Nu Elon Musk definitief Twitter heeft overgenomen, zijn gebruikers op zoek naar een alternatief. Het meest voor de hand liggende is Mastodon, maar wat is dat eigenlijk, wat is er anders dan op Twitter en waarom zou je erop gaan posten?
Het is een teken aan de wand als mensen die weinig interesse hebben in tech, beginnen over een bepaalde dienst of ontwikkeling. In dit geval was het Tim op het Broek van radiostation Kink die in een vraaggesprek met Twitter als onderwerp over Mastodon begon. Mastodon geldt al sinds het begin in 2016 als hét alternatief voor Twitter, maar dan met een decentrale opzet. Als je kijkt naar wanneer Mastodon populair is, dan is het juist op de momenten dat mensen zich oncomfortabel voelen bij Twitter.
Net als veel anderen zijn wij op de redactie Mastodon nog aan het ontdekken. Op een later moment komen we dus wellicht nog met een uitgebreide how-to van hoe je aan de slag kunt gaan met dit sociale netwerk van een ander type. Hier geven we alvast een korte introductie van Mastodon en gaan we na waarom je het juist nu zou willen gaan gebruiken.
Wat is het?
Mastodon is een decentraal sociaal netwerk en bestaat sinds 2016. 'Decentraal' betekent dat er diverse servers zijn, waarbij gebruikers ook een eigen server kunnen opzetten, en dat gebruikers daarop publiceren. Het geheel van servers heet de 'fediverse', een samentrekking van 'federated' en 'universe'. Gebruikers van andere servers kunnen de berichten ophalen van jouw server en ze op hun eigen feed zien.
Het werkt op basis van het ActivityPub-protocol, de standaard die door het World Wide Web Consortium wordt aangeraden voor sociale media. Je kunt de code daarvan op GitHub vinden. ActivityPub is dus de basis en behalve Mastodon zijn er veel meer sociale media die ermee werken, waaronder alternatieven voor YouTube en Instagram.
Het idee achter decentrale sociale media is dat er geen centrale server is en dus geen centrale controle. Beheerders van servers bepalen zelf met welke andere servers hun gebruikers kunnen communiceren. Dat kan zo open en zo gesloten als de beheerders zelf willen. Dat geldt als een van de voordelen van decentrale sociale media.
Een ander voordeel dat veel naar voren komt, is controle. Gebruikers hebben meer controle over hun content en feed en hoeven geen rekening te houden met de algoritmen van grote techbedrijven. Dat geeft meer vrijheid over welke content gebruikers plaatsen. Bovendien zijn decentrale sociale media economisch onafhankelijk; als de ene server stopt, kun je op de andere weer door.
Mastodon is zelf ook open source en dus is het in gebruik als platform waarop andere sociale media kunnen worden gebouwd. Zo is Truth Social van de Amerikaanse oud-president Donald Trump gebaseerd op Mastodon, net als EU Voice van de Europese privacytoezichthouder. Mastodon is bruikbaar vanuit de browser en heeft ook mobiele apps. Behalve de 'officiële' apps zijn er ook talloze alternatieven en kun je bovendien Mastodon als progressive web app vanuit de browser gebruiken.
Waarom nu?
Het is een bekend gegeven dat gebruikers op zoek gaan naar alternatieven als een sociaal medium een andere eigenaar krijgt. Zo vluchtten in 2010 Hyves-gebruikers naar Facebook nadat de Telegraaf Media Groep de dansende banaan aan zijn fruitmand van dochterbedrijven had toegevoegd. Hoeveel invloed dat heeft gehad, is onduidelijk, maar feit is dat Hyves een paar jaar later was uitgekrabbeld.
Hetzelfde gebeurde in 2013 toen het toenmalige Facebook WhatsApp overnam. Toen waren Telegram en later Signal de platforms waar mensen zeiden heen te gaan. Er is wel een verschil; waar Hyves in 2010 al in een dalende lijn zat en de exodus slechts werd versterkt door de overname, was dat in 2013 bij WhatsApp totaal niet het geval.
