AMD Ryzen 9000 en Ryzen AI 300 Preview - Desktop-cpu's: Ryzen 9000 Granite Ridge

De Zen 5-cores, waarvan je alle details hebt kunnen lezen op de vorige pagina, zijn de belangrijkste verbetering in de nieuwe Ryzen 9000-processors voor desktops. Aan onder meer de socket en de interne indeling met een (eveneens ongewijzigde) i/o-die en een of twee dies met cpu-cores is niets veranderd. We wisten na de aankondiging op de Computex al dat ze in juli zouden uitkomen, maar nu heeft AMD daar ook een precieze datum op geplakt; vanaf 31 juli liggen ze in de winkels.

AMD's Ryzen 9000-line-up voor desktops
Processor	Architectuur	Cores/threads	Boostclock	Cache (L2+L3)	Tdp
Ryzen 9 9950X	Zen 5 (TSMC 4nm)	16C/32T	Tot 5,7GHz	80MB	170W
Ryzen 9 9900X	Zen 5 (TSMC 4nm)	12C/24T	Tot 5,6GHz	76MB	120W
Ryzen 7 9700X	Zen 5 (TSMC 4nm)	8C/16T	Tot 5,5GHz	40MB	65W
Ryzen 5 9600X	Zen 5 (TSMC 4nm)	6C/12T	Tot 5,4GHz	38MB	65W

De eerste benchmarks

AMD ging tijdens zijn presentaties al wat dieper in op wat we van de nieuwe lichting AM5-cpu's kunnen verwachten. De fabrikant deelde onder meer de eerste prestatiecijfers, steeds in vergelijking met de in dat segment concurrerende processor uit Intels veertiende generatie Core. De fabrikant maakte daarbij direct een punt door de Ryzen 9 9900X, en dus niet het topmodel 9950X, af te zetten tegen Intels 14900K. Het eigen topmodel wordt blijkbaar een klasse hoger geplaatst.

Volgens AMD is de 12-core Ryzen 9 9900X tussen de 2 en 41 procent sneller dan de Core i9 14900K (8P+16E) in wat het 'productivity & content creation'-taken noemt. De uitschieter naar 41 procent, Handbrake, kan overweg met de nieuwe AVX512-instructies in Zen 5. De winsten van 11 en 16 procent in respectievelijk Photoshop en Blender zijn vermoedelijk representatiever. In games loopt het verschil met de 14900K uiteen van 4 procent sneller in Borderlands 3 tot 22 procent sneller in Horizon Zero Dawn.

Lager in de line-up nemen de procentuele verschillen nog verder toe. De 8-core Ryzen 7 9700X wordt vergeleken met de Core i7 14700K (8P+12E) en is 4 tot 42 procent sneller in productiviteit en 4 tot 31 procent beter in gaming. De 6-core-Ryzen 5 9600X zou 8 tot 94 procent sneller zijn dan een Core i5 14600K in de eerste set benchmarks en 5 tot 29 procent in games.

Vanzelfsprekend verifiëren we AMD's claims op een later moment graag zelf met onze onafhankelijke benchmarks; neem die van een fabrikant altijd met een korrel zout.

Lager energiegebruik en lagere temperaturen

In de eerder bekendgemaakte line-up, die in eerste instantie bestaat uit vier modellen, liggen de tdp's over het algemeen lager dan bij de vergelijkbare modellen uit de Ryzen 7000-serie. Alleen de Ryzen 9 9950X heeft dezelfde 170W-tdp als zijn voorganger. De 12-core 9900X gaat van 170 naar 120W, en de 6- en 8-cores van 105 naar 65W.

Ondanks de reductie in energiegebruik zijn de nieuwe modellen altijd sneller, aldus AMD. Tekenend is dat AMD de Ryzen 9 9700X in maar liefst zestien games vergeleek met zijn razend populaire Ryzen 7 5800X3D voor socket AM4, die in april 2022 uitkwam. De 9700X gebruikt minder energie en is over al die games gemiddeld 12 procent sneller. Je kunt dus stellen dat AMD het volledige voordeel van 3D V-Cache in games, of eigenlijk zelfs meer, in twee jaar tijd heeft goedgemaakt met verbeteringen in de architectuur, kloksnelheden en efficiëntie.

Daarnaast moeten de Ryzen 9000-cpu's ook bij een gelijk verbruik minder warm worden dan hun notoir heet wordende voorgangers. Zelfs met een goede koeler en bij een relatief lage belasting waren temperaturen van meer dan 90 graden geen uitzondering bij de afgelopen generatie. Door meer rekening te houden met de warmteproductie bij de indeling van de chip en door betere plaatsing van de temperatuursensors zou de thermische weerstand met 15 procent moeten zijn afgelopen. Dat resulteert volgens AMD in een 7 graden Celsius lagere temperatuur bij een gelijk stroomverbruik.

