Door Sim Kranenburg
Feedback
• 03-09-2018 06:00
Inleiding
Er zijn niet veel mensen te vinden die de overstap van standaarddefinitie-televisie, wat vroeger gewoon televisie was, naar hogedefinitie-televisie niet nuttig vonden. Door de resolutie te verhogen konden tv's een stuk groter worden, zonder dat de scherpte daar al teveel onder te lijden had. We hebben de gemiddelde beeldmaat, sinds het afschaffen van de aloude beeldbuis, dan ook flink toe zien nemen.
Grote beeldbuizen namen nogal veel ruimte in, maar sinds we zijn overgestapt op lcd-, plasma- en later oledtelevisies zijn beeldschermen zo plat geworden, dat ze aan een muur kunnen worden opgehangen. Hele grote schermen, of je dat nou mooi vindt of niet, zijn daardoor prima in relatief kleine huizen toe te passen. Het leek dan ook een kwestie van tijd voordat het aantal pixels van hdtv niet meer voldeed en er nog hogere resoluties nodig waren.
Toen er werd nagedacht over uhdtv, de opvolger van hdtv, kwam men tot de conclusie dat het technisch niet haalbaar was om de resolutie in een keer enorm te verhogen; het was slimmer om in eerste instantie de resolutie zowel horizontaal als verticaal te verdubbelen, voor een verviervoudiging van het totale aantal pixels. Later, nadat de schermmaten nog veel verder zouden zijn toegenomen, zou dan het zelfde recept nog een keer kunnen worden toegepast, waardoor het aantal pixels, zelfs voor de grootste schermen die je je maar zou kunnen voorstellen, groot genoeg zou moeten zijn.
De overgang van hd (ongeveer 2k), naar uhd 4k, is nog lang niet afgerond en veruit het meeste beeldmateriaal wordt nog altijd in 2k aangeboden. Ondanks dat het met de huidige beeldmaten veel zinvoller is om zaken te verbeteren zoals het dynamisch bereik (hdr), de framerate (hfr), of het kleurengamma, tonen televisiefabrikanten op beurzen al jaren prototype's van 8k-televisies. Deze IFA stond zelfs, op televisiegebied, helemaal in het teken van 8k. In dit artikel duiken we in die trend, en bespreken we wat er allemaal op 8k-gebied te zien was.
Sharp
Het Japanse Sharp begaf zich als eerste op de markt voor 8k-televisies en startte vorig jaar al met de verkoop van een 70" 8ktv, de LC-70X500, in het thuisland. Ditzelfde model, maar dan onder de naam LV-70X500E, werd al in april in naar Europa gebracht. Die televisie had een belangrijke beperking; er zaten namelijk nog geen hdmi 2.1-poorten op, waardoor er vier aansluitingen nodig waren om daadwerkelijk 8k-beeld het toestel in te krijgen. Dat kan bijvoorbeeld met behulp van een pc met meerdere videokaarten. Elk van de vier nodige hdmi-kabels verstuurt dan een kwart van het beeld als een 4k-signaal.
/i/2002183157.jpeg?f=imagenormal)
Op de IFA toonde Sharp alweer de tweede generatie 8k-modellen als prototypes. De nieuwe modellen zullen wel worden voorzien van een hdmi 2.1-ingang, zodat een enkele kabel genoeg is voor 8k-beeld, maar de oude methode met vier kabels blijft ook aanwezig. De nieuwe schermen zullen beschikbaar komen in de maten 60, 70 en 80 inch, en bieden ondersteuning voor hdr-beelden in de formaten hdr10 en hybrid log-gamma.
/i/2002183159.jpeg?f=imagenormal)
Sharp had op de stand een demonstratie waarbij een model, dat werd beschilderd met bodypaint live werd getoond op een 70" 8k-scherm. Voor de registratie werd gebruik gemaakt van een broadcastcamera van Sharp, met een Super 35-formaat sensor, voorzien van een snelle Angénieux f2 zoomlens. Om de 8k-beelden met 60fps de camera uit te krijgen waren vier SDI-kabels nodig. De cameraman had zichtbaar moeite om de focus perfect op het onderwerp te houden, omdat er gebruik werd gemaakt van een Atomos Ninja Inferno-monitor/recorder die is voorzien van een 2k-scherm.
Op de momenten dat er wel goed scherpgesteld werd, was er een zeer indrukwekkende hoeveelheid detail te zien op het 70"-scherm. Tenminste als je van zeer dichtbij keek, want op een iets grotere kijkafstand was het verschil met een 4k-scherm alles behalve duidelijk te zien. Om 4k-beelden te bekijken is 70 inch een hele mooie maat, maar voor 8k is een dergelijk scherm duidelijk aan de kleine kant.
