Inleiding
Samengevat
De 15X990 die we hebben getest is voorzien van een oledscherm met een hoge helderheid, een hoog contrast en een hoog kleurbereik. De i9-processor is erg snel en levert samen met de RTX 2070-videokaart uitstekende prestaties in games. Helaas produceert de koeling veel herrie en is het scherm niet gekalibreerd, dus dat zul je zelf moeten doen. De behuizing is van hard plastic gemaakt en voor dit geld verwachten we beter. Toch is de 15X990, als je het instapmodel koopt, relatief goedkoop en bovendien leverbaar. Wil je dus als eerste een laptop met oledscherm en vind je het gebrek aan software en premiumbehuizing niet erg, dan is de 15X990 een interessante keuze.
Eindoordeel
Er gebeurt een boel op het gebied van laptopschermen dit jaar. Aan de ene kant van het spectrum komen er steeds snellere schermen beschikbaar; HP, Razer en Alienware kondigden bijvoorbeeld laptops met een 15,6"-scherm en een verversingssnelheid van 240Hz aan, en daarmee richten de bedrijven zich op veeleisende gamers. Aan de andere kant bouwt Samsung sinds kort oledschermen voor laptops; die schermen werken op een conventionele 60Hz, maar hebben dankzij hun oledpaneel een hoog contrast en een groot kleurbereik. De eerste laptop die we hebben kunnen testen, is afkomstig van BTO en heeft behalve een oledscherm ook Intels nieuwe Core i9-9980HK-processor aan boord. Die processor hebben we nog niet eerder getest en voelen we in deze review ook aan de tand.
/i/2002874902.jpeg?f=imagenormal)
Het oledscherm en de i9-processor zijn verpakt in een BTO-laptop die gebruikmaakt van een chassis dat afkomstig is van Clevo, om precies te zijn de PB51RF-G. BTO kan dat vervolgens van allerlei hardware voorzien, waarbij ons testmodel een oledscherm heeft. Een 240Hz-paneel behoort echter zoals gezegd ook tot de opties. Als we de Clevo-behuizing vervolgens van dichterbij bekijken, valt op dat het uiterlijk een vreemde combinatie is van oude en nieuwe ontwerpelementen. Drie schermranden zijn smal, geheel volgens de laatste trend, maar de onderste bezel ziet er lomp uit en er is ook geen moeite gedaan om de scharnieren enigszins te verbergen. De A-cover, ofwel de achterkant van het scherm, is van metaal gemaakt, terwijl de rest van de laptop van plastic is. Dat plastic ziet er bovendien wat goedkoop uit en de BTO lijkt daardoor ook geen laptop van ruim drieduizend euro te zijn. Over het algemeen voelt hij wel stevig aan, maar er zijn plekken waar dat niet zo is. Je kunt bijvoorbeeld op het bovenste randje van de luchtuitlaat drukken en dat komt vervolgens los van de rest van de behuizing. Dat zul je niet bewust doen, maar kan tijdens transport per ongeluk gebeuren.
Het goedkoop uitziende plastic zien we terug op de zijkanten van de laptop, waarbij er veel overgangen zijn van verschillende delen van de behuizing en daarbij zijn de naden duidelijk zichtbaar. Te midden van al dat plastic zitten wel weer de aansluitingen die je op een gamelaptop van drieduizend euro verwacht. Links en rechts is er plek voor een usb 3.1-10Gbit/s-aansluiting en rechts is ook nog usb-c aanwezig. De achterkant is voorzien van minidisplayport, hdmi 2.0, nog een usb-a-aansluiting en een usb-c-aansluiting met Thunderbolt-ondersteuning. Een ethernetaansluiting is ook van de partij en die werkt op maximaal gigabitsnelheid. Er zijn steeds meer laptops met 2,5Gbit/s-aansluitingen, maar de BTO beschikt daar niet over en gezien de beperkte beschikbaarheid van betaalbare netwerkapparatuur met snelheden hoger dan gigabit vinden we dat geen ramp. Een sd-kaartlezer aan de voorkant is ook present.
