Een innige omhelzing
Microsoft en Intel hadden decennia lang zo'n hechte band dat er een term voor was: Wintel. Lange tijd kon je ervan uitgaan dat een pc een 'Wintel' was, waarvan de belangrijkste onderdelen, het OS en de processor, van het duo afkomstig waren. Beide partijen profiteerden van de innige omhelzing, waarmee ze vanaf de jaren negentig de pc-markt konden domineren: Microsoft met zijn software en Intel met zijn x86-processors.
Om een idee te geven van die dominantie: een groot deel van de jaren negentig was hun gezamenlijke winst groter dan die van de rest van de pc-markt bij elkaar. In 2004 nog maakten Microsoft en Intel samen 15 miljard dollar winst, terwijl de drie grootste pc-fabrikanten toen, Dell, HP en IBM, het met een winst van 2,5 miljard dollar moesten doen.
Die gouden tijd voor het tweetal is echter voorbij. De relatie tussen de beide giganten stond al langer onder druk, maar sinds 2017 kunnen we concluderen dat aan de twee-eenheid definitief een einde is gekomen. Microsoft duikt openlijk het bed in met Qualcomm, dat hierdoor met zijn ARM-processors een nieuwe concurrent van Intel wordt op de markt voor pc's. Intel hint op rechtszaken tegen Microsoft vanwege Windows op ARM. Aan de andere kant is er AMD, dat met Ryzen weer voor serieuze concurrentie zorgt. En uiteraard is er Chrome OS, waarmee Google flink aan de weg timmert. De dominante positie van de Wintel-pc, komt daarmee sterk onder druk te staan.
Homecomputer versus IBM-PC
De hechte band tussen Microsoft en Intel bestaat al sinds de jaren zeventig. Bill Gates en Paul Allen zetten hun eerste stappen op softwaregebied, toen nog onder de noemer Traf-o-Data, toen ze een Intel 8008-chip kochten. Microsoft werd groot met het ontwikkelen van Basic voor de Altair 8800, een zelfbouwkit met Intel 8080-cpu. Bill Gates claimt IBM ervan overtuigd te hebben voor de Intel 8086 of 8088 te gaan bij de ontwikkeling van de eerste personal computer, de IBM-PC. Paul Allen onderschrijft de claim van Gates in zijn biografie. Vanzelfsprekend was die keuze niet. IBM overwoog ook de Motorola 68000. Als IBM voor die chip was gegaan, had de computergeschiedenis er waarschijnlijk heel anders uit gezien.
Van een Wintel was in die tijd nog geen sprake en hoewel de gigant IBM de markt voor betaalbare microcomputers betrad, was het alles behalve zeker dat de pc aan zou slaan. In de jaren tachtig was er een levendige markt voor homecomputers, die cpu's van verschillende fabrikanten en besturingssystemen in meerdere smaken hadden. De Apple II, BBC Micro en Commodore 64 hadden een processor van MOS Technology; de Sinclair ZX en systemen op basis van de MSX-standaard bevatten een Zilog Z80. Apple, Atari en Commodore kozen bij respectievelijk de Macintosh, Atari ST en Amiga in tegenstelling tot IBM wel voor de populaire Motorola 68000.
/i/2001753199.jpeg?f=imagenormal)
IBM gebruikt in de jaren tachtig Charlie Chaplin voor de reclamecampagne van de IBM PC.
Dat Microsoft zelf ook niet overtuigd was dat de IBM-PC met PC DOS de wereld zou gaan veroveren, blijkt wel uit het feit dat Microsoft in 1983 de drijvende kracht achter de MSX-standaard was, met MSX Basic-software en Zilog-cpu. Omgekeerd was IBM niet aan boord toen Microsoft, eveneens in 1983, Windows aankondigde. IBM werkte aan zijn eigen softwareomgeving met vensters onder de naam TopView. Microsoft had bovendien een achterstand goed te maken op VisiCorp, dat zijn Visi On-omgeving voor de pc al gereed had. En dan was er natuurlijk Apple, dat met zijn Macintosh in 1984 frontaal de aanval opende op IBM, mét een OS met grafische interface met vensters en een muis. Gates haalde voor Windows net als Steve Jobs voor Mac OS, zijn inspiratie bij Xerox Parc, dat met het Alto-systeem al sinds de jaren zeventig aan software met een grafische gebruikersinterface werkte.
