Intel stopt definitief met Optane

Het 'geheugen van de toekomst' is verleden tijd

Artikel

Optane is niet meer. Intel-ceo Pat Gelsinger heeft bevestigd dat Intel gaat stoppen met dit geheugentype. Het bedrijf gaat zijn Optane-divisie komende tijd afbouwen en komt niet meer met nieuwe producten. Het einde van Optane kwam zonder concrete waarschuwing, maar zit er eigenlijk al langere tijd aan te komen. De toekomst van die geheugendivisie is al jaren onzeker. Intel had sinds 2018 al geen fabrieken meer om 3D XPoint, het geheugentype waarop Optane is gebaseerd, zelf te produceren. Het bedrijf zet bovendien al langer in op andere productgroepen en verkocht eind vorig jaar zijn nandgeheugendivisie aan het Zuid-Koreaanse SK Hynix.

Het kwam dan ook niet als een verrassing toen Intel-ceo Pat Gelsinger aan aandeelhouders vertelde dat het einde van Optane in zicht is. Dat deed hij tussen neus en lippen door, zonder enig bombarie of zelfs een formele aankondiging. "In het tweede kwartaal hebben we onze focus verder aangescherpt door de moeilijke beslissing te nemen om onze inspanningen op het gebied van Optane af te bouwen", aldus de topman.

Daarmee komt een vroeg einde aan een uniek geheugentype, dat in de afgelopen jaren werd ingezet in specifieke niches dankzij de unieke combinatie van lage latency en hoge datadichtheid. Desondanks werd het nooit écht een succes. In dit artikel bespreken we wat Optane was, waarom het einde van Optane niet verrassend is en wat Intel in de toekomst gaat doen.

Bannerfoto: Maximum PC Magazine / Getty Images

Wat was Optane?

Intel ontwikkelde Optane in samenwerking met de Amerikaanse geheugenfabrikant Micron, op basis van een compleet nieuw geheugentype. 3D XPoint werkt fundamenteel anders dan traditionele geheugenchips. 3D XPoint-chips bestaan uit geheugen- en selector-cellen die in kolommen worden geplaatst, met verticale en horizontale wiring boven- en onderop. Geheugencellen, die ieder een bit aan data kunnen opslaan, kunnen individueel worden aangesproken door de draad aan de boven en onderkant te selecteren. 3D XPoint is daarmee byte-addressable, in tegenstelling tot nandgeheugen en hdd's. Daarmee biedt het relatief hoge i/o-prestaties. Door de gestapelde opbouw werd bovendien een datadichtheid bereikt die vergelijkbaar is met nandflash. Daarnaast is 3D XPoint, net als nandgeheugen, non-volatile, wat betekent dat er geen constante stroomtoevoer nodig is om data in de geheugenchips op te slaan. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld dram.

De opbouw van 3D XPoint

3D XPoint werd dan ook gepresenteerd als een geheugentype dat de snelheid van dram combineert met de opslagcapaciteit van flashgeheugen. 3D XPoint had een relatief lage latency met hoge willekeurige-i/o-prestaties en stond ook bekend als erg betrouwbaar. Door de complexe opbouw was Optane echter een stuk duurder te produceren dan het flashgeheugen voor in ssd's, hoewel het nog altijd een stuk goedkoper was dan dram. Bij aankondiging schatte Micron dat 3D XPoint tot tweemaal goedkoper is dan dram, maar vier tot vijf keer duurder dan nandflash.

Intel was eigenlijk het enige bedrijf dat 3D XPoint grootschalig gebruikte. Het bedrijf deed dat in verschillende Optane-ssd's en geheugendimms, vooral voor enterprise- en datacenterdoeleinden, maar ook voor consumenten. De Optane-ssd's van het bedrijf blonken niet zozeer uit vanwege hun hoge capaciteit of 'rauwe' doorvoersnelheid - die kwamen aardig overeen met 'gewone' PCIe-ssd's - maar onderscheidden zich vooral door een lage latency en hoge willekeurigelees- en willekeurigeschrijfsnelheden.

