Oculus Rift Review

Veelbelovend met flink wat haken en ogen

Inleiding

Twee weken geleden ontvingen we op de redactie een exemplaar van de Oculus Rift; de eerste vr-headset van deze generatie. In die twee weken hebben we benchmarks gedraaid, vr-experiences meegemaakt en natuurlijk veel games gespeeld.

In de vorige video lieten we zien hoe je de Rift aansluit en configureert. In deze review bespreken we onze ervaringen met de Rift en kijken we naar dingen als de beeldkwaliteit, het draagcomfort, de game-ervaring en wat voor hardware je nodig hebt om de Rift aan te sturen.

We willen tweaker RoelZ bedanken voor het lenen van zijn Oculus Rift headset, die ook te huur is via zijn website.

Tracking en lenzen

Nadat je de Rift hebt aangesloten stap je de wereld van virtual reality in, en in die wereld heeft de headset ogenschijnlijk één taak: het bedriegen van je ogen en je binnenoor. Je ogen krijgen een driedimensionaal beeld voorgeschoteld, terwijl je bewegingen gevolgd worden met behulp van een infraroodcamera en verschillende sensors die ze bij Oculus samenvatten onder de naam Oculus VR sensor.

Om de bewegingen die je hoofd maakt zo nauwkeurig mogelijk te volgen wordt er gebruik gemaakt van een combinatie van verschillende sensors. In de bril zijn een gyroscoop, accelerometer en een magnetometer ingebouwd. Op die manier kan de richting, snelheid en afstand waarmee de Rift beweegt gemeten worden. In eerdere Rift-prototypes werd gebruik gemaakt van een sensor die al op de markt was, maar omdat Oculus niet tevreden was met de snelheid daarvan heeft het bedrijf een eigen sensor ontwikkeld, met een polling rate van 1000Hz. Dankzij die hoge frequentie zou het slechts twee milliseconden duren voordat een gedetecteerde beweging doorgestuurd is naar de game engine, die dat vervolgens vertaalt naar een beweging op de schermpjes in de bril.

Behalve van sensors is de Rift ook voorzien van infraroodleds, die aan alle kanten van de Rift-headset geplaatst zijn, inclusief de achterkant van de hoofdband. Het led-licht is niet zichtbaar voor het menselijk oog, maar wel voor de infraroodcamera, die de patronen waarin de leds geplaatst zijn, oppikt. Samen met de data van de sensor in de Rift kan je positie dus heel precies bepaald worden.

In de tweede helft van 2016 komen er aparte controllers voor de Rift beschikbaar, en ook voor het bijhouden van de positie van die controllers wordt gebruik gemaakt van de infraroodcamera. Prototypes van de controllers konden we op de CES al uitproberen, en toen waren de leds ook nog zichtbaar. In de definitieve versie van de controllers zullen de leds afgedekt zijn.

Focussen

Voor de detectie van bewegingen zijn er dus de infraroodcamera en de sensors, maar dat is maar de helft van het verhaal; de Rift moet namelijk ook voorzien worden van het juiste beeld, waarvoor dunne fresnellenzen worden gebruikt. Zou je de lenzen weglaten, dan is het onmogelijk om te focussen op de schermpjes in de bril, omdat die daarvoor te dicht bij je ogen zitten.

Kussenvormige vertekening (pincushion, links) en Tonvormige vertekening (barrel)

De gebruikte lenzen zijn goedkoop en compact, waardoor ze goed in de headset passen, maar ze hebben ook twee grote nadelen. Allereerst zorgt de lens voor een kussenvormige vertekening van het beeld en daarnaast ontstaan er aan de randen van de lens chromatische aberaties. Bij objectieven voor camera's zijn die problemen al in de negentiende eeuw sterk verminderd door objectieven van meerdere lenselementen te voorzien, maar in de compacte behuizing van de Rift is daar geen ruimte voor. De correctie wordt daarom door de software geregeld. De videokaart stuurt daarom een tonvormig vertekend beeld naar de Rift, wat gewoon een plat beeld oplevert als je door de lenzen kijkt. De beelden van het linker- en rechteroog verschillen iets in perspectief, waardoor je diepte ervaart.

Omdat de lens vertekent, is het beeld aan de randen duidelijker onscherper dan in het midden. Je zult dus moeten aanleren om niet te veel vanuit de hoeken van je ogen naar zaken te kijken, maar je hoofd in die richting te draaien.

Resolutie

Die scherpte in het midden van de lens is slechts relatief. Hoewel de twee beeldpanelen in de Rift een forse resolutie hebben van 1080x1200 pixels, blijkt dat met de schermpjes op slechts luttele centimeters van je oogbal niet zo hoog als je wellicht zou denken. Haarscherp is het beeld zeker niet en ook het screendoor-effect is duidelijk zichtbaar. In hoeverre dat storend werkt, zal van persoon tot persoon verschillen. Bij vr-games met weinig fijn detail in het beeld valt de irritatiefactor wel mee, maar als je een beeld voorgeschoteld krijgt met veel detail dan valt op dat alles eigenlijk net niet scherp genoeg is.

Interface en comfort

Na het aansluiten van de Rift en benodigde randapparatuur op je pc gebruik je in principe alleen nog de Rift zelf en de meegeleverde Xbox One-controller. Oculus levert ook een kleine afstandsbediening mee om mee te navigeren in Oculus Home, maar omdat je voor de games toch weer de Xbox-controller nodig hebt, maakten we ook voor het navigeren door Oculus Home gebruik van die controller en hebben we het afstandsbedieninkje nauwelijks gebruikt.

Zolang je je binnen de Oculus-omgeving bevindt, heb je in de regel niet meer nodig dan de headset en de controller. Met een druk op de home-knop van de Xbox-controller wordt het Oculus-menu zichtbaar aan de binnenkant van de Rift, en vanuit daar kan van alles geregeld worden, van het afsluiten en opstarten van games en apps tot het opnieuw centreren van het beeld. Cruciaal punt hierbij is dat je zelden tot nooit gedwongen wordt om over te schakelen naar besturing met toetsenbord en muis. Dat verandert als er een game vanuit een andere bron wordt opgestart. Wil je een game vanuit SteamVR opstarten, dan zul je dat dus buiten de Rift om moeten doen.

Games vanuit andere bronnen is trouwens toch al wel een onderwerp waar even bij stilgestaan moet worden. Standaard werkt de Rift alleen met games die vanuit de Oculus-omgeving worden opgestart. Dat valt met een vinkje te verhelpen, waardoor we bijvoorbeeld Project Cars vanuit Steam konden starten, maar het liefst wil Oculus de controle houden over je vr-ervaring door je binnen het eigen ecosysteem houden. Om de gebruiker over te halen om voor de Rift te kiezen heeft Oculus ook een aantal exclusieve titels, die bijvoorbeeld niet met een HTC Vive gespeeld kunnen worden. Overigens is er al een opensourceproject, genaamd Revive gestart om kopers van de HTC Vive toch een aantal Oculus-exclusives te laten spelen.

Draagcomfort

Eenmaal aan het spelen worden andere dingen belangrijk. Zo heeft de Rift aan beide zijkanten verstelbare bandjes, die bepalen hoe strak de bril zit. Daarnaast is ook de breedte rond de neus verstelbaar. En of je het geval nu strak om je hoofd hebt zitten of niet: het gebruik laat sporen na. Binnen een minuut of tien kun je rekenen op het 'skibril-effect': lijntjes op je gezicht boven je wenkbrauwen en onder je ogen. Even 'Riften' voor je naar een belangrijke afspraak moet lijkt dus af te raden, en dan hebben we het nog niet eens over het effect dat de bandjes hebben op je haar.

Dat zijn uiteraard betrekkelijk kleine minpuntjes. Bij het spelen met de Rift kwamen echter ook wat zwaarder tellende kanttekeningen naar voren. Zo is de kabel die de Rift met de pc verbindt geregeld een handicap. Als die kabel vast komt te zitten, bijvoorbeeld achter je rug of onder je voeten of stoel, beperkt dat je bewegingsvrijheid. We maakten regelmatig mee dat we om die reden niet goed rond konden kijken. Ook valt bij regelmatig gebruik op dat de lenzen snel vies worden. Een zachte doek bij de hand houden is dan ook geen overbodige luxe, en kan de scherpte van het beeld vaak ten goede komen. Ook met schone lenzen is het trouwens soms een gepriegel met de positie van de schermpjes ten opzichte van je ogen om een zo scherp als mogelijk beeld te krijgen.

Dat is niet vreemd, want die schermpjes zitten luttele centimeters verwijderd van je ogen, die daar telkens even aan moeten wennen. Dat vertaalt zich naar een ander noemenswaardig punt: hoe lang kun je spelen met de Oculus Rift eigenlijk volhouden voordat je er vierkante ogen van krijgt? Onze conclusie: korter dan een normale game-sessie, maar langer dan wij zelf hadden verwacht. We noteerden zonder problemen sessies van een uur tot anderhalf uur aan een stuk. Tenminste, zonder problemen tijdens het spelen. Wat opvalt is dat we na het afzetten van de helm steeds merkten dat onze ogen toch wel erg moe waren geworden van het spelen. Bij gaming geldt van oudsher een advies dat je eigenlijk per uur speeltijd een kwartier pauze zou moeten nemen. Wat ons betreft zou dat advies bij vr-gaming voor de verandering eens serieus genomen moeten worden, want je kunt je afvragen hoe goed de zware belasting is voor je ogen.

Last van de ogen is een verschijnsel dat kan optreden bij (te) lang gebruik, maar dat is niet het enige fysieke verschijnsel waar de Oculus Rift voor kan zorgen. Het is algemeen bekend dat virtual reality kan zorgen voor motion sickness. Tijdens de testperiode lieten we op de redactie veel verschillende mensen met de Rift spelen, en daaruit bleek nog maar eens dat spelen met virtual reality een persoonlijke aangelegenheid is. De een speelt lachend de meest chaotische, beweeglijke spelletjes, en de ander wordt al misselijk als hij alleen al meekijkt met iemand anders. Een duidelijke voorspelling is daar voor niet te geven, al lijkt het aannemelijk dat mensen die misselijk worden van achtbanen het spelen met de Oculus Rift ook wat minder goed kunnen hebben. Overigens hebben zowel brilloze als brildragende collega's de Rift opgehad: een bril hoeft dus geen belemmering te vormen om de Rift te gebruiken.

Games: gemaakt voor VR

De games die beschikbaar zijn voor de Oculus Rift zijn op te delen in twee, eigenlijk drie categorieën. Allereerst zijn er games die speciaal voor vr-gaming zijn ontwikkeld. Zonder de komst van vr-technologie zouden ze waarschijnlijk überhaupt niet zijn gemaakt. Daarnaast zijn er de al bestaande games die, gaandeweg hun ontwikkeling, geschikt zijn gemaakt voor virtual reality. Denk daarbij aan een titel als Project Cars, dat we al eerder konden uitproberen. De derde categorie is voor games die voor nu eigenlijk nauwelijks een vermelding verdienen: games die, dankzij software van derden, speelbaar zijn met de Rift, maar daar door de maker nooit voor geoptimaliseerd zijn.

Voor die eerste twee categorieën die we hier bespreken, geldt dat we een kleine greep uit het totaalaanbod hebben gedaan. We hadden niet alle games tot onze beschikking, en bovendien was de beschikbare tijd om games te testen beperkt doordat er ook andere tests gedaan moesten worden, en we natuurlijk maar één Rift tot onze beschikking hadden. Mis je dus jouw favoriete game, of een game waar je erg benieuwd naar was, dan komt dat daardoor.

Adr1ft

Van alle games die we de afgelopen weken met Oculus Rift hebben uitgeprobeerd, is dit waarschijnlijk de 'heftigste'. Dat is ergens grappig, want eigenlijk is Adr1ft een vrij rustige game. De speler wordt als enige overlevende wakker in een ruimtestation waar net een ramp is gebeurd, en moet uitzoeken wat er gebeurd is, en vooral ook het station weer activeren. Intussen staat alles nagenoeg stil, dus sprake van al te veel chaotische gebeurtenissen om de speler heen is er niet. De heftigheid komt dan ook volledig voort uit de bewegingen van de speler zelf.

In de zwaartekrachtloze omgeving waarin Adr1ft zich afspeelt, is de aandrijving van het ruimtepak dat de speler aan heeft de enige krachtbron. Je hebt dus zelf in de hand welke kant je op gaat, en kunt daarbij alle kanten op bewegen. Naar voren of achteren leunen leidt daarbij tot salto's, en door naar links of rechts te kantelen kun je het allemaal nog een stuk gekker maken. Elke speler reageert anders op deze bewegingen. De één kan dit probleemloos een flinke tijd spelen, en de ander voelt zijn lunch al omhoog komen als hij alleen maar meekijkt met iemand anders die aan het spelen is. Adr1ft is wat ons betreft dan ook de beste test voor mensen die er achter willen komen of ze goed tegen virtual reality kunnen of niet.

Los van de uitdaging op het gebied van de effecten die vr op je lichaam kunnen hebben is Adr1ft ook nog wel echt een game, en niet alleen maar een techdemo. Het spel laat zich nog het best omschrijven als een puzzelgame. De speler moet niet alleen uitzoeken wat er gebeurd is en wat er moet gebeuren om het station weer te activeren, maar ook welke kant hij op moet. Dat laatste gaat soms gepaard met flinke ruimtewandelingen, waarbij je maar net genoeg zuurstof in je pak hebt voor je een volgende zuurstoffles weet te vinden.

Lucky's Tale

Zien we hier de geboorte van een heel nieuwe subgenre? Het zou zomaar kunnen. Lucky's Tale laat zien hoe een bekend genre door vr nieuw leven ingeblazen kan worden. Platformers zijn immers bijna zo oud als gaming zelf. Nu kennen we al wel zogenaamde 3d-platformers. Immers, sinds Super Mario 64, dat bijna twintig jaar geleden al verscheen voor de Nintendo 64, kennen we platformgames waar je niet alleen maar naar links, rechts, boven en beneden kunt. In die zin is een platformer waar je ook naar voren en achteren kunt lopen in een 3d-perspectief niets nieuws. De mate van diepte die daarbij van toepassing is, en hoe je die diepte waarneemt, verandert echter flink dankzij de komst van vr.

Daarbij speelt Lucky's Tale handig met perspectief. De camera, en daarmee dus het perspectief van de speler, beweegt continu mee met het vrolijke vosje. Heel af en toe komt het overzicht daarbij in het geding, omdat de camera dan niet snel genoeg anticipeert op de bewegingen van de speler. In dat geval zul je flink om je heen moeten kijken. Het grote voordeel van deze manier van vr-platformen is immers dat je niet alleen maar recht vooruit hoeft te kijken, maar ook om je heen kunt turen. Soms is dat handig, want het juiste of snelste pad ligt lang niet altijd recht voor je.

Kijken waar je heen gaat, sprongen inschatten en je op die manier een weg banen door de diverse spelwerelden, is wat Lucky's Tale leuk maakt. Het spel heeft verder niet overdreven veel om het lijf. De optie om de spelwerelden zo snel mogelijk te doorlopen is leuk, maar niet per se vernieuwend. Daarmee past Lucky's Tale misschien wel uitstekend bij de Rift als geheel: een prima voorbeeld hoe het vr-platform-genre op zichzelf veelbelovend is, maar er kan nog een stuk meer 'game' bij.

Farlands

Datzelfde mag gezegd worden van Farlands, waarin spelers de rol van onderzoeker aannemen die allerlei dieren, vissen, planten en insecten kunnen gaan ontdekken. Dat doe je door in een bepaald gebied allerlei scans uit te voeren, dieren te bekijken en vissen te vangen. Terug in je schip, je thuisbasis in het spel, worden je vondsten geanalyseerd en word je beloond met punten, die bijdragen aan jouw niveau als onderzoeker. Door te stijgen in niveau speel je nieuwe gebieden vrij, waar weer nieuwe dingen ontdekt kunnen worden, et cetera.

