dat niet alleen denk erbij dat intel er ook een processor op de markt kan gaan brengen in de vorm van een heuze desktop chip die ze kunnen gaan bouwen en nog meer cores op een die zodat men nog meer cores heeft dan 12 misschien 16 of 20 cores op een die en dan een desktop machine bouwen zodat alles nog sneller is dan x86 en macintosh.Volgens mij is dit de heilige graal van het computer gebeuren de laatste tijd.Vergeet niet dat die 12 core even snel is dan een i9 met weet ik hoeveel cores aan boord.
Deze snapdragon processor belooft veel heel veel zelfs, ik bem benieuwd hoe zich dit allemaal gaat ontwikkelen.
Nee eigenlijk niet. Alle moderne "Windows on ARM" apparaten (denk aan bijvoorbeeld de Asus Novago en de Lenovo Miix 630 met de Snapdragon 835 en nieuwer) hebben gewoon dezelfde opties als iedere andere laptop. Je krijgt gewoon een "normale" UEFI die ook de optie heeft om Secureboot uit te schakelen (even weggelaten dat de meest populaire distro's prima werken met Secureboot aan).
Het grootste verschil is vooral dat, bij het opstarten van Linux, het niet zo ineen zit dat je er iedere ISO tegenaan kan gooien, maar dat een Linux kernel developer (evt. van een laptopfabrikant) een devicetree zal moeten maken die het een en ander aan model specifieke peripherals definieert zoals een specifiek display, touchscreen en sensoren zoals accelerometers.
[Reactie gewijzigd door jja2000 op 22 juli 2024 16:13]
Grappig dat mensen nu weer hetzelfde beginnen roepen als al die jaren terug toen Secure Boot werd geintroduceerd. Dat ging ook het einde zijn van de mogelijkheid om een ander OS op je systeem te zetten.
En kijk, meer dan 10 jaar later, en op zowat elke PC kan je secure boot nog altijd uitzetten.
En aan de andere kant aanvaarden we het op de smartphonemarkt wel massaal, maar daar moeten we dan blijkbaar niet over praten.
En kijk, meer dan 10 jaar later, en op zowat elke PC kan je secure boot nog altijd uitzetten.
De vraag is of dat ook zo was geweest zonder al die ophef?*
Door die ophef heeft Microsoft een oplossing uitgebracht in de vorm van een shim-bootloader. Daarmee kun je alles booten op een Secure-Boot systeem. Daardoor heeft het systeem een stuk minder zin, iedereen die het wil omzeilen kan dat (op de PC).
* Persoonlijk denk ik dat Secure Boot technisch gezien nogal zwak is en dus vrij nutteloos, maar dat is een ander discussie.
En aan de andere kant aanvaarden we het op de smartphonemarkt wel massaal, maar daar moeten we dan blijkbaar niet over praten.
Dat hadden we dus wel moeten doen.
Het verzet tegen Secure Boot is ook altijd maar een kleine minderheid geweest, ook hier op tweakers. De meeste mensen hebben geen idee waar het uberhaupt over gaat. Eeriljk gezegd ook niet aan de kant van de tegenstanders van Secure Boot.
Dat ging ook het einde zijn van de mogelijkheid om een ander OS op je systeem te zetten.
Mobiele telefoons bewijsen dat die mensen zich terecht zorgen maaktten, het is steeds moeilijker om nog telefoons te vinden waar dat mee kan.
Het is een pracht ontwikkeling, maar betekend dit ook dat gaming laptops duurder zullen worden? Je hebt immers al behoorlijke stevige hardware nodig en dan zou een GPU er ook nog bij moeten.
Wat is toch die bijna dwangmatige behoefte om over een specifiek op windows gericht nieuwsitem over linux te beginnen.
Lijkt op een forum voor mercedes bezitters en vertellen dat er ook ladas zijn die "dat kunnen".
Er zijn ook op deze site voldoende linux nieuws items waar je helemaal los kunt gaan . Ik en met mij velen hebben absoluut geen behoefte om daar overvwindows te beginnen.
Ik ben groot voorstander. Met x86 heb ik toch altijd het idee dat er allerlei lapmiddelen worden gebruikt om het efficiënter en zuiniger te krijgen maar de basis blijft x86 waardoor het een energieslurper blijft. Hoop eindelijk op doorbraak van ARM in het Windows landschap waardoor je eindelijk Windows laptops hebt die beetje fatsoenlijk meegaan op de accu. Hardware is er al, nu de software vendors nog.
Wat je eigenlijk zegt is dat x86 dertig jaar aan legacy zut meesleurt. En dat klopt eigenlijk ook wel, buiten de overstap van 32-bit naar 64-bit waarna 16-bit software niet meer werkt is er niet gek veel veranderd. Een progsel van 25 jaar geleden op een Windows 2000 machine is ook aan de praat te krijgen op een Windows 11 pc. Met een overstap naar ARM gooien ze in één keer een berg oude rommel weg waardoor de boel veel zuiniger en efficiënter kan draaien. Ik ben ook voor, een volwaardige laptop die het einde van de dag haalt is toch gewoon fijn ?
Maar mensen blijven doen alsof ARM geen legacy met zich meesleurt, en dat is natuurlijk ook niet correct. ARM op zich is niet zoveel jonger dan x86.
Wat Microsoft met Windows vooral nodig heeft is net een breuk met het verleden. Maak een moderne Windows versie zonder al die legacy erin, en je zal ook direct een hoop verbeteringen zien.
ARM en X86(-32) zijn grofweg even oud, beide midden jaren 80, op concepten uit eind jaren 70.
Maar conceptueel is ARM een RISC processor, een ontwerp dat een veel beperktere instructieset heeft. Hierdoor is er sowieso veel minder legacy meuk aanwezig. x86 heeft een veel uitgebreidere instructieset, en daarmee ook een groter risico dat features wel aanwezig zijn, maar door praktisch niemand meer gebruikt worden.
Voor zo ver ik weet, kan een recente Intel processor nog steeds in "real mode" draaien, waarmee adresruimte tot 16bit beperkt wordt. Misschien nog gebruikt door om gare PXE boot vanaf een oude netwerkkaart te doen, maar geen zinnige usecase gebruikt het nog. Toch durft Intel het er niet zo maar uit te halen.
Reactie van lkruijsw is ook juist, x86-64 was een gare implementatie, niet Intels keuze, die had IA64 klaar staan, maar das nooit wat geworden. AMD kwam met een goedkoper alternatief.
