Met veel tamtam kondigde Microsoft eind mei een nieuw soort computer aan: de Copilot+-pc. Die is voorzien van een npu met minstens 40Tops aan rekenkracht en daarmee ontsluit je speciale functionaliteit in het besturingssysteem. AI-functionaliteit uiteraard, want het is 2024 en overal moet kunstmatige intelligentie in verwerkt worden.
Tijdens de aankondiging toonde Microsoft zijn eigen Surface-hardware en daar was iets opvallends mee. Er zat niet zoals gebruikelijk een Intel- of AMD-processor in, maar een soc van Qualcomm. Dat is niet alleen een andere fabrikant, het is een heel andere processor. In plaats van de x86-architectuur die AMD en Intel gebruiken, is deze op de Arm-architectuur gestoeld.
Die processor was in oktober 2023 al aangekondigd, maar 'het tijdperk van de Copilot+-pc', zoals Microsoft het graag noemt, werd ingeluid met deze Qualcomm Snapdragon X. Die Arm-processor tref je niet alleen aan in Microsofts eigen laptops en tablets, zoals voorheen weleens het geval was. Eerder voorzag Microsoft zijn Surface-tablets van de SQ1-, SQ2- en SQ3-processors, die uiteindelijk ook allemaal bij Qualcomm vandaan kwamen, maar die geen enkele andere systeembouwer wilde integreren. Windows-apparaten met Arm-hardware zijn dus nog niet echt succesvol geweest, maar daar kan nu verandering in komen. Vrijwel alle fabrikanten hebben nu een Copilot+-pc aangekondigd, voorzien van de Qualcomm Snapdragon X-processor.
Deze review is wat anders opgezet dan gebruikelijk, omdat we het enerzijds over de nieuwe Copilot+-functionaliteit willen hebben, maar anderzijds ook benieuwd zijn naar de prestaties van de Snapdragon X Elite-processor. We hebben twee laptops ontvangen waarin die processor huist: een ASUS Vivobook S met 15,6"-scherm en een prijs van 1300 euro, en een Lenovo Yoga Slim 7x met 14,5"-scherm waarvoor Lenovo 1700 euro vraagt. Op de processor na zijn ze niet goed vergelijkbaar, dus het is niet de bedoeling om ze tegenover elkaar te zetten, maar eerder om te zien wat de nieuwe hardware en software te bieden hebben. Dat alles lees je verderop in dit artikel.
Copilot+ in de praktijk en de Recall-recall
Een nieuw tijdperk, dat is wat de Windows-laptops met een Qualcomm Snapdragon X-cpu moeten inluiden, volgens Microsoft althans. Hoewel de merknaam ook eisen inhoudt aan onder meer de accuduur, hoeveelheid ram en grootte van de opslag, vindt Microsoft de AI-features zo belangrijk dat het hele programma Copilot+ is genoemd. Copilot was al langer de verzamelnaam voor alles wat Microsoft met AI deed, maar staat nu met de toevoeging van het plusteken voor het voldoen aan al die eisen én het beschikken over een npu met een rekenkracht van ten minste 40Tops.
Wat kun je met 40Tops?
40Tops is voldoende om lokaal relatief simpele AI-berekeningen uit te voeren. Een heel GPT-model is te veel gevraagd, maar visuele effecten als backgroundblurring, het draaien van een slm (een taalmodel met minder parameters dan een llm) en het genereren van niet al te grote plaatjes moeten prima lukken. Een npu kan dat niet per se beter of sneller dan de gpu, die voorheen vaak voor dit soort berekeningen werd ingezet, maar vooral veel efficiënter. De hele architectuur van de npu is namelijk bedacht voor het zo efficiënt mogelijk uitvoeren van voor AI-modellen gebruikte berekeningen. Iets als backgroundblurring kan zodoende continu op de achtergrond draaien zonder de accu leeg te trekken of in de cloud plaats te moeten vinden.
Het lokaal uitvoeren van AI-berekeningen bespaart softwaremakers primair geld. Alle Windows-gebruikers AI-modellen in de cloud laten gebruiken, zou enorme investeringen in nieuwe serverparken vereisen, om het maar niet te hebben over de klimaatimpact. Een belangrijk argument dat Microsoft naar zijn eindgebruikers communiceert, is privacy. Als de AI-magie lokaal plaatsvindt, hoeft de daarvoor benodigde data immers niet meer naar de cloud te worden gestuurd. Zeker voor persoonlijke ervaringen - AI-assistenten worden pas echt slim en nuttig als ze héél veel van je weten - zal dat voor velen een belangrijk voordeel zijn.
Dit krijg je als onderdeel van Copilot+
Als onderdeel van Copilot+ heeft Microsoft drie AI-features klaargestoomd: Recall, Cocreator en Live Subtitles. Daarnaast kun je gebruikmaken van de zogenaamde Windows Studio Effects, filters voor je webcam die ook al voor de 'eerste generatie' AI-pc's met een Intel Meteor Lake-cpu beschikbaar waren. Daar zat nog een npu van 10Tops in, die blijkbaar te zwak is voor de drie nieuw toegevoegde functies.
In de praktijk valt als eerste op dat er een Copilot-knop prominent aan de taakbalk is vastgemaakt. Deze app is een simpele interface om te praten met Microsofts chatbot. Voor zover wij weten, doet die niets met de npu; deze chatbot vereist dan ook internet om hem te kunnen gebruiken.
Cocreator
Cocreator is een plaatjesgenereerfunctie die werkt op basis van het DALL-E 3-algoritme. Microsoft heeft Cocreator geïntegreerd in Paint. Het idee is dat je een prompt invult en vervolgens een schetstekening maakt. Aan de hand van je tekeninvoer wordt het gegenereerde voorbeeld continu aangepast. Je kunt naar wens een kunstzinnige stijl instellen en meegeven hoe creatief de AI moet zijn. Creatiever is over het algemeen verrassender, maar dat kan zowel positief als negatief uitpakken. Om deze functie te gebruiken, moet je ingelogd zijn met een Microsoft-account en een actieve internetverbinding hebben. Volgens Microsoft worden de plaatjes weliswaar lokaal op de npu gegenereerd, maar wordt in de cloud gecheckt of je geen content laat genereren die 'schadelijk, aanstootgevend of ongepast' is. De eerdere limiet aan het aantal te genereren plaatjes, die gold tijdens de ontwikkelfase van deze feature toen de plaatjes nog in de cloud werden gemaakt, is dan ook komen te vervallen.
Live Subtitles
Live Subtitles werkt volledig lokaal en vereist dus geen internetverbinding. Je kunt alles wat geluid maakt - podcasts, radio, video's, beeldbellen - zonder noemenswaardige vertraging laten ondertitelen en desgewenst vertalen in het Engels. Dat kan vanuit onder meer het Chinees, Nederlands, Duits en Frans, maar ook kleinere of minder bekende talen, zoals Baskisch, Ests en Pasjtoe, worden al ondersteund. Veel videoplatforms bieden al soortgelijke mogelijkheden, dus de toegevoegde waarde bij bijvoorbeeld YouTube is klein, maar tussen twee Copilot+-pc's zou je bijvoorbeeld ook een videobelafspraak kunnen houden waarbij ieder in zijn eigen taal praat.
Live ondertiteling in het Engels van een Chinese livestream
Studio Effects
Over videobellen gesproken, daar kun je ook de Studio Effects voor gebruiken. Die werken eveneens lokaal, dus zonder internetverbinding. Die vind je, net als Live Subtitles trouwens, in de quick settings rechtsonder in de systray. Uiteraard kun je de achtergrond laten vervagen, maar er is ook een filter dat je ogen altijd in de camera laat kijken en een filter dat je volgt door te zoomen en pannen. Al die filters waren al beschikbaar op oudere Windows-pc's met een npu. Alleen enkele creatieve filters, een cartooneffect bijvoorbeeld, zijn helemaal nieuw.
Tijdens het maken van deze foto keek ik naar de hoek van het scherm, maar ik lijk recht in de camera te kijken.
