De journaallezer kijkt serieus de camera in. "En of we het leuk vinden of niet, dit jaar blijkt dat internet een blijvertje is. Als speeltje, maar meer en meer ook als onuitputtelijke bron van informatie. Dat zal grote gevolgen hebben voor de maatschappij, voor de economie en voor communicatie tussen wereldburgers." De nadruk die Joop van Zijl legde op termen als 'webbrowser' en 'cyberspace' in het NOS Journaal-jaaroverzicht van 1996 toont dat hij verwachtte dat zijn publiek geen idee had waar hij het over had.
Joop van Zijl, journaal-jaaroverzicht 1996
Als je over 25 jaar dit artikel leest, is de kans groot dat je hetzelfde ongemak ervaart, namelijk als je leest over wat we nu 'metaverse' zijn gaan noemen. Er is wel een groot verschil. In 1996 was internet er al. Iedereen met een pc, een browser en een internetverbinding kon op het wereldwijde web kijken. Anno 2021 zijn er wel voorbeelden van hoe een metaverse eruit kan zien en kan werken, maar de exacte uitwerking is er nog niet.
We hebben al eens belicht wat Roblox, Epic Games en Meta doen op het gebied van de metaverse. Van die bedrijven is er maar een die je kunt rekenen tot de vijf techgiganten. Als de metaverse zo'n grote toekomst voor zich heeft, dan zullen de andere techgiganten zich daar ook mee bezighouden, toch?
Die techgiganten hebben een forse greep op de digitale cultuur en economie. Samen bepalen ze veel van wat we zien op het huidige internet, hoe dat precies werkt en wie waaraan geld verdient. Zij zullen die sterke positie willen meenemen naar een nieuwe plek, als het huidige internet een opvolger krijgt. Bovendien liggen zij juist vaak onder het vergrootglas van veel overheden, onder andere in de EU. Deze keer zullen overheden niet te laat willen zijn met het reguleren van de dominante platforms op een nieuwe online plek.
Techgiganten en overheden zijn lang niet de enige die zich op deze markt richten. De investeringen in startende bedrijven rond cryptomunten namen in het afgelopen jaar met 400 procent toe tot 28 miljard dollar. Cryptomunten zijn gebaseerd op een van de technologieën waardoor de metaverse mogelijk moet worden. Daarnaast vertrekken veel medewerkers van techgiganten juist om te gaan werken bij start-ups rond crypto's, nft's en de metaverse, schrijft The New York Times. Voorbeelden? Jack Dorsey is weg als directeur van Twitter en doopte zijn eigen bedrijf Square om tot Block om zich op blockchain-toepassingen te richten. Bryan Roberts, topman van Uber-concurrent Lyft, vertrok naar nft-marktplaats OpenSea. David Marcus, topman van Meta, ging weg voor wat vermoedelijk een eigen nft-start-up wordt, schrijft de krant.
Wat oefent zoveel aantrekkingskracht uit op die mensen? Volgens The New York Times doet het denken aan de dotcombubbel van de jaren negentig. Het voelt voor veel mensen in Silicon Valley aan als een kans die maar één keer in een carrière voorbijkomt om iets nieuws te bouwen en daar steenrijk mee te worden.
Door die combinatie van het sentiment rondom de metaverse en omringende technologieën en het vertrekken van medewerkers, waaronder topmensen, naar zulke bedrijven, staat bij elke techgigant de metaverse enorm op de radar. De kans om een nieuw internet te bouwen en daarin een grote rol te spelen laat je niet liggen. Dus geven we in dit artikel een overzicht van hoe de vlag erbij hangt bij de techgiganten. Hoe bereiden zij zich voor op de toekomst die volgens velen zo snel dichterbij komt?
Bron afbeelding bovenaan dit artikel: Getty Images
De stand: Google, Apple en Amazon
Laten we eerst wat dingen uit elkaar halen. De metaverse heeft geen vaste definitie, maar het idee is een virtuele, online wereld als opvolger van het huidige internet. De diensten die erachter moeten komen te zitten, heten ook wel 'web 3.0', als opvolger van het interactieve web 2.0 dat we hebben sinds 2004 en het statische web 1.0 tot 2004. Het is in potentie natuurlijk ook de opvolger van het mobiele internet op smartphones.
Op web 2.0 was het idee dat veel tot alles gratis moest zijn, maar met web 3.0 zit dat anders; betalingen en handel in virtuele waar staan centraal. Betalingen gebeuren via de blockchain en met cryptovaluta. Voorbeelden van die virtuele waar zijn nft's, non-fungible tokens. Daarmee kun je op de blockchain verifiëren en aantonen dat je eigenaar bent van een digitaal item, bijvoorbeeld een plaatje, video of 3d-render. Nft's verhandelen kan op nft-marktplaatsen.
De stappen die bedrijven zetten naar de metaverse, vallen zoals altijd uiteen in hardware en software. Bij hardware gaat het om computers die je op je hoofd kunt zetten: VR- en AR-brillen. Die moeten ervoor zorgen dat je je kunt onderdompelen in de online omgeving. Bij software gaat het om platforms, die volgens sommige bedrijven moeten gaan samenwerken. Daardoor kun je bijvoorbeeld een avatar en andere digitale zaken, waaronder gekochte nft's, meenemen van het ene platform naar het andere. Als je de vergelijking wilt maken met het huidige internet, dan zijn de platforms de websites die je bezoekt en waar je gegevens over je identiteit kunt meenemen, zoals logins. De brillen zijn dan uiteraard de telefoons, tablets, laptops en desktops.
Het is goed om gelijk duidelijk te maken dat niemand denkt dat de schakelaar in één keer overgezet zal worden. De metaverse is iets wat langzaam tot ons komt, stapje voor stapje, totdat uiteindelijk alle hardware en alle platforms daar zijn om te kunnen werken, spelen en entertainment te volgen in een 3d-omgeving.
Layar, 2009
Ook goed om te vermelden is dat niemand weet hóe die platforms moeten samenwerken. Voor websites is er het W3C, het consortium dat webstandaarden vaststelt. Met die webstandaarden kunnen ontwikkelaars websites bouwen en als browserbouwers zich aan die standaarden houden, kan iedereen die sites probleemloos bezoeken.
Er zijn al platforms geweest voor augmented reality. Het bekendste daarvan is het Nederlandse Layar, waar we eerder dit jaar over schreven. Layar wilde als een browser voor augmented reality worden, maar het bedrijf heeft die visie niet kunnen waarmaken en bestaat inmiddels al jaren niet meer.
Google
Wie bedrijven hoort praten over de metaverse, zal denken dat het voor sommigen iets wegheeft van een dagdroom. Laat dat nu net de naam zijn van het VR-platform dat Google had: Daydream. Het kwam vijf jaar geleden uit. Het moest VR naar de massa brengen met relatief goedkope brillen waar je telefoon in kan. Voor de duidelijkheid: het was iets anders dan Cardboard, de kartonnen houders voor telefoons voor VR-toepassingen. Cardboard-brillen kostten vrijwel niets, maar konden ook vrijwel niets. Daydream had onder meer een controller voor de bediening van de interface in VR. Bovendien waren er strenge eisen aan de telefoon die Google ging ondersteunen. Een goed scherm en een capabele processor waren vereist. Daydream heeft drie jaar bestaan: in oktober 2019 stopte Google ermee.
Ook Cardboard is inmiddels iets van het verleden. Het platform heeft zeven jaar bestaan, maar inmiddels doet Google er geen moeite meer voor. Daar houdt het niet op met de geflopte projecten van Google. Ook Glass was er zo een. Het werd een AR-bril voor zakelijke toepassingen, maar ook daar lijkt nu weinig leven meer in te zitten.
Terugkijken: videoreport over Google Glass, 2013
Wat er nog wel is, is ARCore. Dat is de tegenhanger van ARKit voor iOS. Apps kunnen dat integreren om AR-toepassingen op Android mogelijk te maken. Het werkt inmiddels op best veel telefoons, al blijft het aantal overtuigende ARCore-toepassingen stevig achter. Augmented reality is inmiddels veel in gebruik op smartphones, maar vooral voor filters en videobewerking, zoals in Snapchat en TikTok.
Dat betekent niet dat Google verder stilzit. Deze maand kwam naar buiten dat het werkt aan AR OS, een besturingssysteem voor augmented reality. Google nam eerder de Canadese AR-brillenmaker North over en werkt nu aan wat het bedrijf omschrijft als 'software voor embedded processors in de volgende generatie immersive computerproducten'. Als je denkt dat dit klinkt alsof Google werkt aan een AR-bril, dan is dat logisch, want daar lijkt het wel op. Google-ceo Sundar Pichai zei onlangs in een interview met Bloomberg dat 'immersive computing' volgens hem 'de toekomst van internet' is.
Het is nog vroeg voor de metaverse en het is niet duidelijk wat Google precies wil gaan doen op dit gebied. Het zal in elk geval mikken op voortgaande dominantie van de markt voor advertenties, waar het sinds jaar en dag zijn geld verdient. Daarnaast lijkt het zich te richten op het maken van het besturingssysteem en misschien ook de hardware.
Apple
Apple heeft al jaren het eigen AR-ontwikkelplatform ARKit. Bovendien zegt ceo Tim Cook al jaren dat het bedrijf veel ziet in augmented reality. Behalve ARKit heeft Apple nog niets concreets aangekondigd, maar er zijn al wel wat stappen en geruchten.
Die stappen zijn, behalve de doorontwikkeling van ARKit, het toevoegen van time-of-flightsensors aan diverse producten, zoals de Pro-versies van de iPhone en iPad. Met een tof-sensor is de echte wereld in kaart te brengen in 3d, wat noodzakelijk is voor augmented reality.