Wie wel aan boord waren voor Windows, waren de makers van klonen van IBM-PC's, zoals Compaq, Hewlett-Packard en Tulip. Zij konden hun systemen veel goedkoper aanbieden, sneller van nieuwe hardware gebruikmaken en rechtstreeks aankloppen bij Microsoft voor licenties op MS-DOS en Windows. Zo was het Compaq dat in 1986 de eerste pc met Intel 80386 uitbracht, voorzien van Windows 2.1. De klonen werden zo succesvol dat de invloed van IBM op de pc-markt afnam; de pc-klonen konden flink verschillen maar ze hadden allemaal twee dingen gemeen: ze draaiden Windows van Microsoft en hadden een processor op basis van de Intel-architectuur.
/i/2001754207.jpeg?f=imagenormal)
Monopolisten onder vuur
Microsoft had in de jaren 90 en begin 2000 feitelijk geen concurrentie. Het hield de markt voor x86-systemen, feitelijk Intel-systemen, in een stevige greep. Zo stevig, dat het onderwerp van onderzoek werd of het geen misbruik van zijn dominante positie maakte door applicaties in Windows te integreren en het OS ervoor te optimaliseren. Zo zou Microsoft onder andere Netscape, Lotus, WordPerfect en RealNetworks van de markt hebben willen drukken. Microsoft werd bij verschillende zaken onder andere verplicht api's open te stellen, een versie van Windows zonder Media Player te leveren en een browserkeuzescherm te tonen.
Begin jaren negentig had Intel nog enige concurrentie van AMD, en in mindere mate Cyrix, maar het bedrijf was door het succes van de pc gegroeid tot een chipgigant die weinig te duchten had van de kleinere spelers. Intel had de financiën en de technische kennis om de markt naar zijn hand te zetten. Om de Wet van Moore na te jagen, cruciaal om snellere en zuiniger chips aan te kunnen bieden, waren ook toen al flinke investeringen nodig, waardoor Intels concurrenten continu met een achterstand te maken hadden.

Net als Microsoft lag Intel regelmatig onder vuur wegens misbruik van zijn marktpositie. De bekendste zaak is wel die waarbij Eurocommissaris Neelie Kroes een miljardenboete oplegde. Toen AMD enige bedreiging leek te gaan worden, verstrekte Intel stevige kortingen aan hardwarefabrikanten als Dell en HP, als die geen AMD-chips afnamen of nagenoeg exclusief Intel-cpu's zouden gebruiken. Bovendien zou Intel winkelketens zoals de MediaMarkt voordelen hebben gegeven als ze geen AMD-computers in de schappen legden.
Zowel Intel als Microsoft domineerde zijn markt en ze staken hun vriendschap niet onder stoelen of banken. Regelmatig maakten ze bekend samen te werken aan producten. Gedurende de jaren negentig was er een groepje Intel-medewerkers bij Microsofts hoofdkantoor gestationeerd voor kennisuitwisseling. In 1997 kopte Microsoft in een persbericht waarvan de inhoud zo van Intel af kon komen: Microsoft Products Rock With Intel’s Pentium II With MMX Technology. Om nieuwe versies van Windows soepel te laten draaien, was vaak een actuele Intel-processor nodig. Bij Windows 10 geldt dat minder. Wel geldt dat Microsoft cpu's vanaf de Skylake-generatie alleen ondersteunt in combinatie met dat OS. De Power Throttling-functionaliteit van de Fall Creators Update werkte voorlopig ook alleen met Intels SpeedStep. Omgekeerd liet Intel vaak weten meegewerkt te hebben aan Windows-versies, zoals aan Windows 8, dat daardoor geoptimaliseerd zou zijn voor de Sandy Bridge-generatie van processors.
Microsoft gaat vreemd
Toch waren er langer scheuren in de samenwerking waar te nemen. Intels netbook-concept en Windows 7 waren duidelijk niet op elkaar afgestemd: de Atom-soc was te traag om het OS soepel te draaien en Microsoft zag zich genoodzaakt Windows XP een jaar langer voor de kleine laptops te leveren dan het van plan was. Ondertussen flirtte Intel al in 2009 met Google om samen te werken aan Chrome OS nadat het in 2005 natuurlijk Apple al wist over te halen van PowerPC naar x86 over te stappen. Omgekeerd: we zijn hem alweer vergeten maar Microsofts Surface RT-tablet uit 2012 had al een ARM-soc. Microsofts eerste poging voor Windows op ARM, Windows RT, kwam te vroeg: er waren nog nauwelijks zogenoemde Metro-apps en het was moeilijk te verkopen dat traditionele Windows-programma's niet draaiden.
