TSMC is begonnen met massaproductie op 3nm-procedé

TSMC is donderdag begonnen met de eerste massaproductie op zijn 3nm-procedé. Het stond al op de planning van de Taiwanese fabrikant om de productie van start te laten gaan in de tweede helft van 2022, wat nu nog is gelukt.

Digitimes schreef eerder dat het TSMC ging lukken om nog voor het einde van dit jaar te beginnen met de massaproductie op een 3nm-procedé. De massaproductie is begonnen in een van TSMC's fabrieken in het zuiden van Taiwan, schrijft Reuters. "TSMC behoudt zijn technologisch leiderschap, terwijl het aanzienlijk investeert in Taiwan", zegt TSMC-topman Mark Liu tijdens een ceremonie in de stad Tainan, die ter gelegenheid van de productie- en capaciteitsuitbreiding werd gehouden. Liu voegt eraan toe dat de vraag naar de 3nm-chip van het bedrijf 'zeer groot' is, onder meer door de toenemende vraag naar 5g-apparaten.

Naar verwachting zal vooral Apple in de toekomst gebruikmaken van het productieproces. Er gingen eerder al geruchten dat alle iPhone 16-modellen op 3nm-socs zouden draaien. Later werd ook bekend dat het bedrijf zou zijn begonnen met het ontwerp van een M3-soc op basis van TSMC's 3nm-procedé. De Macbook 14 en 16, de Mac Studio en Mac mini zouden daarnaast een M3 Pro-soc krijgen die op dat procedé is gemaakt. Begin december heeft TSMC ook aangekondigd dat het een tweede fabriek gaat bouwen in de Amerikaanse staat Arizona, die 3nm-chips gaat produceren.

Reacties (69)

[Blaze85]

Hopelijk kunnen we die chips nog effe snel binnenharken voordat de invasie van Taiwan door China begint...

[Caelorum]

Die gaat er niet komen. De VS is er heel stellig in dat het alles zal doen om Taiwan te verdedigen en dan niet zo halfslachtig als in Oekraïne. China zou gek zijn om het te proberen de komende 15 jaar.

[Retrospect]

Vroeg of laat zal China toch echt de sprong wagen. En of de VS klaar staat als puntje bij het paaltje komt is maar de vraag. Voorlopig is het iig voor de Amerikaanse wapenhandel mooie handel.

Maar eigenlijk zouden de vrije landen aan die kant van de wereld (oa Taiwan, Australië, Japan, Nieuws-Zeeland, Zuid-Korea, India) een eigen NAVO moeten optuigen om militair weerstand te bieden aan oa China en Noord-Korea.

[SuperDre]

Taiwan onderdeel van een eigen NAVO? Dat laat China niet toe, mensen lijken sowieso te vergeten dat de meeste landen van de wereld, waaronder Nederland, Taiwan helemaal niet erkent als een souvereine staat.

[Bark_At_The_Cat]

Historisch is dat overigens niet zo heel gek. Taiwan heeft een hele turbulente geschiedenis en is bevolkt en bezet geweest door veel verschillende partijen, met een bijrol voor de Nederlanders natuurlijk. De huidige regering van Taiwan (Republiek China) is dan ook ontstaan op het Chinese vaste land, maar heeft aan het kortste eind getrokken tijdens de Chinese burgeroorlog.

In het begin was de RC ook niet zo prettig overigens, maar heeft zich wel ontwikkeld tot een vrij en democratisch land, wat we in die regio gewoon moeten steunen.

Het is vanuit een democratisch perspectief gewoon erg jammer dat China met Xi een hele andere koers is gaan varen. Het China onder Deng Xiaoping bood meer hoop op een verdere democratisering en wellicht hereniging van China. Op dit moment is er niemand die dat serieus neemt.

[Retrospect]

En toch zijn er diplomatieke en economische betrekkingen van bijna alle democratische landen met Taiwan. Taiwan heeft geen toestemming nodig van China om een eigen NAVO op te richten. Landen zouden zich minder moeten laten bedreigen door China en Taiwan erkennen voor wat het is. Een onafhankelijke staat met een eigen munt, volk, democratie, strijdmacht, economie enzovoort.