Farlands spoort spelers op natuurlijke wijze aan goed om zich heen te kijken. Je kunt jezelf daarbij trouwens wel zo positioneren dat je al een bepaalde kant op kijkt, zodat je niet continu helemaal achter je hoeft te kijken - al kan dat natuurlijk wel. Het uitkammen van een omgeving is nog best leuk om te doen, en je kunt je band met ontdekte beestjes verbeteren door ze te voorzien van hun behoeften en door met ze te spelen. Farlands heeft daarmee ook wel iets in zich van de aantrekkingskracht van een game als Kinectimals of Nintendogs: een prima game voor de gamer die zijn of haar kinderen ook even wil laten spelen met de Oculus Rift.

In dat licht bezien is het misschien ook wel handig dat het spel uit zichzelf een limiet stelt aan hoe lang iemand achter elkaar kan spelen. Speel je namelijk een nieuw gebied vrij, dan is dat gebied pas een dag later te bezoeken. Wij hebben dat als een tikje irritant ervaren en bepalen graag zelf wanneer we verder spelen, maar wellicht valt dat nadeel voor sommigen als een voordeel uit te leggen.

Games: aangepast aan VR

Wat al bestaande games betreft, hebben we ons met name gericht op EVE: Valkyrie en Project Cars. En oké, eigenlijk hoort EVE: Valkyrie op de vorige pagina thuis. Deze versie van EVE is immers wel degelijk ontwikkeld voor vr. De game zit niet voor niets gratis bij elke Oculus Rift. In die zin klopt het niet helemaal om de game op deze pagina te zetten. Waar het ons bij EVE echter om gaat, is het verschil tussen deze game en het 'normale' EVE Online, waarin ook een cockpit-view te vinden is, waardoor de gameplay in zekere zin niet heel anders is dan die van EVE: Valkyrie.

EVE: Valkyrie

Laten we dus ook maar meteen met die game beginnen. EVE: Valkyrie is, om te beginnen, het veel meer actiegerichte broertje van EVE Online. Dat spel is immers veel breder, kent veel meer rollen voor spelers, een complete economie, allerlei rassen, verhoudingen en oorlogen, en ga zo maar door. Duizend keer zo gecompliceerd, dus. EVE: Valkyrie zet spelers in een gevechtsschip, loodst ze door een simpele training en wat offline missies, en laat ze uiteindelijk vrolijk tegen elkaar knallen, en dat alles natuurlijk allemaal aan de binnenkant van de Oculus Rift.

Waar Adr1ft de zintuigen het meest op de proef stelt, daar is EVE: Valkyrie waarschijnlijk de spectaculairste game. De trainingsmissies zijn betrekkelijk simpel, maar zodra je in echte dogfights terecht komt, is de actie plotseling overal. De offline missies zijn aardig om flink mee te trainen. Daarin krijg je golven van AI-vechters op je af gestuurd, die je moet zien uit te schakelen. Lastig zat, want om de zoveel tijd komen er nieuwe vechters bij, en voor je het weet heb je vijf of zes toestellen tegelijk achter je aan. Die bewegen zich dan overal om je heen, waardoor je vaak driftig om je heen aan het kijken bent. Vooral dat maakt de actie in EVE: Valkyrie behoorlijk chaotisch.

Daar zit wat ons betreft nu net de achilleshiel van dit spel. Het is leuk om te doen en spectaculair. 'Echter' dan dit wordt het bovendien niet. Toch vragen we ons af of iemand die bijvoorbeeld veel EVE Online speelt hier echt lang door geboeid kan blijven. Het spektakel dat je krijgt dankzij vr gaat ten koste van controle en overzicht. Al snel bekruipt je het gevoel dat je betere resultaten zou boeken met een grotere field-of-view en een wat minder chaotisch perspectief. Voor een incidenteel potje knallen is EVE: Valkyrie echter prima geschikt, dat staat vast.

Project Cars

En dan nu de game die we waarschijnlijk het meest hebben gespeeld, al was het maar omdat de Tweakers-redactie over een flink aantal liefhebbers van racegames beschikt. We schreven al eens over deze spelervaring toen we er even mee aan de slag konden op de Gamescom van 2014. Project Cars zou, in combinatie met Oculus Rift, voor niet minder dan een revolutie in racegames zorgen. En achter die bewering staan we, met de kanttekening dat daar dan ook een stuurtje en pedalen bij horen, nog steeds.

Project Cars stond op zichzelf al prima. We roemden ten tijde van de review de hoge mate van realisme dat gecombineerd werd met flink veel uitdagingen en een goed aantal raceklassen. Dit is dan ook een perfect voorbeeld van hoe een vr-setje nét dat beetje extra's uit een toch al goede game kan halen. De vr-beleving die Oculus Rift toevoegt aan Project Cars maakt dat spel helemaal af. Totdat andere serieuze racegames dezelfde ondersteuning gaan geven aan vr-brillen, is het niveau van Project Cars als simulator ongeëvenaard.

Dat heeft, zo schreven we destijds ook al, vooral te maken met het zien van diepte. Je kunt bochten beter inschatten, je kunt een bocht alvast inkijken en door om je heen te kijken kun je zien waar je tegenstanders zitten. De ontwikkelaars gaven destijds al aan dat elke gamer die vaker met een vr-bril had gespeeld, uiteindelijk sneller was met een vr-bril dan zonder, en tot die conclusie kwamen we de afgelopen weken zelf ook. Nooit eerder was rondjes rijden over Spa-Francorchamps of over het circuit van Monaco zo lekker en bevredigend als met de Project Cars/Oculus Rift-combinatie. Moest er gesproken worden over een 'beste' van de games die wij hebben uitgeprobeerd met de Rift, dan staat Project Cars bovenaan.

Toch is ook Project Cars niet zonder nadelen. Het spel, dat er normaal gesproken op de pc prima uit ziet, doet wat de graphics betreft een flinke concessie als je de game in vr speelt. Elementen in de directe omgeving, zoals het interieur van je eigen auto en auto's die naast je of voor je rijden, gaan nog wel. Alles wat echter wat verder weg is, wordt meteen lelijk en pixelig. De Oculus Rift beschikt nu eenmaal nog niet over een optimale beeldkwaliteit. Het concept is fantastisch, zo helpt Project Cars te bewijzen, maar de uitwerking kan nog een stuk beter.

En verder?

Dan zijn er nog games die door hun makers nooit bedoeld zijn om met een vr-bril gespeeld te worden, maar die dankzij handige software, zoals VorpX, toch speelbaar zijn geworden met onder meer de Oculus Rift. De RiftMod maakt handig gebruik van al aanwezige onderdelen die bijdragen aan het 3d-effect. Speel je bijvoorbeeld The Elder Scrolls V: Skyrim, dan wordt het 3d-effect verzorgd door de game op 1920x1080 pixels te renderen en vervolgens uit te rekken over de Rift-schermpjes. Dat is verre van ideaal. Daarnaast is de besturing van je personage, die normaal gesproken met de muis of de rechter joystick gaat, gekoppeld aan de hoofdbewegingen die je met de Rift maakt, waardoor je ook menu's met hoofdbewegingen moet besturen. Skyrim op de Rift voelt daardoor nooit lekker en de game draait op deze manier ook niet goed. We sluiten niet uit dat er games zijn die zich beter lenen voor emulatie op deze manier, maar zelf hebben we daar nog geen goede voorbeelden van kunnen vinden.

Benchmarks

We hebben natuurlijk niet alleen games gespeeld, maar ook enkele benchmarks gedraaid. De schermpjes in de Rift hebben een resolutie van 1080x1200 pixels en maken gebruik van een oled-paneel dat afkomstig is van Samsung. Om het bewegende beeld er soepel uit te laten zien werken de schermpjes op een verversingssnelheid van 90Hz, wat een flinke belasting voor de gpu oplevert. Waar je op een full hd-scherm op 60Hz ongeveer 124 miljoen pixels per seconde op het scherm moet toveren, heb je voor 2160x1200 pixels op 90Hz 233 miljoen pixels per seconde nodig. Omdat het beeld ook nog eens vervormd moet worden voor een correcte weergave, moet je gpu volgens Oculus ongeveer 400 miljoen pixels per seconde genereren om de schermpjes op de juiste resolutie en framerate aan te sturen.

De minimale specificaties die Oculus stelt zijn dan ook niet misselijk en komen overeen met een pc van omstreeks achthonderd euro. Daarin moet minstens een Core i5-4590-processor, 8GB geheugen en een AMD R9 290- of Nvidia GTX 970-videokaart zitten. De vraag is natuurlijk of je daaraan genoeg hebt, en daarom hebben we enkele games met verschillende videokaarten gespeeld en met behulp van Fraps de framerates bijgehouden. Het testsysteem hebben we van 'iets' snellere hardware voorzien dan Oculus aanbeveelt om geen cpu-bottleneck te creëren.

	Testsysteem Oculus Rift
Moederbord	Asus X99-Deluxe
Processor	Core i7-5960X
Geheugen	4x4GB Corsair ddr4@2400
Ssd	Intel 750 ssd 1,2TB
Voeding	Enermax Revolution 85+ 1050W
Behuizing	Cooler Master CM Storm Stryker
Videokaarten	AMD R9 290, AMD R9 Nano, Sapphire R9 Fury X Inno3D GTX 970, Nvidia GTX 980, Nvidia GTX 980Ti

Voor de benchmarks hebben we wat zwaardere games uitgekozen; Adr1ft, Eve: Valkyrie en Project Cars. Eenvoudigere games zoals het meegeleverde Lucky's Tale of vr-ervaringen zoals Apollo 11 lopen op de R9 290 en GTX 970 gewoon soepel, maar bij zwaardere games blijkt dat niet het geval te zijn.

Adr1ft

In Adr1ft ben je een astronaut die, nadat zijn ruimtestation ontploft is, moet zien te overleven in de overgebleven wrakstukken. De grafische instellingen van de game zijn niet aan te passen, dus je kunt je framerate niet verhogen door de grafische instellingen te verlagen. We benchmarkten het eerste gedeelte in de game waarbij je het ruimtestation binnenkomt en we van de ene kant van de ruimte met behulp van de thrusters op het astronautenpak langzaam naar de andere kant en weer terug kunnen zweven.

De benchmarkresultaten laten zien dat Adr1ft het beste draait op Nvidia-kaarten, maar ook dat je het liefst gebruik wilt maken van een GTX 980 of GTX 980Ti voor deze game, want die kaarten zetten, op een klein hikje na, een framerate van 90fps neer. De game is duidelijk niet geoptimaliseerd voor AMD-videokaarten, want de gemiddelde framerate van een Fury X komt zelfs onder die van een GTX 970 uit.

Die 90fps is overigens niet heilig, maar wel belangrijk. Op die snelheid loopt de game namelijk gelijk met de verversingssnelheid van de schermpjes in de bril. Wordt de framerate lager, dan kan het beeld haperingen gaan vertonen. De Rift kan daar nog enigszins voor compenseren met behulp van Asynchronous Timewarp. Met behulp van timewarping kan de Rift het beeld nadat het gerenderd is, maar voordat het op de schermpjes in de bril verschijnt, nog enigszins van perspectief veranderen, waardoor je nauwelijks vertraging in je bewegingen waarneemt.

Wanneer een nieuw frame niet op tijd klaar is, kan de Rift gebruikmaken van asynchronous timewarp. Daarbij wordt er timewarping op het vorige frame, dat wel op tijd klaar was, toegepast, waardoor de beweging alsnog soepel lijkt te verlopen. Dat frame klopt inhoudelijk wellicht niet helemaal, maar haperingen in het beeld worden wel voorkomen.

Het voorkomen van haperingen is belangrijk want dergelijke bewegingen die niet overeen komen met de vloeiende beweging die je hoofd maakt, kunnen voor bewegingsziekte zorgen. Net als bij wagenziekte en zeeziekte verschilt dat effect van persoon tot persoon en zullen er mensen zijn die de game prima kunnen spelen met een AMD R9-videokaart, terwijl anderen zelfs na het spelen met een 980 Ti even op adem moeten komen.

EVE: Valkyrie

In EVE: Valkyrie hebben we het benchmarken iets anders aangepakt dan in andere games; het spel heeft namelijk ingebouwde presets per videokaart. Selecteer je die, dan ben je verzekerd van een framerate van 90fps, met uitzondering van de GTX 970, die zelfs op de laagste instellingen moeite heeft om aan de minimale 90fps te komen. Uit de instellingen die de game voor je selecteert, blijkt ook meteen al dat deze game het beter doet op AMD- dan op Nvidia-kaarten.

	GTX 970	GTX 980	GTX 980Ti	R9 290	R9 Nano	R9 Fury X
Texture quality	Low	Medium	Medium	Medium	High	Ultra
Post processing	Low	Medium	Medium	Medium	High	Ultra
Anti-aliasing	Disabled	Enabled	Enabled	Enabled	Enabled	Enabled
Effects	Low	Medium	Medium	Low	Medium	High
Shadows	Off	Medium	Medium	Off	Medium	High
Details level	Low	Medium	Medium	Medium	Medium	Medium
Resolution	80%	100%	100%	100%	100%	100%

Iedere instelling levert uiteraard een verschil in weergave op, maar het belangrijkste verschil vonden we de anti-aliasing. Bij Eve zit je in een ruimteschip en is het de bedoeling dat je met behulp van raketten en ander wapentuig de vijand kapotschiet. Je focust daarom vooral in de verte om objecten op tijd in het vizier te krijgen en dan blijkt de resolutie van de Rift toch al gauw aan de lage kant te zijn. Je kijkt tegen de individuele pixels aan, waardoor het lastig is om dingen in de verte te onderscheiden. Anti-aliasing zorgt ervoor dat de randen van de objecten er gladder uitzien en je objecten in de ruimte makkelijk kunt identificeren. Dit probleem speelt overigens ook bij Project Cars, waarin je tijdens het racen ook vaak in de verte focust om te zien wanneer de volgende bocht opdoemt.

Van links naar rechts: GTX 970, 980, 980Ti, R9 290, Nano, Fury X

In Eve heb je in ieder geval weinig aan een GTX 970, omdat daarbij niet alleen anti-aliasing uitgeschakeld wordt, maar ook omdat er op een lagere resolutie wordt gerenderd om de framerate hoog te houden. Dat is ook duidelijk in de screenshots te zien. Het effect van de andere instellingen is in de screenshots wat lastiger te zien, wat ook komt doordat het nemen van een screenshot met Fraps alleen het beeld van het linkeroog oplevert.

We zouden in deze game daarom op zijn minst een R9 290 gebruiken. Wil je alle grafische instellingen omhoog draaien, dan kan dat het beste met een Fury X, maar zelfs dan kun je niet alle grafische instellingen op ultra zetten en de 90fps halen.

Project Cars

Project Cars ondersteunde al tijdens zijn bètafases de DK-2 van de Rift en ook de consumentenversie van de bril wordt door de game netjes ondersteund. In tegenstelling tot Adr1ft en EVE: Valkyrie is Project Cars echter niet specifiek voor de Oculus Rift ontwikkeld en we benchmarkten de game al eens in twee dimensies.

Bij het benchmarken van de game op de Rift gaan we weer uit van hetzelfde scenario; we pakken een Nissan LMP2-wagen, die we een rondje op het Cadwell Woodland-circuit laten simuleren, terwijl het onweert en regent. Die weersomstandigheden zorgen voor een flinke belasting van de videokaart en de framerate kan er met wel veertig procent op vooruit gaan als je het onweer door een zonnetje vervangt.