3D XPoint was een soort tussenstap tussen dram en nand

Intel Optane DC P4800X-ssd

Dat maakte Optane-ssd's geschikt voor gebruik in latency-dependent workloads, maar door hoge kosten bleven die ssd's vooral beperkt tot gebruik in datacenters en servers. Dat was te zien in Intels Optane-datacenter-ssd's. Hardware Info reviewde in 2018 bijvoorbeeld de Optane DC P4800X-ssd die op het gebied van willekeurige lees- en schrijfsnelheden alle andere ssd's ver achter zich liet bij kleine queue depths. Intel leverde die ssd's dan wel tegen een flinke prijs. De recentste P5800X kost bijvoorbeeld ruim 3700 dollar voor het 1,6TB-model en is daarmee niet interessant voor consumenten of zelfs kleine bedrijven.

Tegelijkertijd bood het bedrijf ook Optane Persistent Memory-geheugendimms aan, meestal voor gebruik in servers en altijd in combinatie met Xeon-processors. Die moesten traditioneel werkgeheugen als DDR4 gedeeltelijk vervangen in servers. Optane Persistent Memory-dimms leken op gewone geheugenrepen, maar dan met aanzienlijk hogere capaciteiten tot wel 512GB per dimm, data persistence en relatief lage kosten.

Ook voor consumenten bracht het bedrijf Optane-producten als ssd's uit. Een voorbeeld daarvan is de 905p. Deze kwamen beschikbaar in capaciteiten tot 1,5TB voor ruim 2000 euro. Die prijzen liggen voor veel consumenten buiten handbereik, en dus kwam Intel met een soort kleine ssd's met een kleine hoeveelheid Optane, die als cache voor bijvoorbeeld een harde schijf konden dienen.

Een Optane Persistent Memory-module. Bron: Intel

Samenwerking met Micron

3D XPoint werd in 2015 aangekondigd en in 2017 verschenen de eerste Optane-producten op de markt. Slechts een jaar later ontstond al enige onzekerheid over de toekomst van Optane. Intel en Micron kondigden in 2018 aan hun samenwerking omtrent 3D XPoint na de tweede generatie te beëindigen. Beide bedrijven zouden vervolgens ieder hun eigen weg gaan. Micron kocht Intel later uit voor 1,5 miljard dollar en kreeg daarmee alle 3D XPoint-productiecapaciteit in handen.

Zo bleef Intel achter met zijn Optane-productserie, maar zonder eigen 3D XPoint-fabriek. Het bedrijf gaf weliswaar aan bereid te zijn om te werken met derde partijen en bleef dan ook een afnemer van 3D XPoint bij Micron, ook nadat hun gezamenlijke joint venture eindigde. Het bedrijf bleef Optane-producten produceren, maar dit luidde indirect wel het begin van het einde in.

In de jaren daarop bleef Intel 3D XPoint inkopen, maar langzaam maar zeker begon Optane toch te rammelen. In januari 2021 zei Intel zonder verdere toelichting dat het zou stoppen met Optane-producten voor desktop-pc's voor consumenten. Twee maanden later 2021 maakte Micron bekend dat het volledig zou stoppen met de ontwikkeling van 3D XPoint. Het bedrijf gaf aan dat er onvoldoende vraag naar het geheugentype is om verdere investeringen te rechtvaardigen. Niet verrassend: naast Intel waren er vrijwel geen klanten die 3D XPoint inkochten bij Micron. Het geheugentype is erg complex, wat gepaard gaat met hoge r&d- en productiekosten.

Daarop werd de enige 3D XPoint-fabriek, die staat in de Amerikaanse staat Utah, verkocht aan Texas Instruments. Dat bedrijf zou de fab ombouwen om 65nm- en 45nm-chips op 300mm-wafers te produceren voor analoge en embedded producten en dus niet meer voor 3D XPoint. Intel gaf aan dat deze ontwikkeling geen invloed zou hebben op de Optane-leveringen van het bedrijf, ondanks dat de enige fabriek zou stoppen met de productie daarvoor. Als Intel ook in de toekomst Optane wilde blijven leveren, zou Intel zelf 3D XPoint-fabrieken moeten bouwen.

Microns enige 3D XPoint-fabriek in Lehi, Utah

IDM 2.0, Intels exit uit de geheugenbusiness en het einde van Optane

Rond diezelfde tijd kondigde de chipmaker IDM 2.0 aan. Met deze nieuwe bedrijfsstrategie zou Intel niet langer alleen als een integrated device manufacturer door het leven gaan, oftewel een chipfabrikant die alleen chips voor zichzelf produceert. In plaats daarvan zou het een deel van zijn eigen productie uitbesteden aan concurrenten als TSMC en tegelijkertijd chips gaan produceren voor andere bedrijven. Door die nieuwe strategie zou Intel miljarden investeren in het bouwen van nieuwe chipfabrieken. De focus daarbij leek echter te liggen op de productie van logic chips als processors en niet zozeer rondom geheugen.

