Op veler verzoek duiken we vandaag in de fors gestegen prijzen van videokaarten. Dat inmiddels ongeveer elk type videokaart lastig verkrijgbaar is, is niets nieuws, maar de prijzen bleven in de maanden na de introductie nog stabiel. Sinds januari verandert dat en rijzen de prijzen van videokaarten de pan uit. Sommige webshops hebben zelfs de bestelmogelijkheid uitgezet om zichzelf te beschermen tegen hordes ongeduldige pc-gamers en verder stijgende inkoopprijzen. Tweakers zocht uit wat er aan de hand is.
Afgelopen week sprak Tweakers met diverse winkels, distributeurs en fabrikanten van videokaarten. Vrijwel allemaal vroegen ze ons om de verstrekte informatie niet herleidbaar te publiceren. Immers, al deze partijen zijn juist nu extreem afhankelijk van hoeveel voorraad ze toegewezen krijgen, in jargon: de allocatie. Vanzelfsprekend respecteren we dat verzoek.
Hoe verliepen de prijsstijgingen?
Om te beginnen, wat is er nu exact gebeurd in de afgelopen tijd? In onderstaande grafiek zie je de ontwikkeling van de laagste en gemiddelde prijs van een populaire GeForce RTX 3080-videokaart. Nvidia's adviesprijs voor de Founders Edition bedroeg in september 2020 719 euro, maar hier kijken we naar een wat leuker model, dat bij de release 779 euro kostte. Op het moment van schrijven moet je minimaal 1199 euro neerleggen voor deze kaart; de gemiddelde prijs piekte tot nu toe op 1399 euro.
In de maanden na de introductie stabiliseerde de gemiddelde prijs zich op 869 euro, terwijl de laagste prijs regelmatig op 799 euro stond. Dat bleef zo tot half december, toen de gemiddelde prijs met 40 euro toenam. Sinds dat moment stijgen de prijzen met enige regelmaat; half januari kwam er bijna 100 euro bij, eind januari 80 euro en half februari nog eens 100 euro. Bronnen vertellen Tweakers dat er half maart opnieuw een prijsverhoging van rond de 100 euro zal volgen.
Waarom kost een RTX 3080 opeens het dubbele?
Hoe komen winkels aan die enorm hoge prijzen? Op basis van de informatie die we van verscheidene winkels en fabrikanten ontvingen, kunnen we de totstandkoming ervan redelijk goed in kaart brengen. In ons voorbeeld zijn we uitgegaan van een fictieve RTX 3080, die een model uit de middenklasse moet voorstellen, zoiets als een Gigabyte Gaming OC, Inno3D iChill of MSI Gaming X Trio: dat soort werk.
Onderaan de prijsopbouw zie je de adviesprijs van de RTX 3080 zoals Nvidia die heeft vastgesteld: 719 euro inclusief btw, wat zich hier vertaalt in 594 euro exclusief btw. De prijs die de fabrikant rekent voor dit model, ligt al ruim 200 euro hoger. Een deel daarvan, zeg 50 euro, is prima te verklaren doordat het een wat luxer model betreft, maar zelfs als distributeur en winkel nul marge zouden nemen, is het dus al volstrekt onmogelijk om deze kaart te leveren voor iets dat in de buurt van de adviesprijs komt.
Voordat de videokaart in het magazijn van de (web)winkel terechtkomt, stuurt de fabrikant hem naar een distributeur. Normaal gesproken rekent die slechts een kleine marge van een procent of drie, maar nu verkoopt hij de videokaart aan de winkel voor 73 euro meer dan inkoop. Dat is een marge van negen procent, ongewoon hoog voor dit deel van de keten.
De winkel krijgt de videokaart dus binnen voor 888 euro exclusief btw. Vanzelfsprekend maakt de shop wat kosten voor de opslag in het magazijn en de verzending naar de consument, maar hij neemt zelf ook een forse marge van 263 euro. Inclusief btw wordt de verkoopprijs uiteindelijk 1399 euro.