De geruchten gaan dat Apple twee producten in de pijplijn heeft. Het eerste is een high-end bril voor virtual reality. Dat wil zeggen: gebruikers zien de wereld met het beeld van camera's. De bedoeling is dat het werkt als passthrough, waarbij de software dus elementen aan het beeld kan toevoegen. De reden om het als VR-bril te doen, is dat die op kortere termijn haalbaarder is. Zo kan Apple al sneller ontwikkelaars iets in handen geven om toepassingen te ontwikkelen. Enige tijd later moet dan een 'echte' AR-bril van Apple uitkomen.
Een punt van twijfel is de decentrale natuur van de metaverse. Van alle techgiganten is Apple het bedrijf dat steevast het meest in eigen hand wil houden, met onder meer strenge selectie bij de poort van de App Store. Dat kan botsen met de ideeën voor een open metaverse, waarin je elementen en avatars van de ene toepassing naar de andere kunt meenemen.
Mock-up van The Information: Apple VR-headset
Amazon
Amazon is het bedrijf dat van de techgiganten het minst praat over dit soort toepassingen. De gigant komt voort uit een webwinkel en heeft zich ontwikkeld tot aanbieder van serverruimte en fabrikant van smarthomeproducten. Hoewel het er vroeg bij was met smarthome en succes heeft geboekt met digitale assistent Alexa, is het een beetje stil rond Amazon en metaverseachtige producten of diensten. Het enige dat in de buurt komt, zijn de Echo Frames. Dat is een bril met Alexa-ondersteuning ingebouwd. T_HQ meldde bovendien dat Amazon bezig is met onderzoek naar blockchainbetalingen. "Wij geloven dat de toekomst is gebouwd op technologieën die moderne, snelle en goedkope betalingen mogelijk maken voor Amazon-klanten." Amazon investeerde bovendien in Dibbs.io, een nft-marktplaats waar gebruikers kleine delen van nft's kunnen verhandelen.
Amazon Echo Frames
Meta en Microsoft
De techgigant die het zichtbaarst bezig is met de metaverse, is uiteraard Meta. Het heeft zijn naam veranderd om de nieuwe focus naar voren te brengen. Dat het daarbij de aandacht afleidde van de talloze schandalen waarmee Facebook in de afgelopen jaren te maken kreeg, is uiteraard bijzaak.
We hebben al eens aandacht besteed aan Meta's inspanningen op het gebied van de metaverse, maar het is goed om ze in dit overzicht nog eens samen te vatten. Om te beginnen het platform: dat heet Horizon Worlds. Met Horizon Worlds kunnen tot acht personen zich in dezelfde ingame wereld begeven en hier een eigen omgeving maken door middel van de 'Horizon creation tools'. Voor Horizon Worlds is een Oculus-headset nodig.
Horzon Worlds is een platform, maar heeft geen interopabiliteit met andere platforms en werkt bovendien alleen op eigen headsets. Daardoor is het momenteel nog geen metaversetoepassing, maar het is wel duidelijk in welke richting Meta denkt. In die platforms ben je een avatar. Dat kunnen verschillende soorten zijn; het bedrijf wil zowel fotorealistische avatars mogelijk maken als avatars die je naar wens kunt aanpassen. Meta ontwikkelt daarom nieuwe haar-en-huidrenderingstechnieken en -belichtingstechnieken, waarbij gebruikers hoofd- en gezichtshaar kunnen aanpassen. Ook werkt het bedrijf aan technieken die kleren beter simuleren, waarbij je stof realistisch kunt laten bewegen door die aan te raken of door de stof uit te strekken.
Er zijn nog allerlei vragen, onder meer op dit kleine stukje: hoe voorkom je misbruik van avatars, waardoor mensen zich voordoen als iemand anders? En hoe kun je avatars meenemen naar andere platforms, waar wellicht een andere stijl avatar gebruikelijk is?
Dan de hardware. Meta heeft nu natuurlijk de bekendste en populairste VR-headset voor consumenten in het portfolio: de Oculus Quest 2. De volgende stap is Project Cambria, een headset die volgend jaar moet verschijnen. Dit wordt een 'dure' VR-bril die niet binnen de Quest-lijn gaat vallen en die nieuwe technologie zal bevatten. Deze bril zal sensors bevatten die de ogen en gezichtsuitdrukkingen van gebruikers volgen. Deze oogbewegingen en uitdrukkingen kunnen dan weer in de virtuele wereld worden getoond. Stel dat je een vergadering hebt in een VR-omgeving, waarbij je met zes collega's om een ronde tafel zit. Als je in de bril naar een collega rechts van je kijkt, zal de bril dit herkennen en maak je daarmee virtueel oogcontact.
Meta zet, zoals de naamsverandering al aanduidt, vol in op de metaverse. Het bedrijf investeert veel geld en maakt veel mensen vrij om eraan te werken. Hoe de verhouding zal zijn tussen het voormalige Facebook, dat veel worstelt met moderatie op zijn platforms, en een decentrale metaverse, is nog niet duidelijk.
Microsoft
Microsoft praat al meer dan een half jaar over de metaverse. Op ontwikkelaarsconferentie Build dit voorjaar kwam Microsoft met 'metaverse apps'. Het gaat bij het bedrijf uiteraard vooral om zakelijke toepassingen en dan in het bijzonder om de 'digitale tweeling', een digitale replica van een fysiek object. "Het belangrijkste is dat we door live, door data gebonden digitale replica's van fysieke omgevingen te maken, moderne softwaretechnieken kunnen toepassen. Daarbij gaat het om analytics, simulatie, autonome controle en interacties in mixed reality om voorheen onmogelijke voordelen te behalen."
Het gaat dus vooral om het mengen van de echte en de digitale wereld. "De samenkomst van deze werelden creëert nieuwe kansen en oplossingen die alles zullen veranderen. We noemen deze oplossingen metaverse apps."
Waarvan kun je dan een digitale tweeling maken? Microsoft noemt als voorbeelden energienetwerken, magazijnen en fabrieken. "Als je dat hebt gemodelleerd, kun je het tot leven brengen en synchroniseren met de fysieke wereld door iot-verbindingen die twee kanten op werken." Vervolgens kun je dus scenario's simuleren.
Microsoft heeft ook een platform voor samenwerken dat doet denken aan de metaverse: Mesh. Dat bestaat sinds maart van dit jaar.
Microsoft heeft natuurlijk ook al jaren hardware voor de metaverse: Hololens. Dat is een AR-bril die virtuele elementen over de echte wereld kan leggen. Microsoft presenteerde de eerste Hololens in 2016 en de tweede in 2019, beide gericht op de zakelijke markt.
Het is duidelijk dat Microsoft niet zijn hele bedrijf richt op de metaverse, zoals Meta doet, maar de Windows-maker is er wel nadrukkelijk mee bezig. Het vliegt nu in de aankondigingen nog een beetje onder de radar, maar dat kan in de komende jaren veranderen. Microsoft miste de boot nadrukkelijk op mobiel en zal dat niet willen herhalen. Het bedrijf bleef een techgigant dankzij de aanhoudende relevantie van Windows, de sterk gegroeide cloudtak en de focus op zakelijke diensten. Het heeft bewezen dat het zich kan aanpassen aan een veranderende wereld. Welke rol Microsoft wil spelen, is nog niet duidelijk. Het wil duidelijk hardware maken met de Hololens, maar ook het besturingssysteem met de aangepaste versie van Windows daarvoor en diensten met de Mesh-software.
Tot slot
De spreiding onder techgiganten is groot. Terwijl Meta zijn naam en focus heeft aangepast om zich voor te bereiden op de metaverse, doet Amazon nog vrij weinig met dit fenomeen. De andere giganten zitten daartussenin. Microsoft doet al best wat, maar focust zeker niet het hele bedrijf erop. De positie van Apple en Google is interessant. Beide hebben met hun platforms momenteel een dominante positie in de mobiele wereld. De metaverse kan een web zijn; je hebt hardware met een besturingssysteem nodig om erop te komen en Google en Apple zullen die graag willen maken.
De vraag is, naast wat de metaverse is, wat we eraan zullen hebben. Wat is het nut van de metaverse voor reguliere gebruikers? Wat moet je als gewone sterveling met nft's en web 3.0? Niet iedereen kan een kunstenaar zijn die zijn brood verdient met illustraties verkopen als nft. Werken in de metaverse is ook niet in elke beroepsgroep even logisch.
Internet heeft zich zeker niet zo ontwikkeld als veel idealisten in de jaren negentig hadden gedacht: tot een decentraal platform dat de wereld zou democratiseren. Iedereen heeft nu een stem door sociale media en chatplatforms en kan die laten horen, maar in hoeverre moeten we extremistische meningen censureren in het publieke debat? Een krant en een tv-station zijn verantwoordelijk voor wat ze publiceren, maar is het goed dat Facebook en Twitter daar niet verantwoordelijk voor zijn? Techgiganten verdienen veel geld door de data die wij genereren, en daarvoor krijgen wij veelal kosteloos te gebruiken diensten terug, maar is dat een goede en eerlijke ruil? Het zijn allemaal vragen die we zelfs nu nog niet goed beantwoord hebben.
De huidige, grote investeringen in metaverse, blockchain, crypto en nft's kunnen leiden tot een nieuwe bubbel. Er zijn mensen die serieus een nieuw en beter internet willen bouwen. Er zijn ook mensen die het vooral willen gebruiken om snel rijk te worden. Internet kende ook een bubbel en nadat die barstte, groeide het vervolgens uit tot wat we nu hebben.
