Stel je voor dat je internetverbinding zo traag is dat simpele webpagina's vele seconden nodig hebben om te laden en je geen video's kunt bekijken zonder constant te bufferen, dat een spel downloaden een paar dagen duurt en onlinegaming al helemaal uit den boze is. In de Benelux is de kans klein dat je je hierin herkent, want hier zijn we gezegend met internet van hoog niveau. Natuurlijk wordt er weleens gemokt dat de uitrol van glasvezel sneller mag of dat prijzen scherper kunnen, en in sommige buitengebieden is er buiten een brakke dsl-verbinding weinig te kiezen, maar in vergelijking met veel andere landen zijn de zaakjes goed voor elkaar.
Woon je bijvoorbeeld in Australië, dan heb je te maken met fors lagere snelheden dan we in Europa gewend zijn en flink hogere pings. Ook in een groot land als de Verenigde Staten zijn er veel gebieden buiten de grote steden waar een degelijke internetverbinding niet gegarandeerd is, net als in veel Afrikaanse landen. Eilanden zijn eveneens notoir in het nadeel als het aankomt op snel internet. Op zulke plekken ben je dan aangewezen op internet via 4G/5G of via de satelliet. Dat laatste betekende tot voor kort hoge kosten en hoge latency's, want het signaal gaat niet over glasvezelverbindingen op aarde, maar moet vanaf het aardoppervlak naar een satelliet op grote hoogte en terug.
De laatste jaren zijn verschillende bedrijven druk bezig met een oplossing hiervoor. Ze creëren een satellietconstellatie bestaande uit duizenden relatief kleine en goedkope satellieten, die zich veel dichter bij de aarde bevindt, in een low earth orbit. Dit moet latency's flink omlaagbrengen en hogere doorvoersnelheden mogelijk maken. Het Starlink-netwerk van SpaceX is hier een van de bekendste van. Elon Musks ruimtebedrijf heeft hiermee als doel om de winst uit het satellietinternet te investeren in de plannen om uiteindelijk naar Mars te gaan. In de laatste jaren heeft het bedrijf al een forse hoeveelheid Starlink-satellieten via zijn eigen Falcon 9-raketten gelanceerd en sinds eind vorig jaar is de 'Better than Nothing'-bèta operationeel. Die begon met beschikbaarheid in de VS en sinds kort kunnen Nederlandse gebruikers zich ook aanmelden.
Zodra preorders mogelijk werden, hebben we ons ingeschreven en in de afgelopen weken hebben we Starlink in de praktijk getest. In dit verhaal gaan we dieper in op de werking van het Starlink-netwerk, de gebruikservaring en de prestaties in de praktijk. We verwachten zeker niet dat het een alternatief kan vormen voor snelle glas- en kabelverbindingen, maar het is interessant om te kijken hoe dichtbij het kan komen en of het een valide optie is voor mensen die het op dit moment in wat meer afgelegen gebieden moeten doen met traag internet.
Satellietinternet: oud versus nieuw
Internet via satellieten is niet nieuw. Halverwege de jaren negentig, toen vrijwel de hele wereld nog via inbelmodems online ging, zagen de eerste aanbieders van satellietinternet het levenslicht. De daarvoor gebruikte satellieten bevonden zich in een geostationaire baan om de aarde. Bij zo'n baan, op 35.786km hoogte, volgt de satelliet precies de rotatie van de aarde, waardoor hij vanuit ons perspectief op een vast punt aan de hemel staat. Daardoor hoeft de schotel die gebruikt wordt voor de communicatie, niet te bewegen om de satelliet te volgen.
De werking van internet via satelliet is redelijk eenvoudig. Een gebruiker maakt via een schotelantenne verbinding met een van de satellieten van de provider, die het signaal vervolgens doorstuurt naar een van de grondstations van diezelfde provider. Dat grondstation is bekabeld aangesloten op internet. Als je dus vanuit Nederland via een satelliet een webpagina opvraagt vanaf een server in China, gaat slechts een klein deel van de hele roundtrip door de ruimte. Stel dat het grondstation in bijvoorbeeld Duitsland staat; enkel het stukje van jouw huis naar Duitsland gaat dan via de satelliet, daarna leggen de datapakketjes dezelfde weg af als bij een reguliere, bekabelde verbinding.
Een groot nadeel van dit type internet is de grote afstand tussen de aarde en de gebruikte satellieten. Omdat we data niet sneller dan met de snelheid van het licht kunnen versturen, is er een relatief hoge latency van ongeveer 550ms voor elke roundtrip van pakketjes tussen twee machines. Vergeleken met internet via de kabel of glasvezel is dat tientallen malen meer. Bij het opvragen van een webpagina zal die extra halve seconde wellicht niet storen, maar als je in real time wilt communiceren via geluid, beeld of allebei, of als je bijvoorbeeld online wilt gamen, zal het zeker opvallen.
Het grote verschil tussen traditioneel satellietinternet en dat van Starlink en zijn concurrenten is dat de satellieten in een veel lagere baan rond de aarde geplaatst worden, in een low earth orbit of leo. In plaats van over 35.000km hebben we het dan over grofweg 550km. Dat heeft als voordeel dat de minimale latency veel lager kan zijn, ervan uitgaande dat de rest van het netwerk en de grondstations goed geoptimaliseerd zijn. Het nadeel is echter dat er veel meer satellieten nodig zijn om de hele aarde te kunnen bedienen. De satellieten 'zien' vanuit hun lage baan immers een veel kleiner stukje aardoppervlak.
Ook anders ten opzichte van de traditionele opstelling is dat de satellieten niet meer synchroon met de aarde draaien, maar veel sneller. Een antenne op de grond blijft dus niet verbonden met een en dezelfde satelliet, maar zal constant naar opvolgende satellieten overschakelen terwijl deze voorbijkomen. Op dit moment heeft Starlink 1740 satellieten gelanceerd, maar SpaceX heeft al toestemming gevraagd aan de Amerikaanse instantie FCC om in totaal een kleine 12.000 van de kleine satellieten de ruimte in te sturen.
Op termijn wil SpaceX wellicht afstappen van de huidige opbouw van het netwerk en de communicatie zoveel mogelijk via de satellieten laten verlopen in plaats van via grondstations en bekabelde verbindingen. De satellieten communiceren hierbij onderling via lasers die lichtsignalen in het vacuüm van de ruimte versturen. Dat verloopt sneller dan op aarde over kabels mogelijk is. Het netwerk wordt dan veel minder afhankelijk van grondstations, wat gunstig is voor gebieden waar het lastig is om die stations te plaatsen. SpaceX voert hier momenteel al tests mee uit, maar geeft tegelijk aan dat de kosten hoog zijn en het is dus nog de vraag of en wanneer we dit op grote schaal toegepast zullen zien.
Botsingen
Hoewel het lanceren en beheren van 12.000 satellieten een technische prestatie is, staat niet iedereen te juichen. De mensheid heeft in de afgelopen paar decennia enorm veel objecten in een baan om de aarde gebracht, zowel geostationair als in leo. Zeker in die lage baan hebben satellieten een beperkte levensduur, omdat ze door de wrijving van de atmosfeer langzaam terug naar de aarde vallen. Daarom zijn ze uitgerust met kleine stuurrakketten die om de zoveel tijd een kleine koerscorrectie uitvoeren. De brandstof daarvoor is natuurlijk eindig en uiteindelijk vallen de satellieten terug naar de aarde. Volgens Starlink zal de hele satelliet hierbij opbranden in de atmosfeer, waardoor er geen stukken op aarde kunnen neervallen en er dus geen gevaar is voor mensen. De geschatte levensduur van een Starlink-satelliet is vijf à zeven jaar.
Een overzicht van alle Starlink-satellieten die zich nu in leobevinden. Bron: Celestrak.com
Een ander gevaar neemt echter wel toe terwijl de satellieten nog gewoon in hun baan hangen. Hoe meer objecten in een baan om de aarde draaien, hoe groter de kans dat er botsingen plaatsvinden. Bij zo'n botsing van bijvoorbeeld twee satellieten worden honderden tot duizenden brokstukken gevormd, die vervolgens met andere objecten kunnen botsen. Die kettingreactie staat bekend als het Kessler-syndroom, vernoemd naar NASA-wetenschapper Donald J. Kessler. In het ergste geval kan dit betekenen dat de ruimte rondom de aarde zo vervuild wordt dat nieuwe lanceringen voor een tijd onmogelijk zijn.
Het weerwoord van SpaceX hierop is dat in tegenstelling tot bij geostationaire banen, waarin satellieten nadat ze niet meer gebruikt worden blijven 'rondhangen', de kleinere Starlink-satellieten na een aantal jaar opbranden in de atmosfeer. De hoeveelheid Starlink-satellieten rondom de aarde blijft na het voltooien van het netwerk constant doordat SpaceX de satellieten die end-of-life zijn, blijft vervangen. Daarnaast hebben de satellieten een autonoom systeem aan boord dat koerscorrecties uitvoert als er een ander object binnen een bepaalde afstand dreigt te passeren.