Een oproep om te stoppen met een bepaald platform is er ook vaker geweest. Rond 2019 en het schandaal rond Cambridge Analytica zeiden veel mensen Facebook op te zeggen, al was het daadwerkelijke effect op het gebruik van Facebook beperkt. Het aantal Facebook-gebruikers daalde deze winter voor het eerst. Daar komt bij dat sociale media leunen op sterke netwerkeffecten. Een platform blijft aantrekkelijk zolang mensen er contact kunnen hebben met anderen in wie ze interesse hebben. Daarbij zijn er altijd zware gebruikers die meer mensen trekken. Bij Twitter is dat zeker het geval, omdat het een platform is dat aantrekkelijk is door de vele politici en mediamakers die erop zitten.
Veel zware Twitter-gebruikers tonen zich ontevreden. Zo hebben ze negatieve ervaringen, omdat bekende twitteraars vaak worden lastiggevallen door anonieme accounts. De manieren om dat preventief te blokkeren, zijn beperkt. In Nederland leidt dat al tot bekenden die hun zorgen over Twitter zelf uiten of zelfs stoppen. Daarbij is de overname door Elon Musk de druppel. Musk maakt zich immers druk over bots op het platform, maar hij wil zich minder bezighouden met moderatie en heeft al een deel van het team ontslagen.
Hoe groot is de uittocht?
Twitter heeft volgens de recentste gebruikscijfers wereldwijd rond 238 miljoen actieve gebruikers. Mastodon kreeg op de piekdag, afgelopen vrijdag, 70.000 nieuwe gebruikers; dat zijn er normaal rond 10.000. De uittocht is dus relatief beperkt. Google Trends laat ook een beperkte hernieuwde interesse zien in Mastodon; mensen zoeken nu evenveel of iets minder op Mastodon dan ten tijde van de aankondiging van de deal in april. In totaal heeft Mastodon.social 121.000 actieve gebruikers, andere servers melden er in totaal rond 750.000. Zelfs als er op andere niet meegetelde servers nog gebruikers zitten, dan zal het aantal vooralsnog niet boven een miljoen komen.
Vergeleken met de zoekopdrachten naar Twitter vallen de zoekopdrachten naar Mastodon helemaal in het niet in Nederland, blijkt uit een vergelijking. Het volume van zoekopdrachten naar Twitter ligt altijd minstens 60 maal zo hoog. Bovendien heeft de belangrijkste Mastodon-server, Mastodon.social, het aantal aanmeldingen al beperkt. Dat betekent dat potentiële nieuwe gebruikers moeten uitwijken naar andere servers, een systeem dat lang niet iedereen zal begrijpen of waarderen.
Daar komt bij dat bekende twitteraars bij Mastodon niet per se zullen vinden wat ze zoeken. Het belangrijkste is immers dat ze actief kunnen zijn zonder lastiggevallen te worden en dat is bij Mastodon niet per se beter geregeld dan bij Twitter. Moderatie verloopt per server en servers waar ongewenste berichten vandaan komen kunnen worden geblokkeerd. Verificatie verloopt ook anders, namelijk via een website. Iemand kan dan met een stukje code op die website Mastodon vertellen dat het account hoort bij degene die ook de site heeft. Verificatie kan natuurlijk ook door een eigen Mastodon-instance op te zetten.
Tot slot
Als Twitter een nog onaangenamere plek wordt om actief te zijn voor actieve gebruikers en beroemdheden door een gebrek aan moderatie, is Mastodon dus niet per se een alternatief, hoewel de overname kan leiden tot een uittocht. Mastodon heeft de nodige voordelen ten opzichte van het gecentraliseerde Twitter, maar zeker ook nadelen. De tijd zal uitwijzen of het een platform is dat op de lange termijn een grote gebruikersgroep kan binden. Als er één moment is voor Mastodon om een doorbraak te hebben, dan is het nu.