[WillySis]

De erkenning van Taiwan als soevereine staat ligt politiek gevoelig. China beschouwd Taiwan nog altijd als een deel van de volksrepubliek China. De erkenning van Taiwan wordt als een ontkenning van de Volksrepubliek China gezien, wat eigenlijk een afgezwakte oorlogsverklaring is.
Het vestigen van een diplomatieke attachee in Taipei kan, zolang dat officieel als onderdeel van China wordt erkend. Een consulaat hoeft niet in een hoofdstad te zitten en kan ook meerder steunpunten hebben.

Erkenning door Nederland ligt overigens nog gevoeliger omdat Taiwan in het verleden is gekoloniseerd door de VOC. Van het oorspronkelijke volk en taal is weinig meer over. Dat is gemengd met de vele overheersers (Filipijnen, Hollanders, Japanners en vooral Chinezen).
Taiwan heeft een eigen economie met een eigen munt (Taiwanese dollar) en een eigen leger.

Er bestaat een militair pact met Australië, Nieuw Zeeland en Amerika (ANZUS, opvolger van de SEATO). De UK heeft zich later ook bij de ANZUS aangesloten. De andere landen die deel uit maakten van de SEATO hebben dat niet gedaan.

[obimk1]

TSMC had niet kunnen bestaan zonder...Philips.

https://www.youtube.com/watch?v=4UG87ZLB4AY

[h50herman]

dat is waar, een joint venture met Philips en de Taiwanese regering en opgebouwd indertijd, jammer dat Philips de aandelen beetje bij beetje verkocht heeft. Wij hebben in de wereld heel wat aan semi conductors gedaan, ook in Japan. Wij willen kennis graag delen. Ook met China moeten wij dat doen op een goede manier, dat kan best.Een niet altijd aan het handje van de VS lopen. De EU kan veel slimmer zijn.

[obimk1]

We zijn enigzins "huiverig" voor China, verkopen is prima maar IP op een andere manier "gebruiken" niet. Heb gewerkt voor dat Hightech bedrijf in het Zuiden van land, dat begint met A, China heeft een paar jaar geleden een simpel DUV systeem proberen te "kopïeren", en een paar jaar geleden hebben wat Chinezen die dienst in waren om bepaalde IP te stelen. Maar Natuurkunde werkt hetzelfde in China als in Nederland.

https://nos.nl/artikel/22...ootste-spionagezaken-ooit

[Jip99]

komt omdat het nu te laat is om te erkennen, NL had dat moeten doen toen China nog een arm niet machtig land was.

Nu durven de Hollanders het niet meer omdat je dan Xi boos maakt en hij NL gaat kapotmaken met een handelsoorlog.

Maar ik weet zeker dat NL het zou doen als ze het konden.

[obimk1]

Bepaalde Machines van ASML hebben al een leveringsverbod aan China opgelegd door VS Presidenten. 30 jaar geleden was China "arm en niet machtig"

[obimk1]

Eerder omgekeerd, wat jij stelt is niet correct. Veel Taiwanezen zijn blij met een werkende democratie.

[Reactie gewijzigd door obimk1 op 25 juli 2024 12:21]

[Remzi1993]

Je leest het heel slecht:

27.7% of respondents supported Taiwan's independence: 21.7% said that the status quo has to be maintained for now but Taiwan should become independent in the future, while 6% said that independence must be declared as soon as possible. 31% of respondents supported the current situation as it is, and 10.3% agreed to unification with the mainland with 1.4% saying that it should happen as soon as possible.

Ongeveer 28% support onafhankelijkheid, maar niet meteen (mogelijk in de toekomst) en dat de status quo moet blijven, die 6% willen meteen onafhankelijk. De rest heeft andere meningen.

[Retrospect]

Slechts circa 5 procent van de Taiwanezen streeft naar onafhankelijkheid... van datzelfde China.

Bron?