Hoe zeer de relatie bekoeld was, bleek pas echt begin dit jaar. Microsoft en Qualcomm kondigden aan al jaren samen te werken om Windows Server geschikt te maken voor ARM-chips. Intel heeft een marktaandeel van praktisch 99 procent op de markt voor servers en is bezig hier meer omzet uit te halen om tegenvallende inkomsten uit de pc-markt te compenseren. Dat Microsoft een partij ondersteunt die zijn lucratieve monopoliepositie kan aantasten, zal niet in goede aarde zijn gevallen in Santa Clara. De chipgigant kan hier toch al meer concurrentie verwachten door de komst van AMD's Epyc-serverchips, waarmee AMD eindelijk weer een vuist kan maken tegen de Xeons.
/i/2001689149.jpeg?f=imagenormal)
En nu blijkt Microsoft ineens ook dikke vrienden met Qualcomm op het terrein waar het met Intel groot is geworden: pc's. Samen hebben ze de Always Connected PC bedacht: zuinige laptops met lange accuduur en overal verbinding dankzij de aanwezigheid van een lte-modem en esim. Samen hebben ze voormalige Wintel-partners zoals Asus, HP en Lenovo bereid gevonden laptops met Snapdragon 835 en lte uit te brengen. Microsoft heeft hoge verwachtingen van het nieuwe laptoptype en roemt de accuduur, die meer dan een dag zou beslaan. Qualcomm zelf lijkt vooral een nieuwe markt aan te willen boren voor zijn 4g- en, straks, 5g-modems.
De laptops draaien Windows op ARM. Het bedrijf uit Redmond maakte vorig jaar al bekend weer aan zo'n versie van zijn besturingssysteem voor ARM-apparaten te werken. Het bedrijf heeft geleerd van zijn ervaringen met Windows RT en zorgt dit keer wel voor ondersteuning voor x86-apps. Dat gebeurt door middel van emulatie.
Dat Intel hier absoluut niet blij mee is bleek deze zomer, toen het bedrijf een waarschuwingsschot gaf. "Er zijn berichten dat sommige bedrijven proberen de x86-isa te emuleren, zonder Intels toestemming", schreef de chipgigant. Het concern verwees naar patentzaken uit het verleden, tegen onder andere AMD, UMC en Cyrix. De laatste partij die x86 probeerde te emuleren, was TransMeta en Intel wees er fijntjes op dat die partij er tien jaar geleden de brui aan gaf. "De tijd zal leren of nieuwe pogingen een ander lot treft." Dit is een duidelijke hint aan het adres van Microsoft en Qualcomm, die hier nog niet op gereageerd hebben. Nu de eerste laptops met Snapdragon-chips beschikbaar komen, is het de vraag of Intel stappen gaat ondernemen.
Van mobile tot datacenter
Een indirecte reden dat zowel Intel als Microsoft een eigen weg inslaat, is hier nog niet genoemd: beide grootmachten hebben de mobiele revolutie volledig gemist. Intels pogingen een smartphoneprocessor te maken zijn jammerlijk gefaald en we weten allemaal hoe het met Windows Phone afgelopen is: Microsofts smartphone-OS is een langzame en pijnlijke dood gestorven. Microsoft heeft lang gewacht tot Intel een x86-processor kon maken die zuinig genoeg was voor smartphones en krachtig genoeg om win32-software te draaien.
Broxton was een quadcore die in zogenoemde 'hero devices' moest komen en waarmee Intel dus de concurrentie met krachtige Snapdragons, Exynos', Kyrins en Apple A-socs wilde aangaan. De chip had in 2016 moeten verschijnen maar in dat jaar moest het bedrijf toegeven dat zijn poging om aansluiting te vinden op de smartphonemarkt compleet mislukt was en Broxton was geschrapt.