Rond het einde van vorig jaar besloot de nieuwe Intel-ceo Pat Gelsinger ook zijn nandgeheugendivisie op te doeken, waarmee het effectief uit de geheugenmarkt stapte. De bedrijfstak werd verkocht aan de Zuid-Koreaanse geheugenfabrikant SK Hynix, die Intels voormalige nanddivisie nu beheert onder een dochterbedrijf genaamd Solidigm.

Intel-ceo Pat Gelsinger. Bron: Intel

De prioriteiten van Intel leken daarom al te wijzen op een verschuiving naar andere productcategorieën. "Ik wil nooit in het geheugen zitten", zei de topman later in een interview met Stratechery. "Ik doe er in dat opzicht alles aan om uit onze geheugenbedrijven te stappen." Rond die tijd verliet het hoofd van Intels Optane-divisie het bedrijf ook al vanwege persoonlijke redenen.

Nu, op vrijdag 29 juli, heeft Intel besloten om volledig te stoppen met Optane. Gelet op het bovenstaande komt dat dus niet als een verrassing. Los daarvan draaide Optane ook al enige tijd verlies. Volgens Blocks and Files, een techwebsite die zich richt op de geheugenmarkt, draaide Intels Optane in 2020 bijvoorbeeld een half miljard dollar verlies. Volgens diezelfde website heeft Intel een overschot aan 3D XPoint-geheugen, omdat Microns 3D XPoint-fabriek in Lehi meer chips produceerde dan Intel kon verkopen.

"Wij blijven portfolio rationaliseren ter ondersteuning van onze IDM 2.0-strategie", vertelde Intel op vrijdag in een statement. "Dit omvat de evaluatie van het afstoten van activiteiten die ofwel niet voldoende winstgevend zijn of niet tot de kern van onze strategische doelstellingen behoren. Na zorgvuldige overweging is Intel van plan om de toekomstige productontwikkeling binnen zijn Optane-activiteiten te staken. Wij zijn vastbesloten om Optane-klanten tijdens de overgang te ondersteunen."

Hoe nu verder?

Intel-ceo Pat Gelsinger zei tijdens een teleconferentie met aandeelhouders dat het bedrijf zijn Optane-geheugenactiviteiten gaat 'afbouwen'. Gelet op de communicatie vanuit Intel lijkt het bedrijf de deur open te houden voor een verkoop van zijn Optane-divisie aan een ander bedrijf, zoals het ook deed met zijn nandgeheugentak. Het is echter niet bekend of dat ook gaat gebeuren, of dat er überhaupt gesprekken zijn met potentiële kopers. Een potentiële koper zou, gezien de verkoop van de enige 3D XPoint-fabriek, naast de Optane-overname ook een eigen geheugenfabriek neer moeten zetten.

Intel ziet al een alternatief voor Optane. Het bedrijf geeft aan dat het gaat inzetten op Compute Link Express, oftewel CXL. Dit is een interconnectstandaard die het onder meer mogelijk maakt om volatile- en non-volatile-geheugen over een PCIe-bus te verbinden met een processor, waarbij alle apparaten hun cache pool kunnen delen. Op deze manier worden eigenlijk alsnog een hoop van de doelen van Optane bereikt, alleen dan zonder de hoge ontwikkelings- en productiekosten van een niche geheugentype als 3D XPoint. Sapphire Rapids, de volgende Xeon-serverprocessorgeneratie die binnenkort (na uitstel) al moet verschijnen, wordt Intels eerste cpu die CXL ondersteunt.

Zo kwam Optane aan zijn einde. Het was een productcategorie met veel potentie, maar die nooit écht zijn plek op de markt heeft weten te veroveren. 3D XPoint was in veel opzichten superieur aan de bestaande geheugentechnieken en loste de achilleshiel van flashgeheugen op, maar ging ook gepaard met hoge kosten. Wellicht krijgt dit verhaal nog een staartje en besluit een ander bedrijf om 3D XPoint voort te zetten. Voorlopig blijft dat echter afwachten en voor nu is Optane dus verleden tijd.