[Tijanus]

Gewoon, wikipedia (of elders):

https://en.wikipedia.org/...ce_movement#Opinion_polls

[Retrospect]

Dat schopt de bewering al gelijk onderuit. Dankjewel.

[jleijdekkers]

Da's niet helemaal waar.

5.2% zegt 'nu complete onafhankelijkheid', en 25.2% zegt 'behoudt het status quo, beweeg richting onafhankelijkheid'.
Da's samen toch al 30.4%, 6 keer zo hoog als jij aangaf.

Om het om te draaien, slechts 6.5% van de populatie zegt dat ze unificatie met China willen, nu of in de toekomst.

Daarnaast zegt een groot deel 'behoudt het status quo, bepaal later wat we daadwerkelijk doen', of 'behoudt het status quo voor onbepaalde tijd'

Je hebt wel gelijk dat de situatie inderdaad complexer is dan een kort berichtje makkelijk kan bevatten.

Bron

[jleijdekkers]

Ook dat klopt niet. Zo'n 6% heeft helemaal geen respons gegeven en 28% heeft gezegd het later te willen beslissen.

Beide zijn iets anders dan "Streeft expliciet niet naar onafhankelijkheid."

Het is nogal een verdraaiing om op basis van die cijfers te zeggen "Ja, maar slechts 30% van de taiwanezen streeft naar volledige onafhankelijkheid van china, dus 70% wil dat niet". Zeker aangezien de regering van Taiwan momenteel zegt dat formeel onafhankelijkheid uitroepen helemaal niet nodig is omdat de Taiwan al een onafhankelijk land is.

[Carn82]

Maar eigenlijk zouden de vrije landen aan die kant van de wereld (oa Taiwan, Australië, Japan, Nieuws-Zeeland, Zuid-Korea, India) een eigen NAVO moeten optuigen om militair weerstand te bieden aan oa China en Noord-Korea.

Zoiets heeft bestaan (de SEATO); maar dat waren toch ook vooral Westerse landen bij betrokken die daar belangen hebben en hadden. De VS heeft zelf varia "pacten" met verschillende Aziatische landen, maar een soort NATO variant zal er voorlopig niet komen, dit omdat veel landen nogal verschillende agenda's hebben en met andersoortige problematieken te maken hebben als het gaat over betwist grondgebied. Een "Artikel 5" is dan vrij lastig. En het zou de relatie met China erg op scherp zetten (dat toch wel een andere orde van grote is dan de rol van Rusland in de huidige tijd).

[obimk1]

China, waarmee?

Ze hebben GEEN EUV.

Op z'n snelst heeft China na 20 jaar een machine gelijkwaardig aan een EUV.

En al heb je een EUV, 3nm kun je niet zomaar uit je mouw schudden.

[Reactie gewijzigd door obimk1 op 25 juli 2024 12:21]

[bvdli]

Eigenlijk?

Bedoel je iets als QUAD (ook wel aziatische NATO genoemd) en ANZUS ?

[Stijnvi]

Ik vraag me serieus af hoe lang dat nog stand gaat houden.
Op dit moment is bijna de hele wereld afhankelijk van de foundries in Taiwan, vooral van TSMC. Maar nu TSMC al heeft toegezegd een fabriek te bouwen in de VS, en ze waarschijnlijk ook naar Duitsland komen, wordt men steeds minder afhankelijk van Taiwan.
Het onafhankelijk worden van het buitenland, en dus vooral Taiwan, is ook het hele idee geweest achter de CHIPS and Science Act in de VS, en de European Chips Act in de EU.

Zodra we redelijk wat productiecapaciteit in de VS en de EU hebben denk ik niet dat de VS nog heel erg veel zal geven om wat er met China gebeurt. Zeker gezien het risico wat de VS direct loopt.