Recall is veelbelovend maar controversieel
In de presentatie van Copilot+ speelde Recall zonder twijfel de grootste rol. Deze functie maakt in feite continu screenshots van je pc-gebruik en slaat die lokaal op. Op een later moment kun je in een soort tijdlijn terugscrollen door je activiteit, maar belangrijker: terugzoeken. Hierbij wordt de npu ingezet, zodat je niet alleen letterlijk op tekst kunt zoeken, maar ook onderwerpen kunt omschrijven die dan visueel worden gematcht.
We hebben op de Computex-beurs begin juni even kunnen spelen met Recall op diverse Copilot+-laptops. Iemand bleek op een van de demo-units enkele dagen geleden een roze varkentje te hebben getekend om Cocreator te testen, zagen we in de tijdlijn. Vervolgens zochten we op 'pink pig', wat keurig de betreffende activiteit opleverde. In tweevoud zelfs, want het AI-algoritme had zowel de visuele uitwerking van het varkentje als de betreffende ingetypte prompt als zoekresultaat aangemerkt. Als je je pc veel gebruikt en weleens op zoek moet naar de website waarop je dat ene ook alweer gezien hebt, of de app je waarin je die ene chat hebt gevoerd, dan kan dit bakken tijd besparen.
Op de Computex kon ik nog een werkende demo van Recall proberen. De video-embed begint wanneer ik dat doe, op 2:31.
Inmiddels is Recall helemaal foetsie; zelfs als lid van het Windows Insider-programma kun je de functie niet langer proberen. Microsoft besloot een paar weken geleden om de functie uit te stellen nadat beveiligingsonderzoekers kwetsbaarheden hadden gevonden waarmee het bijvoorbeeld mogelijk was om ingetypte wachtwoorden te achterhalen. Microsoft gaat nu extra beveiligingsmaatregelen inbouwen en zal in de komende weken een testversie vrijgeven aan Insiders. Wanneer normale gebruikers van een Copilot+-pc met Recall aan de slag kunnen, is nog niet bekend. Hoe dan ook zal Recall, wanneer het eenmaal beschikbaar komt, via een opt-in ingeschakeld moeten worden.
Recall is een typisch voorbeeld van een functie die beter wordt naarmate je haar meer persoonlijke informatie geeft. In de comments onder de artikelen die we eerder schreven over Recall, en op de redactie van Tweakers, leidt dat tot flinke discussies.
Is je uitgangspunt dat je Microsoft vertrouwt, dan zou het waarschijnlijk zelfs beter zijn als Microsoft synchronisatie tussen pc's mogelijk maakt. Als je niet meer weet waar je iets exact hebt gezien, weet je vermoedelijk ook niet zeker of dat nu op je laptop of je desktop was. En zelfs als je wel weet welk apparaat je gebruikte, is het niet het toppunt van gebruiksgemak om dat apparaat er dan ook fysiek bij te moeten pakken als je op dat moment een andere pc gebruikt.
Als je uitgangspunt echter is dat je Microsoft niet vertrouwt - en als onderdeel van 'big tech' zullen veel tweakers Microsoft niet per definitie het voordeel van de twijfel geven - dan is deze continu spionerende functie ronduit eng. Microsoft zal er veel aan moeten doen om het benodigde vertrouwen te winnen en vermoedelijk ook moeten accepteren dat dat bij een deel van de Windows-gebruikers nooit zal lukken.
Lenovo Yoga Slim 7x
Samengevat
De Slim 7 heeft een Snapdragon X Elite-processor, die vlot is en vooral uitblinkt in accuduur bij een normale belasting. De laptop heeft verder een mooi oledscherm met een hoge resolutie en een touchscreen. Wi-Fi 7 is ook aanwezig en je kunt snel inloggen met gezichtsherkenning. De behuizing is van metaal gemaakt en voelt stevig aan. Er zit een 1080p-camera in en een prettig tikkend toetsenbord. Alleen de geluidsproductie van de luidsprekers is magertjes en iets om rekening mee te houden is de afwezigheid van een jackaansluiting op de laptop zelf, mocht je naar een hoofdtelefoon willen grijpen. Een dockje wordt meegeleverd, maar dat moet je dan niet vergeten.
Als je het over laptops hebt die de overstap van x86 naar Arm maken, dan zullen velen aan Apple denken. Die fabrikant deed dat door spiksplinternieuwe hardware in een oud chassis te steken. Van buiten leken de MacBook Air met Intel- en M1-processor als twee druppels water op elkaar. Zoiets doet Lenovo ook met de Yoga Slim 7x. De Slim 7x lijkt enorm op Lenovo's eerdere succesnummer, de Yoga Pro 7, en misschien nog wat meer op de Yoga Slim 7, zonder Pro dus. Hij heeft een 14,5"-scherm, een dunne, metalen behuizing met afgeronde hoeken en een kenmerkende uitstulping boven het scherm, waar de camera in zit. De laptop met de nieuwe Qualcomm-binnenkant heeft de bekende Slim 7-buitenkant.
De Slim 7x is een high-end laptop en kost op dit moment 1650 euro. Voor dat geld mag je wel wat verwachten en dat krijg je ook. De behuizing is van aluminium gemaakt en voelt lekker stevig aan. Dat geldt ook voor het scherm, dat ondanks zijn smalle randen een stevige indruk maakt. Dat scherm is bij alle in Nederland en België beschikbare modellen voorzien van een touchscreen. Een niet-aanraakgevoelige optie is er niet. Boven in het scherm zit de camera met 1080p-resolutie en daarnaast zijn de infraroodleds voor de gezichtsherkenning weggewerkt. Aan de rechterkant van de behuizing zit een schuifje om de camera uit te schakelen.
De behuizing is vrij dun, maar Lenovo heeft er vier luidsprekers in weg weten te werken: twee aan weerszijden van het toetsenbord en twee aan de onderkant. Lenovo heeft het over twee tweeters en twee woofers, maar dat laatste is een grove overschatting van de luidsprekertjes in de laptop. Het voordeel van de omhoog gerichte tweeters is wel dat videogesprekken behoorlijk goed verstaanbaar zijn. Je hoeft bij deze laptop dus niet direct naar een hoofdtelefoon te grijpen.
Zoals je van een dure laptop mag verwachten, heeft Lenovo ook nagedacht over toetsenbord en touchpad. Het toetsenbord heeft om te beginnen toetsjes met een heel subtiel kuiltje, waardoor je vingers eenvoudig de weg kunnen vinden op de knoppen. De toetsen hebben bovendien voor een kleine laptop veel travel, wat het typcomfort ten goede komt. De touchpad is lekker groot en heeft een glazen oppervlak.
De Snapdragon X Elite-chipset voorziet in USB4-aansluitingen, met een maximale snelheid van 40Gbit/s. De Slim 7x heeft vier van die aansluitingen, twee links en een rechts. Daar moet je het mee doen; er is zelfs geen jackaansluiting aanwezig. Wil je toch een hoofdtelefoon aansluiten, dan kan dat met behulp van een bijgeleverd dockje, waarop ook HDMI en een USB-A-aansluiting zitten. Er zit zelfs voor heel ouderwetse gevallen een VGA-aansluiting op.
De interne hardware is vrij goed toegankelijk. Als je de torxboutjes onder uit de laptop draait, stuit je op de hardware. Daaraan kun je vrij weinig zelf vervangen, want er is veel hardware in de soc geïntegreerd. De X Elite accepteert alleen Lpddr5-geheugen, dat per definitie vastgesoldeerd is. De draadloosnetwerkkaart is ook geïntegreerd en het enige dat je dan nog kunt vervangen, is de ssd. Dat is een korte, van 42mm.
De Vivobook S is een 15,6"-laptop met een Qualcomm Snapdragon X-processor, die behoorlijk vlot is en vooral zorgt voor een prima accuduur bij een redelijke belasting. De laptop is voorzien van een mooi oledscherm met een hoge resolutie, dat goed gekalibreerd is. Opvallend is dat de koeling bij zware belasting veel geluid maakt. De laptop heeft verder een metalen behuizing, die nog wel iets steviger had mogen zijn. Verder kenmerkt de Vivobook zich door zijn vele aansluitingen en een kaartlezer, wat niet meer vanzelfsprekend is. Voor wie dat leuk vindt: deze laptop heeft rgb-verlichting onder het toetsenbord.
