Inleiding
Energie, het was in de afgelopen decennia voor de meesten van ons de normaalste zaak van de wereld, mede ingegeven door relatief lage energieprijzen en de vanzelfsprekendheid van de beschikbaarheid van gas en elektriciteit. De tijden zijn veranderd; energie is uitgegroeid tot een onderwerp dat ook voor de gemiddelde consument meer dan interessant is. Deze verandering in denken - en steeds vaker in handelen - is het gevolg van ontwikkelingen als klimaatverandering, toegenomen concurrentie op de energiemarkt, stijgende prijzen, de opkomst van groene energiebronnen en nieuwe mogelijkheden van elektronica.
/i/2000578128.jpeg?f=imagenormal)
Energiebesparing speelt een belangrijke rol als we kijken naar de ontwikkelingen in energiebeheer door middel van domoticaproducten en -diensten, maar ook comfort moet niet uit het oog worden verloren. Een 'smart home' bijvoorbeeld kan ervoor zorgen dat de verwarming alleen wordt ingeschakeld in ruimtes waar dat noodzakelijk is of alleen als er iemand thuis is.
Niet alleen voor consumenten zijn energiebeheer en -besparing een hot topic; steeds meer energiebedrijven moeten inspelen op deze markt nu de energietransitie naar groenere vormen van energieopwekking prominenter op de agenda komt te staan en de winsten die met fossiele brandstoffen worden behaald slinken. De leveranciers richten zich daarom in toenemende mate op het aanbieden van hardware en diensten die het de consument gemakkelijker en zelfs 'leuk' moeten maken om hun energiehuishouding efficiënt te beheren.
In dit tweede deel van onze domoticaserie bekijken we een aantal actuele producten en aanvullende diensten op het gebied van energiebeheer. Verder werpen we voorzichtig een blik in de toekomst: welke ontwikkelingen kunnen we op het gebied van energiebeheer en -besparing nog verwachten? Daarvoor spreken we met een aantal partijen uit het veld.
Thermostaten worden slimmer
Het besparen van energie is op vele manieren mogelijk. Een van de manieren die lange tijd het meest werden toegepast en, op papier, het eenvoudigst waren uit te voeren, is een 'klassieke' thermostaat voorzien van een programmeerbare timerfunctie. Zo leert een volkswijsheid dat je je gasverbruik vermindert door de verwarming een uurtje voor het naar bed gaan alvast uit te schakelen.
Veel van deze programmeerbare thermostaten kennen weliswaar een weekfunctie en soms een vakantie-instelling, maar flexibel zijn ze niet te noemen. De apparaten houden met dergelijke programma's een rigide tijdschema aan. Ook de gebruiksvriendelijkheid laat vaak te wensen over en in woningen met een nog eenvoudigere thermostaat, zoals de beroemde Round van Honeywell, moet de gebruiker steeds zelf de gewenste temperatuur instellen. De kans is klein dat hiermee structurele energiebesparingen worden behaald.
Inmiddels is de technologie dermate gevorderd dat er veel meer mogelijkheden zijn voor regelapparatuur als thermostaten. Draadloze technologie maakt het benaderen van thermostaten op afstand via bijvoorbeeld wifi en internet mogelijk, waardoor het schakelapparaat gezien kan worden als een onderdeel van het internet-of-things. Daarnaast zijn vooral moderne cv-ketels niet alleen zuiniger geworden, ze kunnen tegelijk beter aangestuurd worden door het brede gebruik van de OpenTherm-specificatie. Via dit open communicatieprotocol kan een thermostaat de ketels digitaal aansturen en is er de mogelijkheid tot modulerend verwarmen, waarbij het vermogen stapsgewijs kan worden geregeld. Vrijwel alle nieuwe ketels op de Nederlandse markt kunnen met het open protocol overweg.
Google heeft in elk geval een stevige voet tussen de huiskamerdeur gekregen
Naast deze nieuwe aanstuurmogelijkheden speelt de 'cloud' een rol van betekenis. Data over het stookgedrag kan online opgeslagen, geanalyseerd en vergeleken worden. Daarbij maakt een dergelijke koppeling met internet, samen met de aanwezigheid van sensors, het mogelijk om 'zelflerende' thermostaten te bouwen. Deze moeten het in- en uitschakelen van de verwarming automatisch uitvoeren op basis van het gedrag en de aan- en afwezigheid van een of meer personen.
Niet de eerste maar in elk geval de bekendste in de 'niche' voor thermostaten op de domoticamarkt is de slimme thermostaat van Nest. De thermostaat verscheen in 2011 op de markt en bepaalde voor velen min of meer de definitie van een 'slimme thermostaat'. Aan de vormgeving zou je dat niet direct afleiden; door het ronde ontwerp ziet het apparaatje er modern en toch klassiek uit. Nest voorzag het schakelapparaatje echter van veel meer functionaliteit; de thermostaat was niet alleen via een mobiele app te bedienen, de Nest was volgens de gelijknamige maker ook in staat om na een leerperiode een geoptimaliseerd en energiezuinig programma op te stellen.