/i/2000563837.jpeg?f=imagenormal)
Daarmee vielen de plannen voor een volwaardige Continuum-smartphone in het water. Continuum is Microsofts poging de smartphone in te kunnen zetten als ware het een desktopcomputer, met Windows en aansluiting op monitor, toetsenbord en muis. De Lumia 950 en 950 XL hebben deze functionaliteit, maar het gebrek aan x86-compatibiliteit maakte de meerwaarde beperkt.
Zowel Intel als Microsoft heeft mobiel een bescheidener plek op zijn roadmap gegeven. Microsoft richt zich op Android en iOS in plaats van zijn eigen mobiele OS. Het bedrijf maakt zijn eigen mobiele apps zoals Office en Cortana voor de mobiele platformen van Google en Apple en richt zich op ontwikkelaars die apps voor meerdere platformen willen creëren. Intel heeft recent zonder er veel ruchtbaarheid aan te geven nog wel het Gemini Lake-platform aangekondigd, met Celerons die ook voor tablets in te zetten zijn, maar smartphonechips maakt het bedrijf niet meer.
De bedrijven richten zich beide steeds minder nadrukkelijk op de markten waarmee ze groot zijn geworden. In plaats daarvan ligt de focus op groeimarkten zoals datacenters. Aan de omzet van de divisies van beide bedrijven is te zien waarom. De groei is er bij Intels Client-divisie, verantwoordelijk voor de verkoop van de Core-processors, uit, hoewel het bedrijf er nog verrassend veel aan verdient gezien de staat van de pc-markt. De omzet uit datacenterchips groeit wel sterk. In zijn kerstmail aan medewerkers liet Intel-ceo Brian Krzanich onlangs weten dat Intel hard op weg is om een 50/50-bedrijf te worden, waarbij de helft van de omzet uit de pc en de helft uit groeimarkten komt. Ook zei hij dat het bedrijf risico's moet nemen en mislukkingen moet accepteren.
Voor Microsoft is het datacenter eveneens belangrijker geworden. Het bedrijf richt zich sterk op de groei van zijn cloudplatform Azure. De omzet uit die dienst schaart het bedrijf tegenwoordig onder de noemer Intelligent Cloud, waar ook andere server- en enterpriseproducten onder vallen. De rechtstreekse omzet uit Windows is al jaren aan het dalen maar indirect blijft het OS natuurlijk wel belangrijk, als platform waar het zijn diensten als Cortana en Office op kan aanbieden. En waar het van de Microsoft Store net zo'n succes wil maken als Apple van zijn lucratieve App Store en Google van de Play Store.
Toegenomen concurrentie
Nu Google zijn Play Store naar Chromebooks heeft gebracht, dreigt Chrome OS een serieuze concurrent voor Windows te worden. Nu wordt Googles OS al jaren als een grote belofte gezien, maar blijft het grote succes nog uit. Concrete cijfers over het marktaandeel van Chrome OS zijn er niet veel. FutureSource becijfert dat het OS bij educatieve instellingen in de VS een marktaandeel van bijna 60 procent heeft.

In de rest van de wereld zou dat echter nog geen 15 procent zijn. Dat zou kunnen groeien. In de VS maakt Google daadwerkelijk reclame voor Chromebooks en sinds eind dit jaar doet het bedrijf dat ook in Nederland en België, met de Asus Chromebook Flip.
Nu gaat het bij Chrome OS om concurrentie op de pc, Microsofts eigen terrein. Maar als we computing-apparaten breder bekijken is Windows natuurlijk al geruime tijd niet meer de dominante speler die het ooit was. Zoals gezegd heeft Microsoft de mobiele boot gemist, en dat is pijnlijk zichtbaar in een vergelijking van marktaandelen op de computingmarkt.
/i/2001753451.png?f=imagenormal)
In bovenstaande grafiek kun je 'Windows PC' ook vertalen in 'x86-systeem'. Dat Microsoft inzet op ARM voor pc's is dan ook niet vreemd. ARM is al jaren aan een stormachtige opmars bezig. Oorspronkelijk ging het om de zuinigheid van de architectuur, maar er blijkt enorm veel rek in de prestaties te zitten. Wat helpt is dat licentienemers zelf aan de slag kunnen met implementaties van de architectuur in hun system-on-a-chips. Het aantal apparaten met ARM-chips is inmiddels een veelvoud van het aantal systemen met x86-processors.