ASUS kiest er net als Lenovo voor om de nieuwe Snapdragon X Elite-processor in een bekend chassis te huisvesten, en wel in de 15"-Vivobook S. Dat is een opvallende keuze, want je zou verwachten dat de Elite X beter op zijn plek is in een compacte 13"-Zenbook. Aan de andere kant is de Vivobook S op het moment van schrijven de enige 15,6"-laptop met de nieuwe processor, dus wellicht hoopt ASUS op die manier een eigen markt te creëren.
Het chassis van de Vivobook S met Snapdragon is niet helemaal hetzelfde als dat met AMD-processor. De Snapdragon-versie is iets dunner, wat aan de achterkant te zien is bij de uitstroomopeningen van de koellucht. De behuizing is, op de rand rondom het scherm na, volledig van metaal gemaakt. Dat metaal voelt behoorlijk stevig aan, hoewel je het scherm een klein beetje kunt torderen. Je kunt de laptop ook enigszins indrukken als je druk zet op het deel tussen spatiebalk en touchpad. Wat stevigheid betreft is het niet van het niveau van de Lenovo Slim 7x, maar de Vivobook is met zijn prijs van 1300 euro dan ook 300 euro goedkoper.
Boven in het scherm huist de 1080p-camera, die met een handmatig schuifje aan het oog kan worden onttrokken. De camera heeft ook ondersteuning voor inloggen met behulp van Windows Hello. De Vivobook S is uitgerust met twee luidsprekers, die onder in de behuizing zitten. Ze weten een aardig volume te produceren. Doordat ze omlaag gericht zijn, is de verstaanbaarheid van bijvoorbeeld een gesprek afhankelijk van het oppervlak waarop de laptop staat.
Omdat de Vivobook een aardig grote laptop is, heeft ASUS besloten het toetsenbord vergezeld te laten gaan van een numeriek toetsenblok. Dat heeft vrij smalle toetsjes en het is jammer dat voor de toetsen niet gewoon de hele breedte van de laptop is gebruikt. Nu voelen de numerieke toetsjes alsnog 'krap' aan. Het toetsenbord heeft lekker veel travel, maar het opmerkelijkste is dat de achtergrondverlichting is voorzien van rgb-leds. Je kunt de boel dus in de kleuren van de regenboog laten knipperen, maar als je liever één kleur hebt, dan kun je dat ook instellen. De touchpad is lekker groot en daardoor prettig in gebruik.
Ook de hoeveelheid aansluitingen is prettig, hoewel je moet opletten. De USB-A-aansluitingen aan de rechterkant doen 'gewoon' 5Gbit/s, terwijl de USB4-aansluitingen aan de linkerkant 40Gbit/s kunnen halen. Die kun je ook het best gebruiken om een scherm met een hoge resolutie of refreshrate op aan te sluiten, want de HDMI-aansluiting beperkt zich tot HDMI 2.0. Er zijn verder nog een microSD-kaartlezer en een jackaansluiting voor audio.
De Vivobook S is net als de Lenovo Slim 7x voorzien van twee ventilators om de Qualcomm-processor te koelen. Het Lpddr5-geheugen is vastgesoldeerd en de wifikaart is geïntegreerd. Je kunt daarom alleen de ssd upgraden. Dat is een normaal exemplaar van 80mm lang.
Benchmarks
De twee geteste laptops hebben onderstaande specificaties, waarbij de nieuwe Snapdragon X Elite-processor de belangrijkste is. Beide laptops zijn voorzien van Lpddr5-geheugen, want dat is het enige type dat door de soc wordt ondersteund. De Fastconnect 7800-wifikaart is geïntegreerd en ondersteunt Wi-Fi 7-netwerken.
ASUS Vivobook S5507QA-MA006W
Lenovo Yoga Slim 7 14Q8X9 83ED001RMH
Processor
Qualcomm Snapdragon X Elite X1E-78-100
Qualcomm Snapdragon X Elite X1E-78-100
Cores/threads
12/12
12/12
Gpu
Qualcomm Adreno
Qualcomm Adreno
Werkgeheugen
16GB Lpddr5-8448
32GB Lpddr5-8448
Ssd
Micron 2400 1TB
Samsung PM9C1a 1TB
Wifi
Qualcomm FastConnect 7800
Qualcomm FastConnect 7800
Scherm
15,6", 2880x1620 pixels, oled, glanzend
14,5", 2944x1920 pixels, oled, glanzend, touch
Schermpaneel
Samsung ATNA56AC03-0
Lenovo LEN145WQ+
Accu
70Wh
70Wh
Besturingssysteem
Windows 11
Windows 11
Benchmarks
Waar iedereen uiteindelijk benieuwd naar is, zijn de benchmarks. De laptops zijn voorzien van dezelfde processor, een Snapdragon X Elite X1E-78-100. Dat is de langzaamste X Elite-processor die Qualcomm kan leveren. Er zijn ook nog een X1E-80-100, een X1E-84-100 en een X1E-00-1DE. Meer over die processors kun je vinden in dit artikel. De naamgeving spreekt niet echt tot de verbeelding, maar hoe hoger het getalletje in het midden, hoe beter.
Processor
Qualcomm Oryon-cpu
Qualcomm Adreno-gpu
Qualcomm Hexagon-npu
Memory
Cores
Total cache
Max multithread- frequency
Dual- coreboost
Tflops
Npu Tops
Memorytype
Transferrate
Snapdragon X Elite
X1E-00-1DE
12
42MB
3,8GHz
4,3GHz
4,6
45
Lpddr5x
8448MT/s
X1E-84-100
12
42MB
3,8GHz
4,2GHz
4,6
45
Lpddr5x
8448MT/s
X1E-80-100
12
42MB
3,4GHz
4,0GHz
3,8
45
Lpddr5x
8448MT/s
X1E-78-100
12
42MB
3,4GHz
None
3,8
45
Lpddr5x
8448MT/s
Snapdragon X Plus
X1P-64-100
10
42MB
3,4GHz
None
3,8
45
Lpddr5x
8448MT/s
Op het moment van schrijven krijgen de meeste laptops de X1E-78-100-processor, die een maximale klokfrequentie van 3,4GHz heeft. De processor haalt die klokfrequentie op alle cores, maar bij belasting van minder cores gaat de kloksnelheid niet omhoog zoals je gewend bent van Intel- en AMD-processors. Dat is bij de X1E-80-100 en hoger wel het geval. Daarbij kan de klokfrequentie uiteindelijk tot 4,3GHz stijgen, op maximaal twee cores. De twaalf cores zijn allemaal even snel; er is dus geen cluster zuinige E-cores, zoals Intel- en Apple-processors wel hebben.
Hoewel de specificaties hierboven ondubbelzinnig lijken, zijn ze dat niet echt. Fabrikanten kunnen de chips op verschillende tdp's configureren en een ruimer budget om energie te gebruiken, levert ook de mogelijkheid tot hogere klokfrequenties op en andersom. Bij introductie demonstreerde Qualcomm de processor op een verbruik van 23 watt, maar ook op 80 watt. ASUS geeft in ieder geval aan dat het de Vivobook op 45 watt heeft afgesteld. Lenovo zegt daar niets over bij de Slim 7x, maar afgaande op de testresultaten hieronder, zal die laptop niet ver van de tdp van de ASUS af zitten. We hebben op het moment van schrijven nog geen monitoringsoftware kunnen vinden die het verbruik van de processor uitleest op dezelfde manier als dat kan bij AMD- en Intel-processors, dus het echte verbruik hebben we niet kunnen loggen.