Maar conceptueel is ARM een RISC processor, een ontwerp dat een veel beperktere instructieset heeft. Hierdoor is er sowieso veel minder legacy meuk aanwezig. x86 heeft een veel uitgebreidere instructieset, en daarmee ook een groter risico dat features wel aanwezig zijn, maar door praktisch niemand meer gebruikt worden.
Dit wordt vaak aangehaald maar is eigenlijk totaal niet relevant meer. De hele back-end van een moderne x86 CPU is gewoon ontworpen op precies dezelfde manier als een moderne ARM chip, met als belangrijkste verschil dat de ARM chips vaak 'breder' zijn (meer issue slots hebben om potentieel meer berekeningen tegelijk te verwerken). Het hele CISC verhaal gaat alleen maar over 1 klein onderdeeltje van de front-end van de CPU (instruction decode), intern worden x86 instructies op AMD en Intel CPU's al lang opgehakt in kleinere eenheden (micro-ops) die veel meer op een RISC instructie set lijken. Het grootste deel van de legacy x86 meuk wordt gewoon in microcode geimplementeerd en niet in hardware.
Ja, maar de vraag is om hoeveel transistors het gaat ten op zichte van de rest. Kan vrij marginaal zijn omdat het legacy is en chips toen sowieso veel minder transistors hadden. Ik wil niet zeggen dat het niet wellicht beter zou zijn. Maar wel belangrijk om dingen in perspectief te plaatsen.
Heel weinig transistors... Als je naar een die-shot van een moderne SoC kijkt zie je tegenwoordig 40% GPU, 30% cache, 10% NPU en dingen als memory & display controllers, en de complete CPU van 8+2 cores neemt nog geen 20% van de die area in. En daarvan zal maar een klein deel gebruikt worden voor de front-end van de CPU die over het decoden van instructies gaan.
Wat betreft het hardware design is de instructie set echt een non-issue. De ARM instructieset heeft overigens nog wel een paar andere voordelen, vooral dat hij veel orthogonaler is (bijna alle instructies kunnen met alle registers en addressing modes werken bijvoorbeeld) wat het makkelijker maakt voor compilers om efficiente code te genereren. ARM heeft ook wat minder variatie in extensies en instructies die CPU's optioneel kunnen implementeren, zoals 8 verschillende niveau's van SSE/AVX ondersteuning of zoiets als AVX-512 wat echt een soort a-la-carte standaard is waar sommige CPU's bijna alles implementeren, sommige gedeeltelijk, en de meeste helemaal niet. Last but not least heeft ARM thumb mode (verkorte instructie set) wat handig is voor embedded om de code size te beperken. Maar CISC vs RISC is dus geen nadeel/voordeel meer voor x86.
Dank Meneer Betonschaar.
Kortom: hoewel er wellicht andere meer fundamentele aspecten aan x86 structuur misschien beperkend zijn, is het aantal ‘legacy’ transistors zeer triviaal, neemt amper die size in, dus ligt daar echt niet het probleem (behalve voor neurotische mensen, waarvan er plenty zijn in dit domein )
Voor zo ver ik weet, kan een recente Intel processor nog steeds in "real mode" draaien, waarmee adresruimte tot 16bit beperkt wordt. Misschien nog gebruikt door om gare PXE boot vanaf een oude netwerkkaart te doen, maar geen zinnige usecase gebruikt het nog. Toch durft Intel het er niet zo maar uit te halen.
Elke x86 processor zal eerst in Real Mode starten vanwege compatibiliteit. Er is geen x86/32/64 processor die dat over slaat. Een uitzondering hierop was de Intel 80376 ontworpen voor embedded systemen (een 80386 zonder Real Mode). Intel heeft daarna de plannen laten varen om Real Mode te verwijderen, mede doordat het ook niet veel winst opleverde en compatibiliteit opgeofferd moest worden.
Dat is niet juist. Rond 2000 heeft AMD 64-bit toegevoegd aan x86. Dat is enigszins haastig gedaan, waardoor alle oude legacy nog steeds mee werd genomen.
Rond 2012 kwam ARM 64-bit op de markt. Echter heeft ARM daar de tijd voor genomen en een volledige nieuwe instructieset gedefinieerd en alle foute ideeen uit ARM 32-bit opgeruimd. De laatste chips ondersteunen ook geen 32-bit meer. Windows 11 ondersteund geen ARM 32-bit applicaties meer.
Intel had ook al een 64-bits systeem, IA64 geloof ik. Was compleet incompatible met de voorgangers, waar AMD64 dat wél was. Dus in principe grotendeels dezelfde breuk met het verleden als nu - met als verschil dat de markt er nu klaar voor is, en destijds nog niet.
Als MS zo'n breuk maakt moeten mensen al hun software aanpassen... kunnen ze ook gelijk overstappen op een ander OS. Legacy software ondersteunen van decennia terug is een heel goed klanten bind middel.
ARM legacy valt mee, MS ondersteund bepaalde familie aan ARM socs voor hun Surface devices. Dat houd niet in dat ze elke embedded en oer en custom industriële controller soc ondersteunen. Laat staan arm native excotisch apps.
Apple silicon is enigste ARM wat Macos ipados etc ondersteund.
MS ondersteund hun eigen vorige gens en huidige qualcom.
App store windows daar moet ook volgens .net framework voor ontwikkeld worden.
MAar desktop apps die direct gecompileerd zijn moeten via emulator.
Voor gamers ook niet interessant, want waar je nu met een x86 CPU toegang hebt tot een gigantische bibliotheek die de afgelopen 40 jaar is opgebouwd, heb je met een ARM CPU bijna niks dat native draait.
De vraag is een beetje... wie heeft hier wel wat aan?
Dat vraag ik me dus ook af. Iemand die een beetje internet en office doet en een lange accuduur en passieve koeling wil, dan houdt het verder ook wel op denk ik maar dan kun je net zo goed een Chromebook kopen.
Persoonlijk denk ik dat het weer een fiasco gaat worden net als Windows RT.
...een gigantische bibliotheek die de afgelopen 40 jaar is opgebouwd
Nu is er daar ook wel weer wat op af te dingen, want bijna alle software is tegenwoordig een verkapt abonnement, of hebben een geforceerde dependency op achterliggende infrastructuur. Zie Ubisoft games bijvoorbeeld: Zelfs als je ze "echt" op CD/DVD hebt, kun je ze niet meer spelen.