Project Cars hebben we op de laagste instellingen gespeeld, met alleen de texture quality op medium, wat eigenlijk op geen enkele videokaart netjes 90fps oplevert. De framerates die we meten zijn dan ook onder de slechtste omstandigheden en als je niet gebruik maakt van dynamische weeromstandigheden en altijd met zonnig of bewolkt weer rijdt, dan zal je framerate hoger liggen.

Een ding is echter duidelijk; om een steady framerate van 90 te halen heb je in de drie games die wij testten behoorlijk wat grafische kracht nodig. Dat wil niet zeggen dat je samen met je Rift ook meteen een 980Ti of Fury X moet aanschaffen. De Oculus Store is gevuld met genoeg games en experiences die prima werken op een minder krachtige videokaart, maar voor de grafisch zwaardere games is een snelle videokaart geen overbodige luxe, en zelfs dan is de 90fps niet gegarandeerd. Zowel in Project Cars als in EVE: Valkyrie kunnen we met de huidige generatie videokaarten niet het onderste uit de kan halen en de gewenste 90fps neerzetten.

Andere toepassingen

Behalve voor gaming biedt vr-technologie ook kansen voor andere multimediale toepassingen. Direct bij introductie van de Oculus Rift zijn al een aantal voorbeelden daarvan te bekijken, en op sociale media kwamen onlangs ook al toepassingen voorbij. Zo is een 'vr-bioscoop' inmiddels al realiteit, en zijn er musea die vr-brillen gebruiken om hun bezoekers iets extra's te bieden tijdens hun museumbezoek.

Een van de meest treffende voorbeelden van ervaringen die je met de Oculus Rift gewoon thuis kunt beleven, is de Apollo 11-missie. Hierin neemt de gebruiker de plek in van Neil Armstrong tijdens de missie waarin NASA drie astronauten naar de maan bracht. Na enigszins plichtmatig een speech van toenmalig president John F. Kennedy te hebben aangehoord, word je naar de toren gebracht en ga je met de lift naar de bovenkant van de raket, die klaarstaat de aarde te verlaten. Even later zie je Cape Canaveral, Noord-Amerika en al snel de hele wereld onder je verdwijnen.

Eenmaal in de ruimte wordt de missie vervolgd, met eventueel een interactief aspect waarbij de speler bepaalde handelingen zelf kan uitvoeren. Zo moet je de maanlander loskoppelen, roteren en vervolgens weer docken aan de command module. Later kun je nog zelf proberen de maanlanding succesvol uit te voeren, experimenten uitvoeren en natuurlijk weer huiswaarts keren.

Op een beeldscherm had deze ervaring nooit zo indrukwekkend aangevoeld als met de Rift. De combinatie van het first person-perspectief, de headtracking en de originele audiotransmissies maken dat je - ondanks dat je weet dat het niet echt is - een klein beetje het idee hebt te ervaren wat de astronauten destijds mee hebben gemaakt.

Virtueel video kijken

De niet direct game-gerelateerde ervaringen die de Oculus biedt, moeten de gebruiker vooral een idee geven van wat er mogelijk is met de techniek. Eén van die dingen is 360-gradenvideo kijken. Video's worden daarbij opgenomen met een speciale camera die rondom filmt en vervolgens kun je tijdens het afspelen rondkijken. Dit is één van de dingen die ervoor gezorgd heeft dat de Google Cardboard populair werd en ook Samsungs Gear VR heeft hier apps voor.

Maar ook op de Rift lopen we hier tegen hetzelfde probleem aan: de resolutie. De video wordt namelijk opgeslagen als plat vlak en vervolgens uitgerekt tijdens afspelen. Dan mag de video in sommige gevallen wel een 4k-resolutie hebben, het deel waar je naar kijkt is daar slechts een klein stukje van, met een veel lagere resolutie. Bij een 360-gradenvideo waarbij de ceremoniële handelingen voorafgaand aan een honkbalwedstrijd bekeken kunnen worden, waren de namen die op de shirts van de honkbalspelers staan bijvoorbeeld niet leesbaar, ondanks dat ze in de vr-omgeving maximaal tien meter van je verwijderd zijn. Op dat moment wordt de te lage beeldkwaliteit pijnlijk duidelijk.

Om dit goed uit de verf te laten komen is ten eerste een groter bronbestand nodig, van 8k of misschien wel 16k en daarnaast zou het ook helpen als de pixeldichtheid van de bril zelf hoger is.

Conclusie

Na twee weken met de Rift gespeeld te hebben zijn we een boel indrukwekkende ervaringen rijker, maar is ook duidelijk geworden dat er wel wat haken en ogen aan de vr-bril zitten.

Om te beginnen is gamen met de Oculus Rift een dure hobby. Het apparaat zelf kost zevenhonderd euro exclusief verzendkosten, en om alle games te kunnen spelen heb je ook een vlotte pc nodig. Afhankelijk van de games die je wil spelen, is een stuurtje of joystick ook geen overbodige luxe. Daarbij voldoet de door Oculus als minimum gestelde R9 290- of GTX 970-videokaart niet echt. Je kunt alle games er op zich wel mee spelen, maar omdat het vasthouden van de 90fps-framerate essentieel is voor de spelervaring, zul je de grafische pracht en praal moeten terugschroeven. Het liefste wil je dus een Fury X of 980Ti monteren, die op zich al rond de zeshonderd euro kosten. Inclusief de rest van de hardware eromheen heb je het dan al gauw over een systeem van meer dan duizend euro.

En zelfs met een Fury X of 980Ti zien games er nog niet fantastisch uit. In principe zit je namelijk door twee vergrootglazen naar de schermpjes in de bril te kijken en daardoor worden de individuele pixels makkelijk zichtbaar. Bij een platform-game als Lucky's Tale is dat geen probleem, maar zodra je kleine details wilt onderscheiden, zoals in EVE: Valkyrie of Project Cars, dan blijkt een hogere resolutie geen overbodige luxe. Meer pixels kosten echter ook meer grafische kracht en de huidige videokaarten hebben het al zwaar genoeg met de huidige resolutie van de Rift. Een hogere resolutie zal daarom ook samen moeten gaan met snellere videokaarten.

Een ander mogelijk nadeel is de Oculus-software die ervoor zorgt dat je enerzijds een prima vr-beleving hebt binnen Oculus Home, maar het anderzijds niet makkelijk maakt om bijvoorbeeld Steam-games te spelen. Bovendien kun je een game die je in de Oculus-winkel gekocht hebt in principe alleen met een Rift-headset spelen. Mocht je later overstappen op een andere vr-bril, dan heb je niets aan je Oculus-games.

Nu lijkt het wellicht alsof we niet enthousiast worden van de Rift, maar niets is minder waar. Als alle puzzelstukjes op hun plek vallen, krijg je namelijk een ervaring voorgeschoteld die met een normale game-setup niet te evenaren valt. Het gevoel van gewichtsloosheid in Adr1ft en de Apollo 11-experience, de bochten inkijken bij Project Cars of de manier waar op je bij Lucky's Tale de wereld ingezogen wordt, het zijn stuk voor stuk unieke belevingen die het spel naar een hoger niveau tillen.

Dat maakt dat we enthousiast zijn over de potentie van vr, maar kritisch zijn over de huidige implementatie. De Rift is vooral interessant voor de early adopter die geld over heeft, het type persoon dat nu al een racesim of flightsim heeft staan, of gemakkelijk een paar duizend euro aan een gamesysteem uitgeeft. Voor de gemiddelde Nederlander, maar ook de gemiddelde tweaker, is de uitgave op dit moment moeilijk te verantwoorden. We verwachten echter dat veel van de technische tekortkomingen in rap tempo opgelost zullen worden en de prijzen snel zullen dalen. De toekomst van vr zien we dan ook zonnig tegemoet.

Reacties (277)

[Verwijderd]

700 euro maakt een dure hobby volgens het artikel. Ik moest dit even laten bezinken. In een tijd waarin veel mensen het geen enkel probleem vinden om zoveel of nog meer neer te tellen voor een smartphone vind ik dit een wat opmerkelijke stelling. Bedenk je erbij dat het om een eerste generatie compleet nieuwe hardware gaat dan vind ik het allemaal nog betrekkelijker. Zo kostten bijvoorbeeld de allereerste PC's een veelvoud, en dat decennia geleden. Gamers zullen een groot deel uitmaken van de doelgroep van de OR en die hebben doorgaans al hardware in huis die snel genoeg is. Die zullen niet zo snel wakker liggen van 700 euro als dat een enorme toevoeging is aan de spelervaring.

Persoonlijk word ik niet zo warm van VR. Ergens vind ik het ook een wat beangstigend idee dat er hard aan de weg wordt getimmerd om mensen nog meer verwijderd te maken van de echte planeet dan ze al zijn. Ik begrijp dat het niet voor iedereen weggelegd is om elke uithoek van de planeet uit te kammen maar dicht bij huis kun je al genoeg natuurpracht vinden en ervaren die het meer dan waard is om je vrije dag buiten door te brengen. Een soort zwarte skibril die je volledig opzuigt in een kunstmatige omgeving gaat mensen die toch al niet openstaan voor de buitenwereld natuurlijk niet stimuleren om erop uit te trekken.

Vroeger was ik altijd als een soort magneet aangetrokken tot gadgets, tot ik in de gaten had dat het toch ook vooral een vlucht was naar een kunstmatige wereld, weg van de realiteit. Hoewel ik besef dat je je persoonlijke levenservaring niet zomaar kunt projecteren op de rest van de maatschappij ben ik wel benieuwd naar de psychologische en sociologische gevolgen van deze nieuwe hardware.

[Reactie gewijzigd door Verwijderd op 22 juli 2024 22:30]

[centr1no]

Gamers zullen een groot deel uitmaken van de doelgroep van de OR en die hebben doorgaans al hardware in huis die snel genoeg is. Die zullen niet zo snel wakker liggen van 700 euro als dat een enorme toevoeging is aan de spelervaring.

Deze en soortgelijke uitspraken zie ik vaker voorbij komen als het over de prijs van de OR gaat en ik word er behoorlijk flauw van.
Net zoals niet iedere autoliefhebber een Ferrari heeft, niet iedere muziekliefhebber een HIFI-setup van duizenden €'s heeft en niet iedere filmliefhebber een 80" tv in huis heeft, heeft niet iedere gamer een pc van minimaal € 1500,-.
En het zal je waarschijnlijk verbazen, maar veel gamers hebben ook helemaal geen pc nodig met de snelste I7 een GTX980TI. Maar ook mensen die zichzelf geen gamer noemen maar gewoon af en toe een spelletje spelen zijn uitermate geïnteresseerd in de OR en de VR-ontwikkelingen in het algemeen.
Voor de meeste mensen is een uitgave van € 700 voor één apparaat wat maar één ding doet gewoon erg veel. En daar gaat sowieso de vergelijking met de smartphone mank, want de smartphone doet oneindig veel meer dan maar één ding.
En je zegt zelf "als dat een enorme toevoeging is aan de spelervaring", maar dat moet dus nog maar blijken. Aangezien het (voor zover ik weet) nog niet mogelijk is dit ding bij Bart Smit of zo zelf eens te testen zal sowieso die € 700 een te grote uitgave zijn, laat staan dat mensen gaan investeren in dure Videokaarten.

[BarôZZa]

De vergelijking met een smartphone gaat niet echt mank, omdat je voor 200 euro ook een toestel hebt met praktisch dezelfde mogelijkheden als een high-end toestel. Ik heb zelf een spiegelreflexcamera die duurder is dan de Oculus en ook maar één ding doet.. Andere mensen gebruiken hun smartphone die veel meer kan. Ik gebruik liever een apparaat dat één ding goed kan. Voor goedkope VR heb je de cardboard,

Er is nu eenmaal een grote groep luxeproducten waarbij de prijs niet doorslaggevend is, maar de kwaliteit. De Oculus is daar één van. Iedereen weet zelf prima of hij/zij bereid is om een dergelijk bedrag uit te geven. Ik wou ook dat je er eentje kon kopen voor 300 euro, maar dat is niet een nadeel van de Rift. Dat heeft te maken met mijn inkomsten vs prioriteiten qua hobby's etc.

Is het trouwens wel echt duur? Volgens mij is die gedachte er alleen vanwege de goedkopere DK(2) versies. Zijn er goedkopere vergelijkbare VR-brillen? Wie had een paar jaar geleden uberhaubt kunnen bedenken dat je nu een VR-bril zou kunnen kopen? Laat staan voor een bedrag dat niet veel forser is dan dat van de Playstation 3 bij launch. Toen ik nog vakkjen vulde spaarde ik ook wel eens dit soort bedragen bij elkaar.

Tot nu toe zijn er dikke wachtlijsten voor de OR, dus blijkbaar zijn er meer dan zat mensen die in het platform investeren.

Ik krijg zelf dan ook altijd jeuk van dit soort zinnen in een review:

Voor de gemiddelde Nederlander, maar ook de gemiddelde tweaker, is de uitgave op dit moment moeilijk te verantwoorden.

Wie zijn dit? De huismoeder op het schoolplein? De gemiddelde leeftijd in Nederland is 39 jaar, komt dit overeen met de doelgroep? Is het wel interessant als je iets boven modaal verdient en 50% meer gamet? Hoe weet je of diegene het moeilijk kan verantwoorden en aan wie het verantwoord worden?

Ik vind het altijd raar worden wanneer reviewers een soort objectief allesomvattend oordeel proberen te geven vanuit het perspectief van de gemiddelde Nederlander (die niet bestaat) in plaats van gewoon de eigen ervaring te geven. Oftewel die van een Tweaker en techliefhebber en Iets zegt me dat dat een stuk dichter bij 'de gemiddelde Tweakers.net-bezoeker ligt. Het is toch geen consumentenbond met een vergelijing van wasmachines?

Hoe tof is het om nu de OR te hebben? Wat zijn de meest bijzondere ervaringen? Hoe draait het op mindere computers (met videomateriaal om te vergelijken)? Dat het later goedkoper wordt is logisch, maar dan heb je een paar jaar geen VR.

[BruT@LysT]

Juist, want zelfs met een uitkering krijg ik het nog voor elkaar om hiervoor te sparen. Tis maar net wat je belangrijk vind. Duur is het in elk geval niet, zeker niet na die ontelbare hoeveelheid videokaarten die ik zo nodig moest kopen. Die waren ook allemaal dit soort bedragen. Mijn 21" Trinitron monitor kostte me ook 2000 gulden, en dan heb ik allemaal door te sparen kunnen kopen, en niet omdat ik zoveel geld had want ik studeerde gewoon destijds. En ik vond het ook nodig om een dSLR aan te schaffen van 1200+ euro. Waarom? omdat beeld/geluid/gaming mijn hobby is, en daar spaar ik graag voor. Geld uitgeven aan een smartphone daarintegen? Mij niet gezien, wat een baggertroep ik hou niet eens van bellen en/of gebeld worden. (Om maar weer even aan te geven hoe anders iemand kan denken)

Het is precies zoals hierboven staat aangegeven, het gaat puur om prioriteiten. Natuurlijk vind de halve wereld een VR helm niet interessant genoeg en natuurlijk is het voor die mensen daarom ook veel te duur. Voor mij niet hoor, al was het 2000 euro geweest was ik er waarschijnlijk nog voor gaan sparen, dit is nou eenmaal MIJN leven en ik bepaal wat ik koop de ja of de nee. De prijs van de Oculus is in mijn ogen laag, heeft dezelfde prijs van een zeer goeie monitor of zeer krachtige videokaart... ach whatever ook. Ik denk dat we allemaal heel goed ZELF kunnen bepalen of we iets willen kopen of niet. Dergelijk advies is daarom ook eigenlijk niet op zijn plaats, zeker niet bij dit soort niche producten. Het verkoopt zichzelf echt wel, wees maar niet bang.