Cinebench 24 is in drie smaken te krijgen: x86 64bit, Arm en een Mac-versie die de Apple M-processors ondersteunt. Of het dus x86 of Arm is, alle testresultaten in Cinebench 24 zijn op basis van de eigen architectuur van de processor. Het blijkt dat in de multitest, waarbij alle twaalf cores aan het werk gezet worden, de prestaties behoorlijk hoog liggen. Intel en AMD hebben in deze test grotendeels het nakijken. Dat komt onder andere doordat de X Elite twaalf (P-)cores heeft en doordat Cinebench heel goed schaalt. AMD-processors hebben, tot een tdp van 54W, allemaal acht cores en Intel-processors hebben wel meer cores, maar daarbij gaat het ook deels om zuinige en dus minder snelle E-cores.
Het hebben van veel cores is echter niet het hele verhaal. Als je kijkt naar de snelheid van één zo'n core, in Cinebench 24 single, dan blijkt die X Elite op het eerste gezicht niet bijzonder te presteren, want hij zit op hetzelfde niveau als een Core Ultra 9. Als je je dan bedenkt dat die Core Ultra 9 een maximale turboboost van 5,1GHz heeft, terwijl de X Elite helemaal geen speciale turbo heeft, maar gewoon een maximale kloksnelheid van 3,4GHz, dan is het alweer indrukwekkender. We hebben helaas nog geen tooltjes kunnen vinden om de kloksnelheid en het verbruik van de X Elite mee te kunnen loggen, maar Taakbeheer liet zien dat de processor gedurende Cinebench Single inderdaad op 3,4GHz draait. Per kloktik krijgt de Snapdragon-chip, in Cinebench, meer gedaan dan de Intel-processor.
Cinebench 24 is dus een ideale benchmark, met een mooie schaling en op de native architectuur van de processor. Maar hoe zijn de prestaties als de processor x86-code moet emuleren? Om daar een idee van te krijgen, hebben we ook Cinebench 23 gedraaid. Die benchmark draait op M1-Macs en later wel native, maar in Windows alleen op x86. In deze test blijken de prestaties laag te liggen, vooral als je naar de snelheid van een enkele core kijkt.
Het emuleren van x86-code is belangrijk. Hoewel grote softwarebouwers, zoals Adobe en Microsoft, hun software al omgebouwd hebben om de Arm-architectuur te ondersteunen, zal dat bij veel kleinere softwarepakketten minder snel gebeuren. Apple is in 2020 overgestapt op Arm en zal de ondersteuning van x86-software op een gegeven moment gaan uitfaseren. Bovendien is Apple van architectuur gewisseld, terwijl Microsoft met Windows de x86-architecturen van Intel en AMD ook gewoon blijft ondersteunen. Ontwikkelaars zullen dus twee versies van hun software moeten bouwen en hoe lekker die software draait, zal ervan afhangen hoe goed de emulatie werkt.
In de bovenstaande, verouderde versie van Geekbench was het nog mogelijk om te kiezen tussen het draaien van dezelfde benchmark op Arm-architectuur of op 32bit-x86-architectuur. Of je nu kiest voor de multi- of de singlecoretest, in beide gevallen lever je ongeveer 40 procent aan prestaties in als je x86-code emuleert.
Terug naar een test die wel native op Arm-hardware draait: 3DMark Night Raid. 3DMark kijkt naar de cpu en gpu, en splitst de prestaties van beide uit in aparte scores. Het gpu-resultaat is ongeveer 28.000 punten voor de Snapdragons, terwijl de snelste AMD-gpu van het moment, de 780M en de snelste Intel, de Arc 8, rond de 35.000 zitten. In de Snapdragon X is dit niet de snelste gpu. De X1E-78-100 heeft een gpu met een kracht van 3,8 teraflops, maar de snelste chips doen 4,6 teraflops, oftewel ongeveer 21 procent meer. Als je 21 procent optelt bij de score van 28.000, kom je ongeveer op 34.000 uit, oftewel ongeveer even hoog als de snelste igp's van AMD en Intel op dit moment. Er zit dus flink wat potentie in deze gpu. Helaas draait 3DMark niet op Apple-chips, dus voor die vergelijking hebben we alleen 3DMark Wild Life, waarin de Snapdragon-igp onder de gpu van de M3 presteert.
Hoewel hij in 3DMark langzamer is dan de igp in de M3, is de gpu in Total War: Pharaoh net even sneller. Een mooi resultaat, waarin ook duidelijk wordt dat het verschil met de Intel-gpu in de Zenbook 14 met Meteor Lake-processor, niet groot is. Bovendien draait Total War: Pharaoh weliswaar native op Arm-MacBooks en op x86-Windows-machines, maar is de game niet gemaakt voor de Arm-architectuur onder Windows. De Qualcomm-chips moeten dus emuleren en weten desondanks een nette framerate neer te zetten. Het gaat echter niet altijd goed, want als je dezelfde game op Ultra-instellingen draait, gaat het mis. De feedback uit het testlab was als volgt: "Op Ultra doet die engine raar, alles zwart met soms wat witte bosjes." Het lijkt erop dat nog niet alles helemaal lekker gaat bij deze nieuwe processors.
Geekbench 6 draait native op Arm- en x86-processors en is daarom een mooie manier om onderling de vergelijking te maken. In deze benchmark is het testresultaat wat minder indrukwekkend dan in Cinebench. De Snapdragon X zit op het niveau van de Intel Meteor Lake-processors.
Van DaVinci Resolve is kortgeleden een Windows-Arm-versie uitgebracht. De software is nog in bèta, maar geeft wel een mogelijkheid om de Qualcomm-chip native te laten draaien en te vergelijken met Intel-, AMD- en Apple-chips. In deze test exporteren we een video die gemaakt is op basis van 4k-bronmateriaal, waarbij overgangen en andere effecten zijn toegevoegd. De software leunt op de cpu, maar ook op de gpu. Tijdens het draaien van de test bleek de kloksnelheid van de ASUS rond de 3,3GHz te liggen, terwijl de Lenovo rond de 3GHz zat, wat terug te zien is in de rendertijd. De Pavilion Plus is voorzien van een RTX 3050-videokaart, wat ook bijdraagt aan het goede resultaat van die laptop.
Tot slot draaien we Blender, waarin we herhaaldelijk dezelfde eenvoudige afbeelding renderen. Loopt de processor warm doordat de koeling niet toereikend is of doordat hij te lang zijn tdp-budget heeft overschreden, dan loopt de rendertijd op. In het geval van de Lenovo is er iets raars aan de hand; die laptop gaat na verloop van tijd ineens sneller werken: wellicht iets wat Lenovo met een biosupdate nog kan oplossen. De ASUS heeft een mooie constante rendertijd en dus geen last van throttling.
Beeldkwaliteit, geluidsproductie en accuduur
Het belangrijkste nieuws aan de Vivobook en Slim 7x is de nieuwe Snapdragon X Elite-processor, maar voor de volledigheid testen we ook de andere gebruikelijke zaken, te beginnen met de beeldkwaliteit. Om daar metingen aan te verrichten, maken we gebruik van Portrait Displays Calman Color Calibration-software en een Spectracal C6-colorimeter. Beide laptops hebben een oledscherm, met hoge resolutie en hogere refreshrate. De ASUS heeft een paneel van Samsung, met een resolutie van 2880x1620 pixels en een refreshrate van 120Hz. De beeldverhouding is 'gewoon' 16:9, maar de resolutie levert een mooi scherp beeld op. Het paneel in de Lenovo identificeert zich in software alsof Lenovo het zelf ontwikkeld heeft, maar komt waarschijnlijk ook van Samsung. Het heeft een nog iets exotischere resolutie van 2944x1840 pixels, wat een 16:10-beeldverhouding geeft. De schermdiagonaal is 14,5", waardoor het beeld nog wat scherper is dan bij de ASUS. Het heeft bovendien een refreshrate van 90Hz.
Het beste scherm zit ook in de duurste laptop, want de Lenovo haalt bijna 500cd/m², terwijl de ASUS richting de 400cd/m² gaat. De ASUS is wel iets beter gekalibreerd, maar het verschil is zo klein dat je het niet ziet, zelfs niet als de laptops naast elkaar staan.