De Nest-thermostaat, die inmiddels ook in Nederland te koop is, was dermate vernieuwend dat het bedrijf al snel werd overgenomen door Google. Tegelijkertijd ontstond een interessante discussie over privacy. Vragen als: 'Waar gaan mijn persoonlijke gegevens over stookgedrag naartoe?' of: 'Kan ik dergelijke opties wel uitschakelen?' kwamen naar voren. Hiermee heeft Google, dat als geen ander weet wat een gebruiker online uitspookt, in elk geval een stevige voet tussen de huiskamerdeur gekregen.
Volgens eigen onderzoek van Nest, op basis van verzamelde data van gebruikers van de thermostaat, en volgens twee externe onderzoeken kan het apparaatje daadwerkelijk concrete energiebesparingen opleveren. Zo zou er op de kosten van verwarming gemiddeld 10 tot 12 procent per jaar bespaard kunnen worden en, relevant voor de Amerikaanse markt, tot 15 procent op de airco. Daarmee heeft de Nest-thermostaat zich volgens de fabrikant in minder dan twee jaar terugverdiend.
Vanuit de Nederlandse markt klinkt er echter ook kritiek op het apparaatje. Zo kan de 'slimme' thermostaat niet overweg met OpenTherm-ketels, waardoor alleen het aan-uit-mechanisme overblijft. Hierdoor worden er geen optimale besparingen behaald bij modulerende ketels. De Consumentenbond is na een praktijktest eveneens kritisch; de bond meent dat de vermeende intelligentie van de algoritmen in de praktijk tegenvalt.
Energiebedrijven zien nieuwe markt
Met de komst van de Nest, die ontegenzeggelijk een Apple-achtige eenvoud uitstraalt, kon de gevestigde orde natuurlijk niet achterblijven. Zowel energiebedrijven als fabrikanten van verwarmingsapparatuur, maar ook enkele start-ups, kwamen met concurrerende producten. Er was en is immers een nieuwe markt te verdelen. Dat geldt vooral voor traditionele energiebedrijven. De energiemarkt is sterk aan verandering onderhevig, zoals in december vorig jaar de opsplitsing van de Duitse energiegigant E.ON in een fossiele en een groene of dienstverlenende tak liet zien. Ook in Nederland, dat nog erg leunt op fossiele brandstoffen, speelt dit vraagstuk steeds meer.
Een energiebedrijf dat zich meer en meer richt op aanvullende diensten is Eneco. Toon, een slimme thermostaat die aanvullende functionaliteit kan herbergen, is daar een voorbeeld van. Het apparaatje werkt via touchscreenbediening, al kan daarnaast een mobiele app worden gebruikt. Naast een thermostaatfunctie, met een zelflerende functie voor een vertrek en ondersteuning voor modulerende cv-ketels, doet Toon dienst als centraal verzamelpunt voor het meten van het energiegebruik.
Toon kan aanvullend het elektriciteitsverbruik in kaart brengen en met een update, die later dit jaar beschikbaar komt, kan daarnaast de opbrengst van eventueel aanwezige zonnepanelen worden gemeten. Met optionele hardware en het liefst een slimme meter, waarover meer op pagina 5, kan het gasverbruik worden gevolgd. Compatibiliteit met stadsverwarming staat volgens Eneco op de agenda, terwijl het touchscreen van de Toon het mogelijk maakt om Philips Hue-lampen centraal in- en uit- te schakelen.
Eneco's Toon, waarvan de software door het Nederlandse bedrijf Quby wordt ontwikkeld, laat duidelijk zien dat energieleveranciers een belangrijke groeimarkt hebben gevonden voor het leveren van energiegebruiksmanagers en de bijbehorende abonnementen. Er moet voor Toon immers 3,50 euro per maand worden betaald. Daarnaast heeft Eneco aangekondigd dat het Toon aan niet-klanten gaat leveren, waarmee het potentiële aantal consumenten dat Toon gaat gebruiken flink zal stijgen. Eneco noemt zelfs een ambitieus streefcijfer van een miljoen klanten over enkele jaren, terwijl er dat momenteel circa honderdduizend zijn.
Naast Eneco heeft de Nederlandse Energiemaatschappij, in samenwerking met het Nederlandse Plugwise, een slimme thermostaat voor zijn klanten ontwikkeld. Het apparaatje, dat Anna heet en de kenmerkende ronde vorm heeft meegekregen, biedt zelflerende functionaliteit, waarbij de gebruiker uit verschillende bespaarprofielen kan kiezen, van een minder zuinige comfortstand voor koukleumen tot een 'tree-hugger-modus' met de naam green crusader.