[Reactie gewijzigd door BruT@LysT op 22 juli 2024 22:30]

[BSOD baby]

Lees de review eens goed, er wordt niet gesproken over slechts 700 euro maar voor de optimale ervaring is er veel meer geld nodig (Computer met decent specs als eerste, en dan nog accessoires). Ja als ik het aan zou moeten schaffen zou ik het een dure hobby vinden.

[Verwijderd]

Maar een smartphone is bijna een eerste levensbehoefte voor velen. Een vr bril is een gadget die je maar zelden gebruikt, zeker voor de niet diehard gamers. Ik vind games leuk, maar ik heb misschien maar 2,3 uur per week tijd om een spelletje te spelen. En dan is 700 + een dure videokaart gewoon veel geld.

[FaceDown]

Daarom is deze gen nog gericht op enthusiasts en niet op Jan met de pet.

[djunicron]

Tja, misschien ben ik de uitzondering, maar €700 voor een goede monitor is niet een heel rare prijs? Als je op dit moment een 4K scherm wilt neerzetten betaal je ook al snel zoiets?

Ik heb denk ik "voor de hobby" al snel €2500 aan hardware in huis. Muziek "voor de hobby" ook al snel zoiets aan speakers, versterkers, mengpanelen, CD spelers, etc. Om nog maar te zwijgen over de €€€€€ aan vinyl en platenspelers.

Fotografie? Camera body is ook al €800+. En dan nog die lenzen, kaartjes, readers, sling en wat voor andere rotzooi nog weer. En er gaan maanden voorbij dat ze niet uit de kast komen.

Mountainbike? yup €900.

En als het dat al niet is, er zijn genoeg mensen die rustig €700 per jaar aan hardloop / Yoga spul uitgeven. (lessen / groepjes / wedstrijd geld daargelaten)

Kortom, ja, het is veel geld. Het is niet iets wat je zomaar aanschaft. Maar als dit nou net je hobby is op dit moment is het ook weer niet echt teveel gevraagd. Als het nou een €7000 start prijskaartje had, had het weer wat anders geweest. Persoonlijk denk ik dat ze echt moeite hebben gedaan het zo "betaalbaar" te maken. Maar mee eens, €1400 voor de Oculus + 980TI is gewoon een klap geld voor de gematigde gebruiker. Maar daar is de techniek nu simpelweg nog niet klaar voor.

[mkools24]

Beetje vreemde vergelijking met hardlopen en mountainbiken en ook fotografie. Daar heb je veel meer vrijheid bij en het draagt ook echt positief bij aan je leven. Die investeringen betalen zich zeer snel terug vind ik zelf dan maargoed dat zal voor iedereen anders zijn.

[BruT@LysT]

Dat vind jij, Ik sluit me geheel aan bij wat djunicron zegt. Hoezo betaalt hardlopen en mountainbiken zich terug als je dit hobbymatig uitvoerd? Je wordt er gezonder van? Fotografie betaalt zich ook niet terug als je puur hobbyt.

-Prioriteiten- !

Zoals ik ook ergens al aangaf, heb ik een dure camera, maar die heeft zich nooit terugbetaald hoor, gewoon voor de hobby.
En het is in jouw ogen (en vast velen) veel verstandiger om geld uit te geven aan zaken die met lichaamsbeweging te maken hebben, maar daar heb ik NOOIT interesse in gehad. Nu ga ik tevens half naar de klote door reumatische klachten, maar mijn fiets van 20 euro werkt prima voor beweging.. helaas gaat lopen erg slecht dus hou ik niet lang vol, maar dat kost NIETS. Daar is een mountainbike niet voor nodig.

Echter mijn hobby kunnen uitvoeren en daardoor gelukkig zijn vind ik veel belangrijker. Dus gaat er vooral geld naar PC, Audio, Beeld etc. toe, Allemaal niet goed voor mijn gezondheid, maar ik blow en rook ook elke dag,.. ook niet goed voor de gezondheid en kost me ook veel geld die ik liever niet zou uitgeven maar daar kan ik mezelf lekker mee voor de kop stoten van tijd tot tijd.

Hoe dan ook... ik snap je punt wel. We zijn alleen zo anders allemaal dat het eens tijd wordt dat we leren begrijpen dat mijn idealen niet de jouwe zijn etc. etc

[Thalaron]

Het punt is dat je post enigszins denigrerend over komt op "gamers"
Als men met namen zich vermaakt en ontspant... Ik speel ook veel games en kan mij daar prima mee vermaken!

Fotografie kan me echter gestolen worden en IK zou daar nooit zoveel geld aan uit kunnen geven. Niet dat VR mijn ding is overigens. Doe al geen 3D bril op

[Michaelr1]

Die smartphone van 700 euro heb je al, en is veelal met behulp van financiering aangeschaft (lees abonnement). Daarnaast is dit bovenop die 700 euro nogmaals 700 euro. Daarbij opgeteld ook nog de PC en je bent zo een paar duizend euro verder.

Dat heb ik niet liggen, al zou ik het heel graag willen. VR is voor mij is daardoor in de nabije toekomst niet haalbaar. Althans, geen VR met fatsoenlijke kwaliteit.

[Verwijderd]

Velen kopen een smartphone direct en dus niet via een abonnement. Dat kan ook niet zo makkelijk als je elk jaar een nieuw top toestel koopt zoals menigeen doet.

Zoals aangegeven hebben de meeste gamers al een prima game set thuis staan en komt er niet nog eens 700 of 1000 bij.

[Daniel_Elessar]

Er zijn ook heel veel mensen die dat niet doen. Wel een abo en op die manier toch een iPhone etc kunnen hebben. Die doen wel een jaar of twee/drie met hun gsm.

De gewone man heeft niet een pc staan waarmee ze dit kunnen spelen, dan moet je al enthousiast zijn voor gaming.
Voor de gewone burger is het dan dus Oculus+pc en andere hardware en dan zit je toch snel aan die 3000€ zoals ze in de review vertelden. Die meesten vinden 600€ al duur voor een pc laat staan de 3000€ voor alles bij elkaar.

[Mirved]

Oculus ready pc is circa 1000 euro. GTX 970 werkt prima.

Dus totaal 1700 euro.

[Luuk1983]

Ik denk dat het wel meevalt met de 'vlucht' naar de kunstmatige wereld. Ik zie VR als een andere manier om content weer te geven. Behalve dat je inderdaad een bril op hebt denk ik niet dat het meer een vlucht is dan wanneer je een spelletje op je computer speelt of een film kijkt. Ik zie niet snel mensen met VR headsets op straat gaan rondlopen.

Het verschil is vooral dat je meer IN de omgeving zit waar je speelt dan dat je er van 'buitenaf' via een monitor naar kijkt. Ik heb laatst op de DK2 een enge first person demo gespeeld en ondanks alle beperkingen van deze generatie VR zit je echt met zwetende handjes rond te lopen. De immersion is behoorlijk goed.

Overigens heeft iedereen het over games, maar er zijn natuurlijk nog veel meer toepassingen, zoals kunnen rondlopen in een huis dat nog gebouwd moet worden.

[Vayra]

Nou, geld kun je toch maar één keer uitgeven. Het probleem van VR is dat het kosten zijn die er bovenop komen. Een beetje PC gamer wil toch ook eens in de paar jaar upgraden (en zeker met VR moet je dat vaker en sneller doen, en ben je ook geneigd om in te stappen op een hoger prijspunt) en dan is 700 euro EXTRA best een uitgave. Om nog maar niet te spreken van de upgrades die de bril zelf nog ondergaat.

Die 700 euro is namelijk ook een top-end GPU, en dan hou je zelfs geld over. Ik denk dat je onderaan de streep rustig kan stellen dat de 'hobby' in kosten verdubbelt.

[Reactie gewijzigd door Vayra op 22 juli 2024 22:30]

[rjmno1]

beter voor de playstation een vr bril kopen die kost 400 euro.
Maar dan weet ik niet of de kwaliteit het zelfde is.
Het ziet er best goed uit maar aangezien mijn videokaart kan ik hem niet draaien jammer.
moet ik al een videokaart kopen van 1000 euro ofzo.

[TheHeavySoldier]

Minimaal raden ze aan een Nvidia GTX 970 of een AMD r9 290 (is iets duurder dan zijn snellere broertje de r9 290x)

Een Nvidia GTX 970 kun je nieuw iets meer dan 300 euro krijgen en de AMD r9 290x voor 300 euro.

Dus voor die 1000 euro die jij noemt, koop je er 3..
Overdrijven is ook een vak.

Daarnaast, vergeet niet dat je ook toegang tot een Playstation moet hebbenen die zijn beschikbaar vanaf 325 euro, al zullen de meeste mensen dit eerder in huis hebben dan een geschikte PC.

[Reactie gewijzigd door TheHeavySoldier op 22 juli 2024 22:30]

[Devata]

Je vergeet alleen dat bijna niemand een smartphone van 700 euro zo maar koopt. De fabrikanten verleiden de klanten erin om een lening af te sluiten (via het abonnement) om die telefoon te kopen.

Dus nog even los van het feit dat ook die markt voor dure telefoons flink aan het inkrimpen is, zijn er maar weinig mensen die daadwerkelijk zo even €700,- neerleggen voor hun toestel. De meeste beseffen niet eens dat ze een lening afsluiten en geven uiteindelijk daarom die €700,- of nog meer euro uit.

[Mirved]

Dus geven ze 700+ uit. Dat ze het via een lening doen maakt niet uit. Het eindbedrag blijft hetzelfde.

[Devata]

Dat maakt heel veel uit. Als ze die 700 direct moesten neertellen deden ze het niet, hadden ze zelfs het geld niet eens (feitelijk leeft half Nederland boven zijn niveau).

Als de OR op een zelfde manier werd verkocht zouden waarschijnlijk ook meer mensen het het kopen omdat ze niet door hadden dat ze 700 ervoor betaalde.

Zorg dat mensen een bedrag niet zien, en je kunt ze veel gemakkelijker een hoog bedrag bij ze weg krijgen. Waarom klaagt niemand over de gemaakte inflatie? Omdat ze niet zien dat dat beleid is waarmee geld van ze word afgenomen. Zou er geen gemaakte inflatie zijn maar moest men elk jaar 2% van hun vermogen afstaan dan zouden er mee mensen over klagen.

Dus de zichtbaarheid van het bedrag is zeer relevant. Nog relevanter als het bedrag zelf.

[Menesis]

De strekking van het filmpje is iets anders: daarin wordt gesteld dat je er lang niet bent met 700 euro!
Wat je daarnaast nodig hebt: snelle videokaart (+700 euro+nog wat voor de rest van de PC). En omdat een gewone Xbox controller de ervaring naar beneden haalt kun je ook maar beter een stuurtje of flightcontrols kopen.
Al met al ben je dan al snel 1700 euro kwijt om de Oculus góed te kunnen gebruiken.
Vind ik (ook) duur ja.

leuk voor early adopters (zoals jij misschien?) maar toch wel prijzig voor jan en alleman, vooral als je bedenkt dat er over 1 of 2 jaar vast veel betere brillen en videokaarten zijn.

Persoonlijk zou ik er pas 1 kopen wanneer je de pixels niet meer van elkaar kunt onderscheiden, pas dán kan zo´n bril een tijd lang mee.

[Reactie gewijzigd door Menesis op 22 juli 2024 22:30]

[Mirved]

Ik heb mijn GPU en CPU geupgrade voor de Rift. Dat heeft me 600 euro gekost + bril van 700 = 1.300 euro. Hiermee kan ik 2 jaar vooruit. Dat is 650 per jaar voor een hobby. Meeste hobby's zijn een heel stuk duurder.

[Menesis]

Stel dat "gamen" de hobby is, dan is VR gamen toch wel een van de duurste vormen. Stel dat je naar console gaming kijkt, dan ben je met 400 euro klaar voor ook minstens 2 jaar.
Maar ja, hobbies zijn er in vele soorten. Orgami is goedkoop, modeltreintjes zijn duur en dit ligt er mooi tussenin

[Reactie gewijzigd door Menesis op 22 juli 2024 22:30]

[Mirved]

Ik zal je eerlijk zeggen. Ik had nog wel het dubbele betaald nu ik weet hoe goed het is. Kan echt niet meer terug naar normaal gamen. Is alsof je teruggaat van IMAX naar films kijken op een telefoon.

[Sniffels]

Ik heb een compleet nieuwe PC gekocht voor de OR, maar nu ik het bij een maat heb gezien.. tweifel ik toch sterk. nouja, iniedergeval een snelle PC

[Mirved]

Heb ook een Vive thuis staan. Die is qua ervaring op dit moment nog iets vetter.

[Sniffels]

Vanwege de remote-controls?

[Mirved]

Vanwege de motion controlls + roomscale spellen. Je zit dan echt in die wereld. Je loopt rond, duwt op knoppen of hebt een zwaard/schild vast.

Je gaat veel meer op in de game. In vergelijking is de VR ervaring van de Rift niet volledig.

[WillemAtHome]

Ik snap de dure hobby vergelijking ook niet. Hobby treintjes zijn ook behoorlijk duur, goede audio installaties zijn ook behoorlijk duur, een goede racefiets is ook behoorlijk duur, je eigen paintball gear is ook behoorlijk duur, je Honda civic pimpen is ook behoorlijk duur.

Daarnaast wordt niet meegenomen dat over 2 maanden de nieuwe generatie gpus alweer klaar ligt. Waardoor de prijzen voor een gpu mogelijk doormidden gaan.

[rickiii]

Ik heb op dit moment beide headsets en het zelfde verhaal van de review geldt ook voor de Vive. Daar zie je ook pixels, krijg je ook een ring om je ogen (erger in mijn geval) en zul je net zo goed veel geld kwijt zijn. Zelfs nog meer vanwege de handcontrollers.

Met mijn GTX980Ti heb ik nog nergens in een twintigtal demo's of games problemen gehad, met zowel de Vive als Rift, maar heb Project Cars nog niet geprobeerd.

Oculus Home is overall een betere ervaring dan SteamVR, maar die laatste heeft een aantal manieren om desktop dingen snel zichtbaar te maken wat wel handiger is. Uiteraard ook betaalmethoden en social support is voorlopig beter in Steam. De handcontrollers voegen veel toe. Zodra Oculus die ook verkoopt zul je daar een hele range nieuwe games kunnen spelen.

Maar een ding maak ik me eigenlijk een beetje zorgen over in deze review. Er wordt nu een zeer groot deel van de tijd besteed aan het bespreken van de beperkingen van VR in het algemeen voor de consument. Dat het nog niet compleet is en dat de pixels te slecht zijn en duur is. De Vive review zal waarschijnlijk oneerlijk zijn omdat je niet twee keer hetzelfde negatieve verhaal kunt vertellen, dus waarschijnlijk even melden "hier geldt het ook", maar het grootste deel positief zal focussen op de toegevoegde waarde van de handcontrollers.

De conclusie volgens mij zou moeten zijn. VR is helemaal geweldig, zolang je er maar geld aan uitgeeft. Bij de Vive geef je extra geld uit voor controllers, wat een leuke toevoeging is maar werkt alleen met SteamVR. De Rift werkt met zowel een eigen Oculus Home als met SteamVR en daar moet je nog een paar maanden wachten op de extra controllers, maar ben je niet verplicht om ze te kopen. Qua headset is de Rift meer comfortabel en is de bijgeleverde hoofdtelefoon met 3D geluid een enorme toevoeiging wat betreft comfort en ervaring.

Als ik wil zitten in VR en staande demos wil doen kies ik voor de Rift. Als ik iets met handcontrollers wil doen, dan heb ik geen keus en gebruik ik de Vive.

[Reactie gewijzigd door rickiii op 22 juli 2024 22:30]

[Icingdeath]

Wat die controllers betreft ben ik het niet met je eens
Deze voegen heel veel toe en dat mis ik in de rift op dit moment.

Mijn CV1 voelt vooral aan als een incrementele verbetering op de DK2.
(beter display, optics en tracking)

Die 6DOF controllers die bij de vive zitten zijn een enorme sprong voorwaards, een xbox controller voelt daarna eigenlijk als een stap terug.

Valve heeft een week terug een driver uitgegeven voor de razer hydra om te gebruiken met steamvr zodat een hoop vive content nu ook bruikbaar is voor oculus users en een hoop mensen die alleen over een rift + hydra beschikken zijn erg enthousiast.

Het is bij de keuze vooral belangrijk welke tradeoffs je bereid bent te maken.

de volgende zaken komen vaak terug:
- de rift is comfortabeler dan de vive
- het display van de rift komt beter tot zijn recht omdat ze efficienter gebruik maken van het scherm oppervlak (tenkoste van de FOV)
- de fressnel lensen van beide headset hebben last van lens flares de rift wat meer dan de vive.
- de rift heeft een ingebouwde headset, wat scheelt met het op en af doen van headset, dit is bij de vive extra gedoe.
- steamvr support meerdere headsets, oculusvr alleen de rift (niet echt vive vs rift, meer waar koop je je games en vind je vendor lockin erg)
- oculus heeft aangegeven vooralsnog geen plannen te hebben om een chaperone achtig systeem te implemeneteren (hiermee baken je je omgeving af om te voorkomen dat je tegen dingen opbotst bij roomscale, is een steamvr feature niet vive specifiek)
- de vive camera vind ik erg handig als ik mijn controllers zoek en me headset al op heb.

Op de meeste zaken ontlopen de rift en de vive elkaar niet veel.

Wat is er beter aan oculus home, want ik heb tot dusver niks kunnen vinden?

Jammer dat de rift en vive communities best wel verziekt worden door haat naar elkaar toe. Het zijn allebei goede headsets met beide pros en cons in vergelijking tot elkaar. Als je alleen goede dingen wilt horen over je favoriete headset, hou je je zelf voor de gek.

[Reactie gewijzigd door Icingdeath op 22 juli 2024 22:30]

[Mirved]

Persoonlijk denk ik dat als de Touch controllers uit zijn van Oculus dat de Rift net ietsjes beter is vanwege comfort en optics. Alleen mist je dan de camera.

[FaceDown]

Eens. Het hele artikel ademt de sfeer van oude mannen bang voor verandering. Is het nu echt 'des tweakers' om bang te zijn voor een afdruk op je gezicht of een prijskaartje van 600 euro? Of dat het wellicht niet geschikt is voor Henk en Ingrid? Please.. Of is het de invloed van Sanoma dat een review op Tweakers gericht moet zijn op de nu.nl lezer ipv de tech freaks, zoals het ooit was?
VR is awesome. En die haken en ogen.. sja gaan we ook zeuren dat onze nieuwe Audi geen 400 kan en af en toe vies wordt?

[BadRespawn]

Eens. Het hele artikel ademt de sfeer van oude mannen bang voor verandering.

"De toekomst van vr zien we dan ook zonnig tegemoet."

[Freedox]

Er word nergens gesteld dat dit bij de Vive niet zo is. Mss wat minder druk maken om een merkje.

[PostHEX]

Ik moet zeggen dat deze stijl van reviewen en discussiëren van technologie mij behoorlijk bevalt. Ik hoop dat T.net met dit format hier in het vervolg meer mee doet -- ook na de Vive review.

Dat gezegd, denk ik dat VR nog 2 iteraties nodig heeft om echt groots te worden. Al betwijfel ik of dat VR echt binnen nu en 10 jaar op de traditionele gaming markt enorm zal doorbreken (sla deze maar gerust op voor het archief); zoals in de review naar voren komt, kan VR vooralsnog (in de nabije toekomst) uitsluitend heel specifiek worden toegepast op content dat specifiek voor VR is gemaakt (door hardware -en inherente comfort limitaties). Ik denk dat vele ook de fout maken in het veronderstellen dat VR binnen 10 jaar tijd de taak van een monitor of een TV volledig kan overnemen; VR zal een nieuw soort entertainment aanboren, en niet noodzakelijk de huidige vormen van content optillen naar een hoger niveau.

[VySio]

VR zal altijd achterblijven op normaal gamen. Waar nu alles uit de kaart wordt gezogen om het huidige project cars zo vloeiend mogelijk te kunnen draaien zal dat over 10 jaar ook zo zijn met een op dat moment high end game. Over 2 iteraties zijn álle graphics mooier, maar nog altijd zal een monitor veel scherper beeld lijken te hebben. Natuurlijk gaat het beter worden dan wat het nu is, maar ik denk (gokje) dat VR ongeveer 4 jaar achterloopt op een normale game pc. Dit zal over 10 jaar nog steeds zo zijn. En wie zou nu nog graag (met oog op graphics, wat met VR véél belangrijker is) een game van 4 jaar geleden willen spelen.

[Reactie gewijzigd door VySio op 22 juli 2024 22:30]

[Fritomos]

Zodra VR headsets eye-tracking krijgen, kan je Foveated rendering toepassen. Hier een uitleg: link

Dat wil zeggen dat je alleen het gebied waar de gebruiker naar kijkt echt scherp hoeft te renderen. De rest kan op een aanzienlijk lagere resolutie. Deze techniek zal vermoedelijk al in de volgende generatie headsets terug zijn te vinden. Bijvoorbeeld de FOVE zou al dit jaar moeten uitkomen.

Naarmate de resoluties stijgen kan VR zelfs in potentie een voorsprong krijgen op traditionele games qua graphics. Totdat monitoren ook eye-tracking krijgen natuurlijk...

[Lurfie]

"En wie zou nu nog graag (met oog op graphics, wat met VR véél belangrijker is) een game van 4 jaar geleden willen spelen".
Ik denk dat graphics juist minder uitmaken in VR. De beleving komt veel meer voort uit het feit dat je objecten in de game als echt 3D ervaart. Verschilt natuurlijk per game. Terecht punt van T.net is dat je bij een game zoals Project Cards in de verte wil kijken en de res./graphics daar meer uit maken. Maar als ik kijk naar reacties van mensen op de huidige VR ervaring lijkt daar toch meer beleving uit te spreken dan bij normale games, ondanks de mindere graphics. Ik denk dat VR vooral een andere ervaring biedt dan traditionele games. De keuze zal denk ik minder of/of zijn dan en/en.

[centr1no]

Precies die beleving is het mij ook om te doen en ik snap dat gezeur over die graphics ook nooit zo goed.
Maar afgezien daarvan hoor ik in deze review overwegend negatieve geluiden over zichtbare pixels, te weinig detail en dat die GTX980Ti het allemaal niet eens aan kan en je moet goed opletten of je mist de opmerking dat het wel goed loopt als je gewoon de settings wat terug zet.
En waar is die negativiteit op gebaseerd? Is er een apparaat wat deze minpunten niet heeft? Wat is het nut ervan zoveel tijd te besteden aan het vergelijken van dit apparaat met een ideaal product wat niet bestaat en waarvoor ook de technologie nog niet zover (of nog niet betaalbaar) is?
Ik had graag gezien dat er wat meer tijd besteed was aan de beleving van games; aan wat die VR nu daadwerkelijk toevoegt. Wat meer detail over hoe die besturing met je hoofd anders is, of de besturing voor ieder spel anders is en hoe vlug dat went, of die kleine kijkhoek de 3D of VR-beleving erg benadeeld, enz.
Ikzelf hoop dat open world rpg's als de Elder Scrolls, Fallout en Witcher series geoptimaliseerd gaan worden voor de OR en ik hoop in de nabije toekomst ergens dit ding zelf te kunnen testen want blind aanschaffen op basis van dit soort reviews zal ik nooit doen.

[misfire]

Graphics in VR werken inderdaad heel anders dan op een monitor. Dit is een beetje vergelijkbaar met stereo 3d gamen, waar je ook veel meer realisme ervaart in de graphics, maar met VR is dit nog veel extremer. Ik heb zelf de Vive, en ja de pixels zie je wel als je er op let of als je ver weg wilt kijken. Maar als ik moet kiezen tussen mijn 1440p desktop monitor of de Vive bril voor de meest realistische ervaring, dan wint de Vive nu al met gemak. Als ik in Job Simulator een koelkast open trek, dan voel ik de kou, het is zo echt dat je lijf ook dingen ervaart, die er helemaal niet zijn.

Wat Tweakers nu vergeet in de review te benoemen is dat de VR software nog enorm in de kinderschoenen staat. Betere optimalisaties voor VR, DX12, de nieuwe generatie videokaarten, al die dingen opgeteld zullen het performance budget nog enorm oprekken dit jaar (Unity belooft dit jaar bijvoorbeeld nog een 2x verbetering). Anti-aliasing kwaliteit is nu per game zeer verschillend en dit bepaalt een groot deel van het pixel effect.

En er is nog weinig ervaring op game-design gebied, alle grote titels moeten nog komen. Eve Valkyrie (en Cars natuurlijk helemaal) zijn gewoon traditionele games in de bril. Content waarmee je meer directe interactie hebt met de omgeving, NPCs die je direct aan kijken, multiplayer zijn veel sterker in VR.

Space Pirate Trainer is een echte FPS killer voor mij bijvoorbeeld: ik zal nooit meer Borderlands of Battlefield spelen. Als je een FPS in VR gepeeld hebt, is het FPS genre op een 2D monitor super saai en suf. Als de grote merken ook een VR titel uitbrengen die net zo goed werkt, dan zou dat best wel een system seller kunnen zijn.

[Verwijderd]

Altijd? Jij weet hoe gamen er over 30 jaar uit ziet? VR op deze manier zal dan waarschijnlijk een lachertje zijn zoals games uit de jaren 80 dat nu zijn.
Kijk eens naar de enorme sprong die de techniek in 30 jaar tijd heeft gemaakt. Kijk naar zaken die in die tijd vernieuwend waren en inmiddels weer afgeschreven door iets beters.

[Verwijderd]

Die sprong valt best wel mee eigenlijk. Goed, als je rekent vanaf de jaren 80-90, de atari, etc, ja, dan is er wel een sprong gemaakt. Maar sinds de eerste nvidia kaart (wat een addon was naast je normale grafische kaart), 1999, dus inmiddels 17 jaar geleden, is er verrassend weinig veranderd. Destijds was dat een enorme stap, echt een zichtbaar verschil.

Het verschil tussen die Geforce 256 en de huidige generatie kaarten, is schrikbarend klein. Echt fotorealistisch is het nog steeds niet, en de zaken waar het toen op faalde, faalt het nog steeds op. Er is wel verder gebouwd op de techniek, de resoluties zijn hoger, en er zijn allerlei truukjes beschikbaar als bump-mapping etc, maar echt schrikbarend beter zijn de beelden domweg niet. Een erg langzame evolutie, en een revolutie is er in het geheel niet geweest na die Geforce 256 .

Dan; de meeste gamers zitten nog gewoon naar een beeldscherm te turen, met een toetsenbord/muis/controller welke eigenlijk ook al 20 jaar niet echt ingrijpend veranderd zijn.

Dus.. veel veranderd? Mwah.. niet echt.

Dat allemaal gezegd hebbende, is het geneuzel over graphics ook precies dat; geneuzel. Alleen bij slechte of inhoudsloze spellen is de beeldkwaliteit ECHT belangrijk. In alle andere gevallen zou ik speelbaarheid en fun boven beeldkwaliteit zetten. Mario op een originele NES (~1985, dus ~31 jaar geleden) is nog altijd leuker/beter dan 90% van de tegenwoordig uitgebrachte games.

[EvaluationCopy]

Die eerste add-on GPU was de Voodoo van 3Dfx uit 1996, maar soit, die zijn later wel overgenomen door Nvidia. (God ben ik al zo oud)

[WillemAtHome]

Daarbij loont het voor de gpu fabrikanten totaal niet om ineens een supersnelle kaart te maken. Door iedere gpu gen 10% winst te maken en de nieuwste kaarten alleen de nieuwste spellen te laten ondersteunen hebben ze altijd iets om te verkopen.

[Dannydekr]

Verrassend weinig veranderd? Niet mee eens. De formfactor heeft uiteindelijk dusdanig veel evolutie doorgemaakt dat een huidige moderne smartphone de grafische performance overtreft van een Xbox 360, de sprongen op dit gebied zijn enorm. Door deze ontwikkeling zijn er tevens schermen ontwikkeld om dat te faciliteren wat er uiteindelijk toe heeft geleid dat VR in de huidige vorm mogelijk is.

[xoniq]

Dat betekend niet dat de komende 30 jaar net zo hard gaan. Enige waar ik nog altijd een doorbraak in verwacht is hologrammen, verder; nee niet echt

[PuckStar]

Je praat onzin. Als het mainstream wordt komt er ook meer geld en resources voor. Er zal meer in geïnvesteerd worden. En daarom kunnen ze net als met 2D games/apps gewoon tegelijk meekomen betreft kwaliteit etc.
Vergeet ook niet dat scherper dan scherp krijg je niet.

Ook een veel gemaakte denkfout dat 4 jaar oude games achterlopen. Minecraft lijkt kwa graphics ver ver achter te lopen maar wordt massaal gespeeld. Beeldkwaliteit is niet het belangrijkste om games te laten slagen.

[Verwijderd]

Ik denk dat VR inderdaad achter zal blijven in verschillende toepassingen.

Ik denk dat omdat een monitor een extensie is van onze ogen. Je ziet een weergave van een onderwerp op je scherm. Dat kan dus letterlijk alles zijn, tekst, foto's, mensen, de natuur, alles. Het laat dingen zien die ver weg liggen of naast je, die je net gefotografeerd hebt en via de USB op HD hebt gezet.

Maar VR is niet zoals een scherm. Ook daar kun je van alles laten zien, maar het doel is niet om een extensie te zijn van ogen maar van je geest. Het doel is immersion. Het doel is om je te overtuigen van de echtheid van de situatie.

De beleving wordt beperkt door de technologie i.c.m. de biologische feiten van de ogen. Daarom zal er vooralsnog geen volledig opgaan zijn in de situatie omdat de hersens registeren dat er iets kunstmatigs aan de hand is.

[SuperDre]

En wie zou nu nog graag (met oog op graphics, wat met VR véél belangrijker is) een game van 4 jaar geleden willen spelen.

Sorry, ik ben geen graphicshoer, ik heb helemaal geen probleem met het spelen van games van 4, 10, 20 of 30 jaar geleden..

[Vayra]

Nee ik denk niet dat VR altijd achterblijft. Ik denk dat VR gewoon een veel hogere instapprijs kent, en inherente nadelen zoals het feit dat lange sessies gewoon vele malen vermoeiender zijn dan normaal gamen. Dat verkleint de markt en het gebruik van VR voor 'hardcore' gamers.

[Reactie gewijzigd door Vayra op 22 juli 2024 22:30]

[FaceDown]

Gast over 10 jaar zijn er waarschijnlijk geen 'normale monitoren' meer.

[Bilderbeek]

Ik ben het helemaal eens met PostHEX voor wat betreft dit format. Kijkt een stuk fijner weg dan die toch altijd ietwat awkward presentaties met autocue!

[Verwijderd]

Ik zie VR schermen nooit volledig vervangen, simpel door het feit dat ik ook meer dan alleen het scherm wil zien

[Verwijderd]

Dus jij wilt zeggen, dat jij een doorzichtig scherm hebt?

[Verwijderd]

Nee, natuurlijk niet Maar het is wel zo gezellig wanneer je op kantoor je collega's ook nog kunt zien? Leek me wel duidelijk.

[Verwijderd]

Of bedoel je de hololens van Microsoft? (Welke maar echt een minimaal aantal mensen getest hebben en dus helemaal niet zeker is of het wel zo geweldig is.)

[Verwijderd]

Dat is AR, geen VR. Tevens zie ik dat tevens niet als vervanger, zie ook mn comment op FaceDown.

[FaceDown]

Daar hebben ze AR voor uitgevonden. Uiteindelijk zullen er allerlei vormen van VR en AR ontstaan en verdwijnt het normale beeldscherm uit het straatbeeld.

[Verwijderd]

AR en VR zijn twee totaal verschillende zaken. Overigens zie ik dat ook niet het normale scherm vervangen. Dan heb je standaard nog maar een gebruiker voor een scherm ipv de mogelijkheid tot meerdere. Zelfde situaties zag je ook bij een 3D tv ontstaan. Met geluk krijg je er brillen bij, maar wil je met drie man een film kijken zal je standaard een bril tekort komen waardoor de 3D functie dan maar helemaal overgeslagen wordt.

Ik geloof zelf nog steeds niet dat het normale scherm ooit zal verdwijnen.

[FaceDown]

Ik snap best dat het verschillende zaken zijn. Lees eerst de bovenste reactie aub.
En natuurlijk zullen schermen verdwijnen. Vr brillen zullen zo groot worden als een zonnebril en later een contactlens. Wat moet je dan met zo'n bakbeest op je bureau.
Denken dat beeldschermen nooit verdwijnen is als denken dat de aarde plat is. De vraag is wanneer ze verdwenen zullen zijn.

[Verwijderd]

Gezellig samen met de familie tv kijken, ow wacht...
Jeej! Geen bewegende reclamebeelden meer naast de snelweg! Ow wacht...
Jeej! Geen displays meer bij je autoradio! Ow wacht...

En zo kunnen we nog wel even verder gaan. Denken dat het beeldscherm volledig zal verdwijnen is hetzelfde denken als dat papier ooit helemaal weg gaat omdat we ook digitale beelden kunnen tonen

[FaceDown]

Ik had het natuurlijk over desktopschermen. Maar ook tv's zullen vervangen worden door projectiesystemen of oled-behang. Het is niet moeilijk in te denken dat de bakbeesten die je ergens neer zet uiteindelijk zullen wegevolueren.

[Verwijderd]

Je doet nu wel heel erg zeker over iets waar je alleen maar naar loopt te gissen. "Denken dat beeldschermen nooit verdwijnen is als denken dat de aarde plat is"? Dus wat je zegt is dat het niet eens zijn met jouw speculatie gelijk staat aan het ontkennen van een bewezen wetenschappelijk feit?

[Vayra]

Ik sluit me hier volledig bij aan. Goede review die de pijnpunten van VR blootlegt en dat gedoseerd doet, zonder voorbij te gaan aan wat het te bieden heeft.

VR is een nieuwe markt en vooralsnog een niche. Gezien de limieten die we nu nog kennen en de hoge aanschafprijs blijft dat nog wel even zo. Ik denk dan ook dat we er nog steeds niet helemaal klaar voor zijn qua technologie. 4K moet eerst goed landen en snel en makkelijk te draaien zijn op een mid-range PC, pas dán kan VR een bestaande markt gaan overnemen en vervangen. Voor 700 piek terug naar pixels tellen en tegen perfomance hikjes aanlopen voor in de basis inferieure productjes (een VR game is inhoudelijk niet zo denderend boeiend, categorie smartphone game) zie ik echt niet zitten.

[Reactie gewijzigd door Vayra op 22 juli 2024 22:30]

[TomONeill]

Mij bevalt het juist niet. Een filmpje van 10 minuten waarin eigenlijk geen enkel tweaker-achtig iets in voor is gekomen. Het geluid wat uit de hoofdtelefoon van de Rift komt is bijvoorbeeld niet eens meegenomen. De plaatsing van de 'oortjes' zag er maar wat onhandig uit, maar daar weet ik nu niks over. Ook het stellen van onwetende vragen terwijl het antwoord al bekend was, want het hele gesprek was sowieso opgezet, er lag een compleet A4'tje met alles in detail wat gezegd moest worden. was best wel sneu. Kortom: het hele filmpje lijkt meer gericht op 'Jan en alleman' en niet op de doelgroep waar Tweakers voor staat. Maar dat was al lang duidelijk toen ze reclame gingen maken op stations en radio.

[FaceDown]

Helemaal mee eens. Sanoma vindt dat artikelen begrijpelijk moeten zijn voor het gepeupel.. triest maar waar.

[PuckStar]

Ik moet de video en review nog volledig lezen maar betreft jullie aanraden van een Fury X of 980Ti kan ik zeggen dat je met een R9 390 ook gewoon volledig uit de voeten kunt! Ja in Project Cars op Ultra wordt het lastig, maar daarbij is de Rift beperkende factor (aantal pixels) en dus niet de GPU. Men moet niet denken dat je alleen met een 600,- kaart een volledig mooie experience kan krijgen met de Rift.

OMG Ik hoop (maar het lijkt er wel op) niet dat jullie altijd de Rift zo op hebben gehad als op 2:30 en 3:23 en 4:14 etc.. Dat is namelijk helemaal verkeerd en na een tijdje oncomfortabel!
Hij is dan namelijk helemaal niet in balans, hetgeen juist de bedoeling is van de voor en achterkant.
Beetje jammer Tweakers. Het wordt duidelijk in de setupvideo van Oculus uitgelegd.
Audio headsets zijn ook niet goed afgesteld.

Maar eh een die hard Eve speler gaat toch weer naar 2D!? Sorry hoor maar er zijn veel voorbeelden van die hard Elite en Flight sim spelers die zelfs met de Oculus DK2 kiezen voor VR in plaats van 2D.
FOV is misschien iets kleiner in VR, maar je vijand/doel volgen gaat vele malen beter en natuurlijker in VR. Je zegt het als statement dat men toch naar 2D gaat maar uit de praktijk dat dus niet zo te zijn!
Let wel dat bekend is dat je in Eve slecht overzicht krijgt omdat het erg druk is en alle kanten op gaat. Als je Elite Dangerous Arena (soortgelijk als Eve) speelt is dat al veel beter.
Op de beeldkwaliteit na is 99% het er echter mee eens dat je dit soort spellen in VR speelt en niet meer op 2D!

Betreft de Jaunt 360 videos en Paul McCartney die zijn gewoon bedroevend slecht opgenomen. Heeft dus weinig met de Rift te maken. Hebben jullie bijv. de recent uitgekomen "Introduction to Virtual Reality" demo gezien? Daar is de beeldkwaliteit al stukken beter.
Ben het wel eens met dat goed opgenomen 360 3D video's nog niet tot hun recht komen in de Rift omdat je in de Rift zelf nog de pixels kunt zien.

Ok ik heb de video afgekeken en hierbij mijn final reactie:
Leuke video, tof dat RoelZ hem heeft uitgeleend! Jammer van de paar punten die niet helemaal kloppen. Dat had beter gekund!
Ik ben het ook eens met de conclusie dat dit nu niet voor jan en alleman is. Het is duur (ook de voor VR specifiek gemaakte games zijn relatief nog duur) en exclusief. Het zal daarentegen in de toekomst zeker mainstream worden!

Let er alsjeblieft ook op dat jullie de Rift niet wegzetten als alleen een seated experience. De opmerking over dat jullie de Vive gaan testen en dat je daar kunt rondlopen en controllers hebt............met de Rift kun je ook rondlopen. Het enige wat daar nu ontbreekt zijn de Touch controllers. Maar Rift is dus voor zowel seated als roomscale experience. Vergeet dat niet!

Een volgende keer ook eens de sociale VR apps bekijken/reviewen zoals AltspaceVR, BigScreen etc.

[Reactie gewijzigd door PuckStar op 22 juli 2024 14:20]

[Tourmaline]

Ze hebben duidelijk gezegd dat VR persoonlijk is! Dus voor iedereen zal de VR ervaring weer anders zijn en ook de games die je wilt spelen op VR zal persoonlijk zijn. Dus welke punten kloppen niet?

Dat jij het anders ziet wil niet zeggen dat hun ervaring anders kan zijn.

[PuckStar]

Dat alleen een Fury X goed is, of eigenlijk zelfs nog niet eens.

Dat die hard spelers van Eve terug gaan naar 2D.

etc.

Dus lees mijn comment anders nog een keer.
Vergeet niet dat velen het echt als review/advies bekijken dus dan moeten zaken wel kloppen en juist geschetst worden.

[Tourmaline]

Zij zelf gingen terug naar 2d na het spelen van EVE Valkyrie. Dat wil niet zeggen dat jij dat gevoel ook had. Zo kunnen er wel veel meer mensen zijn die er zo over denken.
Je hebt ook mensen die er misselijk van worden e.d.

Je moet niet gaan generaliseren met dit soort dingen omdat het te persoonlijk is.

Dat jij het oké vindt om pixels te tellen is prima, maar dat wil niet zeggen dat iedereen dat leuk vindt. Dit is de eerste incarnatie van de Oculus. Beeldkwaliteit zal ongetwijfeld nog verbeterd worden, lees schermen met hogere resolutie en in de loop van dit jaar en begin volgend jaar komen er ook al weer krachtiger grafische kaarten aan, die allicht de games op 90 fps kunnen laten draaien.

Nogmaals, waarom is dit niet legitiem?

Dit is hun ervaring. Die van jou kan anders zijn maar dat is niet meteen het laatste woord.

[PuckStar]

eh zij generaliseren juist! ze zeggen letterlijk "als je een die hard eve speler bent ga je toch weer spelen op je normale beeldscherm".
Hij houd het dus niet persoonlijk en doet alsof alle diehard spelers hetzelfde zouden doen als hij.
Terwijl ik van veel diehard spelers (via forums) die in VR spelen weet dat ze juist in VR blijven en dus niet naar 2D gaan.

Je moet niet zeggen dat ik generaliseer als ik aanhaal wat velen aangeven (op forums bijv.) in de praktijk te doen en terwijl juist de reviewer generaliseert.

Betreft pixels tellen, op welk stukje uit mijn reactie doel je precies? Ik begrijp niet goed waar je nu op reageert namelijk.

[Dionos]

Je eerste opmerking vind ik helemaal terecht. Het filmpje wordt meteen ingezet met het idee dat je voor de Rift de zwaarste PC nodig hebt die er nu is, met een GTX980Ti. Ook in het vorige filmpje werd een PC gebouwd die duidelijk overkill is.

Als je vertrekt vanuit de aangewezen configuratie door Oculus (GTX970), heb je al een veel betaalbare PC (net iets over €1000). Je gaat niet alles op de hoogste instellingen kunnen draaien, maar dat hoeft toch überhaupt niet in PC games... Binnenkort komt er trouwens een nieuwe golf van grafische kaarten waarbij je met een kaart van een €300 prima VR kan doen.

Ook het idee dat je allerlei randapparatuur nodig hebt, is niet specifiek voor de Rift. Als je wil racen, gebruik je maar beter een stuur, zowel op een 2D scherm als in VR.

Verder wel een gebalanceerde review, al treedt hij niet erg in detail. Al bij al denk ik dat je de Rift vooral zelf eens moet uitproberen om te kijken of het iets voor jou is. Bovendien hebt je ook best al een aantal games in het achterhoofd die je er graag op zou doen en waarbij VR echt een meerwaarde is.

[innerchild]

Zo zie je maar weer dat iedereen er met een verschillend oog naar kijkt mbt de VR ervaring.
Ergens rond de negende minuut in het filmpje wordt er gevraagd of VR idd wat toevoegd aan de game beleving. Daar werd aangegeven dat VR bij het platformspelletje meer tot zijn recht kwam dan bij valkery. Ik heb al een beetje mogen vogelen met beide spellen en ik heb dat exact andersom. Bij valkery zit ik echt in mijn element. Het is net alsof je in een cockpit zit en aan een echt gevecht deelneemt.

Voor mij persoonlijk is VR dat ik vanuit het oogpunt kan spelen. Niet via een 3rd person view.

[PuckStar]

Eve is best een slecht voorbeeld om in VR als flight sim te proberen. Elite Dangerous of DCS zou beter zijn.

[innerchild]

Slecht is in dit opzicht relatief. Wat jij slecht vind, vind ik dus weer niet. Wat ik hier zelf mee probeer aan te geven is dat voor mij virtual reality een 1st person gelegenheid betreft. Ik heb niets met 3rd person view VR. Ik wil de bestuurder zijn, de piloot, de infantarist... dat is voor mij de ultieme VR game ervaring.

[Roxsman]

Elite Dangerous en DCS zijn 1st person

Daarnaast is Elite Dangerous zo ongeveer de meest gespeelde VR titel die er nu is, beetje raar om die niet mee te nemen in een review over VR.

[GekkePrutser]

Mooie review! Ik heb ook de Rift in combinatie met de GTX 970 en ik kan het verhaal wel onderschrijven.

Resolutie verschil merk ik natuurlijk niet want ik heb geen vergelijkingsmateriaal maar ik zie af en toe wel het effect van de Asynchronous Time Warp. Omdat dit alleen maar een verplaatsing is van het vorige frame zie je bij beweging in je ooghoeken van vaak even een zwarte rand. Het volgende frame wordt dat dan ingevuld en dan 'plopt' het beeld weer goed. Het zou beter zijn als ze de achtergrond opvullen met de kleur van de rand van het frame, dan valt het veel minder op.

Ik merk het trouwens vooral met Flight Simulator X in combinatie met de FlyInside plugin. Dat is duidelijk te zwaar. Elite Dangerous werkt verbazend goed ondanks dat zij minimaal een 980 vereisen voor de Rift. Alleen bij het oppervlak van planeten zie ik de ATW vlakken.

Met de demo's uit de Oculus store heb ik de ATW nog helemaal niet gezien maar ik heb er nog niet veel van geprobeerd.

Overigens voldoet mijn systeem niet aan de vereisten, ik heb maar een i5-3330 en een USB 3.0 poort die de Oculus software niet ondersteunt (die werkt naar met heel weinig USB kaarten goed en ik heb geen ruimte voor een losse kaart in mijn Alienware X51). Maar niettemin heb ik dus toch goede resultaten. Hij waarschuwt wel continu over de processor en die USB controller, dat is soms wel vervelend.

[teacup]

De correctie wordt daarom door de software geregeld. De videokaart stuurt daarom een tonvormig vertekend beeld naar de Rift, wat gewoon een plat beeld oplevert als je door de lenzen kijkt. De beelden van het linker- en rechteroog verschillen iets in perspectief, waardoor je diepte ervaart.

Voor mij is even de vraag hoe dit wordt opgelost, en of het extra performance van de grafische kaart kost. In de Google cardboard SDK worden twee benaderingswijzen aangegeven om een dergelijke lenscorrectie te berekenen:

• Manier 1

  rendering each eye-camera into a separate render target and then warping that image in a post process effect – either in a pixel shader, or by projecting the render target onto a warped mesh – and rendering the final output to the screen

• Manier 2 (die in de bron als alternatief wordt aangedragen)

  performs the distortion ahead of time in the vertex shader of each object in the scene – thereby eliminating the need for a separate render target. The elimination of the render target virtually eliminated thermal issues on mobile devices

Tussen de regels doorlezende lijkt manier 1 meer performance te kosten dan manier 2. De vraag die ik heb is hoe Oculus dit aanpakt, de (zachte) claim die verderop in de bron wordt gedaan

but as far as I know, Cardboard Design Lab is the first VR application to have been developed using this technique

suggereert dat andere VR software nog niet zo ver is. Ik kan mij echter moeilijk voorstellen dat de software van een VR toepassing met karton en smartphones op dit aspect verder zou zijn dan de software van bijvoorbeeld Oculus en Vive. Na wat zoeken blijkt rond 2013 uit een discussie voor de Oculus site voor de Rift nog een pixel shader benadering te zijn, al verwacht de schrijver wel spoedig verandering:

I can also tell you that I fully expect the shader based distortion code to be dead soon. The scaling and distortion are all based on physical properties of the HMD and the lenses, not on any user setting. As others on the forums have discovered, that means it's far more efficient to precompute the distortion and store it in a texture. That way your fragment shader for applying the Rift distortion becomes a direct texture lookup which is much faster than doing all this math on a per-pixel basis, even if it is being done on the GPU.

Nadat het in 2013 en 2014 intensief is bediscussieerd in het Oculus forum zie ik geen bronnen die mij vertellen dat Oculus de correctie van de lens vervorming nu heeft aangepast naar een vertex shader benadering.

[Reactie gewijzigd door teacup op 22 juli 2024 22:30]

[Magic666]

Aan de foto's te zien is dit ding een no go voor mensen die al een bril hebben....

[GekkePrutser]

Valt wel mee. Ik heb ook een bril en het is even lastig met op- een afzetten maar tijdens het spelen heb ik er helemaal geen last van.

In het begin willen mijn brillenglazen nog wel eens beslaan maar dan wapper ik wat verse lucht van onderen en dan is het zo weg.

[RoelZ]

Dat is een ding wat ik ook ervaar, maar dan zonder bril.
Op een of andere manier is me neus net te klein, of staat deze zo dat mijn adem ook in de Rift komt. Vrij ongemakkelijk.
Ik heb wel gemerkt dat het verbeteren met de straps hier deels uitkomst in kan bieden.

Daarnaast als ik geen lenzen in doe/heb, maar mijn bril op, krijg ik die Rift niet op. Maar mijn montuur is dan ook best breed (Oakley)

[desalniettemin]

Je brilleglazen inwrijven met wat afwasmiddel, dan beslaan ze niet.

[GekkePrutser]

Cool die tip kende ik nog niet, bedankt! Ik zal het proberen!

[SlasZ]

Ik vermoed dat als je enkel een bril nodig hebt om ver te kunnen zien (dus perfect een boek kunt lezen zonder bril), je geen bril nodig hebben voor de Oculus? Dat lijkt me dan een voordeel

[Finraziel]

Als het goed is simuleren de lenzen in de rift het beeld alsof het ver weg is door breking van het licht. Daardoor maakt het niet uit dat de schermpjes fysiek zo dichtbij staan. Je gaat dus net zo wazig zien in de rift als dat je gewoon normaal naar een object kijkt dat 10+ meter verderop staat. En in de rift geldt dat dan voor alle objecten, ook als ze in VR recht voor je staan, want de lenzen veranderen de invalshoek van het licht niet omdat een object in VR dichterbij is. Je bent dus altijd gefocust op veraf.

Overigens is dat ook wel iets waarvan ik verwacht dat het verbeterd gaat worden in een volgende versie. Ik snap niet zo goed waarom er geen beperkte beeldcorrectie ingebouwd zit voor mensen met een niet al te zware oogafwijking. De Gear VR bijvoorbeeld heeft dat wel en dat is toch echt wel handig.

[AmigaWolf]

Als het goed is simuleren de lenzen in de rift het beeld alsof het ver weg is door breking van het licht. Daardoor maakt het niet uit dat de schermpjes fysiek zo dichtbij staan. Je gaat dus net zo wazig zien in de rift als dat je gewoon normaal naar een object kijkt dat 10+ meter verderop staat. En in de rift geldt dat dan voor alle objecten, ook als ze in VR recht voor je staan, want de lenzen veranderen de invalshoek van het licht niet omdat een object in VR dichterbij is. Je bent dus altijd gefocust op veraf.

Overigens is dat ook wel iets waarvan ik verwacht dat het verbeterd gaat worden in een volgende versie. Ik snap niet zo goed waarom er geen beperkte beeldcorrectie ingebouwd zit voor mensen met een niet al te zware oogafwijking. De Gear VR bijvoorbeeld heeft dat wel en dat is toch echt wel handig.

Ben ik helemaal niet mee eens, ik heb een bril voor ver weg kijken (nou ver weg, vanaf +/- 50cm zie ik al niet goed) en zie zonder bril gewoon goed, kan alles duidelijk lezen en zien, dat dan op een HTC Vive.

[Finraziel]

Interessant, dat zou betekenen dat de focus diepte van de Vive niet zo ver weg ligt.

En inderdaad:
https://www.reddit.com/r/..._focus_distance_is_75_cm/
Daar zou ik ook nog wel mee weg komen zonder bril.

Van de Rift kan ik niet echt iets soortgelijks vinden. Wel van de DK2 en daar was de afstand schijnbaar verder weg en de CV zou nog verder weg liggen... verder alleen dit gevonden, maar is niet echt een betrouwbare bron geloof ik:
http://oculusrift-blog.com/oculus-rift-faq/492/

With the Oculus Rift, your eyes are actually focused and converged in the distance at all times. It’s a pretty neat optical feature.

Het is wel een interessant iets om rekening mee te houden voor mensen met een lichte bijziendheid, jammer dat dat niet meer getest wordt.

[Isniedood]

Dat schijnt echt een verschil te zijn tussen de Rift en de Vive. De vive werkt goed zonder bril (lees; scherp) en bij de Rift heb je een bril nodig (lees; anders onscherp).

[AmigaWolf]

Ja, dus voor mensen met een bril (die ver weg niet goed zien) is de HTC Vive de beste keuzes.

Dus voor mij weer een plus punt die naar de HTC Vive gaat.

[Reactie gewijzigd door AmigaWolf op 22 juli 2024 22:30]

[RRV]

Dat wel natuurlijk, maar voor degenen met een leesbril kan dit problematisch zijn

[Verwijderd]

Hangt maar net van de afstand van het beeld af. Een halve centimeter kan al verschil maken. De een zal het goed kunnen zien en een ander niet.

[PuckStar]

Dit klopt niet!
In de Rift kun je ook ver kijken en daar heb je dus ook je bril nodig.

[AmigaWolf]

Is bij de HTC Vive ook geen probleem, zal met deze dan ook niet wezen, maar dan zet je hem toch op zonder je bril, ik kon alles goed zien zonder mij bril op de HTC Vive.

[Magic666]

Ok, dat valt me dan mee. De lenzen van de rift raken dus niet je eigen glazen?

Al kan ik me voorstellen dat dat ook weer afhankelijk is van je eigen model bril.

[RoelZ]

Dit is iets wat ik ook "logischerwijs" en vol zelfvertrouwen dacht toen ik dus geen lenzen in had een geen bril op (kon) doen!
Omdat de schermpjes zo dicht op het oog staan, zou je dat kunnen denken dus.
Maar je zicht blijft net zo onscherp als in real life

[Isniedood]

Ik lees dus op meerdere plekken dat dat bij de vive wel kan. Snap daar echt geen reet van, want de technieken lijken hetzelfde.

[BaT]

Leuke review!

Voor de verschillen van de Rift vs Vive: stimmits en ik hebben daar een heel uitgebreide video van gemaakt (begint bij 16:30)

[Reactie gewijzigd door BaT op 22 juli 2024 22:30]

[ArmEagle]

Ik heb reviews gelezen dat bij de Vive je brilleglazen de frensellenzen kunnen beschadigen. Voor zowel de Rift als de Vive is er ook nog de volgende optie: https://www.kickstarter.c...-virtual-reality-headsets

In de headset komt dan een 'montuur'. De kickstarter biedt zelf alleen dat met/zonder 'raam'glas (beschermt de dure lenzen van de headset). Na het aflopen kun je ook gegevens van je oogmeting doorgeven en meer betalen voor lenzen op sterkte. Dan hoef je daar geen zorgen meer over te maken.

[Magic666]

nog meer betalen dus....

Ik ga het wel eens bekijken als het gemeengoed is geworden, voor nu laat ik het links liggen.

[ArmEagle]

Och. Ik hoop 'veel' gebruik te gaan maken van VR. Het risico op beschadiging verkleinen en het verwachte gemak vind ikzelf het geld waard.

[Verwijderd]

Ik vind, dat Tweakers het wederom nalaat, om de ethische bezwaren die aan de Oculus Rift kleven, uit te lichten. Dit is geen Logitech muis die jou gewoon dient voor het gemak. Dit is ook geen mooi Dell scherm, die jou ook gewoon dient voor het gemak. Dit is een nieuw type spyware. Ik voel de minnetjes al aan komen. Maar serieus....Tweakers moet meer doen met het reviewen...Review de gebruikersvoorwaarden. Ik heb ze laatst ook al gepost. Maar hier dan nog een keer een subselectie.

Vast niet alles. Maar een aantal waar ik nooi mee in zou kunnen stemmen.

* Our Services may include interactive features and areas where you may submit, post, upload, publish, email, send or otherwise transmit content, including, but not limited to, text, images, photos, videos, sounds, virtual reality environments or features, software and other information and materials (collectively, “User Content”). Unless otherwise agreed to, we do not claim any ownership rights in or to your User Content. By submitting User Content through the Services, you grant Oculus a worldwide, irrevocable, perpetual (i.e. lasting forever), non-exclusive, transferable, royalty-free and fully sublicensable (i.e. we can grant this right to others) right to use, copy, display, store, adapt, publicly perform and distribute such User Content in connection with the Services. You irrevocably consent to any and all acts or omissions by us or persons authorized by us that may infringe any moral right (or analogous right) in your User Content.

*Oculus does not endorse or guarantee the opinions, views, advice, or recommendations posted or sent by users. Oculus has no responsibility or liability for User Content made available through the Services, and we have no obligation to screen, edit or monitor such content. However, we do reserve the right, and have absolute discretion, to remove, screen or edit User Content at any time and for any reason.

*We reserve the right to terminate your right to access and use the Services if you violate these Terms or any other terms or policies referenced herein,or if you otherwise create risk or possible legal exposure for us..

* Naast een berg info die iedere telefoon fabrikant ook al doet: Information about your physical movements and dimensions when you use a virtual reality headset.

* Related companies. We may receive information about you from other companies that are within the family of related companies that are legally part of the same group of companies that Oculus is part of, or that become part of that group, such as Facebook, and may combine that information with other information we collect about you. View a complete list of related companies
Facebook, Inc. (https://www.facebook.com/policy.php)
Facebook Ireland Limited (https://www.facebook.com/policy.php)
Facebook Payments Inc. (https://www.facebook.com/payments_terms/privacy)
Atlas (http://atlassolutions.com/privacy-policy)
Instagram LLC (http://instagram.com/about/legal/privacy/#)
Mobile Technologies Inc. (http://jibbigo.com/privacy.html)
Onavo (http://www.onavo.com/privacy_policy)
Parse (https://parse.com/about/privacy)
Moves (http://moves-app.com/privacy)
LiveRail (http://www.liverail.com/privacy-policy/)
WhatsApp Inc. (http://www.whatsapp.com/legal/#Privacy)

*Information from other sources. We may also receive additional information about you from third parties, including partners that provide us information that is publicly or commercially available, and may combine that information with the other information we collect about you.

* How do we use information? De belangrijkste: To market to you.

*Oculus is based in the United States, and, regardless of where you use our Services or otherwise provide information to us, the information may be transferred to and maintained on servers located in the U.S. or other countries. Note that the laws, regulations and standards of the country in which this information is stored may be different from your own country. By using our Services, you consent to this collection, transfer, storage, and processing of information to and in the U.S. and other countries.

*If we make changes to this Privacy Policy, we will provide notice of such changes as appropriate, such as by sending you an email notification to the address you've provided, providing notice through the Services, and/or updating the "Last Updated" date at the top of these Terms.

[Vayra]

Het privacy argument kent een veel bredere context dan een VR brilletje of alleen Facebook of alleen Google - denk aan overheid, internationale verdragen, etcetera.

Ik vind het daarom ook niet op z'n plek om daar in een review van het product zelf enorm veel tijd aan te besteden. Tweakers doet dat in aparte artikelen, dat past ook veel beter.

Je ziet ook niet bij elke game-review paniekverhalen over de schade die het kan doen aan je ogen, aan je sociale leven of hoe het jonge kinderen zou kunnen beinvloeden. Dat is betuttelend en de doelgroep heeft daar geen behoefte aan. Bovendien is het in grote mate een stuk opinie in plaats van een 'zo objectief mogelijke beschouwing van het product'. Mooie content dus voor de comments van ons, maar niet voor de review zelf.

[Reactie gewijzigd door Vayra op 22 juli 2024 22:30]

[Cyb]

Ik vind het daarom ook niet op z'n plek om daar in een review van het product zelf enorm veel tijd aan te besteden. Tweakers doet dat in aparte artikelen, dat past ook veel beter.

Het even in het artikel melden (in introductie en conclusie/samenvatting) dat veel mensen bezwaar hebben tegen de privacy policy en dat het buiten de scope van de review valt is heel wat anders dan "enorm veel tijd aan besteden". Nu wordt het simpelweg verzwegen in de review, het lijkt net alsof Facebook heeft opgedrongen/betaald voor het schrijven van een review zonder over privacy te spreken.

Je ziet ook niet bij elke game-review paniekverhalen over de schade die het kan doen aan je ogen, aan je sociale leven of hoe het jonge kinderen zou kunnen beinvloeden. Dat is betuttelend en de doelgroep heeft daar geen behoefte aan. Bovendien is het in grote mate een stuk opinie in plaats van een 'zo objectief mogelijke beschouwing van het product'. Mooie content dus voor de comments van ons, maar niet voor de review zelf.

Dat is heel wat anders dan in het geval van de Rift. Een groot deel van de doelgroep hecht waarde aan privacy. Zie alleen al de reacties hier, dat zie je niet met jouw voorbeeld met schade aan ogen bij een willekeurige game review. Je vergelijking gaat dus niet echt op.

[Vayra]

Dus eigenlijk zeg je nu dat de Rift totaal niet ingericht is op de doelgroep die early adopter zou moeten zijn?

Apart dan dat er zoveel besteld werden. Het is niet anders als wat ik zeg omdat het 'nu om privacy gaat'. Inherent aan het gamen is dat het neveneffecten heeft en nadelen met zich meebrengt. Inherent aan de Rift is dat het onderdeel is van Facebook en of dat een nadeel of voordeel is mag iedereen lekker zelf bepalen. Gelukkig maar.

Dat Facebook met zijn privacy schendingen aan banden moet worden gelegd ben ik helemaal met je eens. Dat het de taak van Tweakers is om hierin de strijd aan te voeren, daar zie ik niks in. Deze strijd wordt gevoerd op politiek niveau, de consument (en ook de kiezer!) laat het daarin keer op keer afweten. Het zijn de oogkleppen van de massa waar het échte probleem zit, niet in een VR brilletje van bedrijf X of Y. Case in point: de verkopen van de Rift. Wederom: het is een review, geen opinie stuk. Het inleveren van privacy teneinde een product of dienst te kunnen gebruiken, is een keuze waar totaal geen concrete waarde aan te koppelen is, zoals dat wel het geval is bij kenmerken van een product.

Als persoonlijke data ooit een prijs gaat krijgen, dan kunnen we het nog eens over dit onderwerp hebben. Tot dat moment is het een grijs gebied.

[Reactie gewijzigd door Vayra op 22 juli 2024 22:30]

[Cyb]

Wat ik zeg is dat de een relatief groot deel van de mensen die interesse hebben in de Rift, ook interesse hebben in privacy. Voor velen is het een dealbreaker, maar dat neemt niet weg dat er nog veel verkocht kunnen worden.

Nogmaals, het even melden in een review over privacy is niet hetzelfde als meteen "de stijd" aan gaan of "enorm veel tijd aan besteden".

[w00t00w]

Het gaat om een review - hoe veel mensen zoeken, wanneer geïnteresseerd in een product op "{productnaam} review" om er meer over te weten te komen? (spoiler: heel veel) En die komen, wanneer ze via een zoekmachine hier terechtkomen, terecht bij een artikel dat met geen enkel woord rept over privacy-gerelateerde zaken. Terwijl dat absoluut een onderdeel is van de Rift, iets waar je als gebruiker terdege van de op de hoogte moet zijn. En die informatie ontbreekt hier volkomen - de review is derhalve in mijn optiek feitelijk onvolledig, iets dat Tweakers zich zeker mag aanrekenen (zeker als je bedenkt dat de site zich graag presenteert als een soort autoriteit op gebied van techniek).
Uiteraard is het als consument je eigen verantwoordelijkheid om je goed in te lezen voordat je een bepaald product aanschaft (en wie zoekt zal vinden), maar je weet hoe dat soort zaken gaan. Persoonlijk vind ik, zeker bij een product uit de Facebook-stal met haar reputatie, een review zonder ook maar een enkele verwijzing naar privacy-gerelateerde zaken, simpelweg onvoldoende - op zijn zachtst gezegd onvolledig.

[Vayra]

Correctie: Tweakers heeft niet hetzelfde standpunt als jij met betrekking tot de privacy. Dat is maar goed ook, want als de nieuwsartikelen opiniestukken gaan worden, dan is dit opeens een heel andere website geworden. Alle stukken rondom privacy zijn op Tweakers vooral beschouwend van aard, soms met een juridische invalshoek. Dat is toch precies wat je zou moeten willen?

Er is een plek voor elke discussie, en de comments is die plek voor déze discussie. Ik denk dat het goed is je te realiseren dat je een vrij extreem standpunt hebt, dus dat ga je ook niet overal terug lezen.

[Reactie gewijzigd door Vayra op 22 juli 2024 22:30]

[Vayra]

Ik zal je even helpen.

Opinie

Een al dan niet op ware feiten gebaseerd subjectief (=persoonlijk) oordeel van een individu.

Een review is *altijd* op feiten gebaseerd, en daarmee dus iets anders dan een opiniestuk. De kenmerken van de Rift, zijn de feiten uit de review, en elke reviewer gebruikt diezelfde feiten. Het is echter géén feit dat het verliezen van privacy altijd en onomstotelijk slecht is. Het is wél een feit dat de Rift een paar lenzen heeft. Het is ook een feit dat je privacy inlevert, en dat wordt ook genoemd in de review.

[Reactie gewijzigd door Vayra op 22 juli 2024 22:30]

[Verwijderd]

Ik zie in het filmpje 3 mannetjes aan tafel zitten die hun mening verkondigen. De mening van deze mannetjes zie ik niet als feiten. Ze hebben immers geen enkele trackrecord die mij daarvan overtuigd.
Verder lees ik in het stuk veel meningen/opinies.

En het is ook geen feit dat het zien van de pixels onomstotelijk slecht is.

Dus het is een opiniestuk. Punt uit.

[Lekker Ventje]

Wat voor jou ethische bezwaren zijn hoeven voor anderen nog geen ethische bezwaren te zijn.

[monojack]

Ik snap de bezorgdheid van pattux niet echt rond dit product zeker als je het als spayware benoemt. Ik moet nu wel zeggen dat ik halverwege zijn comment gestopt ben met lezen omdat EULA's lezen een vak apart is. Maar ergens heeft hij wel een punt. Sites als tweakers hebben naar mijn inziens de morele verplichting om dieper in te gaan en lezers ook uit te leggen wat al die privacy schendende hard en software juist betekend voor mensen.

Want je stelling klopt niet volledig. Wat vandaag geen ethische bezwaren zijn voor iemand kan het dat morgen wel worden. Een heel simpel voorbeeld. Ik ben er nu 46 en heel blij dat er in mijn tiener en twintiger jaren bijna geen digitale fotografie was. Ik weet dat de foto's die er toen van mij werden getrokken er best OK uitzagen in mijn visie toen maar vandaag dan totaal niet meer. En ik dus heel blij ben dat vandaag niet iedereen kan zien dat ik in belachelijke kleren rond liep die toen helemaal in waren of hoeveel drank en drugs wij toen nuttigden en welke effecten die op ons hadden. Ik heb geleerd dat wat je vandaag denkt best in kan druisen tegen wat je morgen denkt. Dus daar mag best wat meer duiding over gegeven worden.

Maar ik zou toch wel eens willen horen van pattux wat het probleem is met VR en privacy, liefst in een paar concrete voorbeelden want ik zie niet echt problemen met VR en privacy. Het is content gegeneerd door derden, werkt net zoals andere games en denk dat het nu niet echt boeit of iemand anders weet dat ik bvb in Project Cars de formula series prefereer of dat ik wel echt een onsportieve piloot ben in racegames.

[Reactie gewijzigd door monojack op 22 juli 2024 22:30]

[alexbl69]

Je snapt zijn bezorgdheid niet echt, maar zegt halverwege gestopt te zijn met lezen . Misschien had je dat wel moeten doen, dan had je wellicht ook begrepen dat hij een zeer valide punt heeft.

Het komt er in het kort op neer dat je door de EULA te accepteren Facebook het recht geeft op al het beeld- en geluidsmateriaal wat je met het ding maakt of bekijkt. En dat voor altijd, en ze mogen met die info (of beelden) doen wat ze willen. Voor altijd. En ze mogen die beelden aan anderen geven (verkopen), die er ook mee mogen doen wat ze willen. Voor altijd. En jij hebt er niets meer over te zeggen. Nooit meer.

Als dat geen reden voor bezorgdheid is dan is 1984 al lang realiteit.

[Verwijderd]

Onzin. De EULA is ALTIJD ondergeschikt aan de wetgeving. De wetgeving zorgt ervoor dat onze privacy gewaarborgd blijft. Als FB bijvoorbeeld deze beelden openbaar maakt zijn ze strafbaar, ook als dat via derden gaat.
Bovendien hebben ze zelf geen enkel belang bij om de wet te overtreden.

[alexbl69]

Welke wet eigenlijk? De Nederlandse of de Amerikaanse?

[Vayra]

De Europese, en die zal dit gedrag weldegelijk aan banden gaan leggen. Dat gebeurt 'as we speak'

[AmigaWolf]

HAHAHAHA dat denk jij echt, in welke wereld leef jij, America heeft al ALLES te zeggen, wel is gehoord van het CETA-verdrag (het Canadese TTIP)?

En dan ook nog is al die machtige mensen in Europa, die ook maar al te graag ALLES willen weten van hun burgers.

Kennis is macht, het vergaren van kennis geeft niet alleen macht; het onthouden van kennis aan anderen geeft het óók.

[Reactie gewijzigd door AmigaWolf op 22 juli 2024 22:30]

[Blokker_1999]

De redctie heeft vziw geen jurist rondlopen die dit kan lezen en goednover kan schrijven. Het is dus niet zo eenvoudig voor jen om hier diep op in te gaan.

Zijn probleem is dan ook vooral te vinden in de EULA waarin Oculus en bij uitbreiding moederbedrijf Facebook zich nogal wat rechten toekennen mbt het vergaren van data.

[Verwijderd]

De redactie is geen hobby clubje, maar maakt deel uit van "de Persgroep" een groot bedrijf. Dus de vlieger van de redactie heeft geen juristen ter beschikking gaat niet op.

[Verwijderd]

Ieder bedrijf heeft juristen aan boord? Maar stel dat ze een jurist hebben rondlopen, dan moet die eens snel aan de bak. Genoeg materiaal wat op Tweakers gepost wordt, waarvan de tenen krommen.

[Reactie gewijzigd door Verwijderd op 22 juli 2024 22:30]

[Verwijderd]

Je zou toch voor de lol het stukje eula eens uit moeten lezen.

Er staat namelijk in dat ze alles wat getoont word via het apparaat verzonden en gebruikt mag worden binnen de holding om geld aan jou te verdienen. Dus ook emails fotos films etc.
Dit zal in eerste instantie zijn een profiel genereren zodat er beter passende adds aan je voorgeschoteld word. Maar het weerhoudt ze volgens hun eigen regelementen dat er ook nog een mogelijkheid tot doorverkopen is.

Punt 2 alle info gaat naar US server en er word van jou verwacht dat je je ook aan die wetten houdt wanneer je het product gebruikt, ook als je je in een land begeeft waar die wetten niet van toepassing zijn.

Buiten het feit dat ik ook bezorgd ben over wat voor macht wij gezamelijk geven aan "a'sociale media" zie ik ooo geen goed mogelijke manier om in deze tijd niet al deze idiote voorwaarden te slikken.

Ik heb bijvoorbeeld nooit facebook gehad, maar kan wel eerlijk opbiechten een hoop te missen. Uitnodigingen voor verjaardagen grappige filmpjes waar iedereen over praat etc.
Het is en blijft een lastig ding. En over 10 jaar lachen we erom of zitten we tot onze nek vast in de stront omdat niemand dit had zien aankomen.

[Verwijderd]

Om even kort in te gaan op het vraagstuk van VR en privacy.....
De voorwaarden van dit product geeft Facebook al het recht om ALLE interacties die jij met het device en anderen hebt op te slaan, te analyseren en eventueel door te verkopen. Dit gaat over beelden, audio, maar ook audio vanuit de Rift mic input.
Iedereen kijkt er altijd heel oppervlakkig naar...Je zult verbaasd zijn hoeveel data ze uit je interacties weten te halen en deze vervolgens dmv machine learning weten te verrijken. Voicechats zijn natuurlijk helemaal funest.
Wellicht worden games als Second Life weer populair dankzij VR, en dat wordt dan echt een data goudmijn. Een third-party game, die door Facebook leeggezogen kan worden.
Je moet het zien als een computermonitor, een geluidskaart en een muis, die gerechtigd is al de data die het verwerkt door te sturen. Weinig mensen die dat zouden toestaan, en toch doen ze het omdat het anno 2016 in de vorm van een brilletje gegoten is.

Hier een voorbeeldje van een enorm schadelijke interactie mbt privacy. Het betreft hier niet de Rift, maar de Hololens. Bij de Rift zal je iets moeten doen met een avatar. Maar stel je eens voor. Facebook kijkt mee:
https://www.youtube.com/watch?v=7d59O6cfaM0

Overigens is MS niet veel beter hoor. Mbt het doorverkopen zijn ze anders, maar verder is het even erg.

[Verwijderd]

Reden te meer om het te benoemen.
Alle wel genoemde voor- en nadelen zijn ook niet voor iedereen gelijk. Die dan ook maar weg laten? Dan hou je geen review meer over.

[HuJuh]

Als ik iets koop bij een webwinkel krijgt de bank niet te zien wat ik koop. Wel waar ik koop en voor welk bedrag. Ik zou wel eens willen weten waar je vandaan haalt dat de bank mij volgt.

Ik heb zelf op elke pc de nodige plug ins draaien om trackers te blokkeren. Facebook, Google en anderen krijgen daardoor geen kans om mij te volgen. Privacy is voor mij en veel van mijn collega's (allen werkzaam in de IT) wel degelijk een ding. De titel van dit artikel was voor mij een reden om te kijken waar het over de Facebook troep ging. Helaas. Gemiste kans wat mij betreft. Gewoon onder apart kopje, dan zou je het kunnen lezen als het je interesse heeft of overslaan als het niet je interesse heeft.

Om af te sluiten met de (in mijn ogen) briljante quote van Edward Snowden:

"Arguing that you don't care about the right to privacy because you have nothing to hide is no different than saying you don't care about free speech because you have nothing to say,"

[Blokker_1999]

De redactie heeft hier reeds 2 nieuwsberichten over geschreven dewelke ook gelinkt zijn in de relevante content rechts van het artikel.

Deze review is bedoeld om de techniek achter de Rift toe te lichten, indien er voldoende animo zou zijn dan kan de redactie eens tijd steken in een achtergrondartikel naar de voorwaarden van zowel de Rift als de Vive.

[Verwijderd]

De redactie heeft de techniek op verl punten ook al besproken. Veel informatie in deze review is niet nieuw. Dat staat echter ook niet verstopt achter een link.

[Cyb]

Toen ik de titel las met de tekst "flink wat haken en ogen" dacht ik: "ah, ben benieuwd wat ze over privacy gaan zeggen". En tot mijn verbazing wordt er geen enkel woord over gerept.

Ik vind het een misleidende review. Voor veel mensen is privacy een dealbreaker. Iets dat je op zijn minst in een "review" opnieuw zou moeten noemen. Volstaan met een linkje naar "gerelateerde content" ergens in een sidebar, is niet echt iets wat in het artikel valt.

Ik begrijp dat je er misschien geen aandacht aan wilt besteden, maar noem het dan in ieder geval op zijn minst, meldt expliciet dat het buiten de scope van de review valt. Nu is de review gewoon misleidend: het weglaten van belangrijke informatie/dealbreakers over een product.

[Verwijderd]

Nieuwsberichten die gelinked staan met quotes van Oculus zelf, is iets anders dan kritisch kijken naar de voorwaarden. Tweakers moet gewoon beseffen dat een hardwarereview tegenwoordig al snel meer inhoudt dan de tactile feedback van een knopje en de beeldkwaliteit.
Tweakers moet beseffen dat die hardware enkel een vehikel is voor vendoren om je leven binnen te treden. De hardware is voor hen ondergeschikt, de verkoopprijs ook. Het gaat om data. Data is het nieuwe goud. Zolang Tweakers dat niet beseft, hebben wij deze discussies.

[SuperDre]

Wat een onzin, het is niet anders dan bij de vive, of je smartphone..

[Verwijderd]

Niet anders dan de Vive zou best kunnen. Maar wel degelijk anders dan je Smartphone.
Wanneer je tegenwoordig een smartphone koopt, ook 1 van de domste dingen die men kan doen, dan zit daar een duidelijke privacy policy aan vast. Maar dan begint het feest pas.
Nagenoeg geen enkele app toont je een privacy policy & agreemeent ten tijde van het installeren. Dit maakt dat je geen idee hebt wat zo'n app allemaal shared met de buiten wereld. Misschien nog wel enger.

[Verwijderd]

Nee hoor, ik ben niet wereldvreemd. En ik ben me terdege bewust dat er veel bekend is over mij. Ik ga enkel de data honger van Google, Facebook en Microsoft niet lopen voeden, door een smartphone te kopen, die ik nergens voor nodig heb. Mijn Nokia 108 doet precies wat ik van een phone verwacht.
En 30 jaar geleden was er inderdaad ook al veel over mij bekend. Maar niet bij een stel bedrijven die leven van mijn data, zonder dat ik er zelf iets mee opschiet. Het is een beetje naief van je, om te denken, dat er in 30 jaar tijd niets veranderd is.
Verder werk in de IT en ben nu bezig 28000 gebruikers over te zetten naar Windows 10. Ik zal het echter voor geen goud prive gebruiken, of ook maar iets prive opzoeken/gebruiken op welke manier dan ook op een dergelijk device.

[Verwijderd]

VPN waar mogelijk: Ja
TOR: Nee, dat wekt alleen maar interesse.
Smartphone: Nee, Nokia 108