Het is nog vroeg voor de metaverse. Het platform zou pas eind dit decennium klaar zijn. Dat geeft nog tijd om te bedenken hoe wij als maatschappij het 'volgende internet' willen inrichten. Hoe moet het met privacy, wat zijn gerechtvaardigde en eerlijke manieren om geld te verdienen en wat doen we met moderatie? Wie moeten de grote spelers zijn in de metaverse? Internet heeft nu al veel problemen. Als techgiganten opnieuw een grote rol krijgen in de opvolger van het internet van nu, dan is het de vraag of ze de fundamentele economische, sociale en maatschappelijke problemen van het huidige internet niet gewoon meenemen en zelfs versterken in de metaverse.
Ondanks de 28 miljard dollar aan investeringen van het afgelopen jaar, de naamsverandering van Facebook en alle hype rond web 3.0 en nft's, is ook in de techwereld lang niet iedereen overtuigd van het nut en de noodzaak van deze ontwikkelingen. Joop van Zijl zei in het jaaroverzicht van het NOS Journaal in 1996 dat internet duidelijk een blijvertje is. Of dat ook geldt voor de metaverse en alles wat eromheen hangt, zullen we in de komende jaren moeten zien.
Ik hink wat betreft de Metaverse een beetje op twee gedachten.
Aan de ene kant ben ik nieuwsgierig naar alle nieuwe ervaringen die het kan bieden. Voor content creators is het een walhalla, en het opent de deuren voor digitale musea, audiovisuele ervaringen, innovatieve games en virtuele getaways. SecondLife vond ik een geweldig concept, en met de hedendaagse technologie en verhoogde bereidheid van mensen om deel te nemen aan een virtuele omgeving (van Zoom tot Fortnite), schat ik de mate van adoptie een stuk hoger in.
Tegelijkertijd maak ik me enorm zorgen over privacy en censuur. Deze aspecten zijn een steeds groter wordend probleem in onze browser- en appwereld, maar zullen in de Metaverse alleen nog maar uitvergroot worden. De dataverzameling wordt angstaanjagend groot als ook je oog- en lichaamsbewegingen worden opgeslagen. De algoritmes op social media en YouTube zijn nu al gespitst op engagement en leiden je regelmatig naar de donkere krochten van het internet. De donkere krochten van de Metaverse kunnen nog wel eens veel donkerder zijn en moeilijker om uit te komen. Denk bijvoorbeeld aan een wereld waar je op allerlei manieren wordt verleid in je gokverslaving. Hang daar ook nog eens microtransacties en sterk in waarde fluctuerende NFT's aan vast, en men kan zichzelf financieel compleet ruineren.
Nu worden comments gemodereerd en gerapporteerd, maar wanneer spraakmonitoring actief wordt, zullen nog meer uitingen op represailles kunnen rekenen. Iets is nog makkelijk gezegd dan getypt. Mag je straks schelden in de Metaverse? Mag je iets zeggen over Hong Kong, Oeigoeren of de machtspositie van Meta? De politieke correctheid zal alleen nog maar toenemen, evenals het aantal onterechte veroordelingen. Bovendien is de impact van een ban vele maten groter. Het is één ding om door een ban geen gebruik meer te kunnen maken van Facebook, maar om volledig buitengesloten te worden van de virtuele samenleving en niet meer je vrienden kunnen ontmoeten... En wat als je de Metaverse nodig hebt als inkomstenbron?
In Snow Crash wordt al gesproken over franchulates, waar bedrijven de rol van overheid op zich nemen. Daarvan zien we nu al elementen terugkomen. We moeten ons al houden aan de regels van de ecosystemen van Google, Apple en Meta en wetgeving schiet hierin te kort. Als de Metaverse een succes wordt, dan wordt het machtsgebied van de virtuele gezaghebbers groter dan onze overheden en is het beest niet meer te temmen.
[Reactie gewijzigd door Kostarados op 23 juli 2024 01:22]
Aan de ene kant ben ik nieuwsgierig naar alle nieuwe ervaringen die het kan bieden. Voor content creators is het een walhalla, en het opent de deuren voor digitale musea, audiovisuele ervaringen, innovatieve games en virtuele getaways.
Kan je dat uitleggen? Want ik zie het nog niet. Om te beginnen, NFTs hebben natuurlijk geen metaverse nodig en andersom ook niet. Om het nog niet te hebben erover dat het weinig opschiet als content creator dat eikels jouw kunst stelen en als NFT verkopen. Want om laatste stukje in dit artikel te quoten:
Niet iedereen kan een kunstenaar zijn die zijn brood verdient met illustraties verkopen als nft.
Dat hoeft ook helemaal niet, je steelt het gewoon, veel makkelijker...
Volgend punt, digitale musea en soortgelijke dingen. Dezelfde vraag weer, waarom heb je hiervoor een metaverse nodig? Als jij een VR museum wil, dan maak je gewoon een VR app voor het museum en geinteresseerde kunnen ernaartoe gaan. Wil je het iets minder hip maar wel beter toegankelijk, dan maak je een 3D webpagina waar je door een virtueel museum kan gaan. Die host je op je eigen servers (of je huurt de servers), en helemaal los van de tech giganten kan je het op het decentrale internet hosten. Want laten we niet net doen alsof je blockchain nodig hebt om decentraal te zijn. (Iets wat heel veel blockchain enthousiastelingen lijken te missen).
Nu worden comments gemodereerd en gerapporteerd, maar wanneer spraakmonitoring actief wordt, zullen nog meer uitingen op represailles kunnen rekenen. Iets is nog makkelijk gezegd dan getypt. Mag je straks schelden in de Metaverse? Mag je iets zeggen over Hong Kong, Oeigoeren of de machtspositie van Meta? De politieke correctheid zal alleen nog maar toenemen, evenals het aantal onterechte veroordelingen.
Evenals een gebrek aan veroordelingen en beperkingen. Want de andere kant is hier natuurlijk dat het vervelend is als straks iemand op mijn post reageert hier dat ik een idioot ben die er niks van begrijpt. Maar zit ik in een 'metaverse' (wat dat dan ook mag zijn), en komt iemand anders naar mij toe om me uit te schelden en te bedreigen dan is dat een stuk grotere impact dan een stukje tekst.
Anyway, terug naar het metaverse. Ik zie zeker het nut van interoperabiliteit. Bijvoorbeeld het eerder genoemde virtuele museum, als ik met een groep vrienden ernaartoe wil gaan, dan is het natuurlijk handig als ik automatisch mijn avatar mee neem (en voor de duidelijkheid, er is absoluut geen enkele reden waarom mijn avatar een NFT moet zijn om dat te kunnen doen, mijn VR set zou ook gewoon mijn avatar volgens een standaard kunnen doorsturen naar de rest, helemaal decentraal, zonder blockchains en NFTs...). Echter als je kijkt naar populaire interpretaties van een metaverse, dan kom je uit op zaken als Ready Player One. En om dan naar het virtuele museum te gaan neem ik de virtuele lift vanuit mijn appartement naar de virtuele straat, waar ik naar de virtuele metro loop, en die neem ik naar het virtuele museum. Klinkt grappig hoor, voor ongeveer 3 keer. Daarna klik je gewoon liever op een icoon en sla je al die zinloze stappen over.
Bovenstaande komt voor mij wat overeen met spraakherkenning op PCs. Voor gewoon opdrachten werkt dat al heel lang. En buiten wat niche applicaties gebruikt geen hond het. Op mobieltjes gebruiken iets meer mensen het, maar ook nog steeds heel weinig. Waarom? Omdat het simpelweg weinig toevoegt tov de normale interface voor veruit de meeste use cases. En ook bij één groot metaverse vraag ik mij af, wat voegt dat nou echt toe tov losse (VR) apps? En wat interoperabiliteit zie ik echt wel voordeel van, maar daar eindigt het ook.
Een aantal van je vragen beantwoord je zelf al in je betoog. Interoperabiliteit is de voornaamste toevoeging van de Metaverse bovenop losstaande VR-ervaringen.
Natuurlijk kun je VR-ervaringen op eigen servers blijven hosten, net zoals je fotoalbum exclusief op een persoonlijke website kunt hosten, maar er is een reden waarom mensen ervoor kiezen om hun foto's op een platform als Instagram te zetten. Een netwerk vergroot de vindbaarheid en exploratie. Binnen een multiversum hoef je niet telkens een nieuwe virtuele identiteit op te bouwen; je avatar is als het ware je inlog. Bovendien heb je meer 'presence', doordat jij en je vrienden langere tijd dezelfde avatars gebruiken en de wereld niet hoeft te verlaten. Als je al een avatar hebt en thuis bent in het platform, haalt het de drempel om van de ene ervaring naar de andere ervaring te gaan weg. Op dit moment moet je nieuwe ervaringen eerst downloaden via een interface als Steam of browsen naar een 3D-webpagina, zoals jij schrijft. Qua interface en gebruiksgemak kan het dus nog een stuk beter. Zie het meer als een App Store waar je doorheen kunt wandelen/teleporteren.
Een ander aspect is het persistente karakter van de Metaverse, wat betekent dat alle gebeurtenissen in real-time plaatsvinden met blijvende gevolgen. (Om te zien hoe dit kan escaleren naar een onwenselijke wereld, kijk voor de grap even naar GTA Online) Blockchain zou voor deze persistentie de decentrale rol van databank kunnen vervullen, zodat iedereen onderdeel is van dezelfde wereld, de beveiliging van transacties gewaarborgd blijft en storingen van servers nauwelijks impact hebben.