Dat is zeker een kwalijke zaak, maar geldt natuurlijk uiteindelijk maar voor een klein deel van de beschikbare games. Feit is dat je met een Wintel machine bijna alles kan spelen dat ooit gemaakt is.
Je kunt je ook afvragen of een programma uit 2000 niet prima draait op een software emulator met alle hardware kracht die er nu is vergeleken met toen.
Je zou je ook moeten afvragen of je per se nog een programma dat 24 jaar oud is nog moet willen gebruiken. Ik weet dat er bedrijven en instanties zijn (belastingdienst schijnt nog echt antieke software te gebruiken) die dat doen. Alleen wat daar de winst van is? Dat het 'goedkoper' is om mensen in dienst te houden die zulk specialistisch werk doen? Dat je stad en land door moet om antieke hardware te vinden, die het waarschijnlijk niet lang meer volhouden en dus weer opnieuw moet beginnen?
Volgens mij moet je dan toch even door de zure appel heen bijten en de boel afschrijven voor dat je op het punt komt dat het allemaal echt niet meer werkt. Of dat die ene die de software op zijn duimpje kent, het leuk geweest vind en met pensioen gaat.
Meeste laptops zijn niet echt goed voor gamers lijkt me. Maar deze moet toch juist alles kunnen draaien op emulatie met minimale(?) vertaging ? Of gaat dat sowieso maar beperkt?
Ik heb geen idee hoe bv. Baldur's Gate 3 geëmuleerd zou draaien op zo'n apparaat met een ARM chip, maar op m'n Wintel laptop gaat het in elk geval prima.
Mwah, er zit nu zoveel in de cloud en zo heel erg wintel is de wereld nou ook weer niet (zie oom de byod apple machines). En die Apple byod gebruikers hebben de overstap naar Arm ook prima overleeft dus dat geef al aan dat het niet overal zo spann3nd zal zijn.
Zoveel lokale legacy hebben we eigenlijk niet meer op onze grote hogeschool dat terwijl we 10 jaar geleden allerlei legacy via vms in het leven moeten houden.
We zijn heel behoudend, dus we zullen wel lang op wintel blijveb, maar ik denk dat de uiteindelijke overstap een enorme meevaller gaat zijn.
Rare omschrijving van "niche", want volgens jou is dan vrijwel álle een niche. MacOS heeft wereldwijd een 15% marktaandeel, Windows een 72%. Hier in de USA is dat 30% vs 54%.
Dat is het zeker, ik ben aantal weken terug gegaan voor een MacBook Air omdat het enige waar Apple echt in accelereert de accuduur is maar kon maar niet wennen aan OSX dus weer retour gedaan. Het wordt tijd dat Windows machines ook een dag meegaan met de dagelijkse tooling die je gebruikt
[Reactie gewijzigd door magnifor op 22 juli 2024 16:13]
waarom, waar een telefoon vaak nog in het kader van de 24/7 wereld continue aanstaat is er niemand die 24 uur op zijn laptop zit, elke laptop die een werkdag doorkomt zonder draad is voldoende
Jouw situatie gaat natuurlijk niet op voor iedereen
Batterijduur hangt uiteraard af wat je doet maar ook hoe je apparaat is ingesteld.
Ik heb hier bijvoorbeeld een surface pro 8 en een Legion 7 game laptop die allebei 7-8 uur op de batterij werken bij browsen en YouTube kijken.
Voorwaarde hiervoor is dat de drivers van je apparaat geïnstalleerd zijn en correct werken.
Dat laatste kan soms weleens verstoord worden door een Windows update of een corrupt register.
Stap 1 is dus om je registers regelmatig op te schonen met bijv ccleaner.
Windows 11 biedt verder allerlei ingebouwde functies voor energiebeheer (core parking, turbo, frequency scaling, speed shift etc.).
Die zijn echter zonder software niet heel toegankelijk wat problematisch is als ze niet meer goed/volledig werken.
Drivers van je laptop/hardware opnieuw installeren zal hierdoor niet altijd problemen oplossen.
Stap 2 is om Quickcpu hiervoor te gebruiken dit is een superhandig programma om windows power managment instellingen te monitoren, in te stellen naar wens maar ook om ze te herstellen.
Deze informatie kun je opslaan per energieprofiel.
Uit jarenlange ervaring kan ik delen dat bovenstaande stappen volgen uitstekend werkt tav het verbeteren van batterijduur maar ook de prestaties bij zwaardere taken
[Reactie gewijzigd door 1990BW op 22 juli 2024 16:13]
"uit jarenlange ervaring".. ja, dat klopt Tweaker, dan kun je heel wat efficientie halen.
Maar voor een gemiddelde gebruiker gaat dat zo out-of-the-box niet werken en zit ie met een laptop, dat maar 4 uur max. mee gaat.
Situatie gaat inderdaad niet op voor iedereen, maar de 4 uurtjes is heel herkenbaar als wat kantoorwerk wilt doen met de helderheid op maximum. Ik wil helemaal niet met energiebeheer gaan spelen.
Maarja daarom heb ik ook tegenwoordig een macbook.
Dan heb je niet de juiste laptop gekozen. Er zijn er verschillende die dit met gemak kunnen, mijn inmiddels 3 jaar oude Lenovo slim 7 doet dit bijvoorbeeld nogsteeds. Originele accu duur zat rond de 11 uur, daar is nog zeker 9 uur van over. Dat voor een laptop met R7 4800, 16GB en 512GB opslag.
toegegeven de acer swift 5 die ik had kon je na een uur of 3 4 video ook wel vergeten, de lenovo die ik heb is dan gewoon nog 80%, die is dan wel 1.3 kg
Cisc vs risc. Altijd in risc gelooft simpel is beter. Smartphones en sbc hebben dat wel bewezen inmiddels desktop wilde er nooit aan door dominantie van Intel met Microsoft. Tijd is nu rijp wachten op de software. Is de Linux kernel al werkend met deze chipset?
ARM is al lang geen RISC meer, maar heeft een forse instructieset met veel extensies. Eigenlijk voor vrijwel iedere x86 extensie bestaat er wel een ARM tegenhanger. NEON vs SSE bijvoorbeeld.