Overklokken

Een beetje tweaker neemt natuurlijk geen genoegen met de standaardinstellingen van een processor. De meeste aandacht heeft AMD bij deze generatie gegeven aan het overklokken van het geheugen. Met gebruik van een 1:2-ratio tussen de snelheid van de geheugencontroller en die van het geheugen zelf, moeten snelheden tot DDR5-8000 haalbaar zijn. De officieel ondersteunde geheugensnelheid is intussen opgevoerd van DDR5-5200 bij de Ryzen 7000-serie naar DDR5-5600: gelijk aan de DDR5-snelheid die Intel bij zijn huidige cpu's ondersteunt.

Nieuw is een functie om het geheugen on the fly te overklokken, vanuit Windows. Daarvoor voegt AMD een knop toe in zijn Ryzen Master-software. Die knop laat je schakelen tussen twee pretrained geheugenprofielen, bijvoorbeeld een zeer conservatief Jedec-profiel voor kritische workloads en een EXPO-profiel voor gaming. Naast de kloksnelheid en de timings kan ook de ratio met de geheugencontroller zonder reboot worden aangepast.

On-the-fly wisselen tussen geheugenprofielen in Ryzen Master. Foto: ComputerBase

Voor het tunen van de processor zelf wordt Curve Shaper toegevoegd aan het bios van AM5-moederborden, mits je een Ryzen 9000-cpu gebruikt. De bestaande functie Curve Optimizer poogde al om een dynamische aanpassing van de v/f-curve mogelijk te maken, met counts die meer mV waard werden naarmate je hoger in de curve kwam. Met Curve Shaper kun je, zoals de naam al zegt, de complete vorm van de curve aanpassen. Je krijgt daarvoor een tabel met vijf kloksnelheden en drie temperaturen. Voor elke combinatie kun je naar wens een undervolt-offset instellen. Het doel blijft hetzelfde; door het stroomgebruik zoveel mogelijk te verlagen, geef je AMD's boostalgoritme PBO meer ruimte om de kloksnelheden te verhogen en dus de prestaties te verbeteren.

Met de lagere tdp's van de Ryzen 9000-cpu's zal PBO wat meer opleveren dan bij de vorige serie, die vaak ruim genoeg had aan zijn reguliere powerlimit; die ligt bij AMD altijd precies 35 procent hoger dan de tdp. Volgens AMD kun je rekenen op 6 procent prestatiewinst bij een 9600X of 9900X, en zelfs 15 procent prestatiewinst bij de 9700X als je PBO inschakelt. Aangezien de 9950X al de hoogst mogelijke tdp heeft, ondersteunt die officieel geen PBO, al kun je de powerlimits natuurlijk altijd handmatig nog verder verhogen.

AMD's in-houseoverklokteam liet ook nog zien wat er mogelijk is met extreme koeling. Met vloeibarestikstofkoeling werd een Ryzen 9 9950X zonder al te veel moeite overgeklokt naar 6,2GHz. Het huidige Cinebench R23-wereldrecord voor 16-core-cpu's staat op 50.843 punten met een 7950X op 6,75GHz, maar dat werd live voor onze ogen verbeterd naar 53.604 punten, en met meer tuning had daar echt nog wel meer rek in gezeten. Nu moeten we daar wel bij zeggen dat AMD in die categorie primair tegen zichzelf vecht, omdat Intel geen courante chips met 16 P-cores heeft.

Indicatie van overklokmogelijkheden AMD Ryzen 9 9950X per methode (Cinebench R23 MT-score)
Stock	EXPO + PBO	EXPO + PBO + Curve Shaper	LN2
41924	43895	44762	53604

Socket AM5 en nieuwe chipsets

Zoals gezegd maken de Ryzen 9000-cpu's voor desktops gebruik van de bekende socket AM5 en ze zullen zeker niet de laatste zijn. Tijdens de Computex kondigde AMD-ceo Lisa Su al aan dat de fabrikant voornemens is om de socket tot 2027 'and beyond' te ondersteunen.

Er komen nieuwe chipsets beschikbaar. In totaal zijn dat er zelfs vier: X870E, X870, B850 en B840. Zoals Tweakers begin juni al wist te melden, zullen de X870-borden pas eind september in de winkels liggen, veel later dan de Ryzen 9000-chips dus. De goedkopere chipsets in de B-series volgen zelfs pas begin 2025. De X870- en B850-chipsets gebruiken exact dezelfde chips als de bestaande chipsets in de 600-serie en zijn met name een vehikel voor moederbordfabrikanten om hun line-up bij de tijd te kunnen brengen. Onderdeel daarvan is USB4 (via een externe controller), dat op alle X870-borden verplicht wordt. Het enige verschil tussen X870 en X870E wordt de hoeveelheid connectiviteit. Bronnen op de Computex meldden eerder dat het E-achtervoegsel duidt op de aanwezigheid van twee USB4-poorten.

B850 vereist geen USB4 en ook geen PCIe 5.0 x16-slot voor een videokaart, zoals dat bij X870 wel verplicht is. Een PCIe 5.0 M.2-slot moet wel te allen tijde beschikbaar zijn. De nog goedkopere B840-chipset is nog beperkter en biedt bijvoorbeeld maar PCIe 3.0, heeft geen USB-poorten sneller dan 10Gbit/s, ondersteunt geen cpu-overklokken en ook geen lanesplitting voor de primaire PCIe-lanes.