De oledschermen kunnen zonder problemen meer dan de gebruikelijke sRGB-kleurruimte weergeven. We meten sRGB en Display P3, en in beide gevallen is de kalibratie netjes. Prima schermpjes kortom.
Geluidsproductie
Beide laptops zijn voorzien van twee ventilators om de X Elite-processor te koelen. We meten de geluidsproductie van die ventilators met behulp van een Larson Davis 831C-geluidsmeter met een 378A04-microfoon die is voorzien van een voorversterker. De microfoon heeft eennoisefloor van 5,5dB(A). Door onvermijdelijk omgevingsgeluid is de noisefloor van onze geluidarme ruimte ongeveer 10dB(A). Als we een veilige marge nemen, kunnen we vanaf 12dB(A) consistente metingen uitvoeren. We meten de geluidsdruk op 50cm afstand, onder een hoek van 45 graden. Het testen doen we in vier scenario's: WebXPRT simuleert webbrowsen,-pcMark 10 is representatief voor wat zwaarder desktopgebruik en Blender is een zware multithreaded workload voor de cpu. We meten de geluidsdruk over de periode die iedere test duurt en drukken het resultaat uit in een gemiddelde, LAeq, in dB.
Je zou misschien verwachten dat de Qualcomm-processors zuinig zijn en dus weinig koeling nodig hebben, maar dat blijkt niet het geval te zijn. De X Elite in de ASUS werkt op 45 watt en aan de benchmarkresultaten te zien zit de Lenovo-processor daar niet ver vanaf. Om die warmte onder vollast kwijt te raken, hebben beide fabrikanten hun laptops voorzien van twee ventilators en die hoor je, afhankelijk van de belasting. WebXPRT simuleert webbrowsen en dan hoor je de ventilators alleen in een heel stille omgeving. BIj-pcMark ligt de belasting wat hoger en hoor je al meer. De zwaarste belasting die we op deze laptops loslaten, is met behulp van Blender. Daarin is de Slim 7x stiller dan de MacBooks van Apple, maar de ventilator in de Vivobook gaat voluit blazen en is even luidruchtig als een gamelaptop.
Accuduur
Tot slot kijken we naar de accuduur. Daarover geven de fabrikanten hoog op. De Lenovo moet ruim zestien uur kunnen webbrowsen, maar dan wel bij een lage helderheid van 150cd/m², terwijl videospelen bijna 24 uur lang kan. ASUS houdt het op 18 uur voor de Vivobook S bij dezelfde helderheid en het afspelen van een 1080p-video.
Accutest browsen
PCMark 10 - Accu - Tijd
PCMark 10 - Accu - Digital
PCMark 10 Accu Essentials
PCMark 10 Accu Productivity
PCMark 10 Accu Runs
Accutest browsen 2013 (180cd/m²)
Laptop
Accucapaciteit (Wh)
Gemiddelde tijd in uren en minuten (hoger is beter)
De Tweakers-accutest komt uit op dertien uur, voor beide laptops. Beide modellen hebben een 70Wh-accu. Het scherm van de Lenovo is weliswaar kleiner, maar heeft ook meer pixels dan dat van de ASUS, waardoor ze op dezelfde accuduur uitkomen. Die accuduur is op zich goed, maar geen nieuw record. De Arm-chips doen in de browsetest niets wat niet kan met een x86-processor.
Dat verandert bij de-pcMark-accutest, waarin browsen, het starten en gebruiken van software zoals LibreOffice en videobellen worden gesimuleerd. De accuduur in die test is bijzonder lang, liefst elf uur voor de Lenovo en gelet op de testresultaten die tot nu toe in onze database staan, is dat een nieuw record. De bijbehorende scores zijn vrij laag, maar daarbij moet opgemerkt worden dat deze test niet voor Arm-hardware geoptimaliseerd is. De laptops halen die lange accuduur dus terwijl ze x86 emuleren.
Conclusie
De Lenovo Yoga Slim 7x en de ASUS Vivobook S zijn de twee eerste Copilot+-laptops die we bij Tweakers onder handen hebben kunnen nemen en de eerste met een nieuwe generatie Arm-chips van Qualcomm. Beide geteste laptops zijn voorzien van de langzaamste Snapdragon X Elite, die de weinig inspirerende naam X1E-78-100 draagt.
Het is een processor met twaalf cores op maximaal 3,4GHz en als alle twaalf cores gebruikt worden, is hij zonder meer snel. Dat zie je in Cinebench, waarin de X Elite ongeveer even snel is als Apples M3 Pro met evenveel cores en sneller dan alle Intel Meteor Lake-chips die we tot nu toe getest hebben. Veel Meteor Lake-chips hebben bovendien meer cores dan de X Elite. Ook de AMD-chips met acht cores worden door de Arm-processor voorbijgestreefd.
Als niet alle cores gebruikt worden, zijn de prestaties nog altijd goed, maar niet bijzonder. De meeste snelheid lever je in als je x86-software moet emuleren. Dan draait alles in onze benchmarks een procent of 40 langzamer. Dat is ook meteen het lastigste punt van de nieuwe Arm-processors, want ze zijn op hun snelst als de software native op de Arm-architectuur draait. DaVinci Resolve, een groot deel van de Adobe-programma's en Google Chrome zijn voorbeelden van software waar een native versie van is, naast Windows en de daarin geïntegreerde software en Office.
De grote jongens doen dus mee, maar het zal een uitdaging blijven om ook kleinere ontwikkelaars een Arm-versie van hun software te laten ontwikkelen. Het is verleidelijk om de vergelijking te maken met Apple, maar die gaat mank. Apple introduceerde in 2020 zijn eigen Arm-processors, maar maakte ook meteen duidelijk dat x86-software op zijn platform ten dode opgeschreven was. Ontwikkelaars moeten dus wel switchen. Bij Microsoft is er geen sprake van een transitie van de ene naar de andere architectuur. Microsoft heeft die intentie nooit uitgesproken en als het bedrijf zou stoppen met een x86-versie van Windows, zou het Intel, AMD, talloze softwareontwikkelaars en nog meer gebruikers tegen zich in het harnas jagen.
Dan is vervolgens de vraag waarom je als eindgebruiker een laptop met Qualcomm-processor zou moeten kopen. De twee geteste laptops zijn snel en efficiënt, en kunnen zich meten met Intel-laptops, die voor dezelfde snelheid veel meer energie nodig hebben. Dat gaat op zolang de software native draait, want anders lever je 40 procent van je snelheid in. Omdat ontwikkelaars niet genoodzaakt zijn om hun software in zowel x86- als Arm-smaak uit te brengen, zou dat inefficiënte emuleren dus een blijvertje kunnen zijn en waarom zou je dan niet gewoon een Intel- of AMD-processor kopen? Copilot+ is nog heel even het excuus, maar daar komt zeer binnenkort verandering in. Dan heeft de gevestigde orde ook npu's geïntegreerd die voldoen aan de Copilot+-specificatie.
Een harde, ondubbelzinnige conclusie over de nieuwe Qualcomm-chips is daardoor moeilijk te trekken. De X Elite-laptops luiden in ieder geval geen snelheidsrevolutie in. Daarvoor hadden ze aanmerkelijk sneller moeten zijn dan wat Intel en AMD te bieden hebben. Daarbij is het wel belangrijk om te melden dat er nog snellere versies van de X Elite zijn, die niet in de geteste laptops zitten. De chips lijken wel efficiënt te zijn, maar hebben tegelijk actieve koeling nodig van twee ventilators. Aan de andere kant is de accuduur bij het wat zwaardere gebruik lang, dus op dat vlak zijn ze wel efficiënt. Zou je op korte termijn een Snapdragon X-laptop willen kopen, dan is het belangrijk om te checken of je meestgebruikte software in een Arm-versie beschikbaar is. Voor degenen die de kat uit de boom kijken, is de Snapdragon-chip ook goed nieuws, want Intel en AMD hebben er een concurrent bij op de desktop en de laatste keer dat dat het geval was, is al heel lang geleden.