[Reactie gewijzigd door Wolfos op 22 juli 2024 16:13]
Helaas. Om performantie te halen is "simpel" niet genoeg, performante CPUs zijn zeer complex. Wel is het zo dat met een clean design zonder legacy, je bepaalde zaken kunt optimaliseren die anders wat complexiteit toevoegen.
Linux werkt al lang met ARM processoren, ook al met de eerste Intel ARM processor uit 2002, maar al eerder met allerlei ARM processoren.
Van een enkele "chipset" is geen sprake. De meeste ARM systemen zijn gebaseerd op system-on-chips.
[Reactie gewijzigd door likewise op 22 juli 2024 16:13]
Cisc vs risc is een allang achterhaalde discussie. Er zijn geen puur risc of cisc consumentenchips.
Wat een enorm verschil maakt is de cloud. Er is gewoon veel minder legacy nodig en dat is de achilleshiel van x86, ondanks dat Intel en AMD allang cisc hebben geïmplementeerd, dus de grote noodzaak voor een instructieset die teruggaat tot de jaren 80 ontbreekt.
In heden is compute power het probleem niet meer, maar hoe snel je het kan voeden.
Omdat Ram kwa werkelijke kloks ver achter lopen op core kloks. Data wordt in cacheline aangeleverd om core goed te voeden moet je code flow goed gebruik maken van cahces en prefetch. Dus code schrijven die data gebruikt naast de vorige.
SIMD is ook zo een toepassing
Ik ben groot voorstander. Met x86 heb ik toch altijd het idee dat er allerlei lapmiddelen worden gebruikt om het efficiënter en zuiniger te krijgen maar de basis blijft x86 waardoor het een energieslurper blijft.
x86 en ARM hebben eigenlijk de omgekeerde weg bewandeld, x86 van 'high performance, high power' naar 'efficient & zuinig', en ARM de omgekeerde richting. Volgens mij zijn we nu ongeveer op het punt aanbeland waar ze elkaar ontmoeten.
Volgens mij is het verschil niet zo groot meer, en ik ben dan ook benieuwd naar real-world battery life benchmarks van deze Qualcomm chips, want de TDP's die er bij genoemd worden (80W) suggereren nu niet echt dat ze wat dat betreft veel beter zijn dan recente AMD en Intel chips.
X86 was vroeger oorsprong Server workstation en desktop en van daaruit naar laptop.
Daar is zware concurrentie strijd op X86 waar vooral ging om insane klokschaling voor slechte MT schalen groep software en dat zijn games
ARM oorsprong van embeded ultra low power toepassingen waar de onder kant 1 2 6 stages MPU zijn.
Waar x86 20 pipelines voor bv Piledriver.
Naast architectur implementatie op nodes gericht op hogeklokken. Bij ARM logic implementaties voor redelijke klokken binnen sweetspot in de power curve.
in mijn inziens kan Apple of Qualcom ook ARM 20 stage gedrocht maken dat niet onderdoet voor Netburst of bulldozer.
X86 kan ook de ARM route gaan door max 10 stage architectuur dat op 2nm ook net 4gh aantipt maar transistor budget wat bij vrijkomt voor IPC besteden.
Met lunar lake doet iig intel al stap in die richting en oer Atom de basis voor e-cores is al indicatie dat als ecore naar big opschaald dat dan ARM strategie volgt big core dense die net 4ghz kan aantikken
Met x86 heb ik toch altijd het idee dat er allerlei lapmiddelen worden gebruikt om het efficiënter en zuiniger te krijgen maar de basis blijft x86 waardoor het een energieslurper blijft.
O ja? Het hangt er m.i. erg van af wat je er mee doet. Als je games wil met Geforce en zo verbruik je meer.
Op mijn laptop gebruik ik nooit de Nvidea. Mijn ventilator(s), er zitten 2 in, hoor ik nooit.
In mijn beleving is mijn X86 laptop juist een toonbeeld van zuinigheid.
Wat me wel opvalt: een Raspberry Pi kan niet meer zonder zo'n druktemakende ventilator. Dat is toch Arm?
Een MacBook Air heeft geen ventilator en daar kan je mee photoshoppen en video editen. Een overpriced bordje als de Pi 5 doet niets af aan de zuinigheid van ARM
probleem met zuinige x86 is dat architectuur node implementatie die zeer hoog kan klokken. wat je dan in Ultra low voltage lage klok lage tdp gaat toepassen. Dat zal zuinig zijn maar je levert heel veel performance in. ARM is gemaakt voor 3Ghz en loopt zuinig met performance omdat geen 5 a 6ghz hoeft is die klokshaling ingeleverd voor ipc. Een dikke laptop met tdp set op 125Watt kan met straalmotor fans aan lader in high-performance een apple silicon M soc verslaan in bepaalde disiplines maar Msoc haalt zijn performance op lager TDP met lagere kloks en lager verbruik en aan de lader is niet nodig. zo ook zware koeling. Bij ultra thin kan er wat throtle komen maar bij X86 zal dat maatje erger zijn.
Maar dat alderlake gen. Dat kan stuk anders zijn met Lunarlake.
Als je laptop gebruik licht is. Dan merk je niet veel van die performance wat je inleverd tov desktop versie.
Heb je die performance wel nodig zal thotlen en warmte ontwikkeling vaker meemaken bij x86 laptops.
In mijn beleving is mijn X86 laptop juist een toonbeeld van zuinigheid.
Je wil dit als grap bedoelen? Hoe komt het dan Apple laptops sinds de overstap naar ARM plots een gigantische sprong gemaakt hebben wat performantie/batterijduur betreft?
een Raspberry Pi kan niet meer zonder zo'n druktemakende ventilator. Dat is toch Arm?
Als jij uw laptop op volle kracht laat renderen heeft die ook een actieve koeling nodig. Wat wil dat zeggen? Beetje rare rendenering niet?
De Vivobook haalde in de multithreaded test een score van 14.268 punten en de MacBook Air M3 haalde daar 12.020 punten, een verschil van pakweg 18 procent dus
euh... een processor met een TDP van 80W wordt hier vergeleken met eentje van 20W?!
Met 4x het energieverbruik zou het wel heel erg zijn om niet beter dan de M3 te presteren.
Het is nu wel nog cherry picking van Qualcomm waar ze sneller zijn dan de M3, maar goed dat er concurrentie is gezien Apple met een M4 weer een flinke stap heeft gemaakt en ook Intel heeft veel in de planning en AMD vast ook. Daarnaast begrijp ik dat Qualcomm de cpu’s vrij voordelig in de markt prijst dus ik ben benieuwd wat dit gaat doen in de Windows wereld.
