Maak je cpu zuiniger én sneller

Ryzen 9 7950X en Core i9 13900K bedwongen

Conclusie

Nu ik de grafieken en tabellen in deze workshop terugkijk, bekruipt me een dubbel gevoel. Aan de ene kant is het indrukwekkend om te zien hoeveel efficiënter je een moderne high-end processor kunt maken. Aan de andere kant zullen de meeste gebruikers, zelfs de meeste tweakers, de cpu gewoon draaien zoals hij uit de doos komt. En dan ligt het stroomverbruik onder een volledige, allcorebelasting aanzienlijk hoger voor wat uiteindelijk toch een vrij marginale prestatiewinst is.

Dat je processor helemaal niet trager hoeft te worden van het introduceren van een powerlimit en een undervolt, hebben de testresultaten wel bewezen. Om de highlights nog even uit te lichten; de AMD Ryzen 9 7950X kan met 54 procent van zijn oorspronkelijke stroomverbruik nog altijd 91 procent van de originele prestaties leveren. En met maar een kwart (!) van zijn oorspronkelijke vermogen, scoort de Intel Core i9 13900K nog altijd bijna 70 procent van zijn stockresultaat.

Dat deze processors standaard zo inefficiënt zijn afgesteld, heeft alles te maken met hoe competitief AMD en Intel op dit moment zijn. Een groot deel van het vorige decennium had Intel in het topsegment niets te vrezen van AMD en dus ook geen reden om zijn producten maximaal op te voeren. De concurrentie van AMD leidde daar in de afgelopen jaren wel toe en je kunt moeilijk anders beweren dan dat AMD met zijn Ryzen 7000-processors hetzelfde pad heeft gekozen. Alles om de langste balkjes te hebben in de benchmarkgrafieken.

En ja, die concurrentie heeft ons veel gebracht; in zeven jaar tijd is de snelste 'mainstream'-desktop-cpu zeven keer zo snel geworden. Dat was zonder de herrijzenis van AMD nooit gebeurd. Dat AMD en Intel zo aan elkaar gewaagd zijn, leidde al na twee maanden tot een forse prijsverlaging van de gloednieuwe Ryzen 7000-cpu's. Daar word je als consument sowieso blij van, natuurlijk.

Maar toch, hoewel Tweakers ooit begon als site met overklokken als volkssport nummer een, is het nu misschien tijd om tegen elkaar te zeggen: het mag wel een tandje minder. Die honderd watt extra voor het onderste uit de prestatiekan, laat die maar een keertje zitten. En dan kijk je misschien niet meer zo verlekkerd naar de Cinebench-score die op je scherm verschijnt, maar in plaats daarvan wel met een grijns naar je energiemeter.

Reacties (190)

[cricque]

Als je echt wilt besparen, dan begint het al bij de voeding. Overal word altijd maar een "gold" voeding geprezen. Dat is goed als je een pc slechts 3-4u per dag gebruikt. Een titanium voeding mag zich alleen maar aanprijzen als titanium als het ook bij laag verbruik minstens 90% efficiëntie heeft. Andere voedingen zijn daarom perse niet slechter, maar hoeven daar niet aan te voldoen.

Nu moet je ook zeker naar het gebruik van je pc kijken. Hier staat mijn pc zo een 60-70u per week te draaien. Wat programmeren in python/golang/rust/react. Dus mijn 3700x staat hier gewoon de hele dag bijna te niksen, stroomverbruik is heel laag. Die paar gaming sessies op een week gaan het ook niet doen. Daarom neem ik dus bewust een iets lagere cpu en een titanium voeding. De kostprijs van een titanium voeding haal ik er met gemak op een jaartje of 2 uit. Enja die voeding van seasonic kost mij zo een 100 euro meer. Nu als jij je computer alleen gebruikt om te gamen, dan is zo een voeding slechts 4 tot 6% efficiënter. Dus daar haal je dan minder voordeel uit ten opzichte van de hogere kostprijs

Maar het is niet alleen daar dat je voordeel uit haalt. Omdat je voeding zo effeciënt moet zijn zijn er meestal betere componenten gebruikt. Maar dit terzijde. Omdat deze dus meer effeciënt is zal deze ook minder restwarmte moeten kwijtgeraken. Met als gevolg dat er minder restwarmte in je kast terecht komt, wat dan je andere componenten ook weer tegoed komt. Ik heb het hier niet over een daling van 10 graden in je kast ofzo.

Pas daarna zou ik kijken naar undervolten etc. Uiteraard is dit wel mooi dat je dit eigenlijk zo gemakkelijk kan en zeer mooi artikel over heeft het nu nut of niet en wat zijn de voordelen en/of nadelen. Het is een quick win, maar op de lange termijn moet je ook kijken naar je gebruik. Als jij de hele dag video's gaat renderen tsja dan wil je dat dit snel is, maar als jij meestal de cpu gebruikt bij zo een 10-15% dan is het helemaal wat anders

[Belgar]

Die efficiëntie is echter ook weer gebonden aan een curve. Alleen een "platinum" voeding geeft helaas niet het hele verhaal. Een 1000W platinum voeding mag bij 100W belasting minder zuinig zijn dan een 300W "gold" voeding.

Alleen de (vaak nog duurdere) titanium voedingen moeten een minimale efficiency hebben over de hele curve.

Als je voeding redelijk bemeten is kan het overweging zijn te kijken naar een platinum voeding, maar voor de genoemde 2 jaar terugverdientijd moet je een redelijk tijd per dag met hogere belasting werken, omdat het verschil tussen gold en platinum veel kleiner is onder in de curve (bij lage belasting).

Een kleine undervolt kan ik eigenlijk altijd aanraden (als je de moeite wil nemen) omdat je prestaties slechts een klein beetje omlaag gaan en toch direct besparingen oplevert

[Raymond Deen]

Wat dat betreft is het kiezen van de juiste voeding er niet makkelijker op geworden.
Je kunt aan de cijfers die zowel Intel als AMD zelf afgeven niet meer zien hoeveel er maximaal verbuikt wordt.
Vroeger was een voeding van 500W al behoorlijk zwaar, maar bij een beetje build moet je voor mijn gevoel al naar 750W tegenwoordig en dat vind ik persoonlijk behoorlijk van de pot gerukt. (Pardon my French)

[Kevinp]

Ja, maar hiermee is het verhaal niet compleet. Want Nvidia is daarin ook een grote "boosdoener". (en AMD dus 2x een keer cpu en een keer GPU.