Die laatste zin van de conclusie is de belangrijkste. Een derde cpu fabrikant voor laptops (en eventueel ook desktops?) die van in het begin een goeie start maakt: big bleeping deal.
Game developers hebben er nu wel een derde architectuur bij die ineens ook getest moet worden.
[Reactie gewijzigd door spoonman op 22 juli 2024 14:05]
Ik denk niet dat veel game developers zich specifiek op deze GPU gaan focussen eigenlijk. Het is een enigzins opgeleukte versie van de Adreno 730 GPU in de Snapdragon 8+, met alle bekende beperkingen en vrij matige performance vooral voor moderne games die steeds meer op compute performance leunen, waar deze GPU echt extreem zwak in is. Het is een GPU ontwerp dat helemaal geoptimaliseerd is voor DX10/DX11, wat niet meer overeenkomt met hoe DX12 GPU's en games werken. Er zit dus geen toekomst in deze GPU en voor een volgende versie zal Qualcomm gegarandeerd met iets beters moeten komen als ze serieus mee willen doen in game performance. Chipsandcheese heeft een deep-dive over de Elite X GPU [1].
De GPU benchmarks die tweakers laat zien waarin deze GPU nek-aan-nek gaan met een Radeon 780M geven echt een totaal vertekend beeld, alle andere game benchmarks die ik heb gezien laten zien dat deze laptops veel slechter presteren in games en dat dat niet door de x86 emulatie komt maar door de zwakke GPU.
Dit dus. ROG Ally en Steam Deck zijn veel meer vergelijkbaar met de hardware waar de games voor ontworpen worden. Dat heeft ook niks met ARM te maken maar alles met de GPU.
Maar als je naar de energie-efficientie kijkt wil je héél graag een ARM handheld. Een Apple M3 Max trekt met The Witcher 3 ~100W, met peaks van ~140W. Een RTX 3080 Mobile (vergelijkbare performance) trekt ~115W. Dan moet je je CPU, RAM, moederbord e.d. nog van stroom voorzien.
Dit is een vrij grove 1:1 berekening, maar mogelijk zou je dus een Steam Deck kunnen hebben met 33% langere accuduur of 33% meer performance.
Dit zou natuurlijk ook nog gestoeld zijn op de hoop dat Valve Ahead-of-Time translation in Proton kan inbouwen om x86 naar ARM om te zetten.
Je vergelijkt een 8nm chip uit 2020 met een 3nm chip uit 2023. Daarnaast draait de GPU niet op de ARM architectuur.
De instructieset lijkt totaal geen invloed te hebben op stroomverbruik. X86 CPU's zijn enorm zuinig geworden de afgelopen jaren. De Ryzen 7 7840U bijvoorbeeld presteert alweer beter dan een Apple M2 Pro. 28 watt tegenover 30.
Dat zijn toch hele vergelijkbare getallen, en suggereren zeker niet dat een ARM handheld (die gewoon 50% van z'n prestaties verliest aan emulatie) revolutionair zou zijn qua performance per watt.
[Reactie gewijzigd door Wolfos op 22 juli 2024 14:05]
De instructieset lijkt totaal geen invloed te hebben op stroomverbruik. X86 CPU's zijn enorm zuinig geworden de afgelopen jaren. De Ryzen 7 7840U bijvoorbeeld presteert alweer beter dan een Apple M2 Pro. 28 watt tegenover 30.
Je kan TDP's echt niet vergelijken want de Ryzen 7 7840U kan daar stevig boven gaan afhankelijk van de koelcapaciteit van de laptop. Uiteindelijk moet je een scenario testen en kijken hoeveel energie je nodig had. Ook moet je het totaalplaatje zien, de M2 pro heeft bijv een big.LITTLE architectuur waardoor achtergrondtaken efficienter verlopen wat een effect kan hebben op het totale verbruik.
Uw claim dat de Ryzen 7 7840U beter presteert kan ik niet terugvinden is de benchmarks, enkel single core lijkt hij mogelijk sneller door de hogere kloksnelheid en dat zal wel resulteren in een hoger piekvermogen. Hier bij Tweakers hebben ze de M3 pro getest en de M3 pro is 48% sneller in Geenbench multi en 27% sneller in single core prestaties.
Ook uw claim dat de instructieset totaal geen invloed lijkt te hebben op stroomverbruik kan ik nergens terugvinden.
Dat zijn toch hele vergelijkbare getallen, en suggereren zeker niet dat een ARM handheld (die gewoon 50% van z'n prestaties verliest aan emulatie) revolutionair zou zijn qua performance per watt.
Vergelijkbare getallen? Er valt niets uit de vergelijken op basis van uw cijfers. Zoals in zei, TDP's mappen op prestatie zegt niets want TDP's zeggen niets over het effectieve verbruik van die benchmark.
Wat mij opvalt is dat de Framework laptop met de Ryzen 7 7840U en 61Wh batterij 12u meegaat in de browser test en de Macbook Air M3 15u op een kleinere 52,6Wh batterij.
Wat me ook opvalt is dat de Lenovo Yoga Slim 7 14Q8X9 met de ARM snapdragon 11u meegaat op een batterij in de PC mark accutest en de Framework met de Ryzen 7 7840U het amper 6u volhoud. En dat met X86 emulatie op de Lenovo Yoga Slim.
ARM is geen heilige koe maar op basis van deze cijfers concluderen dat "De instructieset lijkt totaal geen invloed te hebben op stroomverbruik." lijkt mij wel heel erg aannemelijk.
Ok deze goede bron test toont heel duidelijk dat AMR socs toch wel efficienter zijn.
Yep, dat is een big bleepidybleep-bleep-bleeping deal
De ervaring leert nu eenmaal dat het zeer onverstandig is om als eindgebruiker erop te vertrouwen dat de ontwikkelaars het wel even regelen en als ontwikkelaar onverstandig is erop te vertrouwen dat het microsoft gaat lukken om een voldoende grote gebruikersbasis op te bouwen voor deze architectuur.
First things first: Als je wilt gamen wil je sowieso een dedicated GPU, iets wat deze machines niet hebben. Dat ongeveer 50% van mijn steam library niet wil booten is dan ook geen probleem, immers mijn surface laptop 7 heb ik aangeschaft als vervanging voor mijn macbook air (m1) die recent overleden is, daar draait nog minder op.
Voor productiviteit on-the-go is de machine fenomenaal (de reden voor aanschaf) met een battery life waar je U tegen zegt. Ik werk veel met audio en imaging tools en alles draait zoals ik zou verwachten. Djay Pro kwam twee dagen na release van de laptop met een ARM supported versie, Affinity had upport reeds voor release van deze devices op orde. FL studio is niet native en draait in vergelijking met mijn M1 (die wel native draaide, dus ARM support is geen issue op zich) identiek, wat voor mij goed genoeg is dus het vooruitzicht op een native versie is een mooie bonus. Uiteraard zijn alle office apps native verkrijgbaar.
Dat de serieuze software boeren nu werken aan een ARM versie lijkt me evident, iets wat ten tijde van windows RT absoluut nog niet het geval was.
Steam deck heeft een resolutie dat net iets hoger is dan 720p. Steam deck is leuk voor de minder serieuze gamer, maar als je hoge refreshrate én mooie graphics wilt, heb je gewoon écht een D-GPU nodig.
Wat is een serieuze gamer? Iemand met een GPU die minimaal een RTX3060 is? Of moet het minimaal een 4080Ti zijn? Of eigenlijk een 4090?
OF is het de tijd die iemand erin steekt?
Is iemand die 30 uur per week gamed op zijn steam deck een meer serieuze gamer dan iemand die 2 uur minecraft doet op zijn machine met een 4090?
Mijn definitie, een combinatie van èèn of meerdere punten:
- veel verschillende soorten spellen spelen
- spellen volledig wilt afronden
- alle ins / outs van een game wilt uitzoeken
- probeert alle achievements / tropies te halen
- Probeert (hoeft niet te lukken maar streeft er naar), een beter resultaat neer te zetten dan een ander.