Toetsenbord en touchpad
De review van de vorige BTO-laptop is van nog niet zo lang geleden en dat exemplaar was voorzien van een mechanisch toetsenbord. Mechanische toetsenborden zijn vrij zeldzaam op laptops, maar enkele gamelaptops hebben er een. De 15X990 uit deze review helaas niet; deze mag het doen met de standaard rubber dome switches. Gelukkig is er wel genoeg ruimte in de hoogte voor fatsoenlijke travel.
- Toetsentravel (actuation/bottom out)
- Toetsdruk (actuatie/maximaal)
Zoals we in onze laatste toetsenbordround-up aankondigden, zijn we met behulp van onze texture analyzer naar de travel en de toetsdruk van laptoptoetsenborden gaan kijken. We hebben nog niet al te veel vergelijkingsmateriaal vergaard, maar onze indruk is dat de 15X990 aardig wat travel heeft en die komt dan ook overeen met twee andere laptops waarvan we datzelfde idee hebben. Ben je een mechanisch toetsenbord gewend, zoals in de BTO 17X882 zit, dan kunnen de toetsen van de 15X990 wat slap aanvoelen, maar de toetsendruk is vergelijkbaar met die van andere laptops met rubberen domeswitches.
/i/2002874964.jpeg?f=imagenormal)
De touchpad, tot slot, is voorzien van twee aparte knoppen die je vrij diep kunt indrukken en die daardoor ook een duidelijke klik geven. Het oppervlak van de touchpad is glad, maar wordt wel snel plakkerig als je enigszins zweterige vingers hebt. Het gaat om een Precision Touchpad dat onze gestures in Windows naar verwachting uitvoert.
Specificaties
BTO's 15X990 is in de goedkoopste uitvoering te krijgen voor 1400 euro, maar dan heb je nog niet de versie met oledscherm. Je krijgt voor 1400 euro een uitvoering met full-hd-paneel, een Core i7-9750H-processor en een GTX 1660 Ti-videokaart. Het gaat te ver om alle verschillende configuraties te noemen, maar het is wel interessant om naar de prijs van het oledpaneel te kijken. Bij het instapmodel met 1660 Ti-videokaart, dat standaard een full-hd-paneel van 144Hz heeft, kost de oledoptie 210 euro. Bij de RTX 2070-uitvoering met i9-cpu kost de oledoptie 180 euro extra. Dat is een redelijke prijs in vergelijking met concurrenten. We weten niet hoeveel een los oledpaneel kost, maar bij Razers Blade-laptop is de meerprijs ten opzichte van een 240Hz-scherm 300 dollar en bij de Alienware M15 betaal je 250 Britse ponden extra ten opzichte van een full-hd-144Hz-scherm. Voorlopig zijn er geen europrijzen bekend, want de Alienware en Razer zijn hier nog niet te krijgen.
|
BTO 15X990 |
Processor |
Intel Core i9-9980HK |
Cores/threads |
8/16 |
Klokfrequentie (turbo) |
2,4GHz (5,0GHz) |
Gpu |
Intel UHD Graphics 630 Nvidia GeForce RTX2070 |
Werkgeheugen |
32GB ddr4-3000, dualchannel |
Ssd/hdd |
Samsung 970 EVO Plus 500GB |
Wifi |
Intel Wireless-AC 9560 |
Ethernet |
Realtek Gigabit-ethernet |
Accu |
62Wh |
Scherm |
3840x2160, oled, glanzend |
Paneel |
Samsung |
Besturingssysteem |
Windows 10 Pro |
Wat zit er dan nog meer voor hardware in onze testlaptop? Onder andere een RTX 2070-videokaart, een Samsung-ssd en 32GB werkgeheugen. Omdat je de BTO zelf kunt configureren, staat die configuratie niet vast. De door ons geteste configuratie kost 2957 euro, maar de goedkoopste versie met oled en 1660 Ti-videokaart kost 1609 euro. Dan moet je wel genoegen nemen met een i7-9750H-processor, 8GB geheugen, 256GB en geen Windows-licentie.