De huidige situatie verschilt op drie punten van hoe een videokaart normaliter zou worden verkocht: de inkoopprijs bij de videokaartfabrikant ligt aanzienlijk hoger, de distributeur neemt negen procent marge (normaal drie procent) en de winkel neemt bijna dertig procent marge (normaal drie à zes procent). Hieronder gaan we per punt in op hoe dat komt.
1. Hogere inkoopprijs bij fabrikant
Zodra een videokaart het kanaal in gaat - niet het water, maar jargon voor de weg van fabrikant tot consument - kost hij al veel meer dan Nvidia's adviesprijs. Zelfs al zou geen enkele distributeur of winkel hogere marges maken dan normaal, dan nog zou het fors verlieslatend zijn om een videokaart voor de adviesprijs te verkopen.
Fabrikanten verklaren hun gestegen prijzen tegenover shops en distributeurs vooral door gestegen kosten op diverse fronten. Door de hoge vraag ontstaan voortdurend tekorten aan allerlei componenten, waardoor de prijs van het simpelste weerstandje opeens een paar keer over de kop kan gaan. Structureler is de gestegen prijs van videogeheugen. Dat treft niet alleen het nieuwste GDDR6 en GDDR6X, maar juist ook oudere geheugentypes. Behalve voor de pc-markt is er ook veel vraag naar geheugen voor de productie van servers en auto's. Tot slot spelen de gestegen transportkosten een rol. De luxere modellen worden per vliegtuig vervoerd, maar ook containerzendingen per boot zijn nu al gauw vijf keer zo duur als een jaar geleden.
/i/2004216850.png?f=imagenormal)
Als we refereren aan de adviesprijs van 719 euro voor de RTX 3080, worden we nog net niet uitgelachen; die is 'belachelijk' en 'in no way mogelijk'. Bij letterlijk iedereen met wie we voor dit artikel hebben gesproken, heerst onvrede over de communicatie vanuit AMD en Nvidia. "Ze scheppen volstrekt onrealistische verwachtingen over de aanschafprijs van een videokaart", aldus een winkel. Nu zou je nog kunnen beargumenteren dat de marktomstandigheden nu anders zijn dan toen Nvidia de adviesprijs van de RTX 3080 vaststelde, maar het blijft stoïcijns doorgaan met het bekendmaken van onhaalbare adviesprijzen. Nvidia bracht de RTX 3060 nog maar een paar weken geleden op de markt voor 349 euro; inmiddels betaal je minstens 200 euro meer, of nog veel meer voor een model dat op voorraad is.
Onder het mom van stijgende kosten blijven alle fabrikanten van videokaarten de inkoopprijzen opvoeren. Nog tijdens het schrijven van dit artikel ontvingen we van verschillende kanten berichten over een verdere stijging van, afhankelijk van het model, tussen de 50 en 130 euro. Zelfs de inkoopprijs van de vijf jaar oude GTX 1050 Ti wordt met twee tientjes verhoogd. Deze continue prijsverhogingen drijven winkels in het nauw.
2. Hogere marge distributeur
Voordat we aan de winkeliers toekomen, gaat de videokaart nog langs een distributeur. De meeste fabrikanten werken met een of twee vaste distributeurs per land. Normaal gesproken moet een distributeur de vraag goed proberen te voorspellen en de producten door zien te verkopen aan winkels. Nu de vraag min of meer oneindig is, verdeelt een fabrikant een zending vooraf alvast over zijn partners. Een videokaartenfabrikant die in een week honderd RTX 3060-videokaarten binnenkrijgt, verdeelt de aantallen alvast in een proces dat allocatie wordt genoemd: zoveel stuks voor shop A, zoveel voor shop B enzovoort. De distributeur hoeft nu dus alleen maar de zending uit te pakken en volgens het plan van de fabrikant te verdelen over de winkels.