Vestel
Hoewel het voor televisiefabrikanten een hele uitdaging is om aan chipsets te komen die 8k-beelden kunnen verwerken, vormt de inkoop van 8k-beeldpanelen geen probleem meer; die kunnen gewoon besteld worden bij de grote Chinese lcd-fabrikanten. Zo kan het bij ons wat minder bekende Vestel ook aan lcd's komen voor een complete 8k-line up. Op de IFA toonde het Turkse merk televisies in de maten 65, 75 en zelfs 98 inch. Hiermee heeft het merk ook gelijk het grootse 8k-model van dit moment.
/i/2002183181.jpeg?f=imagenormal)
Op de twee kleinste 8k-tv's werden prachtige beelden vertoond op de volledige resolutie van het beeldpaneel, maar op het enorme 98"-scherm waren beelden van de Vestel-fabrieken in beduidend lagere kwaliteit te zien. Exact hetzelfde beeldmateriaal zag er op kleinere beeldmaten prima uit, maar op het grote 8k-scherm schoot dit beeldmateriaal flink tekort. Hiermee onderstreepte Vestel, onbedoeld, een van de belangrijkste redenen om niet voor een 8ktv te kiezen; er is voorlopig toch nauwelijks beeldmateriaal voor beschikbaar.
/i/2002183183.jpeg?f=imagenormal)
Vestel is een grote speler op de oem-markt en produceert televisies die onder allerlei verschillende merkennamen in de winkels te vinden is. Vooral de wat minder grote spelers op de televisiemarkt gebruiken Vestel om televisies te kunnen verkopen zonder eigen fabrieken. Zo produceert het Japanse Toshiba tegenwoordig niet meer zelf televisies, maar zijn het oem-modellen met een Toshiba-behuizing en een Toshiba-interface. Op het 65" 8k-prototype wat op de stand van het merk te zien was, vielen dan ook exact dezelfde demobeelden te bewonderen als bij Vestel.
Samsung
Het grote nieuws van de IFA was natuurlijk dat 's werelds grootste televisiefabrikant binnenkort ook start met de verkoop van 8k-televisies. De nieuwe Q900R-tv's vormen de nieuwe top in de huidige Qled line-up van de Koreaanse grootmacht. Het bedrijf levert de 8k-tv's vanaf oktober in de maten 65, 75 en 85". De kleinste maat gaat zo'n vijfduizend euro kosten en de grootste moet het drievoudige daarvan op gaan brengen. Er werd in Berlijn ook een 82"-versie getoond, maar die komt niet naar de Benelux.
/i/2002183197.jpeg?f=imagenormal)
De Q900R zal, net als de bestaande duurdere Qled-modellen, worden geleverd met een One Connect-box. Dit is een extern kastje waarin alle aansluitingen, de elektronica en de voeding zijn ondergebracht. Er zullen hdmi 2.1-ingangen op zitten zodat 8k-beelden via een enkele kabel kunnen worden aangevoerd. De beelden worden vervolgens via een glasvezel naar de tv getransporteerd. Deze glasvezel wordt vergezeld door koperadertjes ondergebracht waardoor elektrische energie kan worden aangevoerd voor de voeding van de tv. Hierbij word een relatief hoge gelijkspanning gebruikt van enkele honderden volts zodat de combikabel superdun kan zijn.
/i/2002183199.jpeg?f=imagenormal)
Het dunne kabeltje loopt, aan het zicht ontrokken, via een van de twee voeten naar de tv. Deze voeten kunnen op twee plekken aan de behuizing worden bevestigd; dicht bij de uiteinden van de kast of juist dichter bij elkaar naar het midden toe. Hierdoor kunnen de nieuwe modellen op tv-meubels worden geplaatst die een heel stuk smaller zijn dan het beeldscherm.
/i/2002183201.jpeg?f=imagenormal)
Samsung weet maar al te goed dat 8k-beeldmateriaal de komende jaren nog zeer schaars zal zijn en daarom heeft het bedrijf, naar eigen zeggen, voor zeer goede upscaling gezorgd. Volgens het marketingmateriaal heeft men gebruik gemaakt van machine learning-technieken die op grote serverfarms werden gedraaid om zo tot een database te komen die in de hardware van de tv wordt ingezet voor specifiek op het beeldmateriaal toegespitste upscaling.
Het hele verhaal deed ons erg terugdenken aan de tijd dat de eerste 4k-tv's werden geïntroduceerd. Daar was destijds ook nauwelijks beeldmateriaal voor te vinden, en dus vertelden alle tv-fabrikanten dat hd-beelden er op een uhdtv, dankzij geweldige goede upscaling, veel beter uitzagen dan op gewone hdtv's. Naar onze mening is geen enkele uhdtv ooit in staat geweest om hd-beelden er daadwerkelijk beter uit te laten zien dan op een goede hdtv. Veel meer dan wat simpele sharpening-trucs hadden al deze superscalers niet om het lijf.
Tijdens een besloten bijeenkomst voor tech-journalisten werd de nieuwe 'Quantum Processor 8k'-scaling gedemonstreerd. Dit werd gedaan door op twee schermen naast elkaar dezelfde beelden te tonen waarbij op het rechter scherm steeds de naar 8k geschaalde versies te zien waren. Het viel alle aanwezigen direct op dat de beelden op het rechter scherm niet alleen een hogere resolutie hadden, maar ook duidelijk over meer helderheid, kleur en contrast beschikten. Een alles behalve eerlijk vergelijk dus. Op onderstaande foto zijn de verschillen goed te zien.