/i/2002874668.jpeg?f=imagenormal)
Stel je koopt die goedkoopste uitvoering, dan kun je zelf uiteraard ook onderdelen kopen om te upgraden. Er is bijvoorbeeld ruimte voor twee m2-ssd's en een 2,5"-sata-schijf. Het werkgeheugen kun je vervangen en dat geldt ook voor de draadloze netwerkkaart. Om de accu te vervangen hoef je de onderkant van de laptop niet te verwijderen, want de accu klikt aan de onderkant in de behuizing vast en dat is iets wat we tegenwoordig niet vaak meer zien op laptops.
Benchmarks
De i9-9980HK is Intels snelste laptopprocessor, die in april 2019 werd geïntroduceerd. De negende generatie Core-processors heeft in laptops, net als op de desktop, maximaal acht cores. De i9 heeft daarbij een maximale kloksnelheid van 5GHz en dat is weer 200MHz sneller dan het vorige topmodel, de i9-8950HK, dat ook nog eens twee cores minder had. Die maximale turbosnelheid zul je, zoals we ondertussen gewend zijn van deze processors, onder belasting niet vaak zien. Het verbruik en dus de warmteontwikkeling is te hoog om die kloksnelheid lang vol te houden op één, laat staan alle cores.
- Cinebench R15 - Multi
- Cinebench R15 - Single
Als we Cinebench Multi starten, zien we het opgenomen vermogen van de cpu dan ook meteen naar 81 watt schieten, terwijl de kloksnelheid niet boven de 4,1GHz uitkomt. Dat duurt ongeveer een halve minuut, waarna kloksnelheid en verbruik omlaaggaan. Dat is genoeg om een indrukwekkende score neer te zetten in Cinebench en betekent ook dat er geen enkele laptop is om die score mee te vergelijken.
- Cinebench R15 nT
- Cinebench R15 1T
Ter illustratie vergelijken we de 9980HK met desktopprocessors van AMD en Intel met acht cores. Daarbij zie je duidelijk dat de laptopprocessor zich gemakkelijk kan meten met de desktopprocessors in Cinebench. Daarbij moeten we wel opmerken dat dit ondertussen een vrij korte benchmark is geworden, en dat de desktopprocessors langer op een hogere kloksnelheid kunnen blijven draaien omdat ze meer energie mogen verbruiken en omdat er betere koeling aanwezig is. Veel taken hebben echter baat bij korte turboboosts en daarvoor is de 9980HK-cpu bij uitstek geschikt.
- Lightroom - Exporteren
- Photoshop CC - Gpu accelerated
Dat zien we bijvoorbeeld ook in Photoshop, dat een gemengde benchmark is, met een aantal multicorebewerkingen, bewerkingen waarbij de gpu ondersteuning biedt en tot slot een bewerking die op één core loopt. De twee extra cores en de hogere klok zorgen ervoor dat de nieuwe i9 weer vlotter is dan de oude.
- Geekbench 4.1 - Multi
- Geekbench 4.1 - Single
- Geekbench 4.1 - Memory Multi
Het mag dan ook geen verrassing zijn dat de BTO met zijn i9-processor in Geekbench bovenaan het lijstje eindigt, in zowel single- als multicorebenchmarks.
Gpu-benchmarks en throttling
De 15X990 is voorzien van een RTX 2070-gpu en die is niet nieuw. Sterker nog, de 2070 hebben we al in diverse laptops getest en dat maakt dat we goed kunnen vergelijken met andere laptops en dat we bovendien de invloed van de nieuwe cpu goed kunnen meten.
- Far Cry 5 - 1920x1080 - Normal
- Far Cry 5 - 1920x1080 - Ultra
- Far Cry 5 - 3840x2160 - Normal
- Far Cry 5 - 3840x2160 - Ultra
In Far Cry 5 staat de 15X990 prompt bovenaan de lijstjes van de benchmark op full-hd-resolutie. Op die resolutie worden de framerates beperkt door de snelheid van de processor en de 9980HK laat zien duidelijk sneller te zijn dan de 8750H-processors in veel gamelaptops. Op 4k-resolutie is de BTO nog altijd de vlotste RTX 2070-laptop, maar is een RTX 2080 sneller.