Doorgaans werken distributeurs met lage marges van een procent of drie, maar nu is een marge van tegen de tien procent geen uitzondering. Een deel daarvan valt te verantwoorden door de kleinere hoeveelheden. Bij een volume van duizend videokaarten hoef je bijvoorbeeld maar 10 euro marge per kaart te pakken om 10.000 euro winst te maken, terwijl je voor dezelfde winst bij een lager volume van tweehonderd videokaarten 50 euro marge per videokaart nodig hebt. De andere kant van de medaille is dat ook distributeurs in de huidige situatie gewoon een graantje willen meepikken.
Bovenstaand verhaal geldt overigens uitsluitend voor de distributeurs die officieel verantwoordelijk zijn voor de verspreiding van een bepaalde fabrikant in de Benelux. Kleinere merken hebben die vaak niet en ook van de grote merken vallen er weleens kaarten in handen van 'grijze distributeurs'. Normaal gesproken is kopen bij grijze (vaak Duitse) distributeurs soms goedkoper, maar nu kunnen ze vragen wat ze willen, of beter gezegd: wat de gek ervoor geeft.
3. Hogere marge winkels
Ook de winkels rekenen op dit moment veel hogere marges. Voor een deel is dat 'gewoon' extra winst of compensatie voor de lagere aantallen, maar ook vooruitbestellingen zijn een belangrijke reden om de prijzen te verhogen.
"Als je nu een nieuwe videokaart koopt, subsidieer je eigenlijk het uitleveren van een backorder uit 2020"
Ten eerste zitten veel shops nog met veel backorders uit 2020, toen de prijzen van de nieuwe videokaarten nog redelijk stabiel waren. Fabrikanten en distributeurs leveren videokaarten echter uit tegen de nu geldende prijslijsten. In de tussentijd zijn de inkoopprijzen dusdanig verhoogd dat backorders uit 2020 alleen nog zonder of zelfs met een negatieve marge uitgeleverd kunnen worden. In tegenstelling tot wat voorheen nog weleens gebeurde, compenseren videokaartfabrikanten of Nvidia zelf dat niet. Een winkel: "Als je nu een nieuwe videokaart koopt, subsidieer je eigenlijk het uitleveren van een backorder uit 2020."
Ten tweede stijgen de inkoopprijzen sinds de jaarwisseling ongeveer iedere twee weken. De hoge marges die de winkels nu rekenen, zijn daarmee deels een verzekering tegen verdere prijsverhogingen. Voor een kaart als de RTX 3080 kan zo'n prijsstijging zomaar 100 euro per keer bedragen. Dat een shop ruim 200 euro marge pakt, lijkt veel, maar als er een maand zit tussen bestelling en levering, kan die winst dus zomaar zijn verdampt. Een winkel zit dan in feite met hetzelfde probleem als bij de oude backorders.

Ten derde leiden bovenstaande perikelen ertoe dat winkels eigenlijk helemaal geen grote lijst met vooruitbestellingen willen hebben. Niet alleen vanwege alle tevergeefse belletjes naar de klantenservice die dat oplevert, maar primair vanwege de financiële risico's die het met zich meebrengt. Sommige winkels, zoals Megekko en Paradigit, hebben een groot deel van hun assortiment simpelweg offline gehaald of de bestelknop weggehaald zolang een artikel niet op voorraad is. Andere shops proberen in elk geval niet de goedkoopste te zijn, zodat ze niet te veel bestellingen binnenkrijgen. In die zin hebben de bizarre prijzen die je steeds vaker ziet, dus ook letterlijk het doel om je af te schrikken.
Ook oudere videokaarten getroffen
De tekorten en prijsstijgingen leken zich in eerste instantie te concentreren rondom de Radeon RX 6000-serie van AMD en de GeForce RTX 3000-reeks van Nvidia. Inmiddels is de hele markt op zijn kop gezet. Als je nu een videokaart wil bestellen die minder dan 300 euro kost, heb je de keuze uit een GT 710, een GT 1030 en een RX 550: budgetkaarten die realistisch gezien niet voor gaming kunnen worden gebruikt. Een sympathieke GTX 1650, die voorheen zo'n 150 euro kostte, krijg je inmiddels niet meer voor minder dan 450 euro.
