Introductie: de grote comeback
AMD heeft zijn eerste Ryzen-processors uitgebracht, samen met het AM4-platform dat niet alleen voor Ryzen, maar ook voor toekomstige apu's met de Zen-architectuur gebruikt kan worden. De techwereld heeft maandenlang reikhalzend naar de introductie uitgezien en is door middel van een onophoudelijke stroom geruchten en uitgelekte benchmarks bijna gehersenspoeld met de beloften die Zen en vooral Ryzen in het vooruitzicht stelden.
Nu het dan eindelijk zo ver is, kunnen we Ryzen zelf testen en krijgen we te zien of dit inderdaad de verlosser voor AMD is die het zou moeten zijn. Dat AMD een klein wondertje nodig heeft om jarenlange teleurstelling en gebrek aan nieuwe, goed presterende hardware te compenseren, staat immers buiten kijf. De laatste jaren, sinds Bulldozer alleen op prijs met Intels aanbod kon concurreren en op high-end gebied weinig in de melk te brokkelen had, was AMD vooral een sympathiek of budgetalternatief. Intels Core i7-processors en al helemaal de hedt-processors, zoals Haswell-E en Broadwell-E, hebben geen concurrentie van AMD. Alleen de i3- en i5-series hebben concurrentie van wat ooit Intels meest geduchte tegenstander was.
Met Zen moet AMD eindelijk weer een architectuur in zijn processors kunnen steken die zich kan meten met Intels aanbod. Bovendien moet Zen niet alleen geschikt zijn voor high-end processors zonder ingebouwde gpu, maar ook passen in apu's met geïntegreerde grafische processor en geschikt zijn voor energiezuinige processors. Maar AMD trapt logischerwijs af met de Ryzen-processors, die de desktop voor gamers, overklokkers en snelheidsliefhebbers moeten terugveroveren.
We hebben de snelste processor, de Ryzen 1800X en het model er net onder, de 1700X, getest en vergeleken met AMD's en Intels processors. Is Ryzen alles wat we ervan gehoopt hebben? Die vraag beantwoorden we in dit artikel aan de hand van verschillende benchmarks. Wil je meer weten over het platform en dieper de technologie van de chip induiken? Lees dan ons achtergrondverhaal over Ryzen, AM4 en Zen.
/i/2001424863.jpeg?f=imagenormal)
Met dank aan Alternate voor het beschikbaar stellen van een Intel Core i7-6800K voor deze review.
Testsystemen
AMD heeft ons voorzien van de R7 1800X, een bijpassend moederbord, geheugen en een koeler. We hebben de koeler, omwille van vergelijkingen met andere platforms, vervangen door een Noctua NH-D15. Na alle uitgelekte benchmarks willen we de Ryzen-processors nu eindelijk zelf vergelijken met AMD's eerdere processorgeneraties en die van Intel. Daarnaast hebben we de R7 1700X getest, net als de 1800X, een octacore met zestien threads.
We hebben onderstaande systemen gebouwd en getest met onze benchmarks. Daarbij hebben we AMD's en Intels snelste processors geselecteerd, maar ook een aantal processors uitgezocht die op een vergelijkbaar prijsniveau zitten. Alle systemen zijn voorzien van een Windows 10 1607-installatie op een Samsung 830-ssd en Corsairs HX-850 is gebruikt voor de energiemetingen. We hebben de grafische benchmarks en vermogensmetingen met een GTX 1080 uitgevoerd, de overige benchmarks met een GTX 1050 Ti. Het geheugen werd steeds ingesteld op de maximaal officieel ondersteunde snelheid.
AMD-processor |
Cores |
Klok |
Node / tdp |
Moederbord |
Geheugen |
Ryzen 7 1800X |
8/16 |
3,6GHz / 4GHz (4,1GHz XFR) |
14nm / 95W |
Gigabyte GA-AX370-Gaming 5 |
Ddr4 Corsair Vengeance LPX @ 2667MT/s |
Ryzen 7 1700X |
8/16 |
3,4GHz / 3,8GHz (3,9GHz XFR) |
14nm / 95W |
Gigabyte GA-AX370-Gaming 5 |
Ddr4 Corsair Vengeance LPX @ 2667MT/s |
FX-9590 |
8/8 |
4,7GHz / 5GHz |
32nm / 220W |
ASRock Fatal1ty 990FX Killer |
Ddr3 Corsair Vengeance @1866MT/s |
FX-8370E |
8/8 |
3,3GHz / 4,3GHz |
32nm / 95W |
ASRock Fatal1ty 990FX Killer |
Ddr3 Corsair Vengeance @1866MT/s |
X4-845 |
4/4 |
3,5GHz / 3,8GHz |
28nm / 65W |
Gigabyte G1.Sniper A88X |
Ddr3 AMD Radeon RG2133 @2133MT/s |
A10-7860 |
4/4 |
3,6GHz / 4GHz |
28nm / 65W |
Gigabyte G1.Sniper A88X |
Ddr3 AMD Radeon RG2133 @2133MT/s |
Intel-processor |
Cores |
Klok |
Node / tdp |
Moederbord |
Geheugen |
i7-6950X |
10/20 |
3GHz / 3,5GHz |
14nm / 140W |
Gigabyte GA-X99-Ultra Gaming |
Ddr4 Corsair Vengeance LPX @ 2400MT/s |
i7-6900K |
8/16 |
3,2GHz / 4GHz |
14nm / 140W |
Gigabyte GA-X99-Ultra Gaming |
Ddr4 Corsair Vengeance LPX @ 2400MT/s |
i7-6800K |
6/12 |
3,4GHz / 3,6GHz |
14nm / 140W |
Gigabyte GA-X99-Ultra Gaming |
Ddr4 Corsair Vengeance LPX @ 2400MT/s |
i7-7700K |
4/8 |
4,2GHz / 4,5GHz |
14nm / 91W |
MSI Z270 Gaming Pro Carbon |
Ddr4 Crucial Ballistix Sport @ 2400MT/s |
i7-6700K |
4/8 |
4GHz / 4,2GHz |
14nm / 91W |
MSI Z270 Gaming Pro Carbon |
Ddr4 Crucial Ballistix Sport @ 2133MT/s |
i5-4670K |
4/4 |
3,4GHz / 3,8GHz |
22nm / 84W |
Asus Maximus VII Ranger |
Ddr3 Corsair Vengeance @ 1600MT/s |
i7-2600K |
4/8 |
3,4GHz / 3,8GHz |
32nm / 95W |
Biostar TH67XE |
Ddr3 AMD Radeon RG2133 @1333MT/s |
We beschikten niet over Intels 6900K; die hebben we geëmuleerd door twee cores van de 6950X uit te schakelen en de kloksnelheden aan te passen. Dat geeft, door verschillen in cache, wellicht geen volledig beeld van de 6900K, maar voor deze vergelijking achten we dit voldoende.
Synthetische en praktijktests
We beginnen onze tests met een bekende benchmark, die AMD ook voorafgaand aan de introductie opvoerde: Cinebench. Deze