En gek genoeg, geen van deze punten zijn afhankelijk van de hardware of van de tijd die je erin steekt. Dus naar mijn idee kan een Mac, Linux, Windows en Arm of X86, met een GPU, iGPU of zelfs Mobile / Handheld allemaal..
Simpel voorbeeld, speed runners die mario zo snel mogelijk willen uitspelen. Zijn echt wel serieuze gamers, maar hebben waardeloze hardware.
Iemand die een 4090 heeft en op een vrijdag avond call of duty speelt met zijn maatjes voor twee uurtjes noem ik geen serieuze gamer.
[Reactie gewijzigd door ronaldmathies op 22 juli 2024 14:05]
Nogmaals, het gaat niet om gaming op dit device. Dat is niet het punt. Dat gezegd hebbende. Fallout 4 draait beduidend beter op mijn surface met beduidend meer pixels dan op mijn surface laptop 7. Om over het lawaai van fans op de surface Steam Deck nog maar niet te spreken.
[Reactie gewijzigd door hottestbrain op 22 juli 2024 14:05]
Moeten we de markt beperken om het die arme (game-)developers niet te moeilijk te maken?
Dat zeg ik toch niet? Het zal gewoon nog even duren voor je zorgeloos een arm-laptop kan kopen en verwachten dat je er probleemloos op kan gamen denk ik.
Game developers hebben er nu wel een derde architectuur bij die ineens ook getest moet worden.
Vraag is of dat zo'n vaart gaat lopen, ik vermoed dat er best een paar developers zullen zijn die er op inspringen, en misschien zelfs wel met native implementaties komen. Aan de andere kant zal je ook zien dat er genoeg dev's zullen zijn die zolang het marktaandeel en bijbehorende install base laag is er helemaal niets mee gaan doen qua support en validatie, en gewoon zullen zeggen 'leuk als het werkt via de ingebouwde x86 emulatie, maar mocht dat niet zo zijn, we supporten did platform (nog) niet. [quote]
Die laatste zin van de conclusie is de belangrijkste. Een derde cpu fabrikant voor laptops (en eventueel ook desktops?) die van in het begin een goeie start maakt: big bleeping deal.
Met Apple zag je dit ook bijvoorbeeld. Kijk bijvoorbeeld naar Blizzard, altijd wel een frontrunner voor Mac support in het verleden. Nu zijn volgens mij, jaren na introductie, alleen WoW en Hearthstone beschikbaar met native Apple M series support. De rest moet het doe met of alleen officiële support voor Intel Mac's of zelfs helemaal geen Apple support (Overwatch). En zo zie je volgens mij ook dat ook bij andere developers volgens mij native Apple M Series support maar langzaam op gang komt voor de grote titels.
[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 14:05]
Nee, ze hebben een tweede architectuur erbij die getest moet worden. Zowel AMD als Intel maken gebruik van x86-64 met grotendeels dezelfde uitbreidingen. Je gaat als developer op zoek naar de grootste gemene deler tussen die twee om geen CPU specifieke implementaties te moeten doen. Maar voor heel veel developers is zelfs dat geen probleem omdat ze met abstractielagen werken en gewoon APIs aanspreken die door een ander worden onderhouden.
En heel veel APIs worden gewoon door MS onderhouden waardoor het voor veel software in de basis gewoon een kwestie is van hercompileren voor ARM en heel wat projecten gaan daar zonder probleem doorheen. Maar als game developer die geen eigen engine heeft zal je dus weer moeten wachten tot de maker van je engine ARM gaat ondersteunen op Windows. En die engine maker wacht mogelijks weer op andere APIs die eerst ondersteuning moeten krijgen. Die waterval heeft tijd nodig.
CPU architectuur maakt vrij weinig uit voor game developers. Meer gedoe met GPU vendors en dan vooral Apple dankzij Metal.
Maarja, gezien de GPU prestaties van dit ding zal ik 'm gewoon in het hokje "niet ondersteunt" gooien. Ik kan wel een ARM Windows build maken maar volgens mij is er bij Steam nog geen manier om het te uploaden.
Ik zou het voorlopig in ieder geval afraden om deze dingen te kopen voor gaming. Je moet alles emuleren en dat is per definitie inefficient.
Wat is dat toch met Windows laptops en al die stickertjes aan de binnenkant.
Er blijft een zwaard boven je hoofd hangen genaamd: X86…
Come on Microsoft als je dit blijft ondersteunen dan veranderd er niets.
Dus x86 vs x64 vs Arm 3 platformen!
Maar zijn deze processors nou speciaal ontwikkeld voor Windows met ARM ondersteuning of meer voor Copilot toepassingen?
[Reactie gewijzigd door mrooie op 22 juli 2024 14:05]
x86 hardware word al sinds Windows 11 niet meer ondersteund, alleen x86-64 en ARM64 zijn ondersteund in Windows 11. En er is echt geen nood aan het consolideren zolang Qualcomm de enige is die SoCs voor Windows ARM mag maken. Dat loopt eind dit jaar gelukkig af ene er staan al andere fabrikanten klaar. Maar dan nog is het maar de vraag of we echt willen dat Microsoft x86-64 nu of in de nabije toekomst dropt...
Windows 11 heeft geen x86 versie meer, maar x86 software is nog gewoon ondersteund en kan je nog altijd uitvoeren op Windows 11. Zelfs enkele van Microsofts eigen achtergrondprocessen zijn nog altijd x86, zelfs op de ARM build van Windows
De stickertjes zijn een keuze, fabrikanten krijgen er een kleine korting voor. Op een Surface Laptop heb je bijv. geen enkele sticker.
En die x86, daar ga je niet snel van af geraken. Dan gooi je net heel de software catalogus overboord. En je kan ook niet zomaar zeggen dat Windows niet langer op AMD/Intel zal draaien, mijn God man, dat zou het einde van Microsoft betekenen. En waarom, zodat we van 2 fabrikanten naar 1 fabrikant kunnen gaan?
1 van de belangrijkste redenen dat Windows zo populair is, is net die neerwaardse compatibiliteit met oudere software.
En nee, x64 was Itanium. Wat we vandaag hebben is x86-64 wat in de basis x86 is met een 64bit uitbreiding.
Dat zwaard is inmiddels wel weg in Europa. Bij ons (VS) wordt nog veel legacy software gebruikt, maar in Europa is toch alles wel een webapp inmiddels, meestal gekoppeld aan Entra?
En je hebt in heel Europa gekeken? Bij alle bedrijven gaan aankloppen? Dat lijkt me straf. Ik werk zelf voor een bedrijf dat software ontwikkelt en hoewel onze recente aanbiedingen cloud based zijn, hebben we klanten die nog miljoenen per jaar neertellen om hun oude installaties van meer dan 10 jaar oud te blijven ondersteunen.
We hebben ook klanten die aangeven nooit naar de cloud te zullen of willen gaan vanwege de vertrouwelijkheid van hun data. Zij willen de controle houden over hun data en voorkomen dat een overheid (of erger) even binnenkomt bij een cloudaanbieder en daar alle data gewoon gaat opvragen.
Dat soort legacy applicaties kunnen vaak prima in een soort NTVDM draaien op de ARM processors. Maar, je hebt gelijk, er is nog behoorlijk veel RDS naast Azure Virtual Desktop en Windows 365.
We hebben ook klanten die aangeven nooit naar de cloud te zullen of willen gaan vanwege de vertrouwelijkheid van hun data. Zij willen de controle houden over hun data en voorkomen dat een overheid (of erger) even binnenkomt bij een cloudaanbieder en daar alle data gewoon gaat opvragen.
Dit argument ben ik het niet by default mee eens. Het is vaak makkelijker om een lokale server in te komen dan een online omgeving bij een cloudaanbieder.
Binnen jou bedrijf Ik werk "in Europa" en zie nog zat software daadwerkelijk op laptops zelf draaien. Granted, het is een stuk minder dan 10 jaar geleden want veel zakelijke applicaties zijn idd webapps maar het is ook zeker niet weinig.
Juist ook een hoop speciaal ontwikkelde legacy software specifiek ontwikkeld voor bedrijven. Software waarbij het flink duur is om dit te migreren naar een nieuw platform.