Reacties (26)

[uiltje]

XPoint zat nog steeds op 2 lagen, terwijl NAND flash toen al naar 196 lagen ging. Die 3D is dan niet zo 3D meer als het klinkt. Ik zat er aan te denken om een goedkope 32 GiB stick te kopen, maar als je voor hetzelfde geld een 512 GiB SSD kan kopen met een hogere TBW waarde en een even grote IOPS dan gaat het nergens meer over.

Die SSD's deden het ook alleen maar in bepaalde configuraties. Uiteindelijk kreeg je dan een Optane drive op 2 lanes en een SSD op de andere 2 lanes. Ja, hallo, zo kan ik het ook. Vast goedkoop om te fabriceren, maar ik zie het voordeel niet meer.

Jammer dat de technologie niet snel genoeg omhoog kon schalen in andere woorden. Maar goed, als consument heb je nu snelle SSD's van verschillende fabrikanten en flash makers. Eigenlijk hebben we het voordeel van Optane al - zonder de technologie.

[Tomas Hochstenbach]

Nou ja, dan heb je het vooral over de caching-ssd's die Intel een tijdje heeft gepusht, omdat een grote ssd op basis van 3D XPoint veel te duur zou zijn. De 'echte' 3D XPoint-ssd's, zoals de Optane 905p, zijn op sommige punten nog altijd véél sneller dan zelfs de PCI Express 5.0-ssd's die we dit najaar gaan zien. Dat geldt vooral voor lage queue-depths en kleine bestanden - twee zaken die in de praktijk eigenlijk best vaak voorkomen.

Zelfs een high-end ssd als een Samsung 980 Pro of WD Black SN850 leest bijvoorbeeld 4kB-bestanden met maar +- 70MB/s. Terwijl de oudste 3D XPoint-ssd's dat al konden met 200MB/s. En omdat dit meer een inherente beperking van nand-flashgeheugen is dan iets dat schaalt met lagen of bandbreedte, gaat het vermoedelijk nog heel lang duren voordat 'normale' ssd's op dat punt de oude Optane's voorbij gaan.

[uiltje]

Even de 905p opgezocht en die laat inderdaad wel erg hoge cijfers zien wat betreft 4k IOPS. Voor 760 euro voor 380 GB variant ben je wel erg veel kwijt. Ik zie een 410 euro prijskaartje voor een PCIe 900P 280GB. Da's ietsje redelijker, en dan heb je nog steeds 500000 / 550000 IOPS voor 4K Blocks.

[EDIT] Oh, niet meer leverbaar. Logisch ook wel.

[Reactie gewijzigd door uiltje op 22 juli 2024 15:10]

[Wolfos]

Qua latency is Optane nog altijd 30x sneller dan een Samsung 980 Pro SSD. De vraag is alleen of dat nog wat toevoegd ten opzichte van extra DRAM als cache.

[uiltje]

Dat hangt natuurlijk ook af van welk product je bekijkt. Je hebt gelijk dat de duurdere PCIe kaarten sneller kunnen zijn. Maar als je als consument een 980 Pro hebt is het onwaarschijnlijk dat je nog Optane nodig hebt. Ik heb even gekeken en ik zie wel meer IOPS wat betreft schrijven maar niet wat betreft lezen.

[Reactie gewijzigd door uiltje op 22 juli 2024 15:10]

[Wolfos]

Tja, voor consumenten zijn de snellere SSDs eigenlijk al niet eens interessant meer. Ik dacht meer aan niche gebruik waar je die latency echt nodig hebt.

[rjmno1]

Jammer dat ze er de stekker uit trekken.
En tevens ook jammer dat deze techniek niet doorontwikkeld word door intel.

[kr4t0s]

Zat er al jaren aan te komen natuurlijk, Intel had alles al verkocht en investeringen stonden op laag pitje.
Zelfs Medion PC's zijn tijd geleverd met HD + Optane caching SSD van 32 of 64gb.

[Reactie gewijzigd door kr4t0s op 22 juli 2024 15:10]

[Oon]

Grappig, ik dacht dat Optane heel duur was, terwijl Medion toch wel echt zo'n beetje het Aldi huismerk van de PC's was. Dat is niet een combi die ik zelf zou verwachten dus.