Nee, die vivobook heeft geen TDP van 80W. De 80W is de maximale TDP die de SoC aankan, maar zal je niet snel zien in mobiele toepassingen. Daarnaast zegt TDP ook helemaal niets over het maximale vermogen dat een chip gedurende kortere periodes kan verbruiken. Zo gaat de Apple M3 Max in burst modus tot 140W!
En hoog verbruik in een burst kan ook geen kwaad. Als je daardoor een taak sneller en efficienter kunt afwerken kan het totale gebruikte vermogen zelfs lager liggen.
Toen Apple succesvol overstapte van X86 naar Arm wist ik dat vroeg of laat X86 zou verdwijnen. Niet alleen doordat laptops zoveel langer meegaan op 1 lading, maar dat het gewoon veel minder stroom verbruikt. Realiseer je eens hoeveel energie er dan wereldwijd bespaard gaat worden!
Wat zijn de voordelen van x86-64 specifiek dan? Anders dan legacy redenen?
Zie namelijk niet heel erg wat x86-64 nou beter zou doen dan ARM, anders dan support. Heb er niet heel erg ingedoken dus misschien zit ik er compleet naast hoor
Het kost je een hoop stroom en warmte, maar amd64 blijft sneller helemaal aan de bovenkant. Graviton is leuk, maar EPYC blijft sneller. Ik betwijfel ook dat de Snapdragon een Threadripper gaat verslaan.
Een ander voordeel is dat je Linux kunt booten zonder dat je een speciale kernel moet bouwen. Het bootproces van ARM is niet gestandaardiseerd en iedere fabrikant heeft daar een eigen dingetje voor. Op amd64 heb je óf BIOS óf UEFI; de enige uitzondering daarop zijn consoles. Ook hardwaredetectie (ACPI, DSDT) werken dynamischer en kunnen in de praktijk tijdens het opstarten gebeuren, in plaats van dat hier van tevoren een image voor moet worden voorbereid.
Dan heb je nog het verschil tussen moederborden met verwisselbare CPU's en SoC's waar alles van RAM tot opslag aan elkaar vastgesoldeerd zit als één bordje. Die heb je op amd64 ook, maar voor ARM heb je geen moederborden van verschillende merken die een productlijn van Qualcomm accepteert in een slot. Verwisselbaar geheugen is ook niet echt de norm op ARM.
Voor de meeste consumenten weinig interessant, natuurlijk, maar voor tweakers is de overstap naar ARM niet per se een verbetering.
[Reactie gewijzigd door GertMenkel op 22 juli 2024 16:13]
Los daarvan, zit je vast aan de device tree in de repo. Neem bijvoorbeeld de configuratie die nodig is om de X Elite in de kernel te laten werken; voor deze specifieke chip is een gigantische hoeveelheid hardwarebeschrijvingen nodig. Voor amd64 hoef je geen los boot/dts/intel/14700k.dts-bestand te maken.
Een volledig losse kernel is wellicht niet meer van deze tijd (al is het nog steeds zodat voor telefoons Qualcomm bedrijven als Samsung een gemodificeerde Linux-kernel geeft die nooit geupstreamd wordt...) maar ARM blijft moeilijker om modulair te maken dan de concurrentie. x86's ACPI is nou ook niet echt bugvrij, maar het scheelt toch een hele hoop (moeder)bordconfiguratie.
Dat allemaal gezegd hebbende doet de X Elite wel "gewoon" UEFI, dus het leven is wel wat makkelijker geworden voor ualcomm-desktopchips.
De commit die gelinkt wordt heeft ook ondersteuning voor meerdere architecturen, en is trouwens al 5 jaar oud. Het lijkt mij sterk dat die al de elite X ondersteunt.
De meest recente branch (9 maand out) is lenovo-x13s-testing. Ik heb ff gekeken en deze patches zijn ook gewoon upstream pushed. - behalve de 'laptop-defconfig'. Deze 'laptop-defconfig' ondersteunt trouwens ook andere chipsets.
Die devicetree klopt, maar die staat los van de kernel. Je kan deze dts zelf aanpassen. De dts is trouwens maar 5000 lijntjes, valt dus wel mee.
Die configuratie lijkt indrukwekkend, maar gelijkaardige beschrijvingen bestaan onder amd64 ook. Deze zitten dan gewoon in de bios ingebakken. Als je dan een verandering nodig hebt, moet je 't juiste telefoonnummer hebben, en hopen dat de juiste persoon wat tijd krijgt van zijn baas.
Android kernels zijn wel doorgaans een ramp. Maar dat ligt voor een groot deel aan Google.
Qualcomm is geen aangenaam bedrijf voor (correcte) documentatie, maar voor deze chip kunnen we niet klagen. Ze hebben hun best gedaan om zo veel mogelijk te upstreamen. Of een bedrijf onder de arm te nemen, dat het voor hen doet. (linaro)
Legacy-redenen zijn wel belangrijk, hoor. Ik zou dat niet zomaar afschrijven. Een PC met Windows en een x86 CPU is nog steeds de beste keus is als je toegang wil hebben tot de grootste hoeveelheid software. Voordat dat daar allemaal ARM-alternatieven voor bestaan, zijn we wel even verder.
De vraag is hoe belangrijk oude software nog is.
Het is quasi-enkel van tal voor:
* ofwel gamers die nog oude software willen draaien(en aangezien oudere software minder prestaties vraagt, wordt emulatie sowieso beter met de jaren)
* ofwel bedrijven die niet willen investeren om hun software te updaten(wat eerder problematisch is).
Nou, ik maak zelf muziek en ik ben maar wat blij met het feit dat ik toegang heb tot 30 jaar aan legacy software. Allerlei toffe creatieve tools kun je gewoon nog draaien, maar de kans dat daar ooit een update voor komt is 0,0.
Support, openheid. Het is op x86 heel normaal om drivers gewoon voor iedereen beschikbaar te maken om te downloaden. Op ARM is het heel normaal om dit gesloten te houden. De reden dat Android phones zo moeilijk te onderhouden zijn is dat de drivers niet tot het eind der tijden beschikbaar zijn. Het is een heel gesloten systeem, mensen klagen op Linux over close sourced Nvidia drivers maar ze zijn er tenminste. Probeer als amateur maar eens aan drivers te komen voor je telefoon.