De VS heeft in het verleden veel oorlogen gevochten in het Midden-Oosten, waarbij ze weinig risico liepen, aangezien geen enkele raket vanuit het Midden-Oosten de VS kan bereiken.
En nu in Oekraïne zijn vechten ze ook niet zelf, maar ondersteunen ze alleen Oekraïne. Doordat ze zelf niet vechten durft Rusland de VS niet aan te vallen.
Maar als ze Taiwan willen verdedigen moeten we wel wat meer doen dan het leger ondersteunen, en zullen ze toch echt zelf moeten gaan vechten in Taiwan en de wateren daaromheen.
Het probleem is alleen dat China flink wat raketten heeft, inclusief die met nucleaire lading, die ze rechtstreeks op de VS zouden kunnen vuren.
Bovendien wordt Taiwan niet door de VN erkend als land, en heeft het geen officiële relaties met de VS of de EU. Officieel gezien is Taiwan gewoon onderdeel van China.
Diplomatiek gezien zal inmenging in de strijd door de VS dus ook lastig te rechtvaardigen zijn. Al helemaal zodra het westen niet meer enorm afhankelijk is van Taiwan.

[M14]

Voor Taiwan gaat het een probleem worden wanneer in andere landen grote fabs worden gebouwd. Én het export verbod richting China mbt halfgeleiders gaat een rol spelen.

Tot nu toe was de situatie zo dat met het binnenvallen van Taiwan, China er zelf heel veel last van zou hebben. De productie van halfgeleiders zal daardoor enorm afnemen, wat ook nadelig is voor China zelf.

Maar wanneer productie naar andere landen verhuisd en China überhaupt niks geleverd krijgt door embargo's, is dat enorm nadelig voor de onafhankelijkheid van Taiwan.

[Ladiesman777]

VS dat al jarenlang failliet is? China is echt niet bang voor America.
Ik ben bang dat die invasie binnen een paar jaar gaat gebeuren zodra China klaar is met hun leger opbouwen.
Ik zie geen troepen van America met Taiwan meevechten. Dat zou een wereldoorlog betekenen van een omvang die wij nog niet hebben gezien .
Ik denk dat China de bluf doorziet.

[Caelorum]

Je kan niet failliet gaan als de munteenheid de defacto wereldstandaard is. Daarnaast is China net zo failliet als de VS. Een economie die op instorten staat en zonder een munteenheid die krachtig genoeg is om het tegen te gaan. Alleen het centrale regime houd dat land nog bij elkaar.

[P. vd Loo]

De VS jarenlang failliet? Dat bericht heb ik even als econoom zijnde gemist.

[Ladiesman777]

https://www.usdebtclock.org/

30 triljoen schuld geloof me dit gaat een keer mis.
En ze hebben zeker geen geen geld om nieuwe grote oorlog te voeren met China.

Mensen America kan niet geld blijven creëren uit het niets op een gegeven moment krijg je hyperinflatie.

Heel veel landen willen trouwens af van de dollar.

[h50herman]

dat is in principe wel zo, met een staatsschuld die de pan uitrijst. Ik snap nog steeds niet dat economen aan dit soort economie hangen. In de VS werkt het totaal niet. Gooien mensen overboord (daklozen) die best aan het proces willen meedoen. Verschillen zijn veel te groot.De onrust in dat land is enorm. En China is wat dat betreft veel slimmer bezig.

[P. vd Loo]

De onrust waar je naar verwijst heeft niets te maken met een faillissement. Ook in ons land is enorm veel onrust. Kijk bijvoorbeeld naar de protesten van boeren, en integratie van criminelen in ons systeem.
Verder heeft Japan al decennia een veel hogere schuld dan de VS. De VS heeft gewoon een superdynamische economie waardoor ze het zich kunnen permitteren een hoge schuld aan te gaan. Europa is het continent dat bijna failliet is. Met landen als Italië en België die een schuld hebben, waarbij die van de VS verbleekt en een groei van de economie die weinig voorstelt.
De VS draait prima. Kan menig land jaloers op zijn.

[h50herman]

de VS niet failliet, kijk naar hun staats schuld boven de 100% oa. *Iedere stad in de VS is failliet in principe las ik pas. Het is echt treurig daar.