(Licht)vervuiling
Een ander kritiekpunt komt uit de hoek van de astronomie. Groepjes Starlink-satellieten zijn zelfs nu al te zien aan de hemel, terwijl het netwerk nog lang niet compleet is. Wetenschappers klagen dat dit hun astronomische waarnemingen verstoort en er zijn online verschillende voorbeelden te vinden van beelden waarop naast sterren ook duidelijk de 'treintjes' van Starlink-satellieten te zien zijn. Hoewel er op papier methoden zijn om hier omheen te werken, bijvoorbeeld door verscheidene foto's te maken zodat de snelbewegende Starlink-satellieten weggefilterd kunnen worden, ziet ook SpaceX de ernst en wordt er gekeken naar manieren om de satellieten minder reflectief en dus minder zichtbaar te maken.
Eerste pogingen werden gedaan met een speciale coating, maar uiteindelijk is gekozen voor een soort zonnescherm dat reflecties tegenhoudt, maar de radioverbinding niet verstoort. Mocht dat zonnescherm uiteindelijk de oplossing zijn, dan duurt het dus ongeveer vijf jaar voordat de Starlink-satellieten 'ververst' zijn met deze nieuwe uitvoering. Overigens werkt het scherm niet in de periode dat de satellieten zichzelf na een lancering naar de juiste baan manoeuvreren en met nog meer dan 10.000 satellieten te gaan wordt dit probleem dus op de korte termijn niet opgelost.
De VisorSat-schermen moeten reflecties tegengaan.
Tot slot zijn er naast de vervuiling met licht ook de normale vervuiling en de ecologische footprint van het geheel. Doordat de satellieten een levensduur hebben van zo'n vijf jaar, dragen ze, nadat het netwerk compleet is, niet bij aan de hoeveelheid ruimtepuin. Het maakt ze in feite tot wegwerpsatellieten, waarvan niets gerecyled kan worden en die met vervuilende raketten in een baan om de aarde worden gebracht, een proces waaraan vanwege de korte levensduur op papier geen einde komt. Tegenover de voordelen van een vrij toegankelijk internet overal op aarde staat dus een ecologische rekening.
De hardware: opbouwen en instellen
Starlink wordt geleverd in een forse kartonnen doos, het soort waarin televisies worden verpakt. Binnenin vinden we eerst een groot kartonnen vel waarop in drie stappen de instructies staan voor het installeren van Starlink: neerzetten, inpluggen en verbinding maken met het wifinetwerk. Een IKEA-handleiding lijkt er ingewikkeld bij.
Onder de handleiding is de hardware ingepakt en ook dat is allemaal eenvoudig gehouden. Het belangrijkste onderdeel is natuurlijk de schotel, die intern bij SpaceX bekendstaat onder de koosnaam Dishy McFlatface. Dishy meet ongeveer zestig bij zestig centimeter en zit vast aan een kunststof paaltje dat je in de meegeleverde, driepotige voet steekt en vastklikt. Elke poot is voorzien van een opening, zodat je de schotel kunt vastschroeven aan een platte ondergrond. SpaceX verkoopt ook andere standaarden, bedoeld om op daken te monteren, maar die moet je los aanschaffen. Ook zijn er al bedrijven die masten verkopen waar je de schotel bovenop kunt monteren, voor maximale hoogte. Bij ons kwam Dishy op een simpel plat dak te staan en wij kozen voor een provisorische optie: een zak hydrokorrels van 10kg over elke poot heen gelegd. Voor een tijdelijke set-up als die van ons werkte dat prima, maar we raden iedereen aan om schroeven te gebruiken voor permanente installatie.
Dishy is een phased array antenna, die opgebouwd is uit een heleboel kleine antennes. Bij installatie wordt de ingebouwde motor gebruikt om het geheel zo gunstig mogelijk te positioneren en vervolgens kan de richting waarin de antenne zendt en ontvangt, digitaal aangepast worden door de timing van de verschillende kleine antennes te variëren. Zo kan Dishy overschakelen van satelliet naar satelliet terwijl die overvliegen, zonder dat de schotel fysiek hoeft te bewegen.
Starlink gebruikt een enkele utp-kabel voor zowel communicatie als stroomtoevoer, die aangesloten wordt op de meegeleverde voedingsadapter. Deze adapter levert maximaal 180W en is voorzien van twee PoE-poorten: een voor de kabel die vanaf Dishy komt en een uitgang naar de router. Over de Dishy-kabel loopt twee keer 56V*1,6A en naar de router gaat 56V*0,3A. Aan de kant van de schotel is de kabel ingebouwd en deze is dus niet te vervangen. De reden hiervoor is waarschijnlijk tweeledig. Het vermogen dat Dishy uit het stopcontact trekt, ligt buiten wat de PoE-specificatie officieel kan leveren, dus het is van belang dat er een hoogwaardige, dikke kabel wordt gebruikt wordt. Daarnaast moet de apparatuur ook bij regen en sneeuw kunnen werken, en een permanente kabel is makkelijker waterdicht te maken.
De meegeleverde kabel is opvallend lang, zo'n 30 meter. Dat is echter geen overkill als je vanaf het dak van een groot huis, eventueel met een mast, naar de meterkast moet komen. De ervaringen met het verlengen van deze kabel zijn wisselend. Online zijn verhalen te vinden van gebruikers die het succesvol hebben gedaan, maar ook van mensen die geen stabiele spanning meer hadden, waardoor de schotel af en toe herstartte. Voor wie echt grote afstanden moet overbruggen is de tip dan ook om ervoor te zorgen dat je op 30m vanaf de schotel in ieder geval stroom hebt om vervolgens de kabel te verlengen vanaf de adapter naar de router, die normale PoE-vermogens gebruikt. Beter nog is het om je router bij de adapter weg te werken, zodat je een simpele cat5/6-kabel zonder PoE naar het huis kan trekken. Voor het wegwerken van de kabel is het overigens erg onhandig dat er een dikke ferrietring met een doorsnee van 1,9cm bij het uiteinde zit, die de diameter van eventuele gaten zal bepalen.
De meegeleverde router van Starlink is wat simpel uitgevoerd. Hoewel het apparaat op OpenWRT is gebaseerd, kun je als gebruiker niet bij een beheerinterface komen. De instelmogelijkheden beperken zich tot het kiezen van een ssid en het bekijken van verbonden clients. Ook zit er slechts een enkele utp-poort op voor het bedraad aansluiten van apparaten, maar daar kun je natuurlijk altijd een switch tussen hangen. Wij kozen er al snel voor om de kabel vanaf de adapter rechtstreeks op een bestaande router aan te sluiten.
Het is belangrijk dat de schotel op een plek staat met zo min mogelijk objecten in de buurt die het signaal kunnen verstoren. Nadat Dishy aangesloten is, zal hij de omgeving in kaart brengen en met de app kun je vervolgens kijken hoeveel storende obstructies er zijn. In ons geval bleek een hoog appartementencomplex het vrije zicht voor een zeer klein deel te blokkeren, maar het overgrote deel van de lucht was vrij.
De kwaliteit van de verbinding valt of staat hierbij. Ben je bijvoorbeeld omringd door bomen, dan is de kans groot dat je geen goede verbinding kunt opzetten. Zelfs een enkele boom kan problemen opleveren als die de zichtslijn tussen satelliet en schotel doorbreekt. Het devies is dan ook om zover mogelijk de hoogte in te gaan.
De Starlink-app
Snelheid, latency en stroomverbruik getest
Voordat we overgaan op de meetresultaten moeten we een paar kanttekeningen plaatsen. Om te beginnen gaat het hier om resultaten vanaf één locatie. Waar je er bij een kabel- of glasinternetverbinding enigszins van kunt uitgaan dat de resultaten op verschillende locaties vergelijkbaar zijn, geldt dat voor Starlink niet. Naast de geografische locatie van de schotel speelt de omgeving een grote rol. Bij onze testopstelling zijn gelukkig weinig obstructies aanwezig, waarmee de testomstandigheden relatief gunstig zijn. Ergens anders in Nederland zou het echter nog beter of juist slechter kunnen zijn, waarbij dat laatste waarschijnlijker is. Tot slot is Starlink nog in bèta; zoals eerder beschreven zullen er nog duizenden extra satellieten bijkomen en SpaceX sleutelt nog veel aan andere aspecten van het netwerk.
Het netwerk waarbinnen we de metingen uitvoeren, wordt beheerd door een Ubiquiti Edgerouter X met daarop OpenWRT geïnstalleerd. De systemen met de meetsoftware zijn via gigabitethernet aangesloten op de router. Zo konden we eenvoudig van verbinding wisselen door ofwel de Ziggo-modem ofwel de Starlink-schotel op de router aan te sluiten. Het grondstation waarmee we in verbinding staan, bevindt zich, afgaande op referenties naar Frankfurt in de hostname, hoogstwaarschijnlijk in Usingen, Duitsland.
Bandbreedte
Om de kwaliteit van de verbinding te testen, hebben we twee tools ingezet. De eerste is Internet Pi, een verzameling van verschillende softwarepakketten die je op een Raspberry Pi kunt draaien, samengesteld door Jeff Geerling en te vinden op GitHub. Via de deploymenttool Ansible wordt een aantal scripts geïnstalleerd die zowel Speedtest-data als statistieken van Starlink zelf verzamelen en dit vervolgens in een Prometheus-database stoppen, waarna de data in Grafana-dashboards wordt weergegeven. Op die manier kan de verbinding eenvoudig over tijd gemonitord worden.