NFTs hebben natuurlijk geen metaverse nodig en andersom ook niet
Eens, nodig is het zeker niet. Zelf zie ik helemaal geen nut in NFT's, behalve dat het zorgt dat meer kunstenaars rond kunnen komen. Handelen is NFT is evengoed kunsthandel, iets wat men al honderden jaren voornamelijk doet om rijker te worden of om geld wit te wassen. Maar NFT's lijken algemeen geadopteerd te gaan worden in de Metaverse, het is aan een ieder voor zich om er geld aan uit te geven.
Natuurlijk kun je VR-ervaringen op eigen servers blijven hosten, net zoals je fotoalbum exclusief op een persoonlijke website kunt hosten, maar er is een reden waarom mensen ervoor kiezen om hun foto's op een platform als Instagram te zetten. Een netwerk vergroot de vindbaarheid en exploratie. Binnen een multiversum hoef je niet telkens een nieuwe virtuele identiteit op te bouwen; je avatar is als het ware je inlog. Bovendien heb je meer 'presence', doordat jij en je vrienden langere tijd dezelfde avatars gebruiken en de wereld niet hoeft te verlaten. Als je al een avatar hebt en thuis bent in het platform, haalt het de drempel om van de ene ervaring naar de andere ervaring te gaan weg. Op dit moment moet je nieuwe ervaringen eerst downloaden via een interface als Steam of browsen naar een 3D-webpagina, zoals jij schrijft. Qua interface en gebruiksgemak kan het dus nog een stuk beter.
Maar dat zie ik allemaal niet als metaverse. En natuurlijk, er is geen vaste definitie van wat een metaverse is, dus het is een persoonlijk iets. Maar voor interoperabiliteit heb je geen metaverse nodig, je hebt alleen standaarden nodig. Als jij een standaard avatar hebt, dan kan die geupload worden naar een nieuwe app en kan je hem direct gebruiken. (Uiteraard ligt dat eraan wat je doet, ga jij een nieuw spel spelen waar je een draak bent, dan heb je heel weinig aan je normale avatar). Maar daar heb je standaarden voor nodig, en geen metaverse.
Wil je je afbeeldingen delen, prima, dan doe je dat via een afbeelding-deel-app, zoals Instagram-VR. Maar dat hoeft niet allemaal in één enkel metaverse centraal te worden gedaan. (En ja, het hele metaverse op één decentrale blockchain draaien zie ik ook gewoon als centraal).
Zie het meer als een App Store waar je doorheen kunt wandelen/teleporteren.
Zo zie ik het ja. En ik zie absoluut niet waarom je dat zou willen. Waarom als ik de Tweakers VR app wil starten zou ik daar naartoe willen wandelen? De huidige VR beginschermen van zowel Meta, Steam als Microsoft kunnen in een 3D omgeving beginnen die je helemaal kan inrichten. En ik durf te wedden dat veruit het merendeel van de mensen het zo hebben ingericht dat ze met zo min mogelijk klikken gewoon direct een lijst krijgen wat ze kunnen starten. Sterker nog, bij Oculus kan je iig na een hoop klachten erover gewoon het complete VR homescherm uitschakelen, en heb ik alleen nog een geprojecteerd 2D beeld voor me van waaruit ik kies wat ik wil starten.
Misschien ben ik dan wel een oude lul die niet met verandering kan omgaan hoor, maar het is wel een heel stuk efficienter dan eerst een 3D omgeving in te moeten gaan. En een metaverse zou nog 100x erger zijn dan dat zoals hij gepresenteerd wordt.
Een ander aspect is het persistente karakter van de Metaverse, wat betekent dat alle gebeurtenissen in real-time plaatsvinden met blijvende gevolgen. (Om te zien hoe dit kan escaleren naar een onwenselijke wereld, kijk voor de grap even naar GTA Online) Blockchain zou voor deze persistentie de decentrale rol van databank kunnen vervullen, zodat iedereen onderdeel is van dezelfde wereld, de beveiliging van transacties gewaarborgd blijft en storingen van servers nauwelijks impact hebben.
De snelste blockchains die er zijn hebben de capaciteit misschien eens van een Raspberry Pi. Kan het complete wereldwijde metaverse op een Raspberry Pi draaien? Als het antwoord daarop nee is, dan kan het ook niet op een blockchain. Blockchains zijn traag en inefficient. De enige reden dat je er één wil gebruiken is dat je decentrale consensus wil hebben. En nu wil je misschien je metaverse wel decentraal hebben, maar je hebt voor veruit de meeste toepassingen geen consensus nodig. En dan zijn er heel veel efficientere decentrale oplossingen.
Maar NFT's lijken algemeen geadopteerd te gaan worden in de Metaverse
Uhuh. Er is geen metaverse. We weten nog geen eens wat het moet worden, laat staan hoe het gedaan moet worden. Maar NFTs ervoor verkopen door 'kunstenaars' (ja het kan echt wel door kusntenaars gebruikt worden, maar vooralsnog lijkt het toch primair cash-grab 'kunst' te zijn, of zaken die ik wel kunst zou noemen maar die gestolen zijn), dat lukt wel...
[Reactie gewijzigd door Sissors op 23 juli 2024 01:22]
Helemaal mee eens, volgens mij is het 1 grote hype. Als er al een metaverse komt geloof ik niet dat het verder zal gaan dan amusement.
Alleen Microsoft zijn visie vind ik wel interessant, maar dat is eigenlijk gewoon een AR standaard.
Ik deel je zorgen over de invloed van commerciële partijen in de ontwikkelingen van de metaverse.
Het is de laatste jaren steeds zichtbaarder geworden dat privacy een behoorlijk probleem is en voorlopig ook zal blijven. Ik blijf me kritisch uiten over hoeveel gegevens van ons verzameld worden en de gevolgen ervan, simpelweg omdat ik denk dat het nodig is. Niet alleen commerciële partijen, ook overheden, waaronder onze eigen overheid, gaan onvoldoende competent om met onze gegevens. Zie SyRI en de toeslagenaffaire.
Ik denk dat we op dit moment een vergelijk kunnen trekken met ons online handelen en de film enemy of the state. Zo ver zijn we (of al verder) en het gaat nog verder. Ik hoop alleen dat we het snel in gaan zien en daar ook naar gaan handelen.
Naast het online gebeuren zie je ook bij games dat commerciële partijen de pret behoorlijk kunnen bederven. Commerciële belangen staan regelmatig haaks op de belangen van de consumenten.
Maar ik wil jullie vragen: probeer dit eens te bekijken vanuit een maatschappelijk standpunt. Aan de ene kant heb je consumenten/burgers en aan de andere kant bedrijven. Die twee groepen hebben elkaar nodig, dus stellen dat de ene of andere partij belangrijker is, is niet realistisch. Maar het valt lastig te ontkennen dat de munt redelijk richting de kant van de bedrijven valt op dit moment. Kijk bijvoorbeeld ook naar belastingontwijking. Dat wordt dan gesteld als legaal, maar daarmee is de discussie toch niet ten einde? Ik ga als burger ook niet zoeken naar mazen in de wet om belasting te ontlopen. Belasting is uiteindelijk ook gewoon nodig voor ons allen. Als wij als burgers gaan proberen belasting te ontwijken, zal er bij de overheid extra moeite gedaan moeten worden om het geld via andere belastingen binnen te krijgen. Dus het geld komt er uiteindelijk toch, maar dan kost het de overheid (en dus ons) meer geld. Dus belasting ontwijken is een blijk van korte termijn en opportunisme/egoïsme.
Ik wacht wel af wat de metaverse gaat brengen. Ik geloof er nog niet echt in, het voelt meer als een hype, iets wat komt en gaat, maar wat niet heel groot gaat zijn. De vergelijking met second life begrijp ik goed. Maar ik snap de toegevoegde waarde er ook van en ik zie wel mogelijkheden. Ik heb een praktijkdemo gehad binnen het bedrijf waar ik werk voor de Microsoft Hololens en dat is zeker indrukwekkend en is 100% een toegevoegde waarde. Ik denk dat er zeker een markt zal zijn voor een metaverse.
In de ontwikkeling daarvan is het belangrijk dat zaken centraal en onafhankelijk geregeld gaan worden. Commerciële partijen moeten daarin een adviserende en ondergeschikte rol spelen, geen hoofdrol. De metaverse is geen Matrix, waar we als burgers product zijn van een machthebbende partij (dan wel een overheid of commerciële organisatie). Ik hoop dat we daar kritisch op gaan zijn, want dat vergroot de kans van slagen van de metaverse.
Wat de metaverse gaat brengen is natuurlijk moeilijk te voorspellen. Een aantal ontwikkelingen in die richting zijn al gewoon geflopt.
Een groot deel van de metaverse heeft betrekking op de social media. Daar hebben de bedrijven veel macht, maar ze blijven wel onder de wettelijke bepalingen vallen. Als het gaat om het weren van content kunnen ze alleen strenger zijn dan de wettelijke bepalingen. Aan de andere kant geeft het mogelijkheden om heel gerichte campagnes op te zetten, die zeer specifiek op de persoon worden gericht. Dat kan voor reclame, maar ook voor politieke doeleinden worden ingezet.
De dataverzameling van de grote bedrijven is een punt waar we heel alert op moeten blijven. Het grote gevaar zit misschien niet eens bij de grote vijf. Die worden wel in de gaten gehouden. Achter de schermen zijn er nog talloze andere bedrijven die op allerhande manieren data verzamelen en verhandelen. Wettelijk mag het niet, maar het wordt nog steeds op grote schaal gedaan. Het gebeurt allemaal onder de radar, maar geeft wel input voor campagnes met fake-news enz.