Energieleverancier Essent kan niet achterblijven en heeft, naast de Nest, de E-thermostaat in de aanbieding. De E-thermostaat is wat minder geavanceerd dan de eerder genoemde apparaatjes. Zo is er geen zelfleerfunctie aanwezig en wordt het energiegebruik niet in kaart gebracht. De E-thermostaat is wel via een app op afstand te bedienen en uitgebreid te programmeren, en er is een bewegingssensor aanwezig om de verwarming uit te schakelen als er niemand aanwezig is.
Het Duitse E.ON biedt een completer pakket voor energiebeheer met zijn EnergieAssistent. Het pakket bestaat onder andere uit een gateway-module die gegevens uit de meterkast verzamelt en via wifi of ethernet doorstuurt naar internet en de bijbehorende app. Daarnaast is er de thermostaatmodule voor het aansturen van de verwarming. Deze thermostaat beschikt over een bewegingssensor en met behulp van een power converter kunnen ook oudere cv-ketels met de thermostaatmodule werken. Ten slotte levert E.ON twee stekkers mee die op afstand in- en uitgeschakeld kunnen worden, programmeerbaar zijn en het stroomverbruik doorgeven.
E.ON claimt dat een gemiddeld huishouden met behulp van de mobiele applicatie, die ook geofencing ondersteunt, tien procent op zijn energiegebruik kan besparen. Daarbij is het met een optionele 'opwekmodule' mogelijk om het rendement van geïnstalleerde zonnepanelen te meten. Voorwaarde om de EnergieAssistent te kunnen gebruiken is dat er een slimme meter is geïnstalleerd.
| Nest | Toon | Anna | E-thermostaat | EnergieAssistent |
Leverancier |
Essent / los verkrijgbaar vanaf Onbekend |
Eneco |
NLE / los verkrijgbaar vanaf € 164,95 |
Essent |
E.ON |
Verwarming |
|
|
|
|
|
Cv-communicatie |
Aan/uit |
OpenTherm, aan/uit |
OpenTherm, aan/uit |
OpenTherm, aan/uit |
OpenTherm, aan/uit |
Compatibel met stadsverwarming |
Ja |
Ja, in 1e kwartaal 2015 |
Nee |
Ja |
Ja |
Features |
|
|
|
|
|
Zelflerend |
10 zones |
1 zone |
1 zone |
Nee |
Nee |
Geofencing |
Ja |
Ja |
Ja |
Nee |
Ja |
Bediening |
|
|
|
|
|
Via display |
Ja |
Ja |
Ja |
Ja |
Ja |
Via app |
Ja |
Ja |
Ja |
Ja |
Ja |
Metingen |
|
|
|
|
|
Gasverbruik meten |
Nee |
Optioneel |
Nee |
Nee |
Ja |
Stroomverbruik individueel meten |
Nee |
Optioneel |
Nee |
Optioneel |
Ja |
Totaalverbruik gas/stroom |
Nee |
Ja |
Nee |
Nee |
Ja |
Vergelijking andere huishoudens |
Ja |
Ja |
Ja |
Nee |
Nee |
Zonnepanelen meetbaar |
Ja |
Ja, later dit jaar |
Nee |
Nee |
Optioneel |
Kosten |
|
|
|
|
|
Abonnement |
Gratis bij 5jr Groene Stroom & Gas Zeker Nest, bij 3jr 49 euro |
3,50 euro per maand, aanschafkosten afhankelijk van abonnement |
3,99 euro per maand, na 5jr eigendom, installatiekosten 70 euro |
3,95 euro per maand, thermostaat gratis bij 3jr Groene Stroom & Gas Zeker |
14,50 per maand voor een jaar, korting bij 3 jaar Gas & Stroom incl. EnergieAssistent |
Slimme thermostaten van derden
Energiebedrijven zijn niet de enige die brood zien in de markt voor slimme thermostaten; diverse 'onafhankelijke' ondernemingen komen eveneens met dergelijke apparaten op de markt. Daarbij spelen ze onder andere de privacykaart; met de aanschaf van een slimme thermostaat zonder dat er een energiebedrijf in het spel is, is de privacy van de consument beter gewaarborgd, zo wordt gesteld. Daarnaast zijn er in de meeste gevallen geen abonnementen nodig, waardoor de eindgebruiker meer vrijheid heeft. Zo is de overstap naar een andere energieleverancier gemakkelijker.
Een gevestigde naam in de markt voor thermostaten is Honeywell. Het bedrijf kwam begin vorig jaar met het Evohome-systeem. Opvallend aan de Evohome is dat het een zoneregelingssysteem mogelijk maakt, waarbij de centrale thermostaateenheid draadloos communiceert met radiatoreenheden die in andere woonvertrekken dienen als vervanger voor de normale radiatorknop. Momenteel bieden nog weinig andere fabrikanten deze functionaliteit voor decentrale verwarming.