Starlink belooft tijdens de bèta doorvoersnelheden van 50 tot 150Mbit. In de praktijk halen we dat ruimschoots. De laagste downstreamsnelheid die we tegenkwamen gedurende een periode van twee weken, was 18,8Mbit, maar dat was een duidelijke uitzondering. Gemiddeld lag de downloadsnelheid op 150Mbit en de upload op 20Mbit. Opvallend is wel de grote variatie in de snelheden. De gebruikte monitoringtools voerden elke vijftien minuten een snelheidstest uit en tussen twee opeenvolgende tests zat geregeld meer dan 100Mbit verschil in de downstreamsnelheid. Upstream waren de verschillen kleiner.
In onderstaande grafiek is duidelijk het punt te zien waarop we overschakelden van Starlink naar de Ziggo-verbinding. Waar de eerste grote pieken en dalen in de bandbreedte toont, is de kabelverbinding helemaal strak. De maximale snelheden die we gedurende twee weken mochten noteren, waren 313Mbit downstream en 43,5Mbit voor de uplink.
Download- en uploadsneheden op Starlink (tot en met 19:00u) versus Ziggo (vanaf 19:00u)
We hebben ook gekeken of we bepaalde trends konden ontdekken, zoals invloed van het weer of het moment van de dag. Vanwege die eerdergenoemde fluctuaties bleek dat erg lastig en hierover valt dan ook uiteindelijk niets concreets te zeggen. In theorie kunnen zware regenbuien en bliksem een satellietsignaal verstoren, maar tijdens de testperiode zijn die niet voorgekomen, dus ook daarover kunnen we uit eigen ervaring niets zeggen. Ook durven we over verschil in snelheid overdag en 's nachts vanwege de grote fluctuaties geen harde uitspraken te doen. Voor periodes dat het sneeuwt, is Dishy uitgerust met Snow Melt Mode, waarbij de hitte van de schotel de neergevallen sneeuw smelt.
Latency
Zoals eerder uitgelegd staan satellietverbindingen bekend om hoge latency's. Zelfs met de lage baan van de Starlink-satallieten is het onvermijdelijk dat de latency's hoger zijn dan bij bijvoorbeeld een glas- of kabelverbinding. SpaceX belooft op dit moment latency's van '20ms to 40ms in most locations'.
Omdat de latencystatistieken vanuit Internet Pi nogal basaal zijn, draaien we daarnaast een test van Smokeping, waarmee we verschillende domeinen over de hele wereld met een vaste interval pingen. Hierbij worden latency's en de hoeveelheid packetloss bijgehouden en geplot in grafieken. Smokeping stuurt per meting verschillende pakketjes, sorteert de roundtrip-tijden en pakt vervolgens de mediaan. De andere resultaten worden donker in de grafieken weergegeven: de 'smoke'. Hoe meer smoke, hoe meer fluctuatie.
Smokeping-stats van Starlink richting de servers van Tweakers
Ook hier zien we net als bij de bandbreedtetest grote verschillen tussen de individuele datapunten. Afhankelijk van welk tijdvak we meten, komt de gemiddelde latency uit rondom de 50ms, soms wat eronder, soms wat erboven. De packetloss zit ergens tussen vijf en tien procent, alweer afhankelijk van wanneer we meten. De stabiliteit van het netwerk is duidelijk iets wat na de bètaperiode verder moet worden verbeterd. Vergelijken we dit opnieuw met de Ziggo-verbinding, waar we een gemiddelde ping noteren van rond de 15ms, dan legt Starlink het duidelijk af.
In de praktijk is een ping van 50ms, ook met uitschieters boven 100ms, geen probleem voor de meeste dingen die je met je internetverbinding doet. Zelfs online gamen is te doen, al hangt dat sterk af van het type game. Een simpel potje Among Us met vrienden gaat prima en iets als een strategiespel ook, maar bij een competitief potje Counter-Strike ben je duidelijk in het nadeel ten opzichte van spelers met een ping van tussen 10 en 20ms. Toch zijn er ook genoeg landen waar dit soort pings normaal zijn en mensen online gamen; het heeft erg te maken met je referentiekader.
Omdat alleen het stuk naar het grondstation via de satelliet gaat en het gros van de communicatie zoals eerder genoemd via land, zien we relatief gezien geen verschillen in de latency's naar servers wereldwijd ten opzichte van de Ziggo-verbinding. Als de latency naar een server hoog is over de kabel, dan is dat ook zo over Starlink en vice versa.
Drop-outs
Een 'goede' en een 'slechte' dag wat outage betreft
Wat tijdens onze testperiode veel storender was dan de hogere pingtijden, waren de momenten dat de verbinding even compleet wegviel. Hier viel geen peil op te trekken: van enkele dagen zonder enige problemen, tot verscheidene drop-outs per dag. Lang waren die nooit, van enkele seconden tot een minuut of twee. In de Starlink-app worden die netjes bijgehouden en waar mogelijk voorzien van een verklaring. Dat kan zijn 'Obstructed', 'No satellite signal', 'Unknown' of 'Other', waardoor je er uiteindelijk ook niet heel veel wijzer van wordt.
Afgaande op ervaringen van Starlink-gebruikers in de Verenigde Staten, waar de bèta al langer loopt, is de frequentie van dit soort uitval in de afgelopen maanden al flink teruggelopen. Tijdens een bèta kunnen we hier prima mee leven, maar richting het uiteindelijke product moet Starlink dit wat ons betreft verder terugdringen.
Stroomverbruik
Om te kijken hoeveel stroom Dishy nodig heeft om zijn ding te doen, hebben we het voedingsblok op een Z-Wave-powerplug van Fibaro aangesloten en die in een al bestaand Z-Wave-netwerk gehangen. Net als de bandbreedte kan ook het stroomverbruik behoorlijk fluctueren. Bij de eerste keer starten van Dishy zien we een opgenomen vermogen van rond de 130W. Dat is dus enkel voor de schotel zelf; de modem hebben we niet in gebruik en zal daar nog enkele watts aan toevoegen. Dat hoge verbruik komt waarschijnlijk doordat de schotel zichzelf moet oriënteren en daarbij het maximale zendvermogen gebruikt en ook nog eens de motoren activeert om de juiste kant op te wijzen.
Vrij snel zakt het opgenomen vermogen in naar om en nabij de 50W; het gebruik per dag kwam uit op ongeveer 1,17kWh. Dat is fors en kost je op jaarbasis iets meer dan 100 euro. Pak je gewoon een standaard Ziggo-modem met router, dan zit je rond de 0,25kWh per dag en een kleine 20 euro per jaar. Dat komt dus nog eens boven op de 99 euro die je per maand betaalt en de aanschaf van 500 euro plus 60 euro verzending. Goedkoop is Starlink dus allerminst.
Opgenomen vermogen Starlink over verscheidene uren. De pieken komen na een reboot van de schotel.
In de dagelijkse praktijk
De eerste week dat we Starlink hadden draaien, was dat op een apart netwerk via de meegeleverde router. Zo konden we om te beginnen enkele draadloze apparaten aansluiten, zoals een laptop en telefoon, om even te wennen. Met werken vanuit huis is een stabiele verbinding belangrijker dan ooit, dus we waren enigszins voorzichtig. Vanaf de tweede week hebben we de Starlink-powerbrick en ethernetkabel laten uitkomen in de meterkast, zodat we het hele thuisnetwerk eenvoudig konden wisselen tussen Ziggo en Starlink.
In de praktijk bleek dat echter niet nodig. Het beste compliment dat we Starlink kunnen maken, is dat we nauwelijks doorhadden dat de vaste kabelverbinding afgekoppeld was. Thuiswerken, met verschillende browsers en tabs open, programma's als Slack actief en met diverse videogesprekken gedurende de dag, voelde aan als vanouds. De kwaliteit van de beelden tijdens videobellen was niet anders en de hogere latency's waren in de praktijk niet te merken.
We hadden nauwelijks door dat de vaste kabelverbinding afgekoppeld wasGing het dan allemaal zonder horten en stoten? Nee, zoals eerder beschreven viel de verbinding af en toe kortstondig weg. Van die kleine momentjes van een of meer seconden merk je in de praktijk niet veel, maar veel meer dan dat en het kan knap irritant worden. Een extra keer F5'en op een webpagina is niet zo'n probleem, maar als je net in een videogesprek zit, bevriest de boel en moet je wachten totdat je verbinding is hersteld. Dit overkwam ons twee keer. Daar staan dan weer een stuk meer videocalls tegenover die zonder problemen verliepen en Starlink is ook gebruikt voor een opname van de Tweakers Podcast.
Bij gezinnen kan de belasting van het netwerk wat groter zijn, dus we hebben ook een scenario met verschillende gelijktijdige bezigheden gesimuleerd. Hierbij speelden we een film af via de ingebouwde Amazon Prime-client op de televisie, bekeken we een YouTube-video op een smartphone, en op een laptop draaide een andere YouTube-video, maar dan in 8k met 60fps. Dat alles ging zonder een centje pijn of bufferen. Dat is ook niet zo gek; aanbieders hebben hun videocompressie tegenwoordig goed voor elkaar en de bitrates liggen relatief laag. Deze test was natuurlijk een momentopname; het zou goed kunnen dat er bij een dip naar de laagste snelheid die we gemeten hebben, net onder de 20Mbit, wel wat buffering aan te pas komt. De gemiddelde downstreamsnelheden liggen echter ruimschoots hoog genoeg voor dit scoort scenario's.