/i/2002183195.jpeg?f=imagenormal)
Na het bijwonen van deze demonstratie waren we er allerminst van overtuigd dat beelden daadwerkelijk mooier worden door ze naar 8k te schalen. Dat was eerder bij het schalen naar 4k al niet het geval, en dat is ook bij 8k niet zo. Het is ook helemaal niet mogelijk om beelden mooier te maken zonder dat de tv er zelf informatie bij verzint. Er moeten immers vier keer zoveel pixels worden vertoond. Uit de in de tv aanwezige database kan deze informatie in ieder geval niet komen want die bleek desgevraagd slechts 1MB groot te zijn. Samsungs scaling zag er overigens nog heel behoorlijk uit bij het weergeven van tekst en cartoons, maar de getoonde natuurbeelden zagen erg hard en onnatuurlijk uit doordat er veel te veel sharpening op was toegepast.
JVC
Dat opgeschaald beeldmateriaal er wel degelijk erg mooi uit kan zien bewees JVC aan de hand van de nieuwe DLA-NX9-projector. Dit projectiekanon is voorzien van drie LCoS-chips (voor elke primaire kleur een), met 4k-resolutie. De beelden hiervan worden razendsnel diagonaal heen en weer bewogen door middel van e-shift-techniek. Hierdoor kunnen er hogere resoluties worden weergegeven dan 4k. Echte 8k is met deze techniek niet mogelijk, maar dat claimt JVC dan ook niet. Op de projector zelf staat gewoon aangegeven dat het een 4k-model is.
/i/2002183213.jpeg?f=imagenormal)
De projector heeft een native contrast van maar liefst 100.000:1, wat door middel van een dynamische iris kan worden verhoogd naar 1.000.000:1. Hij produceert maximaal zo'n 2200 lumen en dat leverde op het 3,8 meter brede scherm, met een gain van 1,3 een werkelijk schitterend contrastrijk beeld op. Uiteraard was het daarbij noodzakelijk dat de projectieruimte perfect werd verduisterd.
/i/2002183215.jpeg?f=imagenormal)
Ondanks de enorme diameter van maar liefst 165" was er, zelfs van dichtbij, geen pixelstructuur te zien, door de hoge resolutie. Het is natuurlijk niet zo dat de door de e-shiftfunctie opgeschaalde beelden net zoveel details bevatten als er op de native 8k-schermen elders op de IFA waren te zien, maar dankzij het goede contrast, en vooral door de veel grotere schermmaat, maakten de beelden van deze 18.000 euro kostende projector zeker de meeste indruk.
LG
LG toonde op de stand een groot microledscherm van maar liefst 173 inch. Heel erg micro zijn de afzonderlijke leds van het grote scherm dus niet. Om te voorkomen dat de pixelstructuur en eventuele defecte pixels duidelijk zichtbaar zouden zijn mocht het scherm alleen van een flinke afstand, vanachter een touwtje worden bekeken. Het scherm is net als 'The Wall' van Samsung, opgebouwd uit losse modules. LG heeft geen concrete plannen met deze techniek; het leek eigenlijk vooral bedoeld om groter te zijn dan het microledscherm van aartsrivaal Samsung; 27 inch groter maar liefst. Wel laat LG zo zien dat het zich niet blind staart op oled; achter de schermen wordt er ook naar andere schermtechnieken gekeken.
/i/2002183221.jpeg?f=imagenormal)
Microled is een veelbelovende techniek voor de (verre) toekomst, maar op de korte termijn gaan we nog heel veel mooie schermen zien op basis van oleds. Het beste 8k-beeld zagen we dan ook op het 88 inch grote 8k-oledschem wat op de stand van LG viel te bewonderen. Dit indrukwekkende scherm hebben we begin dit jaar, op de CES in Las Vegas, achter gesloten deuren al even kunnen bewonderen bij LG Display. Op de IFA toonde LG Electronics dit prototype aan het grote publiek, waardoor we ervanuit kunnen gaan dat het volgend jaar in productie zal gaan.
/i/2002183223.jpeg?f=imagenormal)
De 88"-schermen zullen in een nieuwe fabriek van LG worden gemaakt, want de huidige productiefaciliteiten zijn alleen ingericht voor 55"-, 65"- en 77"-panelen. Als de nieuwe fabriek in gebruik zal worden genomen zullen er ook kleinere schermmaten worden gemaakt. Een 49" zal er sowieso komen, en afhankelijk van de ontwikkeling van de markt wellicht zelfs een nog kleiner scherm. Dat kleinere schermmaten niet optimaal zijn om van 4k te genieten is daarbij bijzaak. Op den duur zullen zelfs de goedkoopste televisies over 4k-schermen beschikken; net zoals hd-schermen de afgelopen jaren sd-schermen hebben verdrongen.