Een raar jaar voor laptops

Laptops zijn in de afgelopen jaren slanker geworden als je kijkt naar de vormgeving van bijvoorbeeld de randen rondom het scherm. Het gemiddelde gewicht daalt echter nog maar nauwelijks. Met een laptop van ongeveer 2kg, het gemiddelde gewicht van alle laptops die dit jaar aan de Pricewatch zijn toegevoegd, stelt de gemiddelde gebruiker zich kennelijk tevreden. Dat wil niet zeggen dat je geen veel lichtere reisgenoot kunt kiezen. Zo was de HP Pavilion Aero 13 met slechts 1kg meermaals aanrader in onze BBG's.

Kijkend naar de verhouding tussen convertibles en 'normale' laptops, zien we dit jaar wel een kleine trendbreuk. Waar het aandeel convertibles in de voorgaande jaren rond de 11 procent schommelde, kan maar 8 procent van de in 2022 toegevoegde apparaten transformeren tot tablet. De meeste laptop-tablethybrides zijn nog steeds voorzien van een omklapscherm dat een rondje maakt rondom het toetsenbordgedeelte, maar daar niet vanaf kan worden genomen. Detachables, dat wil zeggen apparaten waarbij de hardware in het scherm is geïntegreerd en het toetsenbordje een los onderdeel vormt, blijven zeldzaam. De Microsoft Surface-lijn kreeg dit jaar wel concurrentie van Xiaomi en ook van Dell in de vorm van de nieuwe XPS 13 2-in-1, maar verder waagt bijna niemand zich daar nog aan. Dat Microsoft er niet vies van is om aparte conceptapparaten uit te brengen, bleek ook in mei. De Surface Laptop Studio heeft een scherm dat op de toetsen kan rusten als een soort tekentableau. Eerder probeerde Acer het al eens met die formfactor.

Het lijkt er al met al op dat de convertible ook in 2022 nog niet is uitontwikkeld en designers kregen er een nieuwe optie bij met de komst van relatief grote, opvouwbare rgb-oledschermen. Voeg een los toetsenbordje toe en je kunt er een apparaat mee maken dat van een soortement laptop verandert in een digitaal notitieblok, een enorme tablet of een groot mobiel scherm voor op je bureau. In 2020 al kwam de eerste 'foldable laptop' op de markt, in de vorm van de Lenovo Thinkpad X1 Fold, maar die had nog een relatief kleine 13,3"-display. De apparaten die dit jaar werden geïntroduceerd, de tweedegeneratie-Thinkpad X1 Fold en de ASUS Zenbook 17 Fold, hebben een bruikbaardere schermdiagonaal van 16" en 17". Het opstaande schermdeel in laptopmodus is daarmee even groot als dat van een 12,5"-laptop.

Lenovo Thinkpad X1 Fold (2022, 16")

We konden de definitieve winkelversie van de Zenbook 17 Fold zeer onlangs testen en daaruit bleek de foldable laptop nog een echt eerstegeneratieproduct. De behuizing sluit niet overal even goed aan, het vouwbare scherm heeft een zichtbare plooi, de hardware hapert en het ding is bovendien nog peperduur met een adviesprijs van meer dan 3000 euro.

Duurzaamheid en repareerbaarheid

Het is anekdotisch; als laptopredacteurs wonen we regelmatig presentaties bij van fabrikanten en in die sessies is er steeds meer aandacht voor de duurzaamheid van de producten. Wat enkele jaren geleden begon met een terloopse mededeling aan het begin of eind, krijgt nu een veel prominentere plek van de meeste fabrikanten. Diverse partijen hebben zich voor de toekomst een duurzaamheidsdoel gesteld, bijvoorbeeld om voor 2050 geen broeikasgassen meer uit te stoten. ASUS, Samsung en Lenovo hebben zich daaraan bijvoorbeeld gecommitteerd, terwijl Acer al in 2035 volledig over wil op groene stroom.

Duurzaamheid zien we ook in de praktijk in de producten die we testen. Verpakkingen bestaan vaker uit karton, met minder plastic en piepschuim; schalen van herbruikbare papierpulp dienen nu als schokbrekers. In laptopbehuizingen zelf worden ook vaker gerecyclede materialen verwerkt. Bij de Samsung Galaxy Book2 Pro zijn bepaalde onderdelen van plastic uit weggegooide visnetten, terwijl ook HP plastic uit de oceaan gebruikt voor de luidsprekers in de nieuwe Victus-gaminglaptops. Bij Razer is de behuizing van de nieuwe Blade-laptops gemaakt van gerecycled aluminium.