Honeywell claimt dat de zoneregeling van Evohome gemiddeld meer besparing oplevert dan een centraal geplaatste, slimme thermostaat, omdat de verwarming per kamer in- of uitgeschakeld kan worden. Evohome beschikt verder over een zelfleerfunctie en bediening via een mobiele app. Het systeem werkt met alle typen verwarming, waaronder vloer- en stadsverwarming, en er zijn geen abonnementskosten. Een potentieel nadeel is dat Honeywell een propriëtair protocol gebruikt op de 868MHz-band, waardoor de hardware niet zonder meer door andere software aangestuurd kan worden.
Naast Evohome heeft Honeywell de Lyric en de Round Connected in de aanbieding. Laatstgenoemde is een digitale versie van de aloude Round-thermostaat en biedt als instapmodel beperkte functionaliteit. Zo ondersteunt de klokthermostaat geen geofencing. De Round Connected kan wel via een mobiele app ingesteld worden. De Lyric is geavanceerder, maar tegelijk duurder. De slimme thermostaat toont onder andere de weersvoorspelling en houdt daar rekening mee bij het gekozen programma. Geofencing is mogelijk. De Lyric is momenteel alleen in de Verenigde Staten verkrijgbaar, maar Honeywell wil het apparaatje in de loop van 2015 ook in Nederland op de markt brengen.
Concurrent Nefit poogt met de Moduline Easy een stukje van de markt te veroveren. Deze slimme thermostaat moet een zelflerende functie krijgen, maar Nefit stelt dat hij nog niet gereed is en nog wordt getest. De Easy is al wel via verschillende apparaten te bedienen door middel van de Nefit Easy-app.
De Easy is vrij fors en heeft een rechthoekige vorm gekregen, waarbij de bediening via een touchscreen verloopt. De thermostaat kan aan de hand van een gedetecteerde smartphone 'zien' wie er thuis is en daar de verwarming op instellen. Voor sommige cv-ketels is wel een adapter nodig, de Easy Connect geheten. Er zijn geen abonnementskosten.
Nieuwkomers zijn er ook op de markt. Zo wist het Nederlandse ThermoSmart via een crowdfundingactie voldoende geld op te halen voor de gelijknamige thermostaat. De ThermoSmart biedt een aanraakgevoelige display waarop alleen de temperatuur wordt getoond. Het apparaatje is via een smartphone te bedienen en desgewenst via een webportal. De Themosmart is geschikt voor zowel aan-uitketels als ketels die communiceren op basis van OpenTherm.
De makers van ThermoSmart zeggen de nadruk te willen leggen op de privacy van gebruikers. Zo worden er geen gegevens met anderen gedeeld en is er geen abonnementsmodel. Er is wel een publieke api, zodat de thermostaat interessant wordt voor softwareontwikkelaars. Er wordt onder andere gewerkt aan Drebbl, een mobiele app die de verwarming in- en uitschakelt op basis van de aanwezigheid van de gebruiker. Met hardware wordt eveneens gewerkt aan koppelingen, zoals met de SmartAlarm. Als de bewoner dit alarmsysteem inschakelt, weet de ThemoSmart dat de verwarming lager kan. Verder zijn er ideeën om de thermostaat te koppelen aan Philips Hue-verlichting, Roomba-stofzuigers en weerstations van Netatmo.
| Evohome | Lyric | Moduline Easy | ThermoSmart |
Leverancier |
Honeywell |
Honeywell |
Nefit |
ThermoSmart |
Verwarming |
|
|
|
|
Cv-communicatie |
OpenTherm, aan/uit |
OpenTherm, aan/uit |
OpenTherm (via adapter) / Nefit EMS |
OpenTherm, aan/uit |
Compatibel met stadsverwarming |
Ja |
Nee |
Nee |
Ja |
Features |
|
|
|
|
Zelflerend |
Ja, via IFTTT |
Ja, via IFTTT |
Nee |
Ja |
Geofencing |
Nee |
Ja |
Ja |
Ja, met toekomstige firmware-update |
Bediening |
|
|
|
|
Via display |
Ja |
Ja |
Ja |
Ja |
Via app |
Ja |
Ja |
Ja |
Ja |
Metingen |
|
|
|
|
Gasverbruik meten |
Nee |
Nee |
Ja |
Nee |
Stroomverbruik individueel meten |
Nee |
Nee |
Nee |
Nee |
Totaalverbruik gas/stroom |
Nee |
Nee |
Nee |
Nee |
Vergelijking andere huishoudens |
Nee |
Nee |
Nee |
Ja |
Zonnepanelen meetbaar |
Nee |
Nee |
Nee |
Nee |
Kosten |
|
|
|
|
Prijzen |
Honeywell EvoHome Starterspakket vanaf Onbekend |
Prijs nog onbekend |
Nefit Moduline Easy vanaf Onbekend |
ThermoSmart vanaf Onbekend |
Slimme energiemeter
Veel Nederlandse huishoudens hebben nog een oude, analoge elektriciteits- en gasmeter. Een dergelijke meter heeft de nodige nadelen. Zo moet eenmaal per jaar de meterstand worden doorgegeven aan het energiebedrijf. Hierdoor kan de jaarnota een bill shock veroorzaken als er onverwacht een hoog bedrag boven op de maandelijkse energielasten moet worden bijbetaald. Daarbij is het relatief lastig om het energiegebruik in kaart te brengen, omdat steeds handmatig de stand moet worden uitgelezen. Er bestaan weliswaar compacte apparaatjes die de oude meters kunnen uitlezen, maar erg handig zijn die in de praktijk niet.