Het grote gevaar zit misschien niet eens bij de grote vijf. Die worden wel in de gaten gehouden. Achter de schermen zijn er nog talloze andere bedrijven die op allerhande manieren data verzamelen en verhandelen. Wettelijk mag het niet, maar het wordt nog steeds op grote schaal gedaan.
Ongeacht wettelijk of niet (dat is een andere discussie), we moeten het niet wíllen. Zelfs al is het wettelijk.
Datahonger is alsmaar groeiende en daar hebben we als individuen of last van, of we worden regelrecht gedupeerd (toeslagenaffaire).
Binnen de toeslagenaffaire worden vergoedingen van €30.000 uitgedeeld. Dat is dus hoeveel onze data "waard" is, of in dit geval hoeveel onze data kapot heeft gemaakt.
Die honger stopt niet. De grote partijen zullen toch verzwolgen willen worden met onze data, de boetes doen daar niks aan af. De kleinere partijen willen net als de grote partijen meeprofiteren, dus die zijn net zo goed een risico voor onze gegevens.
Ik ga er van uit dat er politiek praktisch niks gaat gebeuren. Bijna niemand snapt dat de datahonger slecht is voor ons en als politici zouden zijn die het begrijpen, voet aan wal wordt er niet verkregen.
Er worden flinke boetes uitgedeeld, maar structureel blijft de drijfveer om data te vergaren bestaan. Het is een kwestie van een financiële afweging: €100.000 meer winst, €80.000 boete. Dus doen.
Als er een politieke partij zou zijn die zou verbieden dat er winst gemaakt mocht worden met onze gegevens: grote kans dat ze mijn stem hebben. Dat zijn namelijk de problemen die anders nog veel groter gaan worden.
Zonder winst, geen prikkel om data te vergaren. Zonder dat data vergaard wordt, hebben overheden minder kans burgers te duperen (bij SyRI moest de rechter de overheid dwingen te stoppen).
Ik zeg niet dat ik de dataverzamelingswoede van de grote partijen goedkeur. Ik denk niet dat we dat helemaal kunnen verbieden, maar het mag best nog wat minder. De AVG heeft al een eerste beperking opgelegd, maar dat was wel heel bescheiden en juist de grote jongens bleven grotendeels buiten schot.
De hoeveelheid data de grote bedrijven verzamelen geeft ze veel macht. Stel je voor dat verzekeringsmaatschappijen die data gaan gebruiken, risico analyses per persoon gaan maken en daar de premies of het acceptatie beleid op gaan aanpassen.
De toeslagen affaire staat los van de grote vijf, maar laat wel zien wat er mis kan gaan als één partij data gaat verzamelen en (verkeerd) gaat combineren en vervolgens verkeerde consequenties aan bepaalde combinaties gaat verbinden.
Ik maak me wel zorgen over een aantal bedrijven die via advertenties, uitlezen van cookies en achterdeurtjes in app's allerhande data verzamelen. Op die manier wordt nog steeds op vrij grote schaal data verzameld en verhandeld. Data verzamelen gebeurt grotendeels illegaal, of lift mee op algemene toestemmingen. Verkoop van persoonlijke data is altijd illegaal, het kopen van data helaas niet. Helaas zijn er nog steeds bedrijven die dit soort data kopen, bijvoorbeeld om kredietprofielen op te stellen.
Het is allemaal begonnen met de bbs websites waar veel technologische ontwikkelingen plaatsvond op hard en software.Tegenwoordig heeft elk fatsoenlijk bedrijf een website.Wat web 1 en 2 ,3 inhoud is eigenlijk de vooruitgang van het internet, er komen door de software matige oplossingen meer mogelijkheden tot stand.Ik zit zelf dagelijks op het internet ik heb zelf met google sites een website gemaakt over unreal en is mede door de software simpeler geworden om zo een stukje software te maken voor het publiek.Enkele tientallen jaren geleden was dat nog niet mogelijk, en het heeft allemaal te maken van de vooruitgang van het internet.
En dat geld natuurlijk ook voor de bedrijven stilstaan is achteruitgang en misschien inluiden tot faillissement.Ik krijg op volgend jaar heus glassfiber en ben benieuwd hoe snel dit digitaal internet wel is.Btw gelukkig nieuwjaar voor iedereen op deze website site owners, moderators, administrators,en server administrators. Een gezond 2022 gewenst.!
[Reactie gewijzigd door rjmno1 op 23 juli 2024 01:22]
Lees "Het Alles" van Dave Eggers. Heel gek, maar het gaat er steeds meer naar toe. Privacy bestaat niet meer, sterker je wordt een paria als je wat te verbergen hebt. Smart speakers worden net als bv brandmelders verplicht gemaakt onder het mom van het voorkomen van kindermisbruik en huiselijk geweld. Alles wordt vastgelegd in kwantificeerbare parameters, er wordt gekeken (door eyetracking) of je teksten volledig leest, je wordt aangemoedigd x uren per dag te slapen, voldoende te bewegen (hebben we nu al, hoeveel mensen zijn er niet gebrand op hun stappenteller of de bewegingsringen in apple watches) en uiteraard nog veel meer ellende...
Ieder keer als ik deze begrippen voorbij zie komen, raak ik even enthousiast om vervolgens teleurgesteld te worden.
Waarom enthousiast?
Omdat de behoefte om de huidige online ervaring te veranderen toeneemt.
Waarom teleurgesteld?
Omdat de plannen tot nu toe beperkt lijken tot een cosmetische gimmick met focus op nog meer geld verdienen door bedrijven die dat allang niet meer nodig hebben.
Als ik naar mijn persoonlijke ervaringen kijk, hunker ik terug naar de 'oude' dagen van het internet.
Web 1.0 en het begin van web 2.0. Toen de drijfveer voornamelijk nog ontdekking, verwondering en innovatie was en een gevoel van saamhorigheid gaf.
Daarna werd het internet 'volwassen'.
Het was duidelijk geworden dat er (veel, heel veel) geld te verdienen was en de commercie nam de overhand. De focus kwam steeds meer te liggen op het exploiteren van de methodes waarmee succesvol geld verdiend werd. Een goudmijn voor bedrijven en individuen die hun slag konden slaan in een ongereguleerde omgeving. Want tja, wetgeving ontneemt je vrijheid toch?
Als gevolg is 'het internet' een steeds minder leuke omgeving geworden.
Althans, zo ben ik het gaan ervaren en dit weerklinkt steeds vaker in mijn omgeving.... of is dat ook een bubbel waar ik in terecht ben gekomen?
Ondanks veel mooie nieuwe mogelijkheden, ervaar ik het met name in de laatste ± 5 jaar als een neergaande spiraal. Steeds vaker voel ik me aangetast in mijn vrijheid als ik me weer door een kluwen van irritaties moet worstelen:
Ga je akkoord dat we alle gegevens over je vergaren of aangeven welke van de 200 diensten dat niet mogen?
- Wat denk je? Geen natuurlijk.
Of kijk wat deze 3 mensen en groepen uit je 300 contacten elke 5 minuten eten, poepen en niet leuk vinden.
- Boeien!
Hier, nog een aantal advertenties omdat je interesse hebt in wasmachines, omdat je het nieuws leest. - Hoe attent. Ik heb 2 maanden geleden een nieuwe gekocht. Ga vooral door met suggesties.
Alsjeblieft, hier is DE oplossing op je probleem, want al die andere noobs weten niet waar ze het over hebben. En ik kan het weten, want zeker 200 andere experts hebben deze tekst ook klakkeloos overgenomen en gepost.
- Tjee, bedankt voor je hulp. Was fijn geweest als het ook had gewerkt en dat je dit persoonlijjk getest hebt. Verwacht je nu een like voor je copy-paste skills?
Als je gebruik wil maken onze voordelen, dan moet je echt eerst onze app installeren.
- Nee hoor, steek dat voordeel maar in dat gat waar de zon niet schijnt.
Helaas geen uitzondering, maar realtiteit.
Dit is het internet anno 2021.
Geef mij die onbeholpen knulligheid maar terug.
Maar dat gaat niet gebeuren.
Web 3.0 en of een metaverse.
Wat ik hoop en denk dat dit ons kan brengen.
Klagen kan iedereen, maar laat ik afsluiten met een hopelijk nuttige bijdrage.
Een persoonlijke visie van hoe ik denk dat web 3.0 of een metaverse eruit kan zien:
Ik zie wel degelijk toekomst voor digitale entiteiten van onszelf.
1 of meerdere persoonlijk digitale persoonlijkheden met een eenvoudige AI / ML die wij zelf kunnen trainen en vormgeven. Zie het als een soort karakter in een RPG, met een skill en interesse tree.
Deze entiteiten vormen dan een soort buffer tussen de werkelijke en digitale wereld.
Entiteiten die je jarenlang kan vormen, perfectioneren en veranderen tot een profiel.
Een visuele weergave is daar maar een aspect van en zelfs optioneel.
Gekoppeld aan een (metaverse) blockchain oplossing, bijvoorbeeld een NFT.
Deze blockchain mag niemands eigendom zijn, maar moet wel in enige maten gereguleerd kunnen worden middels een internationale wetgeving.
Zo'n entiteit gaat namens jou op internet en geeft je een unieke internet ervaring.
Geeft je als het ware een persoonlijke zoekmachine / webcrawler / filter, waarmee de resulaten gebaseerd zijn op je eigen voorkeuren en interesses. Waarbij je ongewenste content kan blokkeren pagina's, producten en andere entiteiten kan opzoeken, up- of downvoten.