/i/2001749161.png?f=imagenormal)
De A11 Bionic-soc van Apple scoort bij GeekBench al op het niveau van een Intel Core i7-7567U 3,5GHz, de cpu van de high-end MacBook Pro 13". Nu is GeekBench nauwelijks representatief te noemen voor algehele prestaties en is het moeilijk om wel een zinnige vergelijking op basis van benchmarks te maken, maar het is wel een indicatie dat de performance van ARM dichter in de buurt van die van x86 komt. Er zijn al jaren geruchten dat Apple er hard aan werkt om zijn A-socs krachtig genoeg te maken voor zijn MacBook-lijn van computers.
/i/2001753203.jpeg?f=imagenormal)
2017 was het jaar waarin Intel hernieuwde concurrentie van AMD kreeg. Ryzen markeerde de grote comeback van het bedrijf en eindelijk heeft de chipontwerper weer processors die het wat prestaties betreft kunnen opnemen tegen het Core-geweld van Intel. De release deed denken aan oude tijden, zoals in 2000, toen AMD met zijn Athlon Intel verraste door als eerste een 1GHz-processor uit te brengen, of aan de zeer succesvolle Athlon 64 X2 uit 2005, waarmee AMD heel even het marktaandeel van Intel aantikte.
De groei van het marktaandeel lijkt voorlopig nog uit te blijven. In tegendeel zelfs. Het aantal Steam-gebruikers met een AMD-processor is gekelderd van 21,8 procent begin dit jaar naar 8,29 procent in november. De cijfers van de benchmarkdatabase van PassMark geven een indicatie dat dit jaar een korte opleving van het marktaandeel plaatsvond, maar in het vierde kwartaal van dit jaar lijkt de opmars alweer gestuit. Zowel Steam als PassMark geeft overigens slechts een vage indicatie; echt betrouwbare cijfers over de marktaandelen zijn er nog niet.

Een periode van een aantal jaar met een weinig interessant AMD-aanbod is ook niet zomaar weggepoetst dus wellicht komt er nog een verschuiving in de verhouding. Ryzen Mobile komt langzamerhand beschikbaar voor laptops en 2-in-1's en vooral deze laatste is een markt waar volgens IDC de komende jaren nog wel groei te verwachten is.
Tot slot
Systemen met Windows en Intel-cpu's blijven voorlopig nog wel even de dienst uitmaken op de markt voor pc's, maar de combinatie is een stuk minder vanzelfsprekend geworden. Datzelfde kon weliswaar gezegd worden toen Chrome OS en SteamOS aangekondigd werden, maar het verschil met toen is dat het nu Microsoft zelf is, dat nadrukkelijk pc's promoot die niet over een Intel-processor beschikken. Sterker nog, het bedrijf benadrukt de voordelen die aanwezig zijn bij Qualcomm-pc's, juist omdat er geen Intel- maar een ARM-cpu aanwezig is, zoals de geclaimde accuduur van 20 uur.
Dat trouwe bondgenoot Microsoft zich zo nadrukkelijk op ARM stort, zal Intel niet lekker zitten, maar voor de markt als geheel is het een gezonde ontwikkeling. Door de afhankelijkheid van x86 hebben Microsoft en Intel een verstikkende tango gedanst, die hen de mobiele revolutie heeft doen missen. Hiervan bevrijd te zijn helpt Microsoft bij de One Windows-strategie om Windows op zoveel mogelijk apparaten te krijgen, met universele apps die op meerdere platformen werken. Intel ziet zich ook genoodzaakt zijn horizon te verbreden en zich op fpga's, automotive-chips en vision processing units te richten. Of, om het in de woorden van de ceo van het bedrijf, Brian Krzanich, te zeggen: Intel moet meer risico nemen.
Het zorgt eveneens voor een gevarieerder pc-landschap, met Chromebooks met Intel- en ARM-chips en Always Connected-PC's met Snapdragon-socs en Windows op ARM, in aanvulling op het bestaande aanbod van systemen met Intel- en AMD-processors. En wie weet zien we straks Mac-systemen met ARM-processors, naast de Intel-modellen. Als AMD zijn succesvolle comeback met de Ryzen-processors volgend jaar in een groeiend marktaandeel weet te vertalen, zou 2018 hoe dan ook wel eens een mooi jaar kunnen worden waarin voor de pc-consument veel te kiezen is.