- GTA V - 1080p - Ultra
- GTA V - 1080p - Medium
- GTA V - 4k - Medium
- GTA V - 4k - Ultra
GTA V is een game die behalve een vlotte videokaart ook zeker een snelle cpu en snel geheugen nodig heeft, en de BTO met 9980HK-cpu komt daarmee opnieuw bovenaan de lijstjes terecht.
- Rise of the Tomb Raider - 1080p - Ultra
- Rise of the Tomb Raider - 1080p - Medium
- Rise of the Tomb Raider - 4k - Medium
- Rise of the Tomb Raider - 4k - Ultra
In Rise of the Tomb Raider gaat het wel echt om gpu-kracht en zie je dat op 4k-resolutie de laptops met RTX 2080-gpu sneller zijn, direct gevolgd door de 15X990.
- Duurtest laptops cpu-klokfrequentie
- Duurtest laptops gpu-klokfrequentie
- Duurtest laptops cpu-temp
- Duurtest laptops gpu-temp
Processorsnelheid lijkt dus belangrijk in de meeste van deze games en als we tijdens het gamen een half uur lang klokfrequenties en temperaturen bijhouden, zien we waar die snelheid bij de BTO vandaan komt. De nieuwe i9-processor laat ook onder langdurige belasting hogere kloksnelheden zien dan de i7-processors van de achtste generatie. De RTX 2070-gpu wordt bovendien niet eens al te hoog geklokt, de Asus GL704 klokt zijn gpu bijvoorbeeld hoger, maar is in de benchmarks niet sneller.
Tot slot moeten processor en videokaart natuurlijk wel gekoeld worden en hoge framerates blijken dan ook gepaard te gaan met de hoogste geluidsproductie die we tot nu toe bij een gamelaptop hebben gemeten. Kies je dus voor snelheid, dan is het ook verstandig te investeren in een koptelefoon die je goed afsluit van ventilatorgeluid.
Scherm en accuduur
De 15X990 is van de laptops die we hebben getest, de eerste met een octacoreprocessor, maar het is ook de eerste met een oledscherm. Oledschermen zijn alomtegenwoordig op smartphones en (Samsung)-tablets, maar op laptops en desktops is dat niet het geval. In 2016 werden enkele laptops met oledscherm uitgebracht, waaronder de ThinkPad X1 Yoga. Na een handjevol laptops bleef het echter stil, totdat Samsung begin 2019 aankondigde oledschermen met 4k-resolutie voor laptops te gaan bouwen. Intussen hebben diverse fabrikanten, waaronder Dell, HP en Asus, al aangekondigd dat paneel te zullen gebruiken in nieuwe laptops, maar BTO was de eerste die ons een laptop met een dergelijk scherm opstuurde.
Oledschermen hebben enkele voordelen ten opzichte van conventionele lcd's, waarbij de belangrijkste de zwartweergave is. Lcd's in laptops zijn voorzien van een backlight die het scherm altijd verlicht, ook als alleen zwart wordt weergegeven en daardoor is zwart op een laptopscherm op zijn best donkergrijs. Bij oledschermen ontbreekt de backlight en kunnen de subpixels zelf uitgeschakeld worden, waardoor ze geen licht uitstralen en wel echt zwart weergeven. Dat levert een contrast op dat veel hoger is dan bij lcd's en dat leidt weer tot veel mooier en indrukwekkender beeld. Voor gamers is er ook een groot voordeel en dat is de responstijd, die veel lager is dan bij lcd's.