Beperkingen: locatierestricties en Cgnat
Hoewel Starlink in de praktijk behoorlijk goed zijn werk deed, zitten er fikse beperkingen aan het systeem, zeker tijdens de bèta. Zo is het bijvoorbeeld niet mogelijk om Dishy ver weg van je huis te gebruiken. SpaceX koppelt de schotels bij ingebruikname aan een cell die gekozen wordt op basis van het huisadres waarmee je bij het bedrijf bekend bent. Hoe groot zo'n cell precies is, laat SpaceX niet weten, maar de consensus online is dat deze een doorsnede van ongeveer 25 kilometer heeft. Daarbinnen kan het dus goed dat je nog ontvangst hebt, maar hoe verder je van je huisadres komt, des te groter de kans dat je verbindingsproblemen krijgt. Wie had gehoopt Starlink te kunnen gebruiken op vakantie met de boot, caravan of tent, moeten we op dit moment dus teleurstellen. Als we SpaceX mogen geloven, is dit overigens een tijdelijk probleem. Zodra er genoeg satellieten online zijn, moet het mogelijk worden om met Dishy rond te reizen en Elon Musk liet ook al weten een mobiele versie van Dishy een interessant idee te vinden.
Een ander nadeel heeft ermee te maken dat Starlink gebruikmaakt van Carrier Grade Network Address Translation, oftewel Cgnat. Vrijwel elke provider van bekabeld internet in de Benelux voorziet gebruikers van een uniek ipv4-adres, waarna de router er in je huis via NAT voor zorgt dat het verkeer naar alle lokale ipv4-adressen op het netwerk gerouteerd wordt. Bij Cgnat vindt dat op een hoger niveau plaats, waardoor je als gebruiker jouw ipv4-adres met andere Starlink-gebruikers deelt. Dat maakt het veel lastiger om het netwerk van buitenaf te benaderen. Even een poort openzetten op je router om een van je systemen van buitenaf te kunnen benaderen, is er dus niet bij. Cgnat is niet nieuw en bijvoorbeeld heel gangbaar bij mobiele netwerken, maar daar is het opzetten van binnenkomende verbindingen een minder gebruikelijke usecase.
Nu zijn daar omwegen voor te bedenken, die allemaal gebaseerd zijn op het idee van tunneling. Daarbij maak je een netwerktunnel tussen een systeem binnen je thuisnetwerk en een systeem erbuiten, en laat je de inkomende verbinding vervolgens via het buitensysteem binnenkomen om zo via de tunnel je thuisnetwerk te bereiken. Voor iemand met verstand van netwerken is dat geen onoverkomelijk probleem, maar voor een gemiddeld persoon is dat te hoog gegrepen. In elk geval is het extra gedoe.
Ipv6
De oplossing voor dit alles is natuurlijk ipv6. Daarvan zijn meer dan genoeg adressen beschikbaar en Starlink is sinds eind vorig jaar bezig met voorbereidingen voor de uitrol. Enigszins verbaasd kregen we naast een ipv4-adres ook netjes een /56-ipv6-range toebedeeld en aanvankelijk dachten we zonder zorgen ook inkomende verbindingen op te kunnen zetten. Helaas lukte dat niet.
Na enig uitzoekwerk, met hulp van Tweakers-bofh Kees Hoekzema, blijkt dat Starlink het ipv6-verkeer via een datacenter van Google laat lopen. De eerder dit jaar aangekondigde samenwerking waarbij Google de internetconnectie voor Starlink verzorgt via Googles eigen infrastructuur, lijkt dus al deels uitgerold te zijn. Op termijn wil Starlink ook zijn grondstations op het terrein van de Google-datacenters plaatsen, wat tot gevolg moet hebben dat de latency naar Google-diensten voor een Starlink-gebruiker relatief laag is, doordat het grondstation zich fysiek dicht bij de servers van Google bevindt.
Binnen dat datacentrum wordt het verkeer op dit moment helaas gefilterd, waardoor we ook over ipv6 geen inkomende verbindingen konden opzetten. Een pingrequest vanaf de servers van Tweakers naar de client thuis kwam niet aan en had een dusdanig lage ping dat hij vermoedelijk binnen het datacentrum geblokkeerd werd. De pingrequest de andere kant op kwam wel netjes aan en nam daar ook de verwachte tijd voor.
Ipv6-ping tussen Tweakers en onze Starlink-client
Toen we bij Starlink navroegen of dit zo bedoeld was, kregen we te horen dat ipv6 officieel nog helemaal niet ondersteund wordt en dat het feit dat we überhaupt een ipv6-adres toegewezen kregen, waarschijnlijk het gevolg is van tests. Aangezien er genoeg Starlink-gebruikers zijn die op fora als Reddit laten weten dat ze zonder problemen ipv6 gebruiken, lijkt dat antwoord niet helemaal te stroken met de werkelijkheid. We vermoeden dan ook dat Starlink per locatie nog bezig is met optimalisaties aan het netwerk en evaluaties van de configuratie, waardoor het goed kan dat ipv6 bijvoorbeeld wel compleet werkt in de VS, maar niet in Nederland. Op de vraag of het na de officiële uitrol van ipv6 wel mogelijk wordt om van buiten het Starlink-netwerk verbinding te maken met een client in het netwerk, liet Starlink weten dat er geen verdere details gegeven kunnen worden over features die nog niet officieel zijn.
Alternatieven
Voor mensen met een slechte bekabelde verbinding is een fulltime 4G- of 5G-verbinding eigenlijk het enige alternatief voor Starlink. Een traditionele satellietverbinding valt wat ons betreft bij voorbaat af, vanwege de hoge latency's, de hoge prijs en de relatief lage snelheid. Vooral upstream blijft dit type verbinding vaak achter, met snelheden rond 5Mbit/s, en daarnaast heb je geregeld te maken met datalimieten.
We richten ons voor de alternatieven dus op 4G/5G. Daarmee hebben we geen uitvoerige tests gedaan, want de snelheid van mobiele netwerken is erg locatie- en tijdgevoelig en dat maakt vergelijken lastig. We hebben wel wat korte metingen gedaan en kunnen op een rijtje zetten wat je als consument op dit moment kunt krijgen.
Om te beginnen met enkele metingen met 4G, dat we verkozen boven 5G, omdat de 4G-snelheden op de testlocatie hoger lagen dan die van 5G. Op het T-Mobile-netwerk zagen we downloadsnelheden van 223Mbit en uploadsnelheden van 35Mbit bij een gemiddelde latency van 39ms met verwaarloosbare packetloss. Dat was via een telefoon en USB-tethering op een smartphoneabonnement met datalimiet, dus voor thuisgebruik is dit niet de bedoelding en ook niet handig. Het laat wel zien dat een verbinding via een mobiel netwerk wat bandbreedte en latency betreft een alternatief kan zijn voor een bekabelde of satellietverbinding, zolang de verbinding met de mast voldoende sterk is. Dat laatste moet niet onderschat worden, zeker voor mensen in een buitengebied, want zonder een sterk signaal zullen de resultaten niet best zijn.
Starlink werkt vooralsnog niet met datalimietenIn Nederland zijn er twee grote aanbieders van mobiele verbindingen voor thuisgebruik: T-Mobile en KPN. Bij T-Mobile gaat het om een apart abonnement: '4G voor Thuis' waarvan de 'Extra Snel-variant' 45 euro per maand kost voor een 100/10-verbinding. Er is een startdatabundel van 500GB per maand, maar die kan volgens T-Mobile daarna gratis in stappen van 5GB telkens verder aangevuld worden. Een harde datalimiet is er dus niet, al wordt in de voorwaarden wel gesproken van 'redelijk gebruik'. 'Het downloaden en/of uploaden van veel zeer grote bestanden, zoals intensief gebruik van nieuwsgroepen en torrentwebsites' wordt genoemd als iets wat daarbuiten zou kunnen vallen. Ten opzichte van Starlink kost het dus de helft, ligt de snelheid wat lager en is er een vorm van een datalimiet, al lijkt die zacht. Starlink werkt vooralsnog niet met datalimieten.
KPN bundelt zijn abonnement voor mobiel thuisinternet met een standaard dsl-abonnement als aanvulling. De twee verbindingen worden dan gecombineerd. Dit 'Sneller Internet Buitengebied'-abonnement is alleen beschikbaar voor mensen in gebieden waar de dsl-snelheden lager dan 30Mbit liggen. KPN belooft 'tot wel 50Mbit/s sneller dan je huidige snelheid', waarmee de maximale downloadsnelheid op 80Mbit lijkt te liggen. Een datalimiet is er niet, maar KPN geeft 4G-verkeer van smartphones wel voorrang op het netwerk, waardoor de snelheid op drukke momenten kan inzakken.
Naast T-Mobile en KPN is er ook nog Even Wi-Fi, dat diensten levert op de netwerken van T-Mobile, KPN en ook Vodafone. Over de netwerken van T-Mobile en Vodafone levert het per maand voor 82 euro een 150/75Mbit-verbinding, waarbij Vodafone een datacap van 400GB hanteert. Via het netwerk van KPN betaal je 112 euro per maand.
Met zo'n 4G-verbinding ben je dus goedkoper uit dan bij Starlink en krijg je, mits je in de buurt van een mast woont, gemiddeld gezien een vergelijkbare snelheid. Woon je verder bij een mast vandaan, dan is een Dishy wellicht de betere optie.