Ik denk dat het zakelijk hard kan gaan, al is men logischerwijs ook wel behoudend.
Ik heb (zakelijk) zelf bij Apple twee soc wisselingen meegemaakt en ben tussendoor weer terug naar Windows gegaan (ook prima, ik vind Osx en Windows 11 beide heel fijne osen).
Ik heb elke keer weer binnen een dag verder kunnen werken. Mail, office en je favoriete browser op dag 1, de rest volgt de dagen erna. En dan ben ik toch wel een zwaardere gebruiker dan het gros van onze hogeschool.
Grootste uutdaging gaat hem bij ons zitten alsnik het zo inschat in het herbouwen van de standaard werkplek, licentieservers (overleggen met leveranciers of we Keys kunnen overdragen tussen platforms) en natuurlijk het vervelende stukje legacy in onze Labs (van naai software tot spectrometers) waardoor we decennia x86 ernaast zullen moeten draaien. Maar minimaal 90 procent (ik gok op nog veel meer) van onze gebruikers kan je zo overkopen. Een maand lang rumoer en dan gaat het leven weer verder
In CPU-Z zien we scores van 678,4 punten singlethreaded en 7927,2 punten voor de multithreaded benchmark. Daarmee is de singlecoreprestatie redelijk in lijn met die van AMD- en Intel-processors.
We vragen ons natuurlijk ook af of Snapdragon, of Arm in het algemeen, met Windows beperkt blijft tot laptops en convertibles. De Elite X-soc in devkit van Snapdragon heeft immers een tdp van 80W, waarmee we ruimschoots in desktopterritorium terechtgekomen zijn. Accuduur speelt daar natuurlijk een veel minder grote rol, al is energiezuinigheid ook daar welkom.
Was accuduur/pref per wat niet juist t hele punt van arm?
leest nu alsof ze met ophogen van tdp op n vergelijkbaar niveau zitten als AMD? (als die benchmark resultaten te vertrouwen zijn) en hoe vertaalt dit zich naar (windows) games die niet gemaakt/geupdate worden voor arm?
Het grappige is dat Intel en AMD dit ook proberen te doen (afschaffen van S3 sleep enzo) maar de software het niet goed werkend kan krijgen. Daarom worden laptops wakker in je rugzak en raken ze oververhit voor je thuis bent. Ook idle cores op bijna geen stroomverbruik zetten is iets waar amd64 al een paar jaar hard aan werkt.
Ik hoop dat de software met ARM beter wordt, anders ga je op Windows weinig verschil merken.
Ik denk ongeveer evenveel als software ontwikkeld voor amd64-Macs. Zolang je niet al te vage hacks in je code stopt en je tests enigszins dekkend zijn, lijkt het me een stuk makkelijker om code van amd64 naar ARM te porten dan van Mac naar Windows.
De problematiek met stroomverbruik zit in de kernel en drivers. In dat opzicht lijken Windows en macOS totaal niet op elkaar.
Ik weet niet maar MAc software gebruikt MAC os gui api native is dat Objec-C en swift.
En de vele SDK debkits.
Windows arm zal .net api runtime gebruiken.
C++ C# en al die andere windows programmeer talen. Alleen niet die apple.
Meeste dev die zwaar inzetten op crossplatform hebben framework die verschillende platformen ondersteunen. En daar wordt dan win11 ARM aan toegevoegt.
Nadeel is dat deze voor elk OS hun GUI moet mee ontwikkelen het platform specifieke onderdeel. In dev heb je dan releasebuild voor elk platform.
Ik denk dus dat je heel veel moet aanpassen. En Apple ARM =/= QualcomARM. Maar dat lost compilers voor el op. Naast C++ vs Swift/obj-C. Wat al probleem is. Maar MAcos SDK vs Windows SDK wat meeste werk is.
Wat je doet is dus complete port maken. Wat veel werk is als native Xcode Obj-C/swift of puur swift aplicaties. Als daarbij ook Metal gebruikt. Op zich als dat goed wilt doen ook dure port productie .
Zo kunnen fictief bijvoorbeeld vorige baas van software bedrijf wilt Apple only maken. Shift in baas of eigenaar wilt meer crosplatform. Tja dan is veel werk aan de winkel. Bedrijven die al zeer crossplatform gericht zijn hebben al codebase of framework die rekening houd met meerdere platform targets. Daar zal ook wel GIU middleware voor zijn.
Jammer dat er nog geen real world test vergelijkingen zijn tussen de verschillende Intels, AMD's Snapdragons en Macbooks. Hoe snel gaat een batch fotos bewerken in Lightroom, hoe snel loopt het renderen van een 4K film in Davinci, het renderen van beelden in Blender, hoe lang loopt de accu met het kijken naar Netflix en hoe warm worden ze daarbij met en zonder aan het sap te hangen. Nog afgezien van beeldschermkwaliteit, speakers, trackpad.
Die komen uiteraard nog. Ik vermoed zelf dat de hoge prestaties wel ten koste gaan van de batterijduur. Dat wil zeggen: Qualcomm kan Apple verslaan in performance en batterijduur, maar niet tegelijk.
Ik hoop dat Qualcomm Apple het vuur aan de schenen legt, in de enkels bijt en aan de broekspijpen hangt als een dolle pitbull. Dat dwingt Apple te blijven rennen, en daarmee ook Qualcomm. De belangrijkste reden waarom Intel de afgelopen jaren (10-15) zo weinig verbetering bracht was omdat het goed genoeg was, ze hoefden niet echt, ieder jaar een beetje beter, wat meer warmte, ze kopen het toch wel want er is eigenlijk geen echt alternatief.
Zolang je geen ARM CPUs voor speciale ARM moederborden in de winkels ziet is het voor mij absoluut een gegeven dat x86(-64) nog lang niet zal verdwijnen. Misschien op laptops, maar veel software zal altijd nog afhankelijk zijn van emulatie (= performance verlies). Op desktops zie ik het simpelweg niet gebeuren, en dan al helemaal niet op zelfgebouwde pcs.
Verder vervang je met ARM het ene gesloten platform door het andere gesloten platform. Uiteindelijk zie ik meer een toekomst in FPGA en Risc-V waarmee veel specifiekere zaken gedaan kunnen worden.