Oledschermen hebben ook nadelen. Over het algemeen gebruiken ze meer energie dan lcd's bij het weergeven van lichte kleuren, omdat de leds daarvoor harder moeten branden. Aan de andere kant is het energiegebruik wel weer lager als er zwart wordt weergegeven. Een ander belangrijk nadeel is dat de leds last van slijtage hebben en als dat niet gelijkmatig gebeurt, bijvoorbeeld doordat steeds hetzelfde beeld wordt weergegeven, kan het scherm inbranden. We hadden daarom wat maatregelen verwacht, zoals agressieve dimming of lokaal dimmen van het meest statische beeld op een Windows-computer, namelijk de taakbalk, zoals we op de eerdergenoemde Yoga X1 zagen.
Het oledpaneel wordt zoals gezegd door Samsung gemaakt en we hebben een macrofoto gemaakt van de subpixelstructuur. Het blijkt om een 'gewone' rgb-indeling te gaan, waarbij de blauwe subpixel duidelijk groter is dan de rode en groene. Blauwe oleds slijten sneller en Samsung compenseert dat door ze groter te maken. Het scherm op onze BTO is verder voorzien van een spiegelende coating, waardoor de kleuren nog wat feller zijn dan bij schermen met een matte coating.
We hebben het scherm zoals gewoonlijk doorgemeten met onze SpectraCal C6-colorimeter en CalMAN 5-software. De piekhelderheid van het oledsherm is met 576cd/m² lekker hoog, maar ook op een checkerboard-afbeelding halen we een helderheid van 549cd/m² en dat is nog steeds hoog. Dergelijke waarden zien we bijna alleen bij de duurste laptops terug. De laptop kan die helderheid van 549cd/m² eindeloos volhouden, want er is opnieuw geen software die het scherm na verloop van tijd dimt.
Kijken we verder naar de kleurkalibratie, dan vallen verschillende dingen op. Om te beginnen verandert het beeld behoorlijk als je de helderheid in Windows op honderd procent zet. De kleurweergave wordt kouder en details in donkere delen van een afbeelding verdwijnen. In de grijswaardenmeting, waarvan het resultaat in de linkerafbeelding te zien is, blijkt dat ook. De gammawaarde is hoog, net als de kleurtemperatuur. Waarschijnlijk komt dat doordat de blauwe oleds voluit branden. Doordat de subpixels uit grotere blauwe dan rode en groene oleds zijn opgebouwd, stijgt de kleurtemperatuur. Draai je de helderheid in Windows iets lager, tot negentig procent bijvoorbeeld, dan worden details in donkere afbeeldingen stukken beter zichtbaar en komt de gemiddelde kleurtemperatuur ook meer in de buurt van de ideale 6504 kelvin, zoals te zien is in het meetresultaat op de rechterafbeelding. Toch is de grijsweergave ook dan niet goed te noemen. BTO zal het scherm zelf niet gekalibreerd hebben, waardoor dit de weergave is zoals het paneel de fabriek verliet. Dat zie je ook bij de weergave van de primaire en secundaire kleuren, die prachtig fel ogen, maar wel te verzadigd zijn, zelfs als we het afzetten tegen de grotere dci p3-gamut, waarvan de resultaten in de middelste afbeelding zijn samengevat.
Het scherm is, in eerste instantie, fantastisch om naar te kijken. De kleuren spatten ervanaf, dankzij de hoge helderheid, het contrast en de kleurverzadiging, maar het is te veel van het goede als je beeldmateriaal correct wilt weergeven. Kalibreren is dan vereist en dat missen we op de BTO, samen met software waarmee verschillende kleurprofielen te selecteren zijn.
- Reactietijd 0-100%
- Reactietijd 100-0%
- Reactietijd 20-80%
- Reactietijd 80-20%
Tot slot noemden we de lage reactietijd van oledschermen al en dat blijkt ook direct als we het scherm gaan meten. De reactietijd is een fractie van wat de snelste laptop-lcd's halen en daarmee is het oledscherm prima geschikt voor ghostingvrij gamen, al ben je wel beperkt tot de 60Hz-verversingssnelheid.
Accuduur
De hardware van de 15X990 is snel, maar niet gemaakt op een laag verbruik en je hoeft dus ook niet te rekenen op een lange accuduur. De accu is met 62Wh bovendien van een vrij gemiddelde capaciteit voor een grote 15,6"-laptop.