Tot slot
Zoals gezegd is Starlink nog in bèta, dus we noemen dit dan ook een preview, geen review. Toch zijn we al positief verrast over hoe goed Starlink nu al functioneert. SpaceX heeft hardware ontwikkeld die vrijwel elke consument gemakkelijk zelf thuis kan installeren en die out-of-the-box direct goed werkt. De download- en uploadsnelheden zijn zeer respectabel, maar wel wat inconsistent, en de latency is voor het gros van de dingen die mensen online doen, helemaal prima. Met de uitbreiding van het satellietnetwerk in het vooruitzicht kan dat alleen maar beter worden. Wel hopen we dat Starlink op termijn de drop-outs weet weg te poetsen en degelijke ipv6-ondersteuning gaat leveren.
We kunnen ons dan ook goed voorstellen dat er veel plekken op de wereld zijn waar mensen staan te trappelen om met Starlink aan de gang te gaan. Een goede internetverbinding betekent immers niet alleen de mogelijkheid om naar streaming video te kijken, om kattenplaatjes te lachen en te checken waar je vrienden mee bezig zijn. Het is ook toegang tot wetenschap, onderwijs en medische informatie. Dingen die wij voor lief nemen, maar die lang niet voor iedereen op de wereld zo eenvoudig toegankelijk zijn.
Geheel zonder keerzijde is Starlink niet; we hopen dat SpaceX op termijn het stroomverbruik van de schotel weet te optimaliseren of wellicht een kleinere versie zal aanbieden, want zuinig is het systeem zeker niet. Daarnaast zullen SpaceX en verschillende concurrenten, waaronder OneWeb en Project Kuiper van Jeff Bezos, met verschillende ruimtevaartinstanties en overheden moeten gaan bekijken hoe we de ruimte rondom onze planeet op een veilige en verstandige manier blijven benutten.
Voor het overgrote deel van internetters in de Benelux is Starlink niet interessant. Kabel of glas is sneller en goedkoper, en dsl is wellicht niet sneller, maar vaak wel goedkoper. Voor mensen in buitengebieden, die ook met 4G of 5G vanwege grote afstand tot een mast niet uit de voeten kunnen, is Starlink zelfs nu als bèta zeer interessant. En als SpaceX in de toekomst de georestrictie loslaat en het mogelijk wordt om (een kleinere) Dishy mee op reis te nemen, dan kan dat ook nog een goede reden worden om Starlink te overwegen.
Ik kom net terug van een weekend op de camping in de Belgische Ardennen. De camping staat best wel 'off-grid' (zelfs geen waterleiding en/of riool) en heeft tot nu toe internet via twee satellietschotels gehad. De perfecte use case dus!
En laat een mede vaste kampeerder nu net (op het adres van de camping) een Starlink schotel besteld hebben.
Dit weekend hebben we de boel geïnstalleerd en wij zijn echt super enthousiast. Wat een genot.
Een paar korte bevindingen:
Pizzadoos op het dak van de receptie geplaatst en binnen minuten hadden we verbinding. Het ding is zelfrichtend en zeker in vergelijking met de satellietschotels echt een grote verbetering (vangt ook een stuk minder wind). We zitten nog een beetje met de bomen om het gebouw heen (het is de Ardennen), dus plaatsing is wellicht nog niet optimaal, maar tot nu toe echt goede verbinding.
Ik herken de ervaring dat de doorvoersnelheid soms varieert. Daarentegen kwamen we vaak (ver) boven de 150 Mbit down en 40 Mbit up uit. Latency niet echt getest.
De Formule 1 (via de Ziggo-app) werd ongebufferd perfect ontvangen. De enige vertraging die optrad, was de start zelf (het was het weekend van Spa-Francorchamps 2021).
De camping draait op een Ubiquiti netwerk. Via unifi.ui.com is ook over Starlink het netwerk prima te beheren van buitenaf (ik zit nu weer in NL en kan overal bij).
4G en het gsm netwerk hebben ter plekke een heel slecht bereik. De campingeigenaar liet vanochtend weten dat op z'n gsm zelfs het 'bellen over Wifi' lijkt te werken!
Waarom besteld een kampeerder een Starlink met als adres een locatie waar ie 1 weekend of misschien enkele weekends per jaar gaat zitten? Dat is toch een enorm hoge kost?
@JBVisual, @Brandts en @Xfade hebben alle 3 gelijk. Zowel ik als de andere vaste kampeerder komen (veel) vaker dan slechts 1 weekend/jaar, zijn een beetje tweaker (dus gewoon omdat het kan) en kunnen wat de eigenaar van de camping betreft het dak op (.... in de goede zin van het woord).
Wij hebben het op ons genomen om de gehele camping van internet te voorzien, incl. een betaald gasten netwerk. Als hobby-ist/tweaker is dit wel heel erg gaaf om uit te zoeken en realiseren. Zelfs als de eigenaar niet zou meebetalen, zijn er voldoende vaste kampeerders die graag meebetalen aan een beetje stabiele internet verbinding (thuiswerken vanuit de caravan ).
En laat een mede vaste kampeerder nu net (op het adres van de camping) een Starlink schotel besteld hebben.
een vaste kampeerder heeft deze besteld, hij praat niet eens over zichzelf...
Dat hij als tweakers hier interesse in heeft en dus even gaat kijken/helpen valt in beetje in onze technische natuurlijk
EDIT:
Er zijn genoeg mensen die graag altijd het beste van het beste willen hebben...
[Reactie gewijzigd door JBVisual op 22 juli 2024 15:35]
Mijn ervaring is dat er op sommige campings kampeerders zitten die soms weken/maanden per jaar op die camping te vinden zijn. Waar baseer jij op dat hij er maar 1 weekend per jaar zit?
Mensen boven een supermarkt laten een potje Hak groenten flits bezorgen.. I rest my case. In eerder commentaar heb ik mijn mening over Starlink geventileerd. Laat ik het zo zeggen: Ik ga binnenkort naar de sterrenwacht met mijn neefje en nichtje nu de hemel nog enigszins 'schoon' is.
De snelheid wordt als het goed is vanzelf verhoogd naarmate het aantal sattelieten in de lucht toeneemt. Elon Musk gaf aan minimaal 1Gbit als doel te hebben.
Voor mensen in buitengebieden, die ook met 4G of 5G vanwege grote afstand tot een mast niet uit de voeten kunnen, is Starlink zelfs nu als bèta zeer interessant.
Als iemand in een buitengebied, die al jaren een 4G modem gebruikt: bedenk wel dat je met een degelijk 4G modem / router veel beter bereik hebt dan wat je met een mobieltje haalt. En als dat niet genoeg is, haal je voor ~ honderd euro een 4G buitenantenne waarmee dat nog veel beter wordt.
In Zweden betaal ik ~ 45 euro per maand voor onbeperkt mobiel internet (via Tre), en de gemiddelde latency (volgens speedtest) hangt rond de 25 ~ 30ms. Daar staat tegenover dat de maximale snelheid wel lager licht, rond de 65 Mbit down / 15 Mbit up, maar die snelheden zijn wel min of meer constant.
Straalverbinding is ook een optie en vaak een goed alternatief voor de 4g verbinding.
Dit mag eigenlijk niet als alternatieve ontbreken in dit artikel.
De vergelijking vs. Ziggo is leuk natuurlijk - maar het idee is juist dat men het vergelijkt met internet opties in het buitengebied (dus vDSL of bestaand satelliet internet). Is daar naar gekeken?
Het vermoeden van verbruik lijkt overigens te zijn onderschat of sterk verbeterd. Vooral vanuit mijn interesse voor “off-grid” internet o.a. deze youtube aflevering gekeken; https://youtu.be/WChAKHfSqy0 daar gaat het bijna naar 2,5kWh per dag.
Al met al mooi artikel, maar vooral de ethische discussie of het wel/niet de moeite is om voor internet deze satellieten in de lucht te brengen/houden is beetje onderbelicht. Zou bijvoorbeeld leuk zijn om daar te duiden hoeveel mensen dit potentieel zou kunnen bereiken en wat die er dan mee zouden kunnen doen (behalve competitief Counterstrike dus…) ik stip dit aan omdat vooral de vergelijking Ziggo me een beetje het gevoel geeft dat dit artikel erg vanuit een “NL internet infrastructuur bubbel” (is that even a thing?) geschreven is.
[Reactie gewijzigd door Flappiewappie op 22 juli 2024 15:35]
De vergelijking vs. Ziggo is leuk natuurlijk - maar het idee is juist dat men het vergelijkt met internet opties in het buitengebied (dus vDSL of bestaand satelliet internet). Is daar naar gekeken?
Omdat Starlink nog in bèta is hebben we ervoor gekozen om geen uitgebreide vergelijkende tests met andere verbindingstypen te maken, zoals bijvoorbeeld traditioneel satellietinternet. Daarnaast is de schotel op dit moment gekoppeld aan een adres in de randstad, dus testen in een buitengebied is ook geen optie.
Het vermoeden van verbruik lijkt overigens te zijn onderschat of sterk verbeterd. Vooral vanuit mijn interesse voor “off-grid” internet o.a. deze youtube aflevering gekeken; https://youtu.be/WChAKHfSqy0 daar gaat het bijna naar 2,5kWh per dag.
Da's geen vermoeden hoor, gewoon gemeten Interessant dat het zo blijkt te kunnen verschillen. Wellicht is SpaceX dingen aan het optimaliseren met firmwareupdates.
En deze preview is inderdaad vanuit een NL-perspectief geschreven, da's immers de doelgroep
Interessant, weet je dat uit eigen ervaring? Alle praktijkinformatie van bestaande gebruikers die ik hierover kon vinden, sprak over ongeveer 25km doorsnee. Daarom zijn we niet in de auto gestapt.