:strip_exif()/i/2004215922.jpeg?f=imagenormal)
Een deel van de reden hiervoor moet je zoeken in het verplaatsen van de vraag naar een ander segment. Soms heb je nu eenmaal écht een videokaart nodig en ga je dan maar voor lager een prestatieniveau dan je eigenlijke voorkeur. Toch is ook in dit segment het aanbod fors teruggelopen. Een fabrikant: "We krijgen amper leveringen van kaarten als de GTX 1650, GTX 1660 Super en RTX 2060." Nvidia zou de Turing-chips in deze kaarten liever gebruiken om in laptops te stoppen. Bovendien gebruikt het de Turing-gpu's voor de pas aangekondigde CMP-serie videokaarten zonder monitoruitgangen, op één model na. De CMP 30HX is bijvoorbeeld gebaseerd op de TU116-chip uit de GTX 1660, terwijl de TU106-gpu uit de RTX 2060 in de CMP 40HX zit. Officieel mogen voor de CMP-serie alleen afgekeurde gpu's worden gebruikt, vandaar de slechtere efficiëntie van deze kaarten ten opzichte van normale GeForce-modellen, maar als de vraag naar de CMP-kaarten groot is, zullen fabrikanten die ongetwijfeld willen vervullen.
Welke rol spelen miners?
De voorraadsituatie van de nieuwe videokaarten was eind vorig jaar al zeer matig, toen de koers van cryptovaluta sterk begon te stijgen. De bitcoin liep daarbij voorop, maar ethereum volgde al snel. Op 1 oktober betaalde je nog 300 euro voor 1 ETH; inmiddels is die coin ruim 1500 euro waard. Waar bitcoins veel efficiënter gemined kunnen worden met asic's, is het nog prima mogelijk om videokaarten in te zetten voor het minen van ethereum. Om een ruwe indicatie te geven: een dag minen met een RTX 3080 levert je na aftrek van de stroomkosten (0,21 cent/kWh) ruim 6 euro winst op.
Als minen met videokaarten winstgevend is, dan geldt direct dat hoe meer videokaarten je inzet, des te hoger je winst. De vraag vanuit miners kan in die zin dus alleen maar 'uit', namelijk als minen met videokaarten niet of nauwelijks winstgevend is, of 'aan', waarbij de vraag naar kaarten direct praktisch oneindig wordt. Zelfs in de Benelux begint dan direct de gekte, hoewel Europese miningbedrijven hun farms vooral plaatsen in landen met lage stroomkosten, zoals IJsland en Zweden. De lokale kantoren van videokaartfabrikanten worden actief benaderd met vragen als 'kun je ons tot de zomer tweeduizend videokaarten per maand leveren?'
:strip_exif()/i/2004216852.jpeg?f=imagenormal)
De meeste fabrikanten, distributeurs en winkels die in de Benelux actief zijn, voeren een actief antiminingbeleid. Ze begrijpen dat gamers en andere 'normale' consumenten een veel trouwere en constantere groep klanten zijn. Daarom doen ze het maximale binnen hun bereik om ervoor te zorgen dat de kaarten ook echt bij die klanten terechtkomen. Fabrikanten alloceren hun leveringen direct naar vertrouwde partners, terwijl winkels vaak een bestellimiet van één kaart per klant hanteren.
"AMD en Nvidia rapporteren recordcijfers. Waar zijn al die kaarten dan? Ik zie ze niet"
We durven dan ook te stellen dat er van de voorraden die voor de lage landen zijn bedoeld, geen grote hoeveelheden naar (professionele) miners gaan. Dat betekent echter niet dat miners niet massaal videokaarten inkopen. Dergelijke deals worden doorgaans direct met het hoofdkantoor gesloten, waardoor ze onder de radar van lokale vertegenwoordigers blijven. De lokale leveringen blijven intussen beperkt in omvang, te klein om de enorme omzetstijgingen bij de gpu-fabrikanten te verklaren. Een vertegenwoordiger van een videokaartenfabrikant: "AMD en Nvidia rapporteren recordcijfers. Waar zijn al die kaarten dan? Ik zie ze niet."