Dus, nee, ik bewonder je optimisme maar we zijn er nog niet.
Dan heb je nog nooit met CRM applicaties gewerkt - SAP, Oracle, Call center / kassa software ik kan nog wel even doorgaan. Ik ben een enorm fan van webbased applicaties (die we gelukkig steeds meer hebben), maar het idee dat lokale x86 applicaties weg zijn, gaan is overdreven.
Ook heel veel tools voor/van developers zijn er niet voor ARM. Nee ik denk dat het nog zeker 20+ jaar duurt voordat dat anders is / als het al gaat gebeuren.
Game development voor mobile games is misschien gecentreerd rond ARM, maar alle PC-titels en consolegames zijn echt nog gebouwd rond de x86 standaard.
Dat zal dan misschien een heel specifieke niche sector zijn ofzo, legacy is hier in Europa echt niet weg hoor, ook on-premise niet, en dat gaat ook nog wel even zo blijven ook nog.
Al die stickertjes zijn bij mij binnen een week weg, ik hoef al die reclame niet op m'n laptop/desktop.
Ook alle kleurende lampjes in/op kasten en toetsenborden gaan zo snel mogelijk uit, ik sta niet op de kermis.
[Reactie gewijzigd door roches op 22 juli 2024 14:05]
Het probleem is x86 krijgt de schuld is zwarte schaap.
Maar windows os is bloated gedrocht. Volgens L1 techs.
ARM brengt extra incompabiliteit voor de apps en emulatie
Ik heb ook de sp 11 32 gb elite . Heel mooi apparaat alleen de performance met DaVinci resolve 19 en het colorgrading van vrij zware log bestanden valt tegen dan krijgt de gpu het in een keer heel zwaar. Heb hem gekocht ter vervanging van mijn mb pro m1 omdat Windows mij toch beter ligt. Hopelijk trekt dit bij omdat het nog beta is maar ook al niet zou ik hem niet nog terugsturen allicht dat ik dan met proxies moet gaan werken.
Maar mijn trackpad heeft absoluut geen haptische feedback hoor.
Worden alle benchmarks op de accu uitgevoerd of terwijl de laptops aan de netvoeding hangen?
Dit omdat dat nogal een verschil in prestatie kan geven; ik zie bij mijn Zenbook 14 OLED met een CU9 185H de prestaties zo'n 40% dalen wanneer gebruikt met een accu. Ik moet dan zelf een hoog performance power profile selecteren om "netvoeding" prestaties te krijgen maar dat gaat dan zeer ten koste van de accuduur. Zou wellicht goed zijn om op den duur tests dubbel uit te voeren (alles op netvoeding en op accu).
En er zijn dingen die echt gewoon niet draaien. Voor mij was dat een simpel spelletje dat ik speel (team fight tactics; draait op de league of legends client). Dat is dan wel gewoon even erg vervelend.
Ik vraag me iets af: bij de release had Qualcomm het opvallend vaak over gaming, inmiddels zijn ze daar op terug gekomen want reviewers die over gaming beginnen schijnen blafbrieven van Qualcomm te ontvangen.
Nu vraag ik mij af waarom Microsoft er niet voor kiest om een paar van haar moderne en populaire titels te porten naar arm?
Ik begrijp dat hun hele catalogus porten onbegonnen werk zal zijn en dat oude games al helemaal een hell gaat worden maar moderne games zouden relatief gemakkelijk geport moeten kunnen worden
Hij zou, op papier, de 780M van AMD sterk moeten overtreffen, maar schiet in de praktijk helaas te kort. In bepaalde syntetische benmarks gebeurt dit wel, maar in praktische scenarios loopt hij iets achter. De nieuwe generatie van AMD staat ook voor de deur, met veel sterkere igpu's.
Ze lijken hier inmiddels wel aandacht voor te hebben naar volgende generaties toe.
[Reactie gewijzigd door dgtazzman81 op 22 juli 2024 14:05]
My bad, ik dacht laatst ergens gelezen te hebben dat Adobe dat al jaren aanbiedt, maar ik kan dat nergens terugvinden en in de requirement wordt ook alleen Intel/AMD genoemd.
Ja, de conclusie legt het dilemma bloot voor consumenten die in de markt zijn voor een nieuwe laptop. Ikzelf vind de nieuwe Surface Pro 11 bijvoorbeeld erg aantrekkelijk (met de Snapdragon X Elite). Nu heb ik een eenvoudige workflow (schrijven, onderzoek (veel lezen), surfen, hier en daar een filmpje) dus ik geloof dat “mijn” programma’s wel armvriendelijk zijn. Maar goed, dadelijk komt Lunar Lake uit waarvan je weet dat alle software gewoon draait. Tja, de keuze wordt er niet makkelijker op…
Ik ben geïnteresseerd in AI en gebruik CoPilot als een tijdje. Daarom las ik dit bericht. Maar dan...
Microsoft zegt dat lokaal werken beter is voor je privacy. Maar ze zeggen dat die juist goed beschermd is bij gebruik van CoPilot. En nog gekker: je moet inloggen. Dus dat hele privacy verhaal lijkt een verkooppraatje... En dan willen ze voorkomen, dat je 'foute dingen' creëert...? Want er wordt in de cloud gecheckt of je geen content laat genereren die 'schadelijk, aanstootgevend of ongepast' is? Als het toch lokaal en privaat is, is dat m.i. overbodig. Maar ja, privacy hè... 😜
Omdat we leven in een maatschappij waarbij dat ongepaste strafbaar is, en fabrikanten er direct of indirect op aangesproken worden als ze daarbij ondersteunen.
Ik ben benieuwd naar de resultaten van de MS Surface, wat toch de nulmeting bij deze zou moeten zijn. Vind het geheel geen slechte prestatie, het is de eerste generatie van de samenwerking tussen Qualcomm en MS.
De Snapdragon X elite wordt op de 4N node van TSMC geproduceerd met de ARM 8,7 instructie set. Er is dus duidelijk nu al lucht naar boven voor een volgende generatie die op ARM 9.0 en de tweede generatie 3N node die de volgende generatie zou kunnen zijn. Die zou dan rond 20% sneller moeten zijn en nog eens duidelijk zuiniger.
/i/2006799212.png?f=imagegallery)
/i/2006799144.png?f=imagegallery)
/i/2006799158.png?f=imagegallery)
/i/2006799160.png?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2006770046.jpeg?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2006804912.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804914.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804916.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804918.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804920.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804922.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804924.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006803716.jpeg?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2006725674.jpeg?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2006804926.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804928.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804930.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804932.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006804934.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006803808.jpeg?f=imagegallery)
/i/2006803848.png?f=imagegallery)
/i/2006803850.png?f=imagegallery)
/i/2006803840.png?f=imagegallery)
/i/2006803842.png?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2006725674.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2006770046.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006493980.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006976228.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2006792168.webp?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006953312.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006935852.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006900318.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006847812.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2004791476.png?f=fpa)
/i/2007013324.webp?f=fpa)
/i/2006714680.png?f=fpa)
/i/2006258942.png?f=fpa)
/i/1347363581.png?f=fpa)
/i/2004911352.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005416524.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2006757382.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004972018.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005279580.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2006730988.jpeg?f=fpa)
/i/2006714686.png?f=fpa)
/u/381607/have%2520a%2520nice%2520day%2520-%2520small.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/632370/crop6712991795653.gif?f=community){kind=small}
/u/357567/crop5dfcfaa04d0e8_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/64204/crop5e333d1575fff.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/677/crop5e62ccc026e5a_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/141998/crop57f8cd396d9ce_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/28986/javaone6666.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
/u/350912/crop5dfc61d9b19d3.png?f=community){kind=small}
/u/9258/killbill.png?f=community){kind=small}
/u/820/crop5dc1821dada95_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/75578/crop5935346597d2a_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/48718/crop619e5ed546e66_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/637028/crop67b9e0abb6ed1_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/155434/crop594291720a6a9_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/227151/crop615c8382a2eda_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/124259/locutus.jpg?f=community){kind=small}