Ik ken die kaart, maar op basis daarvan zouden cells in Noord-Amerika heel veel groter zijn dan wat nu in de praktijk gemeten is. Dus ik weet niet hoe juist die is.
Via https://starlink.sx krijg je meer informatie te zien over de exacte coverage, over de juistheid van de informatie kan ik echter geen garanties geven.
Nee letterlijk heen gereden en aangezet niets gewisseld van locatie
Ik denk dan ook dat de link die hier al een paar keer gedeelt is kwa cellen best accuraat is die 25km rondom geloof ik niet aangezien ik al verder ben gegaan.
(de unit gaat met mij mee als backup internet voor livestreams waarbij ''klant'' internet primair is en de bonded stream over starlink verdeelt word mocht het wegvallen heb ik los van de hickups die potentieel nu nog zijn een extra verbinding)
los van de 4g router die als 3e verbinding bestaat en 9/10x voldoende is maar op grotere evenementen als het 4g netwerk down gaat alla unmute in Amsterdam heb ik nog steeds internet.
@WoutF Op website https://satellitemap.space/ kun je de posities van de starlink satellieten zien. In de review zie je een wisselend beeld qua snelheid en uitval.
Hebben jullie dit al eens naast deze kaart gelegd om te kijken of daar een verband te vinden is ?
Ik ken de kaart wel, maar dat heb ik niet gedaan. Mochten we dat in de toekomst nog willen, dan zou ik eerst willen kijken of we deze data in een soort feed kunnen bemachtigen, want dit op het oog doen lijkt me erg foutgevoelig.
Ik zie Starlink vooral bijvoorbeeld voor afgelegen plekken worden gebruikt als een soort hoofdverbinding. Dus vele kleine gemeenschappen ergens in onderontwikkelde landen. En dan lokaal wat WiFi-zenders om een netwerkje uit te rollen zodat er in de omgeving internettoegang is. Dan wordt dat Starlink-punt een soort mini-internetprovider en kunnen de kosten worden gedeeld met elkaar.
WiFi? Starlink + 5G en je kan honderden mensen van internet voorzien. Persoonlijk verwacht ik dat dit zeker in de opkomende wereld een game-changer gaat zijn. Je ziet nu in dit soort landen al dat internet met name mobiel is omdat vast internet veel te duur is om aan te leggen.
Hoe duur het is hangt ook af van hoeveel de mensen verdienen. Hier is dat voor John Doe zo'n 7 a 8 euro per dag. En dan is het aanleggen van een kabel opeens veel minder duur. Er wordt hier dan ook (eindelijk) ftth aangelegd. in een dorpje van 20k mensen verspreid over 95 km2. 35 mb voor 25 euro.
Een snelle rekensom leert dat ftth voor John Doe onbetaalbaar is, dus die gebruikt hotspots voor 0.15 per uur. Ik denk dat dat het dorpje misschien 200 aansluitingen gaat krijgen.
De drie providers (een van hen is een dochteronderneming van China Telecom) rollen over elkaar heen wie de eerste is in de buurt. Ze leggen uiteraard alle drie een eigen kabel uit. Dus hoe duur is het nu werkelijk. Ik denk dat het wel meevalt, zeker als je niet aan eiland-hopping hoeft te doen.
Infrastructuur aanleggen is in armere landen snel goedkoper. Arbeiders kosten niks, je hoeft geen dure winkelstraten af te sluiten en kabels gaan door de lucht of 10 centimeter de grond in.
Stel je zet daar Dishy neer met een 5g zendmast. Dat kost misschien 5-10k investering en 100-200 per maand. Spreid je dat over 1000 gebruikers (van de 20k) dan heb je €1 per maand al een snelle, winstgevende internetverbinding. Via die internetverbinding kunnen ze vervolgens ook weer beter betaald werken.
Je wilt niet weten hoevaak je hier doodgegooit wordt een aanbod tot "online opportunities".
Nee, het is geen call-center meneer, het is een Online Appointment Associate. Ja meneer, de scripts worden door ons geleverd.
80% van de mensen hier is (op zijn minst part-time) landbouwer. Het grootste deel zonder eigen stukje grond. Die hebben noch de kennis, noch de interesse om on-line zaken te gaan doen.
De afstanden hier tussen de huizen is wat groter dan je gewend bent. Qua oppervlakte is het dorpje zo groot als de stad Utrecht. Reken op een gemiddelde van 6 personen per huis (arbeiders vaak veel meer; 3 generatie's in één huis is heel normaal). Heb je een idee van de spreiding.
De provider heeft een vaste ploeg van 3 man die de adsl lijnen in het dorp 'in de lucht houdt'. De kabels gaan door de lucht, vaak op één hoop met de electriciteitskabels. Toch hebben we een uptime van nabij 70%. Iedere dag wel een verstoring. Wekelijks wel van enige uren. En twee maandelijks lig ik er wel voor een dag of wat uit. Tenzij het typhoon-seizoen is. Dan liggen de storingen flink hoger. Neen, meer dan een wifi verbinding (en dus beperkt in klantenkring) wil ik echt niet aanbieden. En daar vang je hoogstens 10-20 euro per maand mee.
Zo ging dat in Cuba een paar jaar geleden al. In de meeste dorpen was er alleen een internet verbinding in het kantoor van de telecom provider. Die hadden een antenne op het dak zodat je in een straal van 100m WiFi had. En om toegang te krijgen moest je een soort beltegoed kaartjes kopen.
Elke avond zat het pleintje bij het kantoor vol met mensen (vooral jongeren) op hun telefoon.
Nu wordt er ook deels de ADSL naar VDSL omgezet dat scheelt al veel voor mensen in buitengebieden.
Vroeger hadden wij ook sateliet tv als het dan ging onweren of zware regenval kreeg je al zon irritant rood blokje met no signal.
Zou men niet iets kunnen uitvinden dat zonnepanelen een soort licht reflectie maken en in die reflectie signalen kunnen sturen via een sateliet.
Geen rook signalen maar licht/reflectie
Erg interessante techniek maar op kleinere schaal lijkt het mij eerder dat straalverbindingen/mobiele netwerken een betere oplossing is.
Zou men niet iets kunnen uitvinden dat zonnepanelen een soort licht reflectie maken en in die reflectie signalen kunnen sturen via een sateliet.
Geen rook signalen maar licht/reflectie
ADSL is door KPN allang omgezet naar VDSL waar mogelijk.
KPN heeft nu ook geen apparatuur meer wat specifiek alleen ADSL aan kan, de apparatuur van KPN gebruit alleen nog apparatuur wat VDSL aankan, en kan op deze apparatuur ook ADSL profielen aanmaken.
En voor de buitengebieden blijft het issue de afstand of je nu ADSL of VDSL hebt.
Mogelijk dat er buiten gebieden worden meegenomen door KPN bij het aanleggen van GPON, maar ik verwacht daarmee niet alle buiten gebieden, kwestie van kosten baten.
Voor die buitengebieden heb je dan weer internet via 4g/5g als vdsl te langzaam is.
Als je 4g/5g bij vdsl optelt zullen er nog maar weinig locaties in Nederland zijn waar je echt slecht signaal hebt en starlink een alternatief is.
Hoi Bbob, vanuit mijn werkervaring voor Geuzenet onderschrijf ik je reactie volledig.
Ik denk dat in Nederland de zogeheten "end mile" al behoorlijk goed geregeld is, zeker met het gebruik van 4G/5G.
Mijn vader is vanuit een Rotary bezig met een schooltje in Nepal, waar de dichtstbijzijnde connectiviteit (4G- mast) 60km is, en er 2 uur gelopen moet worden voor bereik.
Voor zo'n community op een enorm remote locatie kan ik mij voorstellen dat Starlink een enorme uitkomst gaat zijn, al zullen ze wel afhankelijk zijn van donaties om dit te bekostigen natuurlijk.
Ik kan je uit ervaring vertellen dat op plaatsen waar voor de uitrol van VDSL al Reggefiber/KPN glasvezel lag, zoals hier in Veghel, VDSL nooit is uitgerold. Dan zit je wel degelijk vast aan ADSL op koper.
Al is het natuurlijk je eigen schuld als je dat nog altijd niet omgezet hebt naar glasvezel. Sterker nog; ik verwacht eigenlijk dat KPN hier het kopernetwerk gewoon volledig afschakelt binnen niet al te lange tijd.
Als je geen glas of ziggo wilt in Veghel, dan kan het zijn dat er alleen ADSL mogelijk is, maar dan niet van KPN.
Een postcode check bij KPN geeft al aan dat DSL niet mogelijk is, alleen glas.
Zou men niet iets kunnen uitvinden dat zonnepanelen een soort licht reflectie maken en in die reflectie signalen kunnen sturen via een sateliet.
Geen rook signalen maar licht/reflectie
Aesthetisch gezien (in totaal minder 'verschillende' troep op je dak), lijkt mij het combineren ook niet onaardig. Ook stroomconsumptie-technisch gezien is er vast een klein voordeeltje te behalen.
Maar de doelen van de twee apparaten zijn inherent verschillend, en bijna tegenovergesteld. Bij zonnepanelen wil je juist alle energie vasthouden en absorberen, en bij een schotel wil je juist signalen op een bepaalde manier reflecteren en weerkaatsen.
Combineren van specifiek deze twee technieken ligt dus niet direct voor de hand, lijkt mij.