Opgeslagen in een persoonlijke database. Alleen bruikbaar en toegankelijk voor de eigenaar.
Met uitzondering voor een regulerende instantie om in te kunnen grijpen indien echt nodig.
Dit zijn maar ruw ideeën, met veel tekortkomingen. Slecht een gedachtensprong.
Toch hoop ik dat we meer deze kant op gaan ipv een VR avatar in game en chat rooms.
Helemaal eens met je kritiek op Web 2.0, maar we hebben wel een mooi evenwicht bereikt op zich. Met een adblocker en een paywallblocker (is nu ook al een ding) kan je echt heel veel van dit soort onzin wegvagen. Daarmee heb je als technische gebruiker wel de voordelen en niet de nadelen, eigenlijk een prima situatie.
Aangezien ze zich met Web 3.0 meer op betaalmodellen willen richten snap ik dus wel, maar ik denk dat de consument het gewoon niet gaat pikken. Er zijn al zoveel microtransaction systemen gepusht, maar geen een dat van de grond gekomen is. En ik denk ook niet dat het de datamining gaat vervangen als verdienmodel. Het wordt gewoon en-en. Nog meer uitmelken. Nog meer geld naar big tech.
Ook is de regulering een probleem op zichzelf geworden zoals je al een beetje zegt (in Web 1.0 was dit geen probleem). Plaatjes moeten nu worden gecheckt op copyright voor de uploads, platformen moeten verplicht modereren enzovoorts. Het ongedwongen is er wel vanaf inmiddels.
Wat je noemt als 'digitale entitieit voor jezelf' klinkt wel als 'bubbel in het extreem' moet ik zeggen. Op zich is het fijn als de computer dingen voor je uitzoekt op internet maar het probleem is dat je net als nu niets meer tegen gaat komen wat je interessant vindt maar nog niet wist.
Ook is dit al eerder geprobeerd, in de vroegen jaren '00 had je het concept van 'agents' die internet af zouden struinen op informatie die je belangrijk vond. Is nooit van de grond gekomen.
[Reactie gewijzigd door GekkePrutser op 23 juli 2024 01:22]
Ook is dit al eerder geprobeerd, in de vroegen jaren '00 had je het concept van 'agents' die internet af zouden struinen op informatie die je belangrijk vond. Is nooit van de grond gekomen.
Dit is inderdaad wat ik ongeveer voor ogen had.
Misschien dat zoiest straks wel kans van slagen heeft.
Of het gaat gewoon nooit werken. Dat kan ook.
Ik doe dit zelf wel af en toe. Maak wat scripts om sites die ik in de gaten houd te scrapen. Maar veel sites maken scraping juist heel moeilijk tegenwoordig. Helaas.
Maar waarom moet jouw persoonlijke profiel dan weer op een publieke blockchain gegooid worden? Waarom wil je die inefficientie en privacy nachtmerrie? Waarom zou je niet gewoon jouw persoonlijke profiel bij jou persoonlijk laten?
Ik begrijp ook niet helemaal, want op ene moment wil je het gewoon iets maken waar alleen de eigenaar toegang tot heeft, en daarna moet het op een blockchain en moet een regulerende instantie kunnen ingrijpen op hoe ik bijvoorbeeld mijn zoekprofiel heb ingesteld? Waarom?
Wat mij betreft moet het niet op een blockchain hoor, maar het lijkt mij wel een ideale manier om zo'n profiel op te slaan. Een database die speciaal voor die digitale entiteit bestemd is.
Juist los van je eigen persoonlijke data.
Die regulerende instantie is iets waar ik zelf ook moeite heb om op dit moment een duidelijke invulling aan te geven. Dat is iets om heel wat langer op te broeden.
Ik zie dit ook niet zozeer als een bedrijf dat deze regulering uitvoert.
Maar het lijkt me wel goed dat er bepaalde grenzen gesteld worden die universeel voor de hele (digitale) wereld gelden.
Om bijvoorbeeld criminaliteit zoveel mogelijk tegen te gaan.
Ik ben het met veel dingen eens, maar die kun je ook negeren.
Echter kan ik me nog herinneren dat het bij 1-2 niet anders was . Misschien wel erger, niet alleen de mail zat vol met porno en viagra. Maar ook werden tientallen schermen met porno geopend.
Nou heb ik niks tegen porno maar ik wordt daar niet opgewonden van en daar naast was het gewoon hinderlijk.
Al die hopeloze reclame die je iets proberen aan te smeren wat je net gekocht heb getuigen er van dat we misschien weer terug zijn bij af.
Ik zie wel toekomst in de plannen maar z’n zielige Fb reclame met een paar avatars doet meer afbreuk aan de kansen dan dat het serieus genomen moet worden.
Een ding is zeker er valt nog heel veel te verdienen in de ict.
Ja dat is ook wel zo. Die popups waren godsgruwelijk vervelend.
Verschil is wel dat je daar eigenlijk alleen tegenaan liep op dubieuze websites.
Bijvoorbeeld als je iets wilde downloaden.
Qua email weet ik wel dat die een stuk visueler waren en ze bevatten vaker virussen.
Ook die kreeg je niet gauw als je oplette welke sites je bezocht.
Wat me nu veel meer stuit, is dat je continu in de gaten gehouden wordt en dreiging in de vorm phishing, ransomware en chantage. Dat je continu over je schouder moet kijken. Dat werkt psychologisch.
Maar je hebt gelijk dat er ook heel veel verbeterd is hoor.
Gelukkig wel.
Ongehinderd door kennis van zaken (ik weet er echt absoluut niks vanaf) lijkt me dat het hele metaverse vooral betekent dat grote corporaties nóg meer gaan inbreken in ons leven.
Met alles-als-een-service, waar je hooguit een abonnement/licentie koopt om gebruik te mogen maken van hun platformen. Waarbij je naast een maandelijkse bijdrage natuurlijk óók nog mag moet betalen met jouw gegevens, privacy en biometrie/medische gegevens. Dit natuurlijk in het kader van het "verbeteren van de service en jouw ervaring en gebruikersgemak"
Uiteraard worden al hun diensten gekoppeld aan enorme databases, andere diensten (van semi-concurrenten) en overheids- en nutsvoorzieningen.
Iedereen gaat dit helemaal prima vinden. Het brengt immers "gemak", instant-gratificatie en allemaal voordelen in de vorm van onweerstaanbare kortingen, "premium upgrades" en aandacht van anderen door middel van digitale vanity items. Het zal me niks verbazen dat we straks digitale designers (of de digitale versies van grote modehuizen) krijgen die virtuele kleding gaan verkopen voor je avatar. Kan je eindelijk jouw poppetje helemaal in gelicenseerde Prada, Boss of Mart Visser kleding hijsen en dat mooi flaunten.
Het (zeer kleine en te verwaarlozen) nadeel is dat je natuurlijk niet zomaar kan zeggen wat je wil. Het moet natuurlijk wel binnen de visie en normen en waarden van de aanbieder blijven. (zelf)Censuur zal worden verkocht als goede omgangsnormen/netiquette teneinde hun platform een "veilige en inclusieve omgeving" te laten zijn, Kritiek of ongewenste gedachten worden niet getolereerd en kunnen/zullen resulteren in een ban. Omdat de diensten inmiddels zo ver verwoven zijn in het dagelijks leven betekent dat je dan ineens een hele hoop niet meer kan. De platformen zijn verworden tot agent, rechter en beul in één.
Maar dat wist je van tevoren, of heb je hun EULA niet gelezen? En je hóeft hun diensten niet af te nemen...
Misschien een beetje pessimistisch/dystopisch, maar een hoop van deze dingen zijn inmiddels al realiteit. Maar wellicht ben ik gewoon een dinosaurus en zie ik het allemaal te somber in.
[Reactie gewijzigd door Vrijdag op 23 juli 2024 01:22]
Met alles-als-een-service, waar je hooguit een abonnement/licentie koopt om gebruik te mogen maken van hun platformen. Waarbij je naast een maandelijkse bijdrage natuurlijk óók nog mag moet betalen met jouw gegevens, privacy en biometrie/medische gegevens. Dit natuurlijk in het kader van het "verbeteren van de service en jouw ervaring en gebruikersgemak"
Helemaal mee eens. Dit wordt een enorm probleem.
Het zal me niks verbazen dat we straks digitale designers (of de digitale versies van grote modehuizen) krijgen die virtuele kleding gaan verkopen voor je avatar. Kan je eindelijk jouw poppetje helemaal in gelicenseerde Prada, Boss of Mart Visser kleding hijsen en dat mooi flaunten.
Dat denk ik ook. Dit is ook precies wat er in Second Life al jaren gebeurt trouwens
Niettemin is het niet zo'n probleem vind ik. Beter voor het milieu als mensen hun geld uitgeven aan virtuele items die alleen maar voor show zijn dan aan fysieke.
Het (zeer kleine en te verwaarlozen) nadeel is dat je natuurlijk niet zomaar kan zeggen wat je wil. Het moet natuurlijk wel binnen de visie en normen en waarden van de aanbieder blijven. (zelf)Censuur zal worden verkocht als goede omgangsnormen/netiquette teneinde hun platform een "veilige en inclusieve omgeving" te laten zijn, Kritiek of ongewenste gedachten worden niet getolereerd en kunnen/zullen resulteren in een ban.
Dit is inderdaad ook een probleem. Facebook heeft zich al enorm gericht op kindvriendelijkheid. Alles wat maar een beetje edgy is willen ze niet, en moderatoren kunnen complete interacties terugkijken en luisteren als iemand ze rapporteert.