Al sinds 2012 zijn netbeheerders bezig met het installeren van zogenaamde slimme meters. De netbeheerders kunnen dergelijke energiemeters op afstand via gprs of ethernet uitlezen. De uitrol van slimme meters verliep aanvankelijk stroef, omdat er de nodige privacyproblemen naar voren kwamen. Ook ontstonden er actiegroepen die zich tegen de aanvankelijke installatieplicht keerden. Om de onrust rondom de privacyaspecten te sussen werd uiteindelijk een politiek compromis gesloten. Installatie van een slimme meter is niet langer verplicht en de netbeheerder mag, mits de consument toestemming verleent, maximaal zes keer per jaar de meterstand uitlezen.
Vanuit de domoticaoptiek bekeken heeft de komst van de slimme meter de nodige voordelen. Zo kan de consument via de zogeheten P1-poort, die op vrijwel alle slimme meters is te vinden, lokaal het actuele energiegebruik van gas en elektriciteit uitlezen. Daarvoor kan een poortuitlezer op de slimme meter worden geplaatst, waardoor de verbruiksgegevens live via een veelal draadloze verbinding door andere apparaten zijn te gebruiken. Slimme meters kunnen het verbruik met een maximale nauwkeurigheid van tien seconden monitoren. Er zijn diverse commercieel verkrijgbare producten op de markt om verbruiksdata via de P1-poort toegankelijk te maken, maar het kan bijvoorbeeld ook met een eenvoudige Raspberry Pi en wat knutselwerk.
Een andere optie is om gebruik te maken van de diensten van energieleveranciers. In sommige gevallen kunnen de gegevens van het stroom- en gasverbruik via een slimme thermostaat inzichtelijk worden gemaakt, zoals op de eerder genoemde Toon van Eneco. Een voordeel daarvan is dat de kosten direct inzichtelijk gemaakt kunnen worden, doordat de energieprijzen van de desbetreffende leverancier bekend zijn. Daarnaast kunnen apparaten als de Toon grafieken genereren om zo het energiegebruik over langere tijd inzichtelijker te maken. Nadelen zijn dat er in veel gevallen abonnementsgeld betaald moet worden en de potentiële privacyrisico's.
Het blijft oppassen als je besluit een dienst van een derde partij te gaan gebruiken
Ten slotte zijn er nog diverse onlinediensten die los van de energieleveranciers opereren. Deze 'energiemanagers' vragen de klant om toestemming om de verbruiksdata te mogen uitlezen op de systemen van de netbeheerder. Sommige diensten zijn deels gratis te gebruiken, maar voor meer geavanceerde functies moet veelal een abonnement worden afgenomen.
Ook bij deze online-energiemanagers zijn er nadelen, waaronder opnieuw het risico op privacyinbreuken. Dit risico werd onlangs weer eens goed zichtbaar toen netbeheerders noodgedwongen besloten tijdelijk geen informatie door te geven aan zogeheten onafhankelijke dienstenaanbieders. Dit besluit werd genomen nadat was gebleken dat kwaadwillenden slechts weinig gegevens nodig hebben om in te loggen bij bepaalde webportals om zo vervolgens data van slimme meters te kunnen inzien. Het blijft dus oppassen als je besluit een dienst van een derde partij te gaan gebruiken.
Sluipverbruik indammen
Bij een gemiddeld Nederlands huishouden bestaat circa zeventig procent van het energiegebruik uit het verstoken van gas. De eerder genoemde apparaten kunnen de nodige besparingen aan gas opleveren, maar op de overige dertig procent, elektriciteit, kan eveneens bespaard worden.
Met steeds meer apparaten in huis neemt vooral het sluipverbruik, het veelal ongemerkte stroomverbruik van apparaten, in veel huishoudens toe, met als gevolg een hogere elektriciteitsrekening en onnodige belasting van het milieu. Volgens schattingen verspilt een gemiddeld huishouden jaarlijks circa 450kWh stroom, goed voor ruim 100 euro bij een stroomprijs van 0,23 euro per kWh.