Er zijn ook fabrikanten die een speciale, extra duurzame serie producten hebben geïntroduceerd. Acer presenteerde in 2022 bijvoorbeeld uitbreidingen op zijn Vero-laptopserie, die behalve het consumentenmodel dat je hiernaast ziet, inmiddels ook een zakelijk model en een Chromebook omvat. De laptops zijn gemaakt van gerecycled, ongeverfd plastic en worden geleverd in een verpakking die vrijwel geheel is gemaakt van hergebruikte materialen. HP heeft op zijn beurt al enige jaren de Elitebook DragonFly, ooit de eerste laptop waarin oceaanplastic verwerkt was.

Duurzaamheid kan ook betekenen dat een laptop beter repareerbaar is, zodat hij in theorie langer meegaat. Wat dat betreft is de trend van de afgelopen jaren eerder negatief dan positief. Apparaten werden steeds dunner en daarmee zijn losse uitbreidingsslots voor bijvoorbeeld een ssd of werkgeheugen verdwenen. Van de laatste hebben we ook data uit de Pricewatch voor 2022, waarin we nu bijhouden of een apparaat gesoldeerd geheugen, losse SO-DIMM's of een combinatie van beide gebruikt. 21 procent van de in het afgelopen jaar toegevoegde laptops heeft gesoldeerde geheugenchips, terwijl bij nog eens 12 procent van de apparaten een deel van het geheugen niet kan worden vervangen. Daarbij moet worden aangetekend dat we het van 17 procent niet weten, dus dat percentage kan in de praktijk nog iets lager of hoger liggen.

Framework was het er niet mee eens dat laptops zich steeds minder gemakkelijk laten repareren. De Framework Laptop, die dit voorjaar uitkwam, was het ultieme bewijs dat repareerbare producten niet per se dikker, lelijker, minder robuust of duurder hoeven te zijn. Het ontwerp dat is gemaakt om geopend te worden en reparatiehandleidingen voor iedere component, te vinden via de QR-code die erop is afgedrukt, maken het uiterst gemakkelijk om nieuwe onderdelen te monteren. Dat kan zelfs een geheel nieuw moederbord zijn, bleek later dit jaar toen Framework kwam met een nieuwe printplaat met een twaalfdegeneratie-Intel-processor. Daarmee hebben we ons reviewmodel geüpgraded van vier naar veertien cores.

Framework Laptop

Apple kondigde eind 2021 al een reparatieprogramma voor zijn apparaten aan, dat deze maand officieel van start is gegaan in België. In Nederland is de dienst nog steeds niet beschikbaar. Belgen en inwoners van een aantal andere Europese landen kunnen bij Apple reparatiegereedschap en reserveonderdelen bestellen. De fabrikant stelt ook handleidingen beschikbaar. Critici zijn overigens niet onverdeeld tevreden over Apples reparatieprogramma. Ze hekelen de prijs van de beschikbare gereedschappen, dat onderdelen moeten worden geregistreerd voor gebruik in een specifiek apparaat voordat je ze kunt kopen, en dat veel oudere apparaten, zoals alle Intel-MacBooks, niet worden ondersteund.

Dell CAMM: geheugen verwisselen, maar tegen welke prijs?

Een in het kader van repareerbaarheid interessante, maar tegelijk controversiële ontwikkeling is Dells nieuwe CAMM-geheugenmodule, te vinden in de dit najaar uitgebrachte Precision 7670-workstationlaptop. De Compression Attached Memory Module moet de klassieke SO-DIMM vervangen, sinds jaar en dag de formfactor voor verwisselbare geheugenreepjes in laptops. SO-DIMM's beginnen namelijk tegen beperkingen aan te lopen. De maximale capaciteit per reepje is 32GB, het geheugen kan niet zo hoog worden geklokt als gesoldeerde chips en de vele benodigde traces voor de geheugenslots maken het moederbordontwerp complex. Logisch dus dat veel laptopfabrikanten de laatste jaren kiezen voor gesoldeerd geheugen, waarbij die beperkingen niet gelden en het systeem bovendien dunner kan zijn. CAMM moet in de toekomst laptops met verwisselbaar geheugen mogelijk blijven maken. Het is dan wel te hopen dat het uitgroeit tot standaard, zoals Dell graag wil. Op geheugenmodules die alleen in een handvol systemen werken, zit in het kader van repareerbaarheid niemand te wachten. Voordat andere fabrikanten zich daaraan wagen, moet standaardenorganisatie Jedec CAMM eerst goedkeuren. Een nadeel aan CAMM ten opzichte van SO-DIMM's is dat het hele werkgeheugen zich op één module bevindt. Een extra reepje toevoegen is er dus niet bij.