[mission]

Medion is tegenwoordig van Lenovo, maar ook daarvoor al ondanks het “aldi imago” maakte Medion best wel prima spul met fatsoenlijke componenten

[SG]

Caching optane voor de consumenten markt waren niet al te duur in aanshaf. Maar hadden wel dure prijs per GB. Omdat het maar 32GB 64GB uitvoeringen waren.

[Clemens123]

Doordat 3D XPoint hiermee bit-addressable is, biedt dit geheugentype een zeer lage latency.

Ik zie misschien wat er mee bedoeld is, maar hangt er van af hoe addressable NAND en andere alternatieven zijn, wat niet volgt uit die zin. Bv. als NAND byte adressable zou zijn (op het data pad tussen opslag en controller), dan zou dit niet uitmaken, want dat je in een single bit geinteresseerd bent is zelden.
Als je daarentegen kilobytes in een keer moet afhalen, dan is het anders, dus iets meer duiding is welkom, geen idee of iemand die kan verschaffen, ik weet namelijk niet hoe het zit.

Ook is het adressable zijn moelijk te definieren wat je daarmee bedoelt...een harde schijf lees kop kan heel precies ergens naartoe springen en is dus bv x byte addressable of zo...maar doet dit wel traag tov typische solid state storage. Betekent de gemiddelde sprongrote van de leeskop hoe addressable de harde schijf is?

Duidelijk is die zin in ieder geval niet voor mij.

[AverageNL]

Allereerst is de correcte term volgens mij byte-addressable (typfout, excuus!) - dat is inmiddels aangepast in het artikel

Het idee is dat iedere geheugencel (bestaande uit 1 bit) als het ware een aparte locatie op een 3D XPoint-chip heeft, en dat die allemaal afzonderlijk benaderd kunnen worden. Bij NAND en hdd's is dat niet het geval; daar wordt data opgedeeld in ''blokken' en pages met honderden of duizenden bytes. 3D XPoint heeft daardoor een lagere overhead bij het lezen en schrijven van data (als ik het goed begrijp). Zie ook hier voor een korte uitleg

[Clemens123]

Bedankt voor de duiding en links.

In je uitleg praat je wel weer over bits en niet bytes. Nu zoals ik als schreef, maakt niet zo veel uit bit- of byte-addressable wat betreft de latency, aangezien je zelden in minder dan een byte geinteresseerd bent.

Maar om de latency volledig te kunnen verklaren moet je denk ik nog wat dieper duiken uit wat de latency exact opgebouwd wordt, waarbij het wel logisch lijkt dat het helpt als het gene je moet op halen ongeveer de grootte heeft in wat je geinteresseerd ben, omdat er anders op het data pad (waat voor mij helaas een black box is atm) bottlenecks kunnen ontstaan.

[uiltje]

In de praktijk wordt natuurlijk een bepaalde word of block grote aangehouden. Vergeet ook niet dat XPoint wel degelijk een maximaal aantal schrijfacties heeft. Het aantal schrijfacties is wel veel hoger dan die van flash, maar bij gebruik als generiek filesystem (waarin bijvoorbeeld persistente counters worden gebruikt) heb je wel wear-leveling nodig. Wear leveling vraagt om boekhouding, en dat ga je niet per byte doen. Dus ja, sneller/makkelijker adresseerbaar met een "maar" of twee...

[Reactie gewijzigd door uiltje op 22 juli 2024 15:10]

[GekkePrutser]

Ik vond het geen slecht idee opzich. Het probleem was dat het gewoon idioot hoog geprijsd was. Duurder dan gewone SSD's en RAM. Dan schiet het niet echt op.

Maar ik denk dat op termijn een wat meer 'vloeiende' overgang tussen RAM en massa-opslag geen slecht idee is. Het overpompen van data tussen beiden is nog steeds een van de grootste bottlenecks van een moderne computer.

[PjotterP]

De grotere optane ssds zijn nog steeds zo ongeveer het beste qua snelheid en duurzaamheid dat je kan krijgen.

Erg jammer dat het hier ophoudt voor optane.

[Recon24]

Ik heb nog een mooie Optane 900P liggen die ik had gewonnen toen CIG (Star Citizen) een samenwerking had met Intel voor de 900p, die ook wat optimalisaties had voor Star Citizen. Dit jaar overigens nog vervangen voor een WD SN850. Ik heb er goed gebruik van gemaakt en performance was echt wel goed.