Er zijn diverse soorten apparatuur in huis verantwoordelijk voor het sluipverbruik. Zo staat een kabel- of glasvezelmodem veelal 24 uur per dag aan, evenals de deurbel. Apparaten met accu's en laders verstoken ongemerkt stroom, doordat ze veelal in het stopcontact geprikt blijven. Er is in veel huishoudens ook apparatuur te vinden die in stand-by nog relatief veel stroom opslurpt.
Er zijn mogelijkheden voor energiebeheer waarbij de tweakfactor een rol speelt
Het sluipverbruik zal in Europa op de langere termijn vermoedelijk enigszins stabiliseren of misschien zelfs wat dalen dankzij strengere EU-regels. Zo mocht bijvoorbeeld een nieuwe televisie in stand-by sinds 2010 niet meer dan 1W verstoken en sinds januari 2013 is de norm gehalveerd tot een toegestaan sluipverbruik van maximaal 0,5W. Apparaten die in stand-by een secundaire functie bieden, bijvoorbeeld een klokje op een lcd-display, mogen nog 1W verbruiken.
Met enkele relatief eenvoudige ingrepen is het sluipverbruik terug te dringen. Zo is het allereerst handig om na te gaan hoeveel stroom een apparaat of een aantal apparaten verbruikt, immers: meten is weten. Er zijn tal van verbruiksmeters in diverse prijsklassen. In de Pricewatch vinden we bijvoorbeeld eenvoudige verbruiksmeters in stekkervorm vanaf 13 euro, maar ook starterspakketten van meer dan 100 euro, waarbij het stroomverbruik op verschillende punten in huis via mobiele apps is af te lezen. Veel apparaten in deze productcategorie kunnen niet alleen het actuele elektriciteitsverbruik meten en omrekenen in maandelijkse of jaarlijkse kosten, een aantal is bovendien op afstand te schakelen.

Enkele bedrijven gaan innovatiever te werk. Noemenswaardig is bijvoorbeeld de Wall Plug van Fibaro. Deze verbruiksmeter is zeer compact en visualiseert een stijgend stroomverbruik door middel van veranderende kleuren op de led-ring. Het actuele stroomverbruik is draadloos uit te lezen dankzij ondersteuning voor het Z-wave-protocol. Standaard worden de HomeCenter van Fibaro en de Vera van MiCasaVerde ondersteund, maar op papier kunnen ook andere apparaten de Wall Plug aansturen en schakelen via Z-wave.
De Wattcher is een ander catchy apparaatje. Deze opvallend vormgegeven energiemonitor moet volgens de Nederlandse ontwerper de eindgebruiker vooral aanmoedigen om stroom te besparen door visueel op te lichten als het stroomverbruik hoog ligt. De Wattcher toont het huidige verbruik, het dagverbruik en de besparing in euro's. Een sensor, die zowel oude draaischijfmeters als pulsmeters kan monitoren, levert de informatie.
Al met al kan het elektriciteitsverbruik met eenvoudige middelen onder controle worden gekregen door simpelweg de stekkers uit het stopcontact te trekken, stand-by-killers of stekkerdozen met een schakelaar te gebruiken en door timers in te zetten. Uiteraard zijn er ook geavanceerdere mogelijkheden voor energiebeheer, waarbij de tweakfactor een belangrijke rol speelt, maar daar komen we in een latere aflevering in deze serie op terug.
Toekomstvisies: privacy en smart grids
Met eigentijdse domoticaproducten pogen bedrijven het gemakkelijker te maken om zowel gas als elektriciteit te besparen zonder dat je veel comfort hoeft in te leveren. Dat lijkt hen inmiddels aardig te lukken, want de installatie en bediening van dergelijke apparatuur is veelal kinderspel geworden. Bovendien verschaft de nieuwe meet- en regelapparatuur de burger met harde cijfers inzicht in zijn eigen energieconsumptie, terwijl hij voorheen slechts werd geconfronteerd met een abstracte jaarfactuur van het energiebedrijf.
Decentrale energieopwekking, bijvoorbeeld via zonnepanelen, de opkomst van 'smart grids', verwarmingssystemen die per kamer opereren en nieuwe manieren van verwarmen zijn interessante ontwikkelingen met deels grote gevolgen. De privacy is daarbij een heet hangijzer; een groeiend aantal bedrijven, en daarmee indirect wellicht ook overheden, zamelt op grote schaal gegevens in. Een andere te nemen hobbel is die van de standaarden: kiezen we massaal voor open standaarden of slaan we de weg in waarin bedrijven ons propriëtaire systemen opleggen? Tweakers sprak met Arjen Noorbergen van Toon-maker Quby, Hans Kouwenhoven van ThermoSmart en Norbert Vroege, ceo bij Plugwise, over een aantal van deze ontwikkelingen.