Prima dat er zones komen die kindvriendelijk zijn maar er moeten natuurlijk ook zones komen waar we normaal met elkaar kunnen omgaan en zelfs de wat pikantere interacties kunnen uitoefenen Ik denk ook wel dat dat later nog komt hoor. In het begin gaan ze op mainstream adoptie en dus willen ze zo min mogelijk aanstoot geven. Als ze eenmaal gevestigd zijn komen er wel branches want het is gewoon een lucratieve markt natuurlijk.
Ik ben redelijk it techneut, houd iha van innovaties, en (toch) geheel geen voorstander van dit meta geneuzel. Als jongetje hadden we in de jaren 70-80 nog helemaal geen internet thuis, en kan ik niet zeggen dat daardoor mijn jeugd achteraf bedorven was. Daarentegen heb ik meer te doen met de huidige jeugd (inc mijn kids, die ik met veel moeite van de tablet en telefoon moet afremmen. Die psychologische aantrekkingskracht om "online" zijn (ja,technisch zijn we idd online) , en bij velen verslaving, geldt natuurlijk ook voor de volwassen, incl mezelf. En nu gaan we straks dus met ar en vr brilletjes op deze aarde ronddolen? Grote kans dan dat de kinderen van mijn kinderen niet eens weten hoe hun ouders er echt uitzien. Of ik schromelijk overdrijf? Hopelijk. Maar kijk nu maar eens bijv in een tram en observeer het aantal menselijke interacties vs het aantal smartphone interacties. We ogen misschien wel als gevorderd ras met al onze technische ontwikkelingen, maar we weten er niet mee om te gaan.
Ik ben het deels natuurlijk met je eens, maar je klinkt ook een beetje oud, merk je dat ook?
Tuurlijk is gamen verslavend, of het ons dommer, minder productief maakt op latere leeftijd weet ik niet.
De google glass is toch ook niet voor niks gefaalt? Dus waar maak je je druk om, praat er gewoon over met elkaar.
Remmen van jeugd, zelfremmend vermogen versterken doe je door ze op muziekles te sturen (of dans of hard-to-master (?) sporten). Daar komt de mentale beloning pas wanneer je er al veel tijd in hebt gestoken. Dat is met hersenonderzoek al lang aangetoond. Erik Scherder heeft het er ook wel eens over gehad.
Het webex'n en zoom'en is gewoon verre van ideaal. Een https://getmibo.com/ , dus met webcamhoofd en harder geluid nadat je dichter bij iemand 'staat' zie ik dan wel als een mooi alternatief.
Alleen het scherm 'switchen'.. iedereen moet gewoon verplicht een derde scherm..
Zoals al in het artikel staat: het is voor bedrijfjes vooral cashen tot het crasht. (Of met kans 0,01 wel lukt).
Iets zegt me dat de meeste investeerders vooral kwijlend hebben zitten kijken naar Black Mirror aflevering 15 Million merits. Eerst met open ogen en aandacht tien minuten reclame absorberen, dan pas verder. En lock-in op 1 platform, geen adblocker voor de meeste mensen.
AR/VR. Voor sommige zaken erg handig of leuk. Maar voor veel andere heel erg niet. Dan wordt het een 2D representatie in een 3D virtuele wereld? (Maar goed, ik ben zo'n oudje dat liever teksten leest dan een YT filmpje bekijkt van een of andere influencert). Spelen met een VR bril is leuk en er staan best wat (soms vele jare nniet meer aangeraakte) AR apps op de foon. Maar ik zie het vooral als de 3D TV-hype. Velen kopen het, doen er een maandje wat mee en kijken er daarna niet meer naar om. Op een paar enthousiastelingen na.
Interoperabiliteit. Ik lees vooral over hergebruik van avatars. (Het is bij 3D veel complexer maar) dat kan nu al, als ik wil heb ik dezelfde icon hier als de andere social platformen. Of juist niet waar ik liever DOOMSLAYER28732YOMAMA heet op LinkedIn. Belangrijker: er zijn al initiatieven om accountgegevens eenmalig op te slaan en te gebruiken op andere sites - waar een Facebook vooral niet die van een ander wil gebruiken want dat kost reclameinkomsten.
Het uiterlijk is echter het minst relevante deel van overzetten van alles rond je profiel. Dezelfde wapens in alle games, met dezelfde specs geleveld naar een of andere algemene standaard? Met hetzelfde gedrag in compleet onvergelijkbare games met heel andere engines er onder? (Een mes zowel in Fortnite 2 als Civilization 7, Companions in Elder Scrolls 9 komen in The Sims 7 in je huis wonen met dezelfde relatie-eigenschappen - of juist nie tals je in de een lvl 999 bent en de ander lvl1).
Nog wat verder: vergelijk Facebook's HabboHotel 2.0 met Microsoft's digital twin en ik zie daar geen zinvolle verbinding komen.
Als het al zou gebeuren, ieder van de platforms heeft commercieel belang bij alleen lippendienst leveren aan interoperabiliteit en alles dat geld oplevert vooral niet te delen.
Na het lezen weet ik nog steeds niet wat de/een metaverse (anders) is dan gewoon een een ecosysteem van een bedrijf zelf. Een mooie term om dat te hypen?
Het blijft gewoon internet waar je via meer en meer apparaten toegang tot hebt?
Ik snap er nog steeds weinig tot niks van. Erover lezen maakt het op dit moment nog niet makkelijker.
Silicon Valley kiest de vlucht naar voren omdat ze zien dat Web 2.0 steeds minder vogelvrij is geworden. Dus maak je een 3.0 waar de regels weer naar je hand gezet kunnen worden, of waar je je macht verder kunt uitbouwen. Zie ook crypto: als je samen maar besluit dat iets 'X' waard is, dan is het zo. En dan bouw je verder op de kracht van herhaling en algoritmen die meningen beinvloeden. Dat lukt al heel aardig zie Facebook en wat erover naar buiten is gekomen.
Weg met die rommel. Social media helpen ons totaal niet en dit is daar het verlengde van. Het internet is zoveel meer dan 'verbonden zijn' met allerlei mensen die je niet zoekt. De hele commerciele drive erachter is wat het internet verziekt en dit zgn web 3.0 is daar de ergst denkbare vorm van. Alles in een gekoppelde set ecosystemen zodat je nergens meer veilig bent voor die commercie. Dat is serieus het moment dat ik volledig offline zal gaan. Het is een dystopie en je hebt het niet nodig voor een prettig leven - integendeel.
[Reactie gewijzigd door Vayra op 23 juli 2024 01:22]
En dat is het probleem, niemand snapt er veel van. Iedereen gebruikt een eigen definitie, er is een hoop hype, en heel weinig duidelijkheid waar iemand het nou over heeft als hij metaverse zegt. Vooralsnog lijkt het voor mij gewoon een term voor bedrijven om hip te lijken en voor NFTs om extra geld mee te verdienen omdat ze 'metaverse compatible' zijn, ondanks dat er nog geen metaverse uberhaupt is, dus hoe kan je er compatible mee zijn?
Ik verwacht dat Metaverse projecten van grote bedrijven als Microsoft, Google en Meta, niet gaan werken. Er is namelijk geen enkele reden, anders dan een ontmoeting, om te participeren. Een ontmoeting kan toch net zo goed in Slack, Teams of een andere video conference app?
Kijken we naar het gedeelte “geld verdienen”. Dan ben ik bang dat de gebruiker aan het kortste eind trekt. Alleen het bedrijf achter de Metaverse zal veel verdienen en een klein gedeelte content creators
Daarnaast krijgen content creators waarschijnlijk te maken met censuur op die platformen.
Ik denk dat een Metaverse alleen kan bestaan als dit decentraal wordt uitgevoerd. Code is openbaar, de blockchain erachter is ook openbaar. Gebruikers kopen land en kunnen dat vervolgens uitbaten. Bijvoorbeeld door er billboards op te plaatsen waar bekende frisdrank of schoenen fabrikanten dan op kunnen adverteren.
Ik denk dat een Metaverse alleen kan bestaan als dit decentraal wordt uitgevoerd. Code is openbaar, de blockchain erachter is ook openbaar. Gebruikers kopen land en kunnen dat vervolgens uitbaten.
Van wie koop je dan land als alles open en decentraal is? En is er 1 metaverse wereld of werkt het zoals bij games als minecraft waarin je een eigen wereld (server) kan openen en daarin land claimen?
Je gelinkte filmpje laat een spel zien waarin je land koopt van een bedrijf en dat vervolgens volplempt met advertenties. Dit zou misschien kunnen werken in iets als GTA maar mensen gaan natuurlijk niet rondlopen in een wereld waar verder niks te doen is. Verder is de lol er verwacht ik snel van af als iedereen 100 billboards op zijn land zet en het 1 grote reclamewereld gaat worden waarin vrijwel iedereen probeert geld te verdienen. Het is dan, zoals vaak gezegd, second life 2.0.
Ik zie wel een toekomst in de metaverse maar dan niet als een loop simulator maar geheel decentraal waarin je i.p.v. een 2d website een 3d omgeving kan hebben. Webwinkels hebben een digitaal filiaal waar je kan rondlopen, bedrijven hebben een virtueel kantoor waarin je kan vergaderen, sportscholen hebben groepslessen, etc. Je hoeft daar echter niet van omgeving naar omgeving te lopen of land te kopen. Zo'n game gaat er ongetwijfeld komen maar dat is alleen voor gamers en gezien de haat die online reclame nu al krijgt zullen mensen direct naar een nieuw metaverse spel verhuizen zodra je door de reclame het spel niet meer kan zien. Weg nft 'investering'.