Mwoah, je schotel hoeft maar een behoorlijk klein gebied van het spectrum te reflecteren (5-100 GHz) en je paneel gebruikt ook maar een klein deel (zichtbaar licht, 450-700 THz of slechts een deel ervan). Zolang je daar je materialen op uitkiest is zoiets dus wel te doen ondanks het verschillende doel van beide apparaten.
Nadeel van VDSL is dat het bereik fors verminderd dus je zal meerdere mini dslams moeten hebben, Duitsland doet dit veel vanaf daar gaat het de glasvezel op.
[Reactie gewijzigd door mr_evil08 op 22 juli 2024 15:35]
en in sommige buitengebieden is er buiten een brakke dsl-verbinding weinig te kiezen, maar
Fijn artikel. Enige is dat ik mij verbaas over deze uitspraak. Ik lees het ook vaak in reacties. Is het niet juist omgekeerd?
Vaak heb je niks te kiezen als je in een (grote) stad woont. Ik ken meerdere grote gebieden in de gemeente Amsterdam waar je alleen kunt kiezen uit Ziggo want DSL is wel beschikbaar maar is echt heel traag, te traag om breedband genoemd te mogen worden, te ver van het DSL-kastje.
Door de dichte bebouwing en hoge aantal appartementen is dit verbeteren volgens mij veel kostbaarder dan glas aanleggen in jaren 90 en 00 Vinexwijken.
Je hebt gelijk dat er ook soms in dichtbevolkte gebieden weinig keus is, maar in de stad heb je dan nog tenminste die stabiele kabelverbinding, in veel buitengebieden heb je enkel de keuze uit DSL, en dan ook nog eens van slechte kwaliteit.
Compliment voor je duidelijk review Wout
Ben het met PE1MOT eens dat de meeste mensen reageren vanuit hun luxe positie dat men reeds voorzien zijn van een goede verbinding. En ja deze toepassing word zeker voor nederlanders interessant als men de installatie zo mogen meenemen op reis (kleiner, op Camper ect).
Zelf hebben wij het in de afgelopen maanden al bij een aantal klanten/locaties geinstaleerd als een back-up oplossing ipv een duurdere tweede fiber verbinding (setup 500 Euro + 99 p/mnd inplaats van 200 tot 300 euro p/md). En ik kan zeggen uit eigen ervaring dat het niet tegenvalt.
We hebben het opgetuigd zonder de StarLink router maar gelijk aan de tweede WAN poot van de local firewall verbonden.
En we doen om het link doorlopend te testen een local offload (via StarLink) van het internet traffic (http,https ect). De bestaande (bedrijf) applicaties blijven over de fiber naar het DC gaan (investering in een grotere firewall in het DC kon hierdoor uitblijven) .
Voor de backup hebben we zoals bovenstaand ook al werd vermeld tunnels gebouwd naar een Router in het DC met twee face-ing internet interface (in andere segmenten) waar we door middel van BGP met de fiber verbindingen en de tweede interface de fallback realiseren.
En ja je merkt er eigenlijk niet eens zo veel van dat je verbinding het andere path kiest. Komt denk ik ook door dat we eigenlijk door het afgelopen jaar als steeds meer gewend zijn geraakt aan sommige latency (in Zoom, teams ect) maar het valt mee.
En ja eigenlijk is dit een betere back-up verbinding dan een aardse, want je bent niet meer afhankelijk van infra in het eerste deel van je traject (wat ook kan worden getroffen door de zelfde uitval ajs je zelf.
Ik moet er natuurlijk wel bij opmerken dat de klant gewoon door kan draaien ondanks stroom uitval (goede UPS-generator oplossingen ook op de geconnecte locaties)
Maar voor de toekomst dit is de eerste van een hele nieuwe groep Satellite ondernemeingen die van start willen gaan. We gaan zien wat de toekomst brengt.
Goede reactie, mijn eerste gedacht bij starlink was ook dat het een ideale backup is.
Kabels in de straat kapot door graafwerkzaamheden en je alternatief is dan beperkt tot 4/5G of deze oplossing.
4/5G wil je dan weer van andere provider want is er een probleem dan kan mobiel ook getroffen zijn.
dus wat dat betreft is starlink een naar verhouding goedkoop alternatief.
https://satellitemap.space/ hier zie je dagelijks meer satellieten bijkomen, eerst in een treintje daarna op hun positie. Ben benieuwd wat de uiteindelijk snelheid van het netwerk zal worden. Als backup hoeft het natuurlijk niet dezezelfde snelheid als je hoofdverbinding te hebben.
Dan woon je ook wel aardig in the middle of nowhere, maar dat is inderdaad de use case hier: afgelegen woningen/bedrijven waar het niet loont om meer dan stroom aan te leggen.
Ik kan me een vakantiewoning in Griekenland herinneren die ik met mijn vriendin heb gehuurd, jaren terug. Toen hadden ze daar een brakke 3G-verbinding voor huurders, met een datalimiet per dag. We konden opwaarderen met kaartjes die je bij de supermarkt of online kon kopen. Het huis lag redelijk in the middle of nowhere, op een berg, een kilometer rondom geen bebouwing. Je bent dan tienduizenden euro's kwijt om leidingen te leggen naar zo'n woning. Starlink is dan ideaal.
Reminds me: ik woon in de grensstreek en dan kijk je uit interesse soms ook eens over de grens (veel grotere huizen en percelen voor veel minder geld). Daar zagen we een prachtige boerderij, maar er lag alleen een telefoonlijn en de afstand tot de wijkcentrale was dusdanig groot dat je daar een heel matige verbinding zou krijgen.
We hebben o.a. om die reden toen niet voor die woning gekozen, maar als Starlink er toen was geweest... Geen idee.
[Reactie gewijzigd door Grrrrrene op 22 juli 2024 15:35]
Ik woon in een dorp met ± 240 inwoners (midden van Drenthe), ons gebied heeft al ruim een jaar glasvezel, als ik in de buurgemeenten (Coevorden) om mij heen kijk zijn ze daar ook al druk bezig met het aansluiten van glas. Volgens mij zijn het vooral de buitengebieden in het westen waar glasvezel zijn intrede nog niet heeft gedaan.
Het kiezen gaat niet alleen om een vaste verbinding, maar ook bijvoorbeeld 4G en 5G. Ik geeft je gelijk als je stelling is dat er hoe dan ook verschil in keuze kan zijn en dat niet alleen iets van buitengebied is, maar het is slechts een voorbeeld.
Ik had tot vorig jaar in het buitengebied alleen de keuze uit DSL van kpn met een snelheid van 1 Mbps.
Dat is toch wel een stuk minder keuze dan wat je in de stad kan kiezen.
Eind vorig jaar is er hier glasvezel aangelegd nadat we een eigen bijdrage van 1900€ hebben gedaan.
Als dat niet gebeurd was had ik nu waarschijnlijk een Starlink schoteltje op mn dak gehad.
En volgens mij is het juist niet handig om veel gebruikers per sataliet te hebben ivm snelheid.
Dus juist voor dunbevolkte gebieden is dit interessant.
Ik heb een paar jaar terug een tijdje op een boerderij gewoond (huur,) waar alleen een koperlijn van KPN lag. Verder was er geen kabelaansluiting. De internetsnelheden die we daar konden halen waren max 5Mbps, maar meestal bleef het steken op 2. Ik woonde daar gelukkig maar kort, en sinds afgelopen jaar is in plaats van die koperlijn nu overal in de omgeving ook glasvezel aangelegd.
Hoe is het netwerk van Starlink verbonden met het Internet?
Ziggo is natuurlijk hier aanwezig in Nederland en Tweakers.net ook maar ik heb wel eens gehoord dat Starlink een grondstation in Duitsland gebruikt? Komt de wisselende latency dan door het vliegende Starlink netwerk of de het vaste netwerk op de grond?
Het grondstation waarmee we in verbinding staan, bevindt zich, afgaande op referenties naar Franfurt in de hostname, hoogstwaarschijnlijk in Usingen, Duitsland
Hoe zit dat legaal gezien? Duitsers zijn heel wat strenger betreffende piracy etc, weet starlink dat je in Nederland zit? Worden sites die geblokkeerd zijn in Duitsland ook geblokkeerd op de starlink dan?
Goeie vragen. De dienst wordt geleverd door SpaceX Netherlands B.V. in Amsterdam. Dat is je ISP en de Nederlandse wet is neem ik aan van toepassing, maar wat dat betekent voor de backbone in Duitsland weet ik niet. De schotel is inmiddels afgekoppeld, dus ik kan het nu even niet testen. Mocht ik daar binnenkort nog tijd voor hebben, dan meld ik me hier weer even.
Als spaceX een aparte tak heeft voor de satellieten dan zit dat bedrijf en de satellieten buiten onze jurisdictie. Niet veel dat er dan tegen gedaan kan worden.
Heb er wel een paar gedaan, maar de output helaas niet opgeslagen. De gemiddelde latency is in ieder geval lager dan de 80ms tot 100ms uit het artikel waar je naar linkt.
Het zou nog wel interessant kunnen zijn om naar een andere starlink gebruiker te testen?
Of iets wat in Duitsland is en niet via exchanges of transit loopt.
Na enig uitzoekwerk, met hulp van Tweakers-bofh Kees Hoekzema, blijkt dat Starlink het ipv6-verkeer via een datacenter van Google laat lopen. De eerder dit jaar samenwerking waarbij Google de internetconnectie voor Starlink verzorgt via Googles eigen infrastructuur, lijkt dus al deels uitgerold te zijn.