Privacy
Een thema waarbij de heren elkaar kunnen vinden is de rol die privacy speelt bij de ontwikkeling van apparaten en diensten voor energiebeheer nu en in de toekomst. Zo benadrukt Arjen Noorbergen dat de privacy bij de ontwikkeling van Toon vooropstaat en dat daar bepaalde keuzes bijhoren. "Met Toon zorgen we ervoor dat we geen gegevens gebruiken waarvoor een gebruiker geen toestemming heeft gegeven. We slaan gegevens niet centraal op; we laten ze op Toon en wij noch Eneco zullen gegevens doorleveren aan derde partijen."
Plugwise-ceo Norbert Vroege sluit zich daarbij aan. "Ook wij verkopen geen data door", aldus de topman. Volgens Vroege heeft een energiegigant als het Duitse E-ON juist warme belangstelling voor een product als Anna voor zijn klanten, omdat het Nederlandse Plugwise voldoende privacywaarborgen zou kunnen bieden.
Hans Kouwenhoven kijkt daarnaast echter naar het verdienmodel van een bedrijf dat slimme thermostaten op de markt brengt. "Bedrijven als Google en Nest verdienen hun geld met data van mensen. Dat verklaart waarom zij hardware goedkoop kunnen aanbieden; ze hoeven er niet aan te verdienen." Hij ziet niets in een lock-in door een deal te sluiten met een energieleverancier. ThermoSmart leunt daarom in zijn ogen meer op het 'Apple-model'. "Ons verdienmodel is gebaseerd op de hard- en software en niet op datahandel. We maken spullen die mooi, handig en goed zijn, en waarvan wij denken dat mensen ze willen kopen. Niet vanwege de lage prijs, maar vanwege de kwaliteit. Privacy is in die zin ingebakken in onze bedrijfsstrategie."
Smart grids
Smart homes waarin steeds meer slimme elektronica is te vinden kunnen een belangrijke rol gaan spelen bij de ontwikkeling van smart grids. Decentraal opgewekte stroom moet immers een belangrijke bron van energie worden. Domotica kan daarin een rol spelen.
Kouwenhoven ziet in eerste instantie vooral een belangrijke rol voor de slimme meters die in de komende jaren op grote schaal worden geplaatst. Zo kan het apparaat meehelpen om samen met accu's 'peak shaving', ofwel het versturen van opgeslagen elektriciteit naar het stroomnet bij een hoge vraag en andersom, mogelijk te maken. Een volgende stap zou kunnen bestaan uit een koppeling tussen thermostaat en de agenda van de bewoner. "Een thermostaat zou, als die elektrisch verwarmt, verder in de toekomst kunnen kijken door middel van de agenda", zo filosofeert Kouwenhoven. Er kan dan bijvoorbeeld rekening worden gehouden met geplande vakanties.
'In de nabije toekomst zijn vrijwel alle apparaten uitgerust met slimme pluggen'
Noorbergen ziet eveneens voor apparaten als slimme thermostaten een rol weggelegd als het aankomt op intelligente sturing van het elektriciteitsnetwerk. Zo zou een toekomstige Toon een rol als dirigent kunnen spelen zodra er bijvoorbeeld wasmachines op de markt komen die kunnen communiceren. Dit wordt wellicht zelfs noodzakelijk, omdat zonnestroom in de toekomst vermoedelijk niet langer via een salderingsregeling kan worden betaald. Het efficiënt inzetten van zelf opgewekte zonne-energie in huis wordt volgens Noorbergen daarom nog belangrijker. Quby is al bezig met de eerste smart-grid-technologie. "Oplettende tweakers hebben gezien dat Quby voor TexelEnergie de Kiek! heeft ontwikkeld, een systeem waarbij op lokale schaal vraag en aanbod van stroom worden afgestemd, met time-of-use-pricing als stuurmiddel", aldus Noorbergen.
Vroege van Plugwise vertelt dat zijn bedrijf ook al bezig is met smart grids, ditmaal in Japan. "We werken aan een systeem voor het efficiënter aansturen van de talloze airconditioning-units in Japan." Daarvoor wordt de CoolDing-hardware van Plugwise gebruikt, een infraroodcontroller die via wifi opdrachten kan ontvangen. Elektriciteitsbedrijven kunnen via de CoolDing airco's zachter zetten bij een dreigend energietekort. Dergelijke toepassingen zijn nuttig in een land waar energieschaarste heerst. "Verder verwacht ik dat in de nabije toekomst vrijwel alle apparaten zullen zijn uitgerust met slimme pluggen. Zo kan alles geschakeld worden", aldus Vroege.