[Reactie gewijzigd door ShadLink op 22 juli 2024 16:13]
ARM is niet echt gesloten, je moet gewoon de juiste licentie hebben om de architectuur zelf aan te passen. Apple bijvoorbeeld heeft zo een licentie en past hun SoC en OS helemaal op elkaar aan.
Verder zijn zelf samengeklikte PC's maar een klein deel van de Desktopmarkt en de Desktop een klein deel van de computer markt (en dalende). Als het marktaandeel van eigenbouw PC groter is dan 10% van de totale computermarkt zou me dat zeer verbazen.
[Reactie gewijzigd door Jan Onderwater op 22 juli 2024 16:13]
Apple heeft een Architectural License. Wat betekend dat ze alleen de instructieset gebruiken maar wel zelf hun Cores en dergelijke mogen ontwerpen. En Apple heeft door deze licentie ook de rechten om de instructieset aan te passen. Apple ARM heeft namelijk Apple chips specifieke instructies aan boord die bepaalde workloads flink versnellen
Met een AL krijg je al de verilog/vhdl code van de cores.
Bij de 'gewone' licenties krijg je de aangekochte core(s) in voorgecompileerde versie.
Apple, met hun AL, doet aanpassingen, maar begint niet van scratch.
Ze moeten trouwens een bepaalde instructie set versie aanhouden.
De M2 implementeert bijvoorbeeld de ARMv8.6 instructies, met wat extra's.
Deze 'specifieke' instructies stellen veel minder voor dan wat sommigen denken.
Het versnellen van specifieke workload gebeurt voornamelijk door extra acceleratoren.
(NPU, image processor, video encoder/decoders)
Apple, met hun AL, doet aanpassingen, maar begint niet van scratch.
Nee ze ontwerpen letterlijk hun eigen micro architectuur. Ze gebruiken geen enkel referentie ontwerp van ARM. Het enige dat ze van ARM gebruiken is de instructie set en ze voegen daar hun eigen extensies aan toe. Dat is letterlijk wat Apple met hun AL mag en ook doet. Ze ontwerpen wel degelijk de gehele architectuur von scratch. Dit doen ze al sinds de A5 en dit is ook de reden waarom Apple SOCs altijd sneller waren/zijn dan Android varianten.
Dit moet onderhand toch echt wel common knowledge zijn dat Apple geen enkel referentie design gebruikt en letterlijk de gehele chip inclusief de micro architectuur letterlijk zelf ontwerpt.
Dit wordt een beetje vermoeiend. Apple gebruikt geen standaard Core of Micro architecture ARM designs van ARM en past deze ook niet aan.. . Ze ontwerpen letterlijk de Core zelf. Dit doen ze al jaren.
The secret sauce lies in Apple’s in-house CPU microarchitecture. Apple’s long journey into custom CPU microarchitectures started off with the release of the Apple A6 back in 2012 in the iPhone 5. Even back then with their first-generation “Swift” design, the company had marked some impressive performance figures compared to the mobile competition.
The real shocker that really made waves through the industry was however Apple’s subsequent release of the Cyclone CPU microarchitecture in 2013’s Apple A7 SoC and iPhone 5S. Apple’s early adoption of the 64-bit Armv8 ISA shocked everybody, as the company was the first in the industry to implement the new instruction set architecture, but they beat even Arm’s own CPU teams by more than a year, as the Cortex-A57 (Arm own 64-bit microarchitecture design) would not see light of day until late 2014.
Apple was zelfs de eerste met een ARM 64 Bit architecture omdat ze het dus letterlijk in house ontwikkelen en niet afhankelijk zijn van ARM designs. Dus aub stop met het verspreiden van onzin. Apple gebruikt geen enkel reference design en past deze ook niet aan.!
Van waar? Uit hun marketing brochure?
Als je een beetje in de tech wereld zat had je dit gewoon geweten.
En dit is een leuk linkje dat het allemaal nog beter uitlegt, de Core letterlijk laat zien en legt uit hoe het werkt . Het enige van ARM dat er in deze chips zit is de instructieset. Niets meer, niets minder. https://www.semianalysis....die-shot-and-architecture
[Reactie gewijzigd door Snowfall op 22 juli 2024 16:13]
Well, you asked for it :-) Je schreef: "Ze doen wat veranderingen, maar geen volledig eigen design.".
Apple heeft P.A. Semi overgenomen en later Intrinsity om een snelle start te maken met eigen processor ontwerp. Hoe ze verder daarin zijn gegroeid heb ik niet bijgehouden maar de M1 was een redelijke breakthrough qua design.
Ik heb mijn comment gewoon goed onderbouwt. Als je het er nog steeds niet mee eens bent is het aan jouw het te weerleggen of gewoon toe geven dat je onzin liep te verkondigen en eigenlijk niet wist waar je het over had.
ARM is niet echt gesloten, je moet gewoon de juiste licentie hebben om de architectuur zelf aan te passen. Apple bijvoorbeeld heeft zo een licentie en past hun SoC en OS helemaal op elkaar aan.
Het is dus wel gesloten, maar ARM (de organisatie) biedt bedrijven licenties aan. En bedrijven kunnen verschillende instructiesets ondersteunen. Maar dit geeft juist het probleem weer voor zelfbouw PCs, gezien hardware op elkaar afgestemd moet worden en dan zullen bepaalde chips niet met andere chips kunnen samenwerken.
Tja, je kan de keuze maken, of je neemt een generieke HW en een generiek OS, dan heb je als fabrikant meer keuze in welke andere zaken je op het moederbord erbij zet. Nadeel is dat dit systeem dan minder geoptimaliseerd is.
Of je gaat zoals Apple voor je eigen specifieke SoC en HW en je eigen specifieke OS, alles geheel op elkaar afgestemd en geen verdere ballast aan boord. Dit is dan sneller en efficiënter. Het is de voornaamste reden waarom de iPhones sneller zijn dan Android.
Daar nu deze beweging plaats heeft met het generieke OS Windows for ARM zal er niet heel veel te winnen zijn met eigen specifieke HW. MS gaat geen versie van Windows maken voor alleen HP of Dell. Dat wordt een nachtmerrie om dat binnen de releases te houden.
Maar dan nog is het geen optie voor zelfbouw, je zal binnen de specs moeten blijven. Ook intel gaat deze richting uit BTW, zag al intel CPU met on-die geheugen.