Handig inderdaad om zo lagere latency te halen voor Google diensten. Maar dat zal vast niet het enige voordeel voor Google zijn vermoed ik zo. Ik vraag me af wat Google nog meer met dat internet verkeer doet of kan/gaat doen. Hoe zit het met privacy?
Dat vraag ik mij ook af, want het is blijkbaar de bedoeling om op termijn al het verkeer via google te laten lopen. Als ik google was dan zou ik dat verkeer lekker monitoren om te zien hoeveel verkeer de concurrentie binnenkrijgt en welke startups als de tierelier gaan en wellicht nuttig zijn om vroeg over te nemen.
Doe je mee aan Star Link, dan moet je niet over een jaar of 20 klagen dat de sterren niet meer goed te zien zijn voor o.a. amateurastronomen. Het is al lastiger geworden voor wetenschappelijk onderzoek vanaf de aarde, het wordt straks vrijwel onmogelijk. Wij maken dingen kapot.
Verduisteren niet, verpesten/ruïneren wel. En niet alleen voor 'de Randstad' oid, maar overal waar het nu nog zo donker is dat je de melkweg en zelfs andere melkwegen met je blote ogen kan zien.
Starlink heeft plannen om binnen een enkele jaren zo'n 50.000 satellieten te lanceren, Amazon en andere bedrijven hebben vergelijkbare plannen. We praten dan over ruim 100.000 satellieten in low-orbit.
Het wordt vrijwel onmogelijk om langere opnames van de ruimte te maken - iets wat nodig is voor o.a. wetenschappelijk onderzoek - want die dingen flitsen constant door het beeld.
De problemen van de astronomen komen vooral door de Starlink trains. Die zijn er alleen direct na de lancering, in een aantal dagen/weken verdwijnen die.
Wanneer de constellation straks compleet is hoeven er alleen nog vervangende satellieten gelanceerd worden, dan is het probleem al een heel stuk minder.
Hoewel het veel klinkt, 12.000 van deze jongens in een baan om de aarde, is de ruimte rondom de planeet gigantisch en zijn deze units heel erg klein.
We praten op termijn over ruim 50.000 van starlink plus een verkrijgbaar aantal van oa Amazon, dus ruim 100.000 binnen slechts enkele jaren.
En nee, het zijn niet de trains - daar zouden astronomen enige rekening mee kunnen houden - maar de reflectie van de zon op de individuele satellieten die door het beeld gaan.
En dan natuurlijk ook - of misschien met name - het feit dat de sterrenhemel overal ter wereld ineens 'druk' wordt, en we hebben geen enkele mogelijkheid om op een democratische manier te bepalen dat het het uitzicht niet 'vervuild' wordt. Nee, een paar megarijke megalomanen bepalen het voor iedereen.
Jammer dat er geen vergelijk is gemaakt met bestaande satelliet aanbieders. Juist omdat ik nu op zoek ben naar een oplossing (ok niet in Nederland, wel in europa) voor een vaste locatie waar geen mobiele telefoon ontvangst is (zelfs normaal bellen is niet mogelijk) en ook geen telefoon/kabel aanwezig. Dus blijft alleen satelliet over. Nu aan het uitzoeken, maar vind het erg lastig om goede vergelijkingen te vinden.
Wat betreft de snelheid naar een satelliet in GEO: er staat dat er een latency is van 550ms. Ruim een halve seconde. Maar de afstand is maar verantwoordelijk voor rond de 250ms, waar komt de resterende 300ms dan vandaan? lichtsnelheid is 300.000km/sec. GEO=36.000km. Rondtrip = 72.000km is dus ongeveer 1/4s = 250ms. Blijkbaar worden daar gebruik gemaakt van erg trage doorverbindingen? Weinig animo blijkbaar om daar geld en tijd in te stoppen om dat te verbeteren.
Op basis van de opgegeven snelheden, eventuele datalimieten en latencies van traditionele aanbieders kun je sowieso stellen dat Starlink de betere verbinding is. Ook duurder, dat wel.
En wat betreft de roundtrip: jouw pakketje moet via de satelliet naar een ander systeem (~250ms), maar er moet uiteindelijk ook een antwoord terugkomen.
Dank voor je antwoord. Weet niet of Starlink in die omgeving leverbaar is. Ik ga kijken.
Wat betreft de roundtrip: die 250ms heb ik dus al de complete heen en terug in verwerkt. Het enige verschil wat dan nog zou kunnen zijn is van de grondstation naar internet zelf, maar dat lijkt mij niet anders te hoeven dan een normale internetverbinding, dus pings in de hondersten ms.
Oh wacht, ik zie het al. Je moet niet 2x, maar 4x de retourreis rekenen (huis - satelliet - grondstation -internet en weer terug. Rekenfout van mij.
Ik vraag me alleen af wat als het erg slecht weer is? flinke regen of sneeuw etc.
Weet uit ervaring dat de satelliet internet verbinding op een vrachtwagen dan heel erg slecht werd.
Zoals ik ook in het artikel schrijf durf ik daar geen harde uitspraken over te doen. Het heeft wel een paar keer geregend tijdens de testperiode, maar niet extreem hard. En omdat de snelheid standaard al zo fluctueert is het lastig om te zeggen of een bepaalde dip 'normaal is', of dat het toevallig door een regenbui komt. Sneeuw zou geen enorme invloed moeten hebben omdat Dishy de sneeuw wegsmelt, maar dat is de belofte van SpaceX, niet mijn eigen ervaring.
Het gaat me niet om de regen/sneeuw die op de disc terecht komt, maar om de regen en sneeuw in de lucht, zo als ik aangaf weet ik het dus alleen van een vrachtwagen die in dat geval de satelliet antenne onder de aerodynamische kap boven op de cabine had zitten, daar ging dus geen regen of sneeuw op liggen, maar toch werd het signaal heel slecht voor internet gebruik met erg slecht weer, pagina's laden heel erg langzaam als ze al laden, video was onmogelijk.
Latency 600 ms (of hoger).
Kwaliteit: qua snelheid goed
Je zit vast aan 50Gb priorieitsverkeer (middelste abonnement, 30 euro pm), daarboven zou het langzamer moeten zijn (je zit al snel erboven heb ik gemerkt, snelheid dan af en toe ruk).
Ik heb batchfiles gemaakt die bijv. de Prime App rond 00:00 opstart waarna deze de afleveringen gaat downloaden (tussen 0:00 en 6:00 gaat het verkeer niet van je prio af).
Als StarLink iets aan de prijs en het verbruik doet dan is het een goed alternatief.
Ik denk dat niet iedereen die afgelegen woont electriciteit van het net heeft, wij in ieder geval niet. Zonnepanelen en een accusysteem. In de zomer zou ik er geen probleem mee hebben maar voor de wintertijd verbruikt StarLink te veel.
[Reactie gewijzigd door Jron667 op 22 juli 2024 15:35]
Dank voor je tip. Ga daar naar kijken.
Lokaal wordt NeoSat geadviseerd. Ziet er goed uit. Geen datalimiet. Enig nadeel is de (in het verhaal al genoemde) 5Mbit upload.
Starlink is inderdaad redelijk aan de prijs als ik het vergelijk met de GEO satelliet opties.
Vraag is dus wat de gebruiker precies wil.
:strip_exif()/i/2004546936.gif?f=imagenormal)
/i/2004546988.png?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004546994.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004547008.jpeg?f=imagearticlefull)
:strip_exif()/i/2004547018.jpeg?f=imagegallery)
/i/2004527276.png?f=imagegallery)
/i/2004546992.png?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004546996.jpeg?f=imagegallery)
/i/2004546998.png?f=imagegallery)
/i/2004547180.png?f=imagearticlefull)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004195992.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2004961104.jpeg?f=fpa)
/i/2005118682.png?f=fpa)
/i/2004366950.png?f=fpa)
/i/2004857272.webp?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004607630.jpeg?f=fpa)
/i/2004618424.png?f=fpa)
/i/2004649502.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2001549427.jpeg?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
).
/u/472627/crop5c83fe498b36e_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/22739/crop5644d4f9b7f44_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/44113/tux.jpg?f=community){kind=small}
/u/35984/crop67a0be11e3453_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/4580/crop63277a49e9b9d_cropped.jpg?f=community){kind=small}
Interessant dat het zo blijkt te kunnen verschillen. Wellicht is SpaceX dingen aan het optimaliseren met firmwareupdates.
:strip_exif()/u/290839/crop5b757283a589c_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/396480/crop5652f7c69c9bd.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/54320/crop66d223ef9f585_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/550045/crop5ac05b5b22692_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/151149/crop5fde11d32f663_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/1830/acm.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/865/bj.gif?f=community){kind=small}
/u/64683/crop67e6d240d8cdc_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/350912/crop5dfc61d9b19d3.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/69546/n1805246264_2691.jpg?f=community){kind=small}
/u/200366/naamloos9999.JPG?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/14399/haanwcostfu.jpg?f=community){kind=small}
/u/34556/welles60x60.PNG?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/285020/crop6085b8acc4f0d_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/7013/spunky_main.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/495455/crop5ffe156043f5f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/45209/1052_11.gif?f=community){kind=small}
/u/8/oog3.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/302313/crop58766c1b38923_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/386526/crop5e79fc3cdf222_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