Toekomstvisies: decentrale verwarming en standaarden
Hoewel slimme thermostaten een woonkamer efficiënter kunnen verwarmen en tegelijk meer gebruiksgemak bieden dan traditionele schakelthermostaten, kunnen de meeste systemen nog niet goed overweg met decentrale verwarming, ofwel het per kamer of ruimte instellen van de gewenste temperatuur. Hoe willen Plugwise, Quby en ThermoSmart daarop inspelen?
Hans Kouwenhoven van ThermoSmart zegt dat zijn start-up onderzoekt of zijn systeem per kamer kan opwarmen via 'connected radiatorkranen'. Eenvoudig is dat echter niet. "De moeilijkheid is niet zozeer de hardware, er is op dat vlak al behoorlijk wat op de markt. De uitdaging is hoe de interactie met de gebruiker plaatsvindt. We zullen iets dergelijks alleen aanbieden als het voldoet aan onze eisen: makkelijk en mooi. Het huidige aanbod voldoet nadrukkelijk niet aan die voorwaarden", aldus Kouwenhoven.
Quby vindt decentrale verwarming eveneens een taai vraagstuk. Arjen Noorbergen krijgt vragen of Toon dit gaat ondersteunen, maar een beslissing is nog niet genomen, want er zijn veel hindernissen te nemen. "Er zijn bijvoorbeeld woningen waarin de retourleiding van een radiator de aanvoerleiding is voor een radiator in de kamer ernaast. Het dichtdraaien van de kraan in de ene kamer heeft dus gevolgen voor de temperatuur in de andere kamer. Het is lang niet altijd duidelijk of een bestaande radiatorknop eenvoudig te vervangen is door een elektronisch bestuurbare knop. Zo niet, moet het systeem leeg en moet er gezaagd worden in pijpen. Dat maakt het systeem dan behoorlijk duur."
Vroege van Plugwise laat weten dat de Anna-thermostaat binnenkort een update krijgt waarmee decentrale, draadloze radiatorknoppen aangestuurd kunnen worden. Daarmee zal ook de Anna in staat zijn om per ruimte de temperatuur in te stellen.
Standaarden
Zoals je in de inleidende aflevering in deze serie kon lezen, zijn er tal van standaarden op het gebied van domotica. Een aanzienlijk deel is open, maar er zijn ook belangrijke propriëtaire protocollen. De vraag is welke kant het in de toekomst opgaat: naar een markt die gedomineerd wordt door enkele, grotendeels gesloten standaarden of toch naar een open speelveld op basis van standaarden die voor eenieder vrij te gebruiken zijn?
Noorbergen reageert met een diepe zucht op de vraag. "Een erg lastig onderwerp". Hij ziet momenteel slechts één echt goed werkende open standaard. "De enige standaard die op dit moment goed werkt is ip. Op een ip-netwerk kun je elkaar tegenkomen en met elkaar communiceren. En als iedereen er nou voor zorgt dat ie ip spreekt, is het goed mogelijk dat een Z-wave-apparaat zoals de Toon de besturing regelt voor Zigbee-nodes, zoals de Philips Hue-lampen."
Toch ziet Noorbergen lichtpuntjes. Zo vindt hij Thread interessant, een open protocol voor internet-of-things-toepassingen van onder andere Google, ARM en Samsung. "Aan de andere kant zien we de AllSeen Alliance, die de AllJoyn-standaard ontwikkelt, een erg interessante techniek die voortborduurt op principes uit upnp, met een grote groep van partijen die dit ondersteunt."
'Je ziet dus meer en meer bedrijven gratis open standaarden beschikbaar stellen'
Kouwenhoven van ThermoSmart kiest voor open standaarden. Het bedrijf heeft om het goede voorbeeld te geven een eigen api ontwikkeld, Gets Connected geheten. De api moet communicatie met de slimme thermostaat mogelijk maken en ondersteuning voor IFTTT komt eraan. "Hiermee kan iedereen automatiseren door specifieke acties aan gebeurtenissen te koppelen. Bijvoorbeeld als je de ThermoSmart aanzet, dan gaan je Philips Hue-lampen branden", zo verduidelijkt Kouwenhoven.
Ondanks de openheid ziet ThermoSmart echter wel iets in de nieuwe initiatieven uit Cupertino. "Naast Gets Connected voelen we ons erg aangetrokken tot het idee achter HomeKit van Apple. Dit is meer gesloten, maar heeft toch een open structuur." Concrete aankondigingen op dit vlak heeft Kouwenhoven echter nog niet.
Ook Norbert Vroege is positief. "Het gaat de goede kant op. Standaarden moeten meer en meer open worden, zodat diensten op bestaande hardware sneller en breder voor de community beschikbaar komen. Hierbij is het wel van belang dat de primaire werking van de hardware niet negatief beïnvloed kan worden door verkeerd gebruik van open api's. Je ziet dus meer en meer bedrijven, waaronder Plugwise, gratis open standaarden beschikbaar stellen op netwerk/html/xml-niveau."