[P. vd Loo]

Goh las je dat? Waar precies? De dollar is het afgelopen jaar en afgelopen decennium alleen maar sterker geworden tov de Euro. Wie is er precies failliet? De VS regering heeft prima toegang tot de kapitaalmarkt. Bijzonder als je failliet bent.Check your facts.

[jaapstobbe]

Totdat er een Republikein aan de macht komt en alles weer terugdraait.

[Caelorum]

Je bedoelt iemand als Trump die de spanningen juist verhoogde en een sterk anti-Chija beleid voerde? Of de rest van die partij die het liefst een onafhankelijk China zien en een spelletje "de langste" aan het spelen zijn met de Democraten om te laten zien hoe zeer ze betrokken zijn bij Taiwan?
Zoals gezegd: dit is geen Oekraïne.

[Caelorum]

En nog steeds maar een zestiende van het complete militaire budget van de VS.
Ik zeg overigens ook nergens dat ze niets doen, alleen dat ze zelf al aangegeven hebben dat de grootste dreiging voor de komende decennia China is en dat Taiwan een heel erg belangrijke rol speelt in de militaire strategie van de VS. Woorden die je ze niet zo over Oekraïne hoort zeggen. Oekraïne is een mooie kans om van Rusland af te komen en om de EU te beschermen de komende tijd. Iets dat ze overigens mopperend doen, maarja.. die +- 500 miljard die heen en weer wordt gepompt tussen de economiën moeten veilig gesteld worden.

[Alxndr]

Xi moet wel heel erg dom zijn om nu Ruslands voorbeeld te volgen, bovendien zullen de gevolgen voor hun nog veel erger zijn. Rusland heeft in ieder geval genoeg energie- en voedselproductie om zichzelf te kunnen voorzien, dat kun je van China niet zeggen.

[Cowamundo]

Ik vondt deze wel interessant met betrekking tot China en hun afhankelijkheden en mogelijkheden.

[Alxndr]

Ik had deze (van hetzelfde kanaal) in gedachten.

[Cowamundo]

Ook erg interessant inderdaad!

[GeorgesT]

Dank voor het delen. Wat een broeinest daar. De chipfabriek van de wereld, als het daar instort zullen we weer de VCR's en beeldbuizen uit de kast moeten halen.

[rickvdvulkaan]

Wat al 100 jaar in het nieuws komt. Het verschil is nu alleen dat we steeds meer op zoek zijn naar sensatie door advertentiegebaseerde journalistiek en door (hoe toepasselijk) steeds snellere techniek om het te verspreiden.

[Jan Onderwater]

Dan komt de M3 snel uit

[Retrospect]

Dat verwacht ik pas in 2024. Komend jaar zal eerst de rest van de M2 familie uitgerold worden.

[Jan Onderwater]

Ik denk dat de m2 slechts een stopgap is. Prestaties vallen erg tegen.

[Coolstart]

M1 en M2 zijn beide 5nm. M2 is iets efficiënter en hogere piek clocks. ‘Valt heel erg tegen’ is wat sommige mensen er van maken want als je een beetje van de techniek kent wist je dat 50% verbetering gewoon niet kon sinds het een verbeterde 5nm chip is.

Vroeger had Intel een soortgelijk Tick–tock model. 1 iteratie was een procesverbetering en de Tock was een verkleining van het procedé. Tegenwoordig is dat niet meer. Intel is lang in zijn Tick blijven hangen en er zijn vooral meer cores bijgekomen.

[jzn21]

De M2 is beslist niet efficienter dan de M1. De M2 is in feite een opgevoerde M1 en dat gaat juist ten koste van de power efficiency:
https://www.notebookcheck...ily-MacBook.636637.0.html

[Retrospect]

Of dat het geval is of niet is weinig relevant. Ik verwacht eerst dat de M2 familie wordt uitgerold en men dan pas met de M3 in 2024 komt.

[ikweethetbeter]

De snelheidswinst tov de M1 is beperkt, maar het is een snelle serie processors. Het valt dus niet tegen. De Intel en AMD processors maken ook niet elk jaar een enorme groeispurt.