[Reactie gewijzigd door Jan Onderwater op 22 juli 2024 16:13]
Denk dat zelfbouw grotendeels gaat verdwijnen, net zoals zelf bouwen van radio's verdween. De markt zal steeds kleiner worden en daarmee minder aanbieders, en minder geld voor ontwikkeling. Intel is nu al bezig met Memory on Die, een SoC heeft gewoon te veel voordelen qua prestatie, productie en optimalisatie. Zelfbouw marktaandeel is slechts een klein deel van de desktop markt en desktops zijn een klein deel van de computer markt. Mensen zijn en masse laptops gaan kopen ipv desktops, en nog veel meer mensen hebben qua gebruik hun laptop al weer vervangen door een smartphone.
Aan de onder kant van de markt heb ik juist het idee dat x86 met oa de intel N100 ARM aan het verdringen is. En dan ook niet vergeten wat AMD voor net iets meer wat biedt met betere grafische prestaties. En bij Intel en AMD is Linux support vaak net nog even wat betrouwbaarder. ARM lijkt niet in staat om meer prestaties voor hetzelfde geld te leveren in juist de markt die er zo gevoelig voor is!
Enfin je kunt je dus ook afvragen of ARM dus nog wel een ding is over 20 jaar?
Aan de onder kant van de markt heb ik juist het idee dat x86 met oa de intel N100 ARM aan het verdringen is.
Ik heb enige maanden terug inderdaad voor N100 gekozen boven de ARM alternatieven. Op alle punten zit N100 dicht genoeg bij ARM dat het op z'n minst een redelijk alternatief is voor de meeste toepassingen. Je krijgt ongeveer dezelfde prestaties met ongeveer hetzelfde verbruik voor ongeveer dezelfde prijs.
Het grote verschil is dat N100/x86 een brede en goede ondersteunde markt is waardoor zaken als drivers en longtermsupport wel goed zitten. Veel ARM-oplossingen krijgen maar zeer beperkte support van hun leverancier. Op lange termijn is het risico dat je met een oude kernel en drivers blijft zitten die je niet meer kan upgraden. Ik geloof dat deze Snapdragon dat moet gaan veranderen, maar of dat lukt weten we pas over een jaar of vijf.
Die ondersteuning op lange termijn was voor mij de doorslaggevende factor, belangrijker dan de laatste beetje stroom besparen of de hoogste snelheid. Mijn systemen moeten een jaar of 10 meegaan. Voor laptops met een verwachtte levensduur van minder dan 5 jaar zou je een andere overweging kunnen maken.
Even advocaat van de duivel:
- Waarom zal je als applicatieleverancier je software willen ompoorten naar ARM? Dit is erg duur en levert je in principe niets op.
- Waarom zal je als bedrijf over willen stappen op laptops / desktops op ARM? De accuduur zal voor de beheerder niets uitmaken. Vanuit beheer haal je je veel problemen naar je toe betreft compatibiliteit van applicaties / drivers. Tevens levert je als bedrijf niets op.
- Gaan we niet van 2 chip vendors naar 1 chip vendor als we overgaan op windows ARM. Quallcom heeft niet de beste reputatie op dit vlak (patenten).
- Quallcom is al gepakt met bechmark cheating: https://www.tomshardware....-claimed-to-be-fraudulent
[Reactie gewijzigd door retep69 op 22 juli 2024 16:13]
Gelukkig hoef ik me daar geen zorgen over te maken, maar het lijkt me niet handig.
Maar anderen denken daar mogelijk anders over.
De aandelen van ARM doen het bijzonder goed.
Ik ben zelf een groot voorstander van RISC, voor de consument lijkt het mij de logische keuze. De gemiddelde consument heeft niet veel aan hardwarematige oplossingen voor computationeel taken. Kleinere, en daarom ook goedkopere meer energiezuinige chips zijn in mijn ogen de toekomst. Sterker, het had 30 jaar geleden al de toekomst moeten zijn, maar de Wintel monopoly heeft dat destijds voorkomen.
RISC zit simpelweg met een laag er overheen al lang in moderne x86 processoren. Daarbij worden dezelfde statistische analyses in top down ontwerpen van processoren dus daar ook bij gebruikt. De x86 processoren hebben wat energiezuinigheid een inhaalslag gedaan en juist goedkopere is wat steeds verder uit beeld lijkt te raken bij ARM en andere RISC processoren (in de Personal Computers)
:strip_exif()/i/2006756532.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756534.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756536.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756538.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756546.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756542.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756540.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756544.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756524.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756526.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756528.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756530.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006743296.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006756550.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006756552.jpeg?f=imagenormal)
/i/2006756556.png?f=imagegallery)
/i/2006756554.png?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006757392.jpeg?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2006767450.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006915524.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006847812.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2004791476.png?f=fpa)
/i/2006714680.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2007001744.jpeg?f=fpa)
/i/1347363581.png?f=fpa)
/i/2004917904.png?f=fpa)
/i/2005689818.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004793116.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004697034.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004972018.jpeg?f=fpa)
/i/2006258942.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2006716320.jpeg?f=fpa)
/i/2006716302.webp?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005965684.jpeg?f=fpa)
/i/2006714686.png?f=fpa)
/i/2004911352.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/227665/th_petey_rawrs.jpg?f=community){kind=small}
/u/915503/crop63e4d49d45df3_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/589858/crop5e0b762f21d3c_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/341611/crop59bdeb03f3805_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/159942/crop64f75622619cc.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/116610/Baby.tux.sit-icon.jpg?f=community){kind=icon}
/u/2089840/crop65d8bf7c41e1f_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/79614/Family-Guy-Victory-is-Ours.jpg?f=community){kind=small}
/u/581763/crop671d464e1d270_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/1703/crop5645b8b802a60_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/149760/MG_logo.jpg?f=community){kind=logo}
/u/146669/Ammy.png?f=community){kind=small}
/u/90509/crop5f40f22c03c56_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/281030/crop601496411ce87.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/285290/crop662e1bf6d2565_cropped.webp?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/92085/crop5aa165833d640_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/4202/crop59500930db0d0_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/381607/have%2520a%2520nice%2520day%2520-%2520small.png?f=community){kind=small}
/u/357567/crop5dfcfaa04d0e8_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/253895/crop5fddbb24425ea_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/502133/crop63230156ad849_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/2110/Batman-The-Dark-Knight-Theme.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1344096/crop5e51bd482905f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}