Van alle kanten wordt benadrukt dat we de vraag van miners niet moeten onderschatten. Nvidia zou slechts tien procent van de geproduceerde GeForce RTX 3060 Ti-videokaarten hebben teruggezien bij de aanmeldingen in zijn driver. Nu zullen er heus wat tweakers zijn die om dergelijke telemetrie heen werken, maar het vermoeden is uiteraard dat een enorm deel van de kaarten is verdwenen in miningrigs met custom drivers en vaak zelfs custom firmware.
Bots en scalpers
In de reacties en op het Tweakers-forum wordt ook vaak gewezen naar scalpers, oftewel doorverkopers, al hanteert de onfeilbare Urban Dictionary een iets andere definitie. Een product voor meer geld doorverkopen dan waarvoor je het zelf hebt gekocht, is natuurlijk snel verdiend. Grootschalige of bedrijfsmatige scalping komt in elk geval in de Benelux niet voor; daarvoor zijn de leveringen te klein en de producten te heterogeen in vergelijking met bijvoorbeeld een PlayStation 5.
Voor grootschalige scalping zijn de leveringen te klein en de producten te heterogeen
De vraag is een beetje hoe snel je iemand een scalper noemt. Als een winkel die meer marge maakt dan gebruikelijk, al binnen je definitie valt, en een consument die de gelegenheid te baat neemt om zijn videokaart voor een mooie prijs te verkopen ook, dan wordt er natuurlijk massaal 'gescalpt'. Wij zijn eerder geneigd om beide zaken af te doen als de simpele werking van vraag en aanbod in een kapitalistische maatschappij.
Bij onder meer de release van de nieuwe generatie consoles was de inzet van bots om zoveel mogelijk producten te kopen, in het nieuws. Ook Nvidia verwees in zijn eerste reactie op het verloop van de RTX 3080-release naar 'malafide bots' die massaal kaarten probeerden te kopen in de officiële webshop.
Uiteindelijk is Nvidia in veel landen gestopt met het rechtstreeks aanbieden van videokaarten aan consumenten. Lokale retailers zouden de verkoop van Founders Edition-kaarten overnemen, maar in de Benelux is daarvoor geen enkele partij aangewezen. Daarmee is de verkoop van FE's de facto beëindigd.
Webshops hebben ironisch genoeg vooral last van bots die worden gebruikt door individuele consumenten en, laten we het maar eerlijk zeggen, voornamelijk jullie tweakers, bijvoorbeeld om de voorraadstatus of wachtrijpositie te raadplegen. Na de Ryzen 5000-launch gebeurde dat bij Megekko duizend keer per minuut, waarop de winkel opriep om dat niet vaker dan eens per tien minuten te doen. Dat veel shops nu geen backorders meer aannemen en je dus alleen kunt bestellen als er voorraad is, werkt de populariteit van bots in de hand; je wil immers zo snel mogelijk weten dat er kaarten zijn.
En AMD's Radeon-kaarten dan?
De aanvoer van AMD Radeon RX 6000-videokaarten is lachwekkend laag
Als de adviesprijs van de RTX 3080 nog niet tot een lach had geleid, dan volgde dat wel zodra we over de nieuwe AMD-kaarten begonnen. Waar de grote winkels toch wel enkele honderden Nvidia-kaarten per maand ontvangen, blijven de leveringen van de Radeon RX 6000-videokaarten beperkt tot hooguit tientallen. Op de introductiedag van de RX 6800 en RX 6800 XT waren reviewsamples letterlijk de enige kaarten op Nederlandse bodem.