- Browsen
- Video
- Laadtijd
- PCMark 8
- PCMark 8 (score)
Tijdens het scenario waarbij we alleen browsen, halen we daarom een accuduur van een ruime drie uur. Dat is niet veel, maar voor een gamelaptop gemiddeld. Bovendien is deze gamelaptop voorzien van een scherm met 4k-resolutie en het aansturen van meer pixels kost ook weer meer energie. Daarnaast zitten er aardig wat lichte websites in de browsetest en de energieopname van oledschermen is afhankelijk van wat wordt weergegeven. Bij het weergeven van zwart wordt er veel minder energie gebruikt dan bij wit. In de accutest voor video, waarbij we een video afspelen met een aantal donkere scènes, hadden we dan ook een langere accuduur verwacht. De accuduur is ook wel langer, maar het verschil met de browsetest is niet groot.
Conclusie
BTO's 15X990 is de eerste laptop met oledscherm en octacoreprocessor die we hebben getest. Die processor is vermoedelijk de snelste die Intel in 2019 uitbrengt en wat beeldkwaliteit betreft zal het oledscherm ook nog wel een tijdje onovertroffen blijven.
Dat blijkt ook uit de tests, want in bijna alle cpu-benchmarks eindigt de laptop met i9-9980HK bovenaan. Dat komt enerzijds doordat de cpu acht cores heeft, waar zes tot nu toe het maximum was, maar ook doordat de maximale turboklok nu op 5,0GHz zit. Het geheel wordt goed gekoeld, waardoor in games hoge kloksnelheden worden gehaald, wat weer tot hoge framerates leidt. De kleuren knallen bovendien van het scherm af en dat komt niet alleen door het hoge contrast dat gepaard gaat met de oledtechniek, maar ook door de hoge helderheid en het kleurbereik, dat flink verzadigde kleuren kan weergeven.
Aan rauwe kracht en kleuren dus geen gebrek, maar de BTO 15X990 is in die zin wat ongepolijst. De ventilators die voor de goede koeling zorgen, maken behoorlijk veel herrie en het scherm is niet of niet goed gekalibreerd. Er is geen software bijgeleverd om tussen kleurprofielen te wisselen en als je zelf geen kalibratie uitvoert, kijk je dus tegen veel te felle kleuren aan. Daarnaast hebben we het oledscherm niet zien inbranden tijdens het testen, dat zou ook wel heel snel zijn, maar dat is bij deze schermtechniek wel een risico. Daarom was het fijn geweest als daar ook softwaremaatregelen voor getroffen zouden zijn. Daarnaast is de behuizing van de laptop niet zoals je voor bijna drieduizend euro zou verwachten, of zelfs voor de helft van die prijs. Het plastic ziet er goedkoop uit en op sommige punten kun je de behuizing te makkelijk indrukken.
Fabrikanten als Dell, HP en Razer, die ook laptops met oledschermen hebben aangekondigd, zullen dat polijstwerk waarschijnlijk voor je doen. Die laptops worden waarschijnlijk wel voorzien van software die helpt bij de kleurweergave en beschermt tegen inbranden. Bovendien verwachten we van die fabrikanten wat meer 'premium'-behuizingen dan bij deze BTO.
De BTO is echter al in Nederland te koop en dat geldt nog niet voor de oledlaptops die HP, Dell en Razer hebben aangekondigd. Bovendien zullen die laptops duur zijn. De Blade met oled kost bijvoorbeeld 3300 dollar, terwijl je de 15X990 helemaal zelf kunt configureren en er voor iets meer dan 1600 euro al een met oledscherm kunt kopen. Dan moet je echter nog wel zelf een Windows-installatie regelen en daarom is de 15X990 eerder een laptop voor een tweaker die als een van de eersten een laptop met oledscherm wil hebben, en die het ontbreken van software en de luidruchtige koeling voor lief neemt.
Eindoordeel