[Raymond Deen]

Heb je gelijk in natuurlijk. Zelfs zaken als moderborden en bijvoorbeeld 10gb NICs gebruiken tegenwoordig al niet te negeren hoeveelheden stroom dus daar moet je ook rekening mee houden.

[Luuk1983]

Helemaal mee eens! Maar feit is wel dat er al heel snel gedacht wordt dat je een hele dikke voeding nodig hebt, terwijl het daadwerkelijke maximale verbruik vaak wel meevalt. Vaak worden voedingen aanbevolen waarvan ik denk: uh...is dat nou echt nodig? Het e.e.a. hangt wel af van de kwaliteit van de voeding en je wil misschien wat marge hebben, vandaar dat vaak de aanbeveling hoger ligt.

NVIDIA raadt bijvoorbeeld voor een RTX3080 een 750W voeding aan. Maar ik draai hier een 3080 in combinatie met een 5800X3D en twee SSD's met een 650W kwaliteitsvoeding. Tot nu toe geen problemen mee gehad.

[flaskk]

Hier nog gekker, een 350w met een 8700k en rx580, uit het stopcontact trek ik 390w als ik beide vol belast, maar blijft gewoon uren draaien.

Tijdje geleden zag ik ook bij gamer nexus die falende psu's teste die vaak 2 of 3 keer over de belasting gingen totdat de voeding zelf ingreep.

[sjorsbeans]

dit kan dus gewoon niet? je trekt 390 uit de muur met een 350 watt voeding? dat is dan wachten op doorbranden.

[Luuk1983]

Een voeding van 350W zegt dat deze 350W aan de output kant kan leveren. Maar vanwege de conversie verliezen en dergelijke kan er wel degelijk meer uit het stopcontact getrokken worden dan dat. Dat is bijna 90% efficiënt.

[sjorsbeans]

ah zo ja op die manier, ik heb wel geleerd dat het niet goed is om elektrische apparaten tot de max te belasten xD

[Superstoned]

Mijn 450 watt passieve platinum seasonic kon mijn 5900x + 6700XT dan ook niet aan - bleef maar uitvallen, zelfs met heftige power limits

Heb maar een 750 watt gekocht. Better safe than sorry… platinum, dat wel. Maar ik moet zeggen dat het me wel verbaasde, dat het niet werkte 😭

[goarilla]

Inderdaad, Ik zit nog altijd op een Bulldozer AMD FX 8350 met Nvidia GTX 970 en vroeger een LSI 2008 en 3 SSD's. Ik heb nooit meer gezien dan 400W en dat was met prime95 en furmark tesamen draaiend. En tijdens het heel occasioneel spelen van recente games (doom 2016 bv) heb ik nooit meer dan 250-300W gezien.

[BenVenNL]

Ik zie hier een een Tweakers artikeltje aankomen.

[Memori]

Het is zeker weten een Tweakers artikeltje waard, alleen al omdat voor veel voedingen geen efficientiecurve wordt opgegeven door de fabrikant. En als ze al een grafiek of tabel tonen, is dit niet gestandaardiseert. Zo heeft de één efficientie per 10% belasting en de ander efficientie per 100w, en laten ze vaak de eerste 200w weg.

De engelse Tweakers.net concurrenten hebben wel eens geprobeerd om de efficientie van voedingen in kaart te brengen, maar heel veel populaire keuzes zijn er niet op te vinden helaas, wat vergelijken moeilijk maakt. Als Tweakers het gaat doen, zie ik het graag zoals deze Duitse concurrenten het doen.

Verder is dit ook nog wel een redelijke referentie.

[sympa]

De testrapporten van Cybenetics, op https://www.cybenetics.com/index.php?option=power-supplies zijn anders behoorlijk duidelijk.

[DamirB]

Undervolten hoeft niet perse je prestaties omlaag te brengen, sterker nog in laptops zal het vaak een boost geven aangezien je minder snel tegen power en temp limits aanloopt.

Als iemand die uren erin heeft gestoken mijn server zo min mogelijk te laten gebruiken kan ik ook zeggen dat undervolten niet eens zo gek veel helpt aangezien (Intel sowieso) uit zichzelf al het voltage flink laten zakker. Ik zit met mijn 10400 in idle op 0.024V. Wat veel meer helpt is ervoor zorgen dat al je C-states aanstaan, race to halt etc ook allemaal aan, XMP uit, ignore power limit uit (of aan maakt voor idle niet gek veel uit) en ook in Windows het nodige aanpassen. Zet minimum cpu gebruik op 0 bijv, stop achergrondprocessen die je toch niet nodig hebt etc.

[cPT.cAPSLOCK]

Ik heb me nooit zo in die PSU-certificering verdiept, maar heb binnenkort wel een nieuwe nodig als onderdeel van een upgrade. Dus je comment was precies wat ik nodig had, zonder het te weten

[bwerg]

Let wel op twee dingen:

Allereerst, de 80-plus-certificering zegt veel, maar zeker niet alles. Daarin wordt alleen de efficiëntie beoordeeld op specifieke percentages aan verbruik, maar daar komt het echt lage idle-verbruik niet echt goed in naar voren. Tot en met platinum is het laagst beoordeelde percentage 20%, en bij titanium is dat 10%. Bij bijvoorbeeld een voeding van 650W is dat dus 65W (of 130W in het geval van platinum en lager), terwijl je met zuinige hardware zomaar < 30W haalt. Voor de perfectionist die echt een zo zuinig mogelijke PC wil maken zie je daar dus niet alles aan, al moet het natuurlijk gek lopen als een titanium-voeding daarin slechter scoort dan een bronze-voeding of iets dergelijks.

Ten tweede, je verbruik is natuurlijk gewoon de som van al je componenten. Ik vindt "het begint bij de voeding" dus een beetje misleidend, het gaat om het totaal. Extra geld uitgeven aan een platinum-voeding heeft voor je stroomrekening totaal geen zin als je er daarna energieslurpende hardware naast zet. Zoals deze high-end CPU's zonder te tweaken (hulde voor de nuttige informatie uit dit artikel!) of bijvoorbeeld een Intel Arc GPU.

[Reactie gewijzigd door bwerg op 22 juli 2024 13:20]

[Scriptkid]

Ik vraag me dan altijd weer af,

Waarom een high end CPU cripple maken,

Waarom dan niet gewoon een enrgy efficient model nemen en die op full performance laten lopen heb je vaak zelfde resultaat al dan niet beter en is een heel stuk goedkoper.