Die Optane staat mooi tussen alle andere gaming merch als "aandenken".

[Reactie gewijzigd door Recon24 op 22 juli 2024 15:10]

[ChopperGunnerNL]

Heb er zelf ook nog 1 met het Sabre Raven schip gebundeld.
Ik gebruik em dan zelf als main SSD maar ben wel erg te spreken over de prestaties. Jammer dat Intel ermee stopt.

[JDO]

Heb een Dell/Alienware Area-51m met 2 120GB 800P Optanes (Raid0, NVMe) - razendsnelle dingen, maar voor dagelijks gebruik amper van een (goede) SSD te onderscheiden.

[OruBLMsFrl]

Te weinig aandacht voor de server en compute toepassingen toch vrees ik in het artikel.

"Dat maakte Optane-ssd's geschikt voor gebruik in latency-dependent workloads, maar door hoge kosten bleven die ssd's vooral beperkt tot gebruik in datacenters en servers. Dat was te zien in Intels Optane-datacenter-ssd's. Hardware Info reviewde in 2018 bijvoorbeeld de Optane DC P4800X-ssd die op het gebied van willekeurige lees- en schrijfsnelheden alle andere ssd's ver achter zich liet bij kleine queue depths. Intel leverde die ssd's dan wel tegen een flinke prijs. De meest recente P5800X kost bijvoorbeeld ruim 3700 dollar voor het 1,6TB-model en is daarmee niet interessant voor consumenten of zelfs kleine bedrijven."

1,6TB opslag waar je met echt heel lage latency echt heel snel en consequent naar kan schrijven. Dat is nog altijd onbetaalbaar in RAM, vooral omdat je niet zomaar een server hebt waar je vrijelijk 2TB RAM in kan configureren. De keuzes worden dan toch aardig beperkt, tot heel dure geheugenmodules. Ook voor een klein bedrijf prima interessant als die in de tech zitten.

Zo een P4800X of P5800X kon je gewoon in elke computer en beetje server kwijt. Heb ze ook nog gezien als cache disks voor VMWare vSAN. 5-7 toch al prijzige capacity SSD's met 1 Optane ervoor, bloedje snel. Die prijs van de Optane deed maar iets kleins op het geheel van een VMWare cluster, paar procent prijsverschil op het totaal.

Echt wel zonde, dat al zulke toepassingen nu verleden tijd lijken. Een nog aan te kondigen CPU van Intel die wat cache geheugens kan combineren, het zal vast iets opleveren, maar gaat geen factor 10-100x beter op writes zijn dan een gangbare SSD zoals wel bij Optane latency. Heel benieuwd wat er met de datacenter markt gaat gebeuren, of er nog een marktspeler is die ultieme cache disks wil maken tegen zulke investeringen. Wie weet nog met overheidssubsidie, zoals de EU nu ook chipindustrie programma's heeft.

[Reactie gewijzigd door OruBLMsFrl op 22 juli 2024 15:10]

[terradrone]

Tot ziens 3d xpoint, je potentie was groot, helaas heb je het niet gehaald. We zullen nog eens aan je denken, zoals we ook doen aan het eens zo mooie RIMM / Rambus geheugen, wat een soortgelijk lot is beschoren.

[N1traat]

Het is wel een (kleine) issue. Intel optane dcpmm werd in datacenters ingezet als (veel beter) alternatief op het NVDIMM, waarvan de kwaliteit vaak tegen viel, een externe accu nodig had en inmiddels al ruim een jaar niet meer te verkrijgen is.

[player-x]

Heb twee keer een Intel Optane 900P PCI-e 280GB, een doen hier een dienst als catch voor ZFS, en de ander als download opslag voor actieve torrents, werkt perfect voor die doelen.

De 900P is qua performance misschien niet zo snel als de Pro 4000 series, maar 500K IOps is voor een thuis server, meer dan voldoende, en ook de levens duur van Optane zal er bijna zeker voor zorgen dat deze twee nog jaren in mijn server zullen blijven zitten.

Enige verandering die ik nog zie gebeuren is dat ze in raid-0 worden gezet als ik overstap van 10Gbit net werk naar 40Gbit, en er dan een derde M.2 NVMe voor torrents er bij komt.