AMD's belofte dat de RX 6700 XT breder beschikbaar zal zijn - er gaan geruchten over enkele duizenden kaarten voor Europa - wordt dan ook met gehoon ontvangen. "Beter beschikbaar dan de RX 6800 XT bij release? Dan moet er donderdag dus minstens één kaart in Nederland zijn." Ook is er kritiek op de adviesprijs van 479 dollar (486 euro incl. btw) die AMD opgeeft voor de RX 6700 XT: 'volstrekte waanzin'.
Wel moeten we opmerken dat AMD in tegenstelling tot Nvidia nog altijd rechtstreeks referentiekaarten verkoopt via zijn website. Met enige regelmaat zijn er 'drops' waarbij een aantal kaarten beschikbaar komt. Hoeveel videokaarten AMD rechtstreeks heeft geleverd in de Benelux, valt niet te achterhalen.
Conclusie en vooruitblik
De prijzen van videokaarten zijn sinds begin dit jaar extreem gestegen, nadat ze eerst juist maandenlang vrij stabiel waren gebleven. Dat heeft verschillende oorzaken, waarvan de hogere prijzen die videokaartfabrikanten vragen, de belangrijkste is. Daarvoor dragen ze de gestegen kosten op tal van vlakken als reden aan. Ook distributeurs en winkels nemen echter grotere marges. In het geval van winkels is dat deels om verliezen op oudere orders te compenseren en zelfs om je ervan te weerhouden een bestelling te plaatsen, want met een stijgende prijstrend is het aannemen van backorders een financieel risico.
Miners zijn niet de oorzaak van de tekorten, maar hebben de situatie wel verslechterd. Zolang het minen van op dit moment vooral ethereum zo winstgevend is, is de vraag naar videokaarten praktisch oneindig. Meer videokaarten betekent immers meer winst. Het schatten van de schaal is lastig, omdat grootschalige miners niet via de reguliere kanalen inkopen, maar vaak direct met een fabrikant onderhandelen. Wel zijn er aanwijzingen dat een enorm deel van de nieuwere kaarten, zoals de RTX 3060 Ti, in gebruik is bij miners. Het is nog te vroeg om te bepalen of de 'miningblokkade' van de nieuwe RTX 3060 ertoe leidt dat die kaart minder in trek is voor die toepassing - hij lijkt in elk geval niet waterdicht te zijn.
De situatie bij AMD Radeon-kaarten is nog veel slechter dan die bij de modellen van Nvidia. De leveringen die plaatsvinden, zijn marginaal. Daarnaast zijn ook oudere en midrangevideokaarten inmiddels amper leverbaar. Aan de ene kant is de vraag daarnaar eveneens hoog, maar aan de andere kant zijn de leveringen sterk teruggelopen. Dat lijkt erop te duiden dat Nvidia voorrang geeft aan andere producten met deze chips, zoals laptops en miningkaarten.
Het is echt zoeken naar lichtpuntjes in dit verhaal. We lijken het dieptepunt in ieder geval te hebben gehad. Tijdens het Chinees Nieuwjaar waren de fabrieken dicht, waardoor de toevoer in februari grotendeels stillag. Inmiddels komen er weer regelmatig leveringen binnen bij winkels, maar nog lang niet voldoende om aan de vraag te voldoen.
De mogelijkheden voor het opvoeren van de productie zijn beperkt en met de vrijwel onbeperkte vraag vanuit miners zou dat eigenlijk ook amper soelaas bieden. Bij vrijwel iedereen die we voor dit artikel hebben gesproken, leeft de hoop dat de vraag richting de tweede helft van dit jaar afneemt. De vraag naar hardware kent traditioneel een zomerdip, die misschien versterkt wordt als we richting het einde van de coronapandemie weer geld kunnen uitgeven aan horeca en vakanties.
Hoop, dat is waar het voorlopig bij blijft. De bittere realiteit is dat de prijzen van videokaarten nu al drie maanden stijgen, zelfs tijdens het schrijven van dit artikel communiceerden diverse fabrikanten nieuwe verhogingen. Hoe lang blijft dat zo doorgaan? Niemand die het weet.