[Horatius]

Tegen in de zin van "niet groot verschil met M1" of tegen in de zin van "slecht". Intel heeft ook voor vele jaren het tik/tok model gehad met processor generaties, eerst krijg je een generatie tik met 5% verbetering en het jaar daarna een tok met 15%, daarna weer tik en zo door.
Ligt eraan hoe je ontwikkelt en waar je op focust, kan niet altijd die "15%" blijven pushen.

[amigob2]

toen ik verteld dat de M1 niet echt schaalbaar was omdat het aantal transistoren al full field was. werd ik voor gek verklaard. Ook heb ik toen gezegd dat Apple dus afhankelijk is van de transistor schink maar ook dat was niet waar. en zie hier.

[runnershigh]

De Macbook 14 en 16, de Mac Studio en Mac Mini zouden daarnaast een M3 Pro-soc krijgen die op dat procedé is gemaakt.

Dit klopt niet, moet zijn M2 Pro.

[Stijnvi]

De M2 is eerder dit jaar uitgekomen. Het lijkt me sterk dat de M2 Pro dus al op 3nm uit zal komen als vandaag pas 3nm massaproductie is begonnen. Dan zou er óf een hele lange tijd tussen de M2 en M2 Pro moeten zitten, óf TSMC een hele korte productietijd moeten hebben.

[codebeat]

Het blijft toch iets magisch en onvoorstelbaar hoe klein dat is.

[xenonbyte]

Ontwikkelingen moeten doorgaan, maar hoe zit het nu met het tekort aan chips? Kunnen we dan niet beter eerst deze tekorten oplossen alvorens nieuwe chips te ontwikkelen?

[adslfreak]

Die tekorten zijn al weggewerkt door tegenvallende vraag vanuit de westerse wereld

[divvid]

Ws ook omdat de performance nu al prima is. Zelfs een M1 doet het in de praktijk al beter dan gelijk geprijsde intels

[Qoffee]

Groot deel van de chip tekorten is opgelost, lang niet alles.
Maar de fabrieken en de machines/technieken waarmee TSMC deze 3nm chips maakt zijn volledig anders dan degene die nodig zijn voor de chips waar wel tekorten voor zijn dus dat zit elkaar niet echt in de weg.

[thh8]

OK wellicht kunnen we TSMC nog tijdig hierover inlichten zodat zij hun 3 nm machines zonder al te veel kosten offline kunnen halen.

[computerjunky]

Kleinere node : meer chips per wafer voor zaken als telefoons en auto chips en dus nog minder tekorten.

[recyclebin]

Interessant is dat SRAM cellen voor het eerst niet in een kleiner productieprocedé kan worden geschaald in grootte. Ofwel: als je SRAM in je design wilt meebakken, dan zal dat niet kleiner zijn dan mogelijk met TSMC's N5 procedé.
Leuke video hierover: Next-Gen CPUs/GPUs have a HUGE problem!

[eurob]

Vraagje: Hoe ver kan chip technologie nog groeien als we 1nm benaderen?

[uiltje]

Waarom 1 nm? Waarom niet 2? Er is niets speciaal aan het getal 1 in dit geval. Met silicium of wil je er ook andere materialen bij halen?

[eurob]

1 omdat dat getal dicht bij 0 ligt. Dus 0 is niets.
Leek hier: Er komt een moment dat chips niet kleiner kunnen, wat doen we dan? Op de ASML site: simpel: Innovatie. Dus waarschijnlijk een nieuw design concept.
https://www.asml.com/en/t...%20doesn%E2%80%99t%20stop

[uiltje]

Je snapt dat we hier met een curve te maken hebben toch? Die curve nadert 0, maar zowel 1 en 2 van een bepaalde maat zijn hierin niet "speciaal". Hierna gaan wel lekker verder met picometers. De eerste CPU had transistors van micrometers. Denk je dat ze wakker lagen toen 1 micrometer in de buurt kwam?

Innovatie is natuurlijk geen techniek. Oh, dus we doen "innovatie" is geen antwoord.

[Reactie gewijzigd door uiltje op 25 juli 2024 12:21]