Right, want de 'gewone' gebruiker gaat dan land kopen wat erg gewild is voor advertenties? En dat wordt niet compleet opgeslokt door de grote bedrijven zelf? Danwel whales en soortgelijken die de hele handel direct opkopen?
Als je een decentraal metaverse wil, begin maar met als eerste stap het niet van een enkele blockchain af te laten hangen. Waarom zou iemand een trage en logge blockchain als basis van metaverse willen gebruiken? (En voor dan iemand komt met zijn nieuwe hippe blockchain die echt heel snel is, kijk even hoeveel mbit/s die blockchain aan kan, en vergelijk dat met hoeveel we nu voor internet gebruiken).
Doe dingen die decentraal moeten gewoon p2p. Dat is efficient en privacy vriendelijk decentraal. Alleen nee, je kan geen mensen afzetten met de volgende blockchain hype voor de metaverse...
Het is digitaal. Copy/paste en daar gaat je waarde. Blockchain? So what? Maak je toch een nieuw muntje?
Alles is Ctrl+C/Ctrl+V. Waarde is een illusie en die hele NFT onzin is voer voor mensen die dat niet snappen. En een 'online wereld waarin je rondloopt'... die hadden we al. Het heet een MMO en dat is al jaren op zijn retour omdat we collectief een 'been there done that' gevoel hadden en het toch wel erg veel tijd opslokte - we shoppen liever selectief en spelen heel veel een klein beetje, dan één ding heel veel. Men denkt nu, vanuit de social media gedachte dat al die mensen die de hele dag met een half oog naar hun telefoon kijken nu de hele dag met een VR bril op gaan lopen en 'casually' doen wat ze deden, om advertentiegeld en content-geld te genereren.
Dat gaat 'm niet worden natuurlijk. Alleen al het opzetten van de VR bril betekent op sociaal gebied (in de echte wereld) nogal wat. Er bestaat kennelijk een toekomstvisie met iedereen die zo'n soort bril op heeft zodat we de echte wereld volledig kunnen manipuleren, of zo. Ondertussen is zelfs in gaming VR nog altijd een kleine niche en misschien zelfs slechts een hype. En dat faalt om dezelfde redenen als de MMO: het vergt een te grote (sociale) investering of kost op dat gebied te veel in de echte wereld. Het is in dat opzicht echt kiezen: duik je in een nepwereld, of blijf je in het hier en nu? Het gaat de mensen die de echte wereld constant willen ontsnappen niet direct voor de wind... sterker, het is de nieuwe onderkant van de samenleving. Alle social-media driven 'outrage' onzin van de afgelopen jaren komt daar vandaan.
[Reactie gewijzigd door Vayra op 23 juli 2024 01:22]
Ach, wat is nep.. we moeten gewoon wat matigen met alles en de ouderen, minder mobielen hebben er al veel plezier aan: https://youtu.be/scRCCt5g5ow?t=108
Het is goedkoper, scheelt vlieg en wegverkeer en je creëert ruimte. Onmogelijkheden worden mogelijk in VR. Rondlopen op Mars kan nu al in VR.. (SteamVR environment)
Game ontwikkelaars en kunstenaars (escapisme is gewoon een kunststroming) ontsnappen zelf toch ook aan de echte wereld. Het zijn de platformen zelf die geen verantwoordelijkheid nemen in moderatie en voor verspreiding van misinformatie op hun platforms en de politiek die outrage veroorzaken. Het is gewoon beleid
Leef en laat leven, ook als mensen in jouw ogen fouten of slechte keuzes maken. Ooit leren we het.. hopelijk..
Dus we gaan een open platform als het internet, waar iedereen met een hosting accountje en een html-boekje iets kan bijdragen, moedwillig vervangen voor een proprietary virtuele omgeving waar we volgens meta de hele dag gaan rondhangen?
Ja. En ik denk dan: in wiens metaverse? Die van Meta, Microsoft of Apple? Als een ding zich altijd heeft bewezen is dat geld van een bedrijf voorop staat en dat standaarden onbelangrijk zijn.
Ik kan me namelijk niet voorstellen dat een centraal metaverse achting iets mogelijk is. Daarnaast… ik heb helemaal geen behoefte aan een digitale avatar met nft-kleren met een oculus op.
Dat is inderdaad precies wat me tegen staat in alles wat ik over metaverse lees. Het succes van internet is juist de laagdrempeligheid, en dat het merendeel van de content gratis is.
Persoonlijk zal ik zelden betalen voor content op internet, wetende dat er (legale) gratis alternatieven zijn.
Ik zie in meta een poging van bedrijven een nieuwe markt aan te boren met drempels voor nieuwe toetreders waardoor de balans van gratis naar betaalde content vanzelfsprekend omslaat. Daar loop ik in ieder geval niet warm voor.
Ik wil prima meebetalen aan zaken op het internet. Maar dan moet er wel kwaliteit geleverd worden. En dat is zeer zeldzaam. Dat zie je nu met die nft-hype ook weer. Het zijn verdomme de Hyves glitter-plaatjes maar dan voor belachelijke prijzen. En zolang er inderdaad manieren zijn om zo belachelijk veel te verdienen met lucht, heb ik ook manieren om bepaalde content niet te zien of te omzeilen.
Overigens is gratis niet het juiste woord voor content. Ergens wordt er betaald. Dat is alleen niet een op een.
In dit kader zie ik meta net zo iets als luxaflex.
Alleen heeft Fb wel een goede overname gedaan met oculus .
Maar als ik dan de reclame zie moet terug denken aan dat ze opeens gif gingen ondersteunen iets wat al lang bestond op het afgeschreven hyves
Microsoft heeft al heel lang "AltSpace VR", die ik op de Rift S gebruik, Het is helaas geen seculier platform, de hele week door, dagelijks kerkelijke bijeenkomsten. Daar zit IK zeker niet op te wachten en zou willen dat ik dat aanbod, net als advertenties op het internet, uit kon filteren.
Dat komt ook wel, er is nu gewoon weinig te beleven, daarom drukken ze je alles wat er gebeurt in het gezicht om maar duidelijk te maken dat er wat te beleven is op het platform.
Zodra het probleem omgekeerd wordt: Zo veel dingen die gebeuren waardoor je de bomen in het bos niet meer ziet, komt er vanzelf een zoek/filter functie, juist omdat de verkeerde dingen mensen afschrikken zoals je zelf nu al ziet. Kerkelijke bijeenkomsten zou me zelf ook afschrikken ja
Nu heb ik eigenlijk nog steeds geen idee wat het metaverse inhoud. En een korte zoekactie op Google maakt me niet veel wijzer dan wat ik las in dit artikel. Wat ik er van begrijp is dat we in een 3D wereld zullen zitten waar we allerlei dingen kunnen bekijken zoals NFT’s of in 3D een vergadering kunnen bijwonen? Maar waar is een 3D wereld (voor die NFT’s) gebruiksvriendelijker dan een pagina waar ja kan scrollen?
Voor een 3D vergadering lijkt het cool om eens te gebruiken maar dat zal het ook wel zijn.
Als wat ik denk het metaverse is dan zie ik er het nut niet van. In de AR toepassingen van Apple, Google en Microsoft. Info krijgen door ergens naar te kijken lijkt me de toekomst. Het is makkelijker om bijvoorbeeld naar de sagrada familia te kijken en direct alle informatie voor jou krijgen dan dat te moeten opzoeken.
Je bent er nog verbonden met de echte wereld, je toont alleen een uitbreiding ervan. En dat is een moment waarbij technologie zeer nuttig kan zijn.
Ik herinner me nog dat ik Iron Man voor het eerst zag waar hij bezig was met die hologrammen en ik dacht “wow, dat wil ik ook kunnen”.
Voor de gewone gebruiker is dit een gimmick, maar in bedrijven kan zoiets wel toegepast worden bij een ontwikkeling van een product, je kan er rondwandelen en ieder onderdeel afzonderlijke bekijken.
En dat is waarom ik daar wel een toekomst in zie.
Maar verbeterd mij als ik het fout heb omtrent het Metaverse.
Ze mogen gerust een duidelijker plan geven als ze willen doorbreken bij het grote publiek.
[Reactie gewijzigd door AppleFan2007 op 23 juli 2024 01:22]
:strip_exif()/i/2004845762.jpeg?f=imagegallery)
/i/2004762170.png?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004845758.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004845760.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003097460.jpeg?f=imagenormal)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005279904.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004888636.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004862764.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2004762170.png?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2004743102.jpeg?f=fpa)
/i/2004753380.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004698112.jpeg?f=fpa)
/i/2004611208.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004872504.jpeg?f=fpa)
/i/2004791476.png?f=fpa)
/u/712940/crop681b637f8cb2d_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/145751/check-in-minion-small2.jpg?f=community){kind=small}
/u/75323/5procentoog.JPG?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/467778/crop5d7a5dd1f296a.gif?f=community){kind=small}
Een gezond 2022 gewenst.!
:strip_exif()/u/119419/candc-60px.gif?f=community){kind=small}
/u/594685/crop59b7f45a5e8f0.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/134224/crop565f06e682bb1_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/28468/librarian2.png?f=community){kind=small}
/u/475916/Globalstripe%2520Avatar%252060x60.png?f=community){kind=avatar}
/u/16450/icon06.png?f=community){kind=small}
/u/183354/day.png?f=community){kind=small}
/u/9258/killbill.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/205476/620201481642.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1118/crop61c3371231315_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/1216990/crop5e2c4a22dbc3a_cropped.png?f=community){kind=small}