En als het gaat om af en toe piek performance dan kun je gewoon een Azure VM nemen op Pay per use

[Reactie gewijzigd door Scriptkid op 22 juli 2024 13:20]

[Jaldea]

omdat die high end CPU vaak efficienter is op lager clock speed en als je hem wel nodig hebt die het ook kan.

ja je kan een i3 altijd op 100% laten knallen maar dan weet je zeker dat je maximaal vermogen verbruikt, of een i5 of 7 op 1/3 van het vermogen met dezelfde results maar veel lager verbruik, (energie kost ook geld dus vaak haalt het wel uit als je niet elke generatie een upgrade doet althans)

[Scriptkid]

Waarom zit er dan geen dikke I7 in een energy zuinige laptop,

Juist omdat hij dat niet efficenter is dan een optimised Mobile cpu,

En als je meer nodig hebt kun je gewoon een VM starten tegen ppu.

[i-chat]

één van de redenen is gewoon marketing... een andere is prijs...

als ik er een i7 in zet verwacht jij dikke performance
als ik er een i7 in zet verwacht ik een dikke prijs... ook al is de performance ruk...
bovendien lang niet elke workload is hetzelfde dus de 10+ core's in een i9 een lager powerbudget geven kan uiteindelijk betekeken dat de clock te laag wordt voor bepaalde taken... dan zit je met een 10x efficientere laptop die nog steeds vastloopt bij windows update... alleen kost het je wat minder stroom

dat vraag je je dus af, in welke situatie dat wel en in welke situatie (use case) dat geen zin heeft.

dus eigenlijk wat @bwerg ook zegt

[Scriptkid]

wat is dat nou voor onzin, alsof een oude I3 vast zou lopen bij windows iupdate,

Dat is de grootste larie koek die ik ooit gehoord heb, Sterker nog als er gewoon een SSD inzit icm windows 10/11 zijn dat voor meeste gebruikers echt super snelle machines.

Voor de meeste is het veel enery zuiniger en snel genoeg om gewoon een trager model te hebben,

Meeste snelle modellen doen ook zelf aan idle en terug throttle en dat beetje extra wat je nu zelf insteld merk je amper op de stroom rekening , dus als je daar echt over wilt gaan lopen neuzelen had je beter een lager wattage proc kunnen nemen. was alleen al in aanschaf een stuk goedkoper.

Of ben je ook zoiemand die met een ferrarie alleen op wil trekken 0-100 in 30 sec en max 80 op de snelweg anders verbruikt de v18 teveel.

[Terrestrial]

Je hebt inderdaad gelijk als je zegt dat tragere cpu's inderdaad een stuk energie zuiniger lijken out of the box. Dat is ook mijn ervaring. Ik heb een core I7 11700K systeem die gebruikt werd als VM server daarom tijdelijk vervangen door een celeron N5105, het verschil is dat het core i7 systeem 70 Watt idle verbruikte en die N5105 maar 10-11 Watt. (onder load 20) Ja de snelheid is een wereld van verschil maar reken even uit 24/7. Mijn andere server is een core i7 6700K en die trekt rond de 90-100 Watt continue door de vele schijven die er in zitten, zonder zal dat rond de 50 Watt liggen schat ik, als ik dat omlaag zou kunnen krijgen naar 15-20 Watt zou dat een behoorlijke winst zijn op de energie rekening.

Ik heb ook een NAS geregeld voor als het echt niet gaat lukken, maar daar passen niet zoveel schijven in en je geeft een hoop flexibiliteit op.

[Reactie gewijzigd door Terrestrial op 22 juli 2024 13:20]

[bwerg]

Waarom een high end CPU cripple maken,

Waarom dan niet gewoon een enrgy efficient model nemen en die op full performance laten lopen heb je vaak zelfde resultaat al dan niet beter en is een heel stuk goedkoper.

Nee. Als je een goed parallelliseerbare taak heb is een 7950X op lagere kloksnelheid veel efficienter dan een mobiele CPU, puur omdat de 7950X gewoon dubbel zoveel cores heeft. En veel cores op gemiddelde kloksnelheid zijn samen zuiniger én sneller dan een model met half zoveel cores op veel hogere kloksnelheid. Daarnaast hebben high-end CPU's vaak meer cache, en afhankelijk van het rekenwerk kan dat ook wel prestatiewinst geven zonder significant extra verbruik.

De redenen dat een laptop-CPU vaak minder cores hebben zijn 1) simpelweg kostenbesparing, en 2) omdat veel cores ook meer extra logica nodig hebben om goed te presteren. In geval van AMD's chiplets infinity fabric, maar het gaat vaak ook samen met een complexere IO-die voor meer PCIe-lanes en dergelijke. En dat maakt het idle-verbruik hoger. Dat is op zich niet heel heftig maar bij een laptop-chip betekent dat wel dat de accu op lage belasting sneller leegloopt.

[Reactie gewijzigd door bwerg op 22 juli 2024 13:20]

[Scriptkid]

Ja maar als je hem gewoon aanstuurd doet die zelf al op een lage clock draaien dus hoef je hem niet nog verder cripple te maken,

Mijn x3900 staat al vaak maar met 1 a 2 cores aan en de rest in idle

[bwerg]

Ik snap niet wat je bedoelt met "gewoon aanstuurd" en "verder cripple maken", of wat dat met de discussie over 80-plus voedingen te maken heeft.

Nee, als je een CPU niet belast dan maakt het allemaal weinig verschil, dat lijkt me nogal logisch.

[Matti7950]

AMD ryzen dragon range komt er aan 16 core in laptop in steengoede efficiëntie..

[Wabs]

Waar je bij je voeding ook op moet letten is inderdaad het verbruik bij lage belasting. Zeker als je een PC hebt die een enorm laag idle verbruik heeft. Zie bijvoorbeeld het Het grote zuinige server topic.

De ATX12V 2.53 specificatie is daar erg interessant voor. Daar in wordt namelijk aangegeven dat een voeding onder de 500W bij een idle verbruik van 10W minimaal 70% efficiënt moet zijn. Een voeding van meer dan 500W moet bij 2% belasting minimaal de 70% halen (dus voor een 600W voeding zou dat bij 12W load zijn, bij een 1200W voeding bij 24W). Zie pagina 28 van de ATX12V 2.53 spec.
Een ATX12V 2.53 voeding die niet een titanium rating heeft is dus ook al super zuinig bij hele lage load.

Overigens blijkt de Corsair RM reeks heel efficient te werken bij lage belastingen.
link naar efficiëntie tabel bij 1-10% load
Zie de review van TweakPC.de (ze testen daar ook de efficiëntie bij 1-10% namelijk! zou Tweakers ook mogen doen, nuttige info!)

[cricque]

Tsja niet iedereen heeft een 4090ti om het zo te zeggen. Ik koop bewust een xx60 reeks omdat ik het meeste van de tijd toch niet aan het gamen ben. Momenteel is dat een super 2060. Om eens wat WOW te spelen en Diablo III is dat meer dan genoeg. Ik hoef ook geen 150+fps te halen etc. Ik kijk altijd naar het totaal plaatje. Je cpu wat minder jus geven is gemakkelijk, zelfde voor de videokaart. Maar als je dit gewoon gebruikt om je scherm aan te sturen verbruik de meeste kaarten helemaal niet veel ook het hogere segment niet zoveel.

Alles hangt af van je gebruik. En vooral hoeveel uur per dag je die computer gebruikt. Bij 4u per dag gaat dat een pak minder opbrengen dan 10u per dag. Nu ik heb zelf ook een 3700x gekozen net voor het lage stroomverbruik. En het is toch zakelijk en ik koop waar ik zin in heb. Hoe groter de kostprijs hoe minder ik op de overgeschoten winst belasting moet betalen, dus daar moet ik het zeker niet voor doen. Maar ik render 1 of 2 demo video's om de 2 maand ofzo. Dan ga ik gewoon voor iets zuiniger. Maar velen kopen gewoon voor de "epeen" of om er langer mee door te gaan en binnen de 2 jaar kopen ze toch weer wat anders. Ik doe 4 jaar met mijn pc en kies zorgvuldig de stukken. Ik heb hier ook zonnepanelen zitten en nog een terugdraaiende teller. Jaarlijks kom ik op stroomverbruik van 0 uit. En ik heb hier ook airco. Deze zetten we bijvoorbeeld als het echt warm is op 24 graden. Meer dan doenbaar. Ik kijk al jaren naar het stroomverbruik in het algemeen. Het enige waarop hier in huis niet gekeken word is de philips hue verlichting, dat kan (wil) ik echt niet missen.

Dus ik roep ook niet zomaar "je moet beginnen met je voeding". En bijkomstig dat is ook iets wat velen blijkbaar niet lezen ... hoe efficiënter je voeding hoe minder restwarmte je voeding kwijt moet geraken. Wat dus ook geeft dat de rest van je componenten net iets koeler kunnen lopen, dus heb je ook minder fan nodig of kan je ze op een lager toerental laten draaien, met als gevolg dat je dus ook weer minder stroom gebruikt en je componenten toch nog "koel" blijven met minder effort. Het is niet alleen de stroom die je verbruikt maar ook de restwarmte.

En nog een andere zaak, om een hogere rating te halen zijn er betere componenten gebruikt. Dat kan ook de levensduur van je voeding verlengen. Dikwijls krijg je meer garantie op de platinum en titanium dan op een gold voeding, is niet altijd het geval, maar was vroeger zeker het geval. Tegenwoordig is dit bij velen gewoon 10 jaar. Maar ik weet vroeger was 5 jaar veel op een voeding en alleen het hogere segment kreeg meer. Maar dit argument is een beetje voorbijgestreefd eigenlijk

[bwerg]

Maar als je dit gewoon gebruikt om je scherm aan te sturen verbruik de meeste kaarten helemaal niet veel ook het hogere segment niet zoveel.

Als je geïnteresseerd bent in verschillen in verbruik tussen de verschillende 80-plus-voedingen dan zit er toch ook echt wel een dergelijk verschil tussen verschillende merken/series CPU's en GPU's. Een goede of slechte voeding zal doorgaans hooguit 10W schelen (tenzij je voeding echt reteslecht is of je PC verbruikt erg veel), zulke verschillen zie je ook zeker wel bij CPU's, GPU's en moederborden (en chipsets). De 5700G en 5800X verschillen qua idle-verbruik ook al in die richting, onder load nog veel meer. Zelfde voor GPU's, sommige series weten het idle-verbruik terug te dringen tot <10W, anderen doen zo 20W (of gewoon > 40W, hallo Intel Arc). Vergelijk je modellen in hetzelfde segment tussen opvolgende series dan kan er zomaar 10W idle-verbruik bijkomen (hallo, Ryzen 7000).

hoe efficiënter je voeding hoe minder restwarmte je voeding kwijt moet geraken. Wat dus ook geeft dat de rest van je componenten net iets koeler kunnen lopen, dus heb je ook minder fan nodig of kan je ze op een lager toerental laten draaien, met als gevolg dat je dus ook weer minder stroom gebruikt en je componenten toch nog "koel" blijven met minder effort.

Het verschil in verbruik (en dus restwarmte) tussen verschillende kwaliteiten voedingen is een fractie van het verbruik van de complete PC. Dat gaat echt nauwelijks invloed hebben op de koeling. Laat staan dat het significante invloed heeft op het verbruik van je fans, want in het onwaarschijnlijke geval dat die minder hard hoeven te draaien is het verbruik van een fan echt enkele Watts, of bij een goede fan zelfs minder dan 1 Watt. Dus die besparing zal gemiddeld echt niet meetbaar zijn.

Begrijp me niet verkeerd hoor, ik ben helemaal voor flink wat uitgeven aan een goede voeding en daar dan 10 jaar mee doen. Maar het is nou ook weer geen wondermiddel. De voeding is gewoon 1 van de ~10 componenten in je PC.

[Reactie gewijzigd door bwerg op 22 juli 2024 13:20]

[k995]

IK gebruik een oude laptop voor surfen en dergelijke taken.
Verbruikt niks in vergelijking met de gamepc.

[Astennu]

Klopt. Ik heb zelf daarom al lange tijd platinum en titanium psu's.
Zelf undervolt ik tegenwoordig cpu cotes soc, memory en io waardoor mijn idle verbruik ook zo'n 10 watt (25%) gedaald is. Ook bij de gpu heb ik die zaken geoptimaliseerd waardoor ik zelfs met een 5800X3D en 6950XT idle net onder de 50 watt zit. Dat is nog steeds een hoog idle verbruik vind ik zelf maar voor zo'n systeem is het wel laag. Een nuc of laptop zou wel lager kunnen.

Maar als je dat allemaal meteen doet en je gebruikt je pc een aantal jaar een uur of 8
4-8 per dag scheelt dat toch wel weer en is het aan het einde van het jaar ook merkbaar op de rekening. Daarnaast ontlast je de natuur ook. Als iedereen zo iets zou doen scheelt het veel energie.

[Scriptkid]

Als alle bedrijven nu een hun SPF record in order zetten scheelt ook enorm veel aan energy verbruik,

Helaas doet ook niemand dat. Daar worden zo enorm veel onnodige CPU cycles verstookt op dit moment.

[goarilla]

Dus platinum en/of titanium PSU's hebben een andere certificeringseis dan de andere 80plus voedingen eg: 80 plus zijn op 100%, 75%, 50% en 25% vermogen ? Met enkel kleine verschillen tussen 80plus, 80plus bronze, silver, gold ?

[Astennu]

Nee die verschillen zijn ook klein. Ik weet de stappen zo niet uit bijn hoofd.
Maar dat samen met het undervolten van mijn componenten zorgt er voor dat mijn pc relatief zuinig is.

[Reactie gewijzigd door Astennu op 22 juli 2024 13:20]

[Jan-Will3m]

Misschien een idee voor Tomas,
Een test met voedingen met hetzelfde idee als bovenstaande cpu test.

[Jaldea]

Heb al volgens mij 5+ jaar dezelfde bronze 750w voeding van coolermaster, heb nooit het idee gehad dat er echt veel te winnen is met een gold of platinum voeding als ik niet 8 uur per dag elke dag van de week die 700w benut.

[Tom970G1]

Voedingen halen hun maximale efficiency vaak op 50% load. dus als je wel vaak op 375 watt zit dan zou platinum wel degelijk een stuk efficienter zijn dan brons. Maar goed, ik heb een 1000w platinum over van een mining rig en kijk er niet meer naar om de ene keer zit er een 3080ti op de andere keer een 60 serie. Ga niet de hele tijd switchen van vermogen.

[Jaldea]

vraag me werkelijk af hoeveel dat in de portemonnee zou schelen voor de afgelopen 5 jaar in vergelijking met het prijs verschil.

Ik heb ook zo iets waarom zou ik een voeding met ander rating kopen vraag me af hoe lang ik er dan nog over doe om dat eruit te halen.

[Tom970G1]

Waarschijnlijk relatief lang en is het percentueel niet eens zo'n denderende winst.

[bwerg]

Ik kan me herinneren dat iemand zich ook afvroeg of daarmee wat te besparen was, en aangezien diegene lang met zijn PC deed (richting 10 jaar) had hij het uitgeprobeerd door zijn matige voeding door een heel goede voeding te vervangen. De conclusie was dat de terugverdientijd inderdaad gewoon over die 10 jaar heen ging.

[i-chat]

een titanium voeding is helemaal niet nodig als er weinig fluctuatie zit in je verbruik...

om een voorbeeld te noemen, in je thuisservertje kun je beter een 200w gold voeiding zetten dan een een 500watt titanium want zelfs ALS ze gelijk presteren gaat die eerst een stuk goedkoper in aanschaf zijn en ten 2e gaat je servertje niet zooo ontzettend fluctureren dat je het ene moment 800w en het andere moment 80w verbruikt.

[bwerg]

Dat raakt een goed kritiekpunt op de 80-plus-certificering: de efficientie wordt gemeten op vaste percentages van het gelabelde vermogen. Bij een voeding met weinig vermogen ligt het laagste meetpunt dus ook erg laag. Een 80-plus titanium voeding van 250W zou bij 25W een verbruik moeten hebben van < 2,5W, dat is bijna niet te doen. Terwijl een titanium 1500W-voeding bij 150W een verbruik moet hebben van < 15W, dat is al veel beter te doen.

Er zijn dan ook weinig voedingen te vinden met weinig vermogen en een hoge 80-plus-certificering. Al speelt natuurlijk ook mee dat hoge 80-plus-certificeringen in losse verkoop vooral voor de hardware-fanaten zijn, en die kopen nou eenmaal sneller een zware PC met zware voeding.

[youridv1]

platinum voedingen zijn bij lage belasting niet per se heel veel zuiniger omdat, behalve bij titanium, er niet op loads onder de 20% wordt getest voor de certificering.
Het verschil tussen het platinum en het gold label is uberhaupt niet om over naar huis te schrijven. Het maximale verschil is volgensmij 2 procentpunt voor 230V input.
Veel gold voedingen zijn eigenlijk platinum, zodat de maandagmodelletjes ook echt gold zijn

Titanium voedingen zijn zo duur dat je goed uit moet rekenen of je er wel iets uit gaat halen. Jaja “elektriciteit is duur” maar het efficientieverschil is meestal maar een paar procentpunt, volgensmij max 5 tov gold. Ik heb het voor mezelf wel eens doorgerekend met 3rd party tests als bron en ik kwam erop uit dat ik het verschil in aankoop bedrag zo goed als niet kan terugverdienen.
Natuurlijk, als je een server hebt (of andere computer met enorme uptime) dan zou ik de moeite zeker nemen om door te rekenen hoeveel draai uren je nodig hebt om het terug te verdienen. Maar bij de gemiddelde computer is de conclusie bij een prijsverschil van ~30 euro al snel dat terugverdienen jaaaaaren gaat duren

[Reactie gewijzigd door youridv1 op 22 juli 2024 13:20]

[Beaudog]

https://www.reddit.com/r/...00f_and_13400f_undervolt/
Ik had wel gelezen dat het met de nieuwe micro code niet meer lukt om te undervolten
Van Intel .

[Reactie gewijzigd door Beaudog op 22 juli 2024 13:20]

[vinkstarlet]

Geld dit niet alleen voor de software: Extreme Tuning Utility?

[Beaudog]

Lees de post op reddit de tweede met de link naar het Intel forum .

[vinkstarlet]

Ben heel blij met deze info, Dankjewel!
Mijn bios krijgt voorlopig update.
Word wel heel nieuwsgierig naar de reden van dit besluit van Intel.

[HakanX]

Dat ze overclocken tegengaan kan ik nog enigszins begrijpen, maar zuiniger maken van een cpu tegengaan is wel een erg rare keuze.. Zullen zich zo wel snel bij de Tweakers uit de markt prijzen.

In de huidige energiemarkt zit je bij 24/7 (onrealistisch) max verbruik aan ~€100 verschil op de rekening voor 90% van de performance van intel met een amd. Verbruik voor je eigen situatie berekenen wordt toch wel een erg belangrijke aankoopcriteria zo.

[Finraziel]

En dat nog los van dat je fans al snel harder moeten draaien en dus meer geluid produceren. En in de zomer pompt je pc meer warmte je huis in (in de winter ook natuurlijk maar dan is het niet erg).

Ja, onbegrijpelijk dit... Nou had ik sowieso al besloten om een 5800x3d in mijn oude systeem te plaatsen (ondertussen gedaan) en voorlopig helemaal niet te upgraden, maar daarvoor was ik eigenlijk van plan een 13600K te kopen. Als ik nu nog in de markt was geweest dan was daar hiermee direct een dikke streep door gekomen want de standaard efficiëntie van die dingen is belachelijk.

[The Zep Man]

https://www.reddit.com/r/...00f_and_13400f_undervolt/
Ik had wel gelezen dat het met de nieuwe micro code niet meer lukt om te undervolten
Van Intel .

Dus met de juiste CPU, een oudere BIOS, en Linux of Windows waarbij je zelf de updates beheert, kan je blijven undervolten. Je hebt dan alleen de (voornamelijk theoretische) kwetsbaarheden waar je rekening mee moet houden, wat vaak geen probleem is voor computers waarvan de CPU zo geconfigureerd wordt.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 22 juli 2024 13:20]

[N8w8]

oudere BIOS, en Linux of Windows waarbij je zelf de updates beheert [...] theoretische kwetsbaarheden

idd, en nog makkelijker is het als je een desktop CPU hebt, dan hoef je je ook over dat alles geen zorgen te maken.
Want dit hele verhaal lijkt alleen van toepassing op laptop CPUs.

[Tolgal]

Leuk artikel!

Wat misschien ook leuk is om te vermelden voor het Rode kamp is de tool: Hydra gemaakt door Yuri Bubliy
(linkje naar zijn Patreon: https://www.patreon.com/1usmus/posts
Deze tool kan per core & CCD undervolten met minimaal verlies of overclocken voor zware prestatie verhoging zonder al te veel meer stroomgebruik.

Zo heb ik met mijn Ryzen 5800x een reductie van 10 watt gekregen met wel een +200Mhz all core verhoging.

Deze tool zoekt namelijk per core & CCD op een AMD CPU wat het laagste voltage is waarop hij stabiel is en gaat dan de clocksnelheden opvoeren tot hij de limieten raakt die je zelf instelt.

Het fijnste is ook dat de tool onder Windows draait dus als je het voltage te laag hebt staat crashed alleen je systeem en hoef je niet elke keer je UEFI te resetten.

[biggydeen2]

Hoe test deze tool de stabiliteit gezien deze CPU's voornamelijk crashen als er geen load plaatsvindt?

Ik ben vele uren bezig geweest om de optimale settings te vinden op mijn 5800x. Alle bechmarks, testen etc werken prima maar het resulteert wel in random reboots tijdens momenten dat er geen load is. Dit is een bekend fenomeen bij deze CPU's. Een 200mhz boost is qua performance verwaarloosbaar maar mooi meegenomen uiteraard.

[Tolgal]

Hij draait Prime95 per core en over de hele CPU heen om de stabiliteit te testen.
Verder gebruikt de tool Cinebench23 om te zien wat het verschil is in prestatie met ook stroomverbruik.

Als tijdens het testen Prime95 een error geeft of als de PC crashed zal hij het voltage aanpassen en de clock om te kijken of het systeem dan wel stabiel is.

Nadat hij dat allemaal gedaan heeft maakt het programma profielen voor verschillende workloads die dynamisch gebruikt wordt afhankelijk van de load die hij op de CPU ziet.

Verder gebruikt Hydra eigenlijk de interne systemen van AMD met betrekking tot PBO.
Dus ook bij geen load zal hij het voltage gewoon door de CPU zelf laten kiezen en alleen aanpassingen doen op het voltage wanneer er load op de CPU staat.

Zie de volgende link/PDF voor meer wat meer basis informatie over Hydra: https://www.patreon.com/file?h=53174610&i=8361863

Er zit ook trouwens een overclock tool voor AMD GPU's vanaf de RX6000 series in de Hydra tool.
Die werkt ook met Intel CPU's.
Zie artikel van HardwareInfo: https://nl.hardware.info/...niveau-nvidia-rtx-3090-ti

[Joe28965]

Zeer leuk artikel! Wanneer kunnen we die van de GPU verwachten?

[Tomas Hochstenbach]

Die hebben we zelfs al review: Energie besparen op je videokaart - grafische monsters getemd

[Cergorach]

Dat was een 3080 en een 6800XT, de huidige generatie is alleen nog maar erger geworden qua stroom verbruik. Hoe efficiënt is de huidige generatie tov. de oude?

Het zou dan ook interessant zijn hoe veel efficiënter je een complete PC kan maken met high-end nieuwe componenten tov. een oude PC (van bv. 10 jaar geleden).

Ik merk bv. ook bij de mini PCs, die traditioneel bijzonder energie efficiënt zijn, dat producenten elke generatie een iets zwaardere CPU/iGPU er in gooien, leuk dat ze 2x de performance hebben van die oude generatie maar als deze 50%-125% meer stroom verbruiken is de uiteindelijke efficiëntie verbetering maar beperkt en daarmee ook de eigenlijke performance verbetering per generatie. Waarom doen producenten dat? Om zo maar de koopdrang van de consument te behouden, totdat natuurlijk het verbruik weer de spuigaten uitkomt en mensen tot die realisatie komen. Over het algemeen hebben die mini PCs niet de BIOS opties om te underclocken/undervolten, wat jammer is, maar de situatie wel een heel stuk simpeler maakt. Hoogstens dat je een power limit kan zetten (afhankelijk van de gebruikte CPU/iGPU).

[MSalters]

GPU's hebben hetzelfde probleem als CPU's: de huidige architectuur is potentieel de zuinigste ooit, alleen de stock settings zijn dat niet.

[Joe28965]

Dankjewel! Zeker een artikel dat ik nog even ga lezen.

[SgtElPotato]

Ik heb verschillende use-cases voor mijn PC. Ik gebruik hem om thuis casual te gamen en in het weekend om te simracen op een triple screen rig. Ik heb er een 5800x3d in zitten samen met een 3090.
Die 3090 zit tegen de 400watt aan met full load, iets wat ik nodig heb om een degelijke framerate te krijgen op de 3x1440p schermen tijdens het simracen. Voor thuis heb ik de power limit op 70% gezet, op mijn 3440x1440 scherm is de fps dan ongeveer 10-15fps minder dan normaal, maar zakt het verbruik wel naar 220/230 wat, meer dan 40% verschil en dat merk je in hitte en dus geluid maar ook op de rekening aan het einde van de dag.

[JBCDEFG]

DerBauer heeft er een filmpje over gemaakt paar dagen geleden. Conclusie is als je op 75% power limiet zit je ongeveer 4% minder FPS haalt. Maar voordeel is veel lager verbruik en geluid van je fans.

[famgourley]

Ik heb expres mijn 5700x vastgesteld op 4.1Ghz, met een AIO. Bij 10 min CPU op 100%, temp is om 73oC, en 115W. Dat vind ik prima. Een maand of 6 geleden heb ik expres voor een 80+ Gold voeding gekozen. Dat geeft mij een beetje ruimte als ik bijv. een zwaardere CPU of GPU wil hebben. Ik hoef echt niet de duurste en snelste van alles te hebben.

[computerjunky]

Je kan beter een power cap instellen dan een clock cap. Bij een power cap kan je cpu meer werk verzetten met eenzelfde power draw.

Situatie 1: clock cap op 4100 mhz dit betekend dat ongeacht de workload iedere core niet sneller kan als 4100 mhz zelfs als je maar 5 a 6 cores op 75 % belast.

Situatie 2: power cap op 115 watt. Bij max load halen je cores misschien 4100 mhz maar als je maar 5 a 6 cores belast kan dat maar zo oplopen tot 4600 mhz.

Frequentie cappen is quick en dirty maar verre van optimaal.

[N8w8]

Als het je vooral om performance/Watt te doen is, is frequentie cap juist een goeie manier.
idd is het dan wel langzamer als je niet alle cores belast. Dat kan je onwenselijk vinden, maar dat is niet omdat daar wat mis mee is, maar omdat je dan blijkbaar performance gewoon belangrijker vindt dan performance/Watt.

[TimFelten]

Goed artikel, en zeker de moeite waard! Mijn 5800x is sneller /scoort hoger in single en multi benchmarks na de standaard undervolt via ryzenmaster en juist lager bij overclock.

[drievoortwaalf]

herkenbaar, dan gok ik dat de temperaturen te hoog oplopen en dat de cpu uit zelfbescherming gas terug neemt.

[TimFelten]

Ja, dat dacht ik ook, maar warmer dan 85 graden wordt ie niet. Toch nog maar eens naar kijken.

[Finraziel]

Bij gpu's kan het ook dat je meer performance krijgt omdat je door de ondervolt bij gelijke kloksnelheid nog power budget over houdt... Geen idee of moderne cpu's ook zo werken maar dat zou het kunnen verklaren? Ik zag in ieder geval precies hetzelfde bij mijn 3070 die echt niet te heet werd.

[bwerg]

Ja, dat is precies hoe het werkt.

CPU's klokken terug als ze te heet worden, maar ze passen hun kloksnelheid ook aan om op een bepaald maximumverbruik te blijven. Met een undervolt gaat je verbruik omlaag en is er dus weer ruimte om het verbruik verder te verhogen door de kloksnelheid op te schroeven.

[DutchEZmoder]

Ik zag hetzelfde bij m'n 3700x. Na een kleine undervolt presteerde die beter, maar de temperatuur zonder undervolt was al rond de 50 graden max

[Anoniem: 454358]

Is het dan eigenlijk gewoon geen inferieur product wat standaard in de winkel ligt, als met een ondervolt de prestaties maar iets minder worden maar het verbruik 30% minder is?

[Admiral Freebee]

Er zijn een aantal dingen die meespelen. In het artikel wordt al aangehaald dat de competitie tussen AMD en Intel momenteel vrij sterk is waardoor men het allerlaatste uit de CPU probeert te persen ten koste van het stroomverbruik. Zo krijg je dan wel een hogere plaats in de (synthetische) benchmarks. Tegelijk ligt het werkelijke verbruik in real world applicaties vaak ook weer lager omdat die de CPU niet continu maximaal belasten.

Daarnaast moet een fabrikant ook wel garanderen dat een CPU onder alle omstandigheden stabiel is. En dat doe je niet door op het randje te gaan zitten met de vcore. Dan gaan er af en toe toch CPU's tussen zitten die net iets minder goed zijn en in bepaalde situaties crashen. En dat wil je niet dus wordt er een (ruime?) marge genomen. Dat laat dan weer ruimte voor de consument om te gaan undervolten als je dat risico wil nemen en/of bereid bent om flink te testen.

[Reactie gewijzigd door Admiral Freebee op 22 juli 2024 13:20]

[pegagus]

De variatie in kloksnelheden wordt al heel lang bepaald in de fabriek. Een i9 van een bepaalde serie/type is altijd het zelfde, maar de kloksnelheid wordt primair bepaald door de bakkwaliteit van de processor. Secundair zal er nog wel een flink stuk marketing achter zitten, waardoor processors officieel lager geklokt zijn dan ze werkelijk kunnen, domweg omdat dat beter past in het overall verkoopverhaal.

De auto-industrie heeft dit gekopieerd door soms zelfs zo ver te gaan dat de functionaliteit van sommige hardware valt of staat met de software instellingen.

[Admiral Freebee]

Ja, tijdens de productie zal men chips testen en binnen naargelang hun mogelijkheden. Als het productieproces goed is dan zal het inderdaad zo zijn dat kwalitatieve chips die eigenlijk sneller kunnen draaien toch in een lagere reeks komen omdat daar meer vraag naar is. Die chips zouden in principe op een lagere spanning hun kloksnelheden ook kunnen halen.

Maar de spanningsinstellingen worden bepaald op basis van de initiële yields van het productieproces en moeten de slechts mogelijke CPU die goed genoeg is om model X te worden ook draaiend kunnen houden op de beloofde snelheden én onder mogelijk minder dan ideale omstandigheden (geen kwalitatieve voeding, zwakke kwaliteit moederbord, enz.). Vandaar de noodzaak om een marge in te bouwen in de spanningscurve én dus ook het potentieel om te gaan undervolten.

[Cid Highwind]

Hangt van je criteria af. Voor sommigen gaan prestaties boven alles en is verbruik om het even. Dit is tevens waar fabrikanten tot voor kort ook in reviews op werden afgerekend. Sterker nog, vroeger kreeg men puntaftrek wanneer een chip zich niet lekker liet overklokken, over het extra verbruik had men het niet eens.

Ik ken het eigenlijk alleen van de laatste jaren dat men GPU's poogt te undervolten in de hoop flink aan verbruik en warmte te sparen en in sommige gevallen daardoor juist betere prestaties te krijgen. Verbruik is immers warmte, en warmte was vaak de beperkende factor, niet de chip zelf.

Dat dit principe nu ook eindelijk in CPU land is aangekomen kan ik enkel toejuichen. Zeker nu Intel en AMD elkaar de tent uitvechten is het verbruik compleet uit de hand gelopen, alles om maar bovenaan de tabel te eindigen.

Als je nu een AMD systeem koopt, zijn de X chips inderdaad de inferieure producten. Ze zijn even duur als de niet-X chips, maar komen zonder een koeler, terwijl ze hetzelfde presteren.

[k995]

Neen want men zoekt een stabiele kloksnelheid voor die CPU.Under en overvolten zorgt zowat altijd voor extra instabiliteit en dat is niet iets wat een fabrikant veel tijd in wil steken om precies te bepalen tot waar die kan gaan.

[bwerg]

Daar komt nog bij dat een CPU over de jaren een ietsiepietsje klein beetje instabieler kan worden, oftewel, dat het benodigde voltage een beetje omhoog moet. Ga je met het voltage echt precies op het randje zitten dan is dat voor je verbruik natuurlijk leuk, maar kun je na een aantal jaren ineens met een crashende PC geconfronteerd worden. Een tweaker die dat zelf heeft ingesteld weet dan wel wat hij moet doen (voltage weer verhogen), maar als dit in de laptop van oma uit de mediamarkt gebeurt dan krijgen Intel en AMD natuurlijk een stortvloed aan "defecte" laptops voor hun kiezen.

Dat kan ik me bij mijn E8400 ook herinneren. Een jaar lang stabiel met een undervolt gedraaid (dat ding werd onder load 30 graden - de nostalgie ) en toen ineens crashes. Met 0,1V erbij o.i.d. was het weer jaren lang goed.

[Reactie gewijzigd door bwerg op 22 juli 2024 13:20]

[Nightscope]

Normaal draai ik ook stock vermogen maar dit was wel inzichtvol. Bedankt voor de eye-opener!

[Reactie gewijzigd door Nightscope op 22 juli 2024 13:20]

[d3x]

Als je optiek is van niets te veranderen dan is er voor velen een gemakkeljike optie bij AMD.

Neem gewoon een nonX versie. Veel lagere TDP en al lang bewezen dat ze nog zeer sterke prestaties neerzetten en lagere prijs.

[watercoolertje]

En een stuk goedkoper want je betaald ook niet voor de X versie die je dan lager hoeft te zetten.

[LurkZ]

Helaas geen 16 core non-X versies in Pricewatch.

[vinkstarlet]

Undervolting is zeker lonend.
Hierdoor kan ik mijn 13700k koel houden met een Noctua luchtkoeler NH-D15.
Wat qua temperatuur ook best veel scheelt is om de Alder Lake en Raptor Lake cpu's met een cpu frame te monteren in plaats van de cpu klem die standaard op het moederbord zit.
Deze drukken heel hard en zelfs wat scheef waardoor de cpu licht krom druk en de koeler erg weinig raakvlak heeft.
Gamers Nexus heeft hier een paar interessante video's over op YT staan.
Ik gebruik het cpu frame van Thermal Grizzly maar de veel goedkopere frames van Thermalright werken ook prima.

[dabrainz]

Je doet hier net alsof de NH-D15 maar een simpele koeler is. Van een luchtkoeler van €100 mag je ook wel wat verwachten en dit monster, qua formaat, presteert dan ook competitief met de goedkopere AIOs.

[vinkstarlet]

Het is zeker een beest van een koeler.
Maar met de 13700k op stock settings loopt de temperatuur direct op naar 100graden en is de NH-D15 dus eigenlijk ondergeschikt net zoals de goedkopere AIO's. Ik doe niet net alsof dit een simpele koeler is maar probeerde aan te geven dat de Raptor Lake cpu's echte heethoofden zijn. De NH-D15 is niet ontworpen voor cpu's die 250w trekken...

[napata]

De NH-D15 is niet ontworpen voor cpu's die 250w trekken...

Dit hangt in grote mate van de CPU af. Volgens mij zit ik maar rond de 80 graden bij 250W met een 11700K.

[honey]

Welke waarden heb je ingesteld? En welke temperaturen haal je?

[Sjaak_Afhaak]

Nou ben ik niet helemaal op de hoogte van onderlinge verschillen tussen 12e en 13e generatie bij Intel, maar in hoeverre is deze tutorial toepasbaar op een 12700k?

[Reactie gewijzigd door Sjaak_Afhaak op 22 juli 2024 13:20]

[Tomas Hochstenbach]

100%, behalve dan dat je startpunt anders is omdat die natuurlijk minder verbruikt dan een 13900K.

[computerjunky]

Eigenlijk zijn alle cpu's en gpus van de afgelopen 5 jaar standaard boven hun optimale punt geleverd en dus heeft underclocken / power cappen altijd wel zin. Undervolten zou k buiten beschikking laten. De winst is te klein en het werkt simpelweg niet voor iedere cpu omdat er verschillende samples zijn.
Zo haalde ze hier bij deze intel maar een magere 0.03v terwijl ik een 0.14 gezien heb bij een andere review. Het is maar net hoe goed je cpu sample is en dus niet iets dat iedereen kan doen.

[freexat]

Die -0,03 is erg misleidend omdat de daadwerkelijke spanning van 1,320 V naar 1,188 V ging. Is dus geen -0,03 maar -0,132 V. Vraag me dan ook af of die undervolt wel echt stabiel is. En als dat het geval is, heeft Intel de chip zo onoptimaal afgesteld of is het een golden sample?

[computerjunky]

Dat was me niet opgevallen. Maar voltages 0.15v boven het benodigde zijn niet heel vreemd in cpu land. Ze stellen het voltage af op de slechts verkoopbare chips, het gros zal echter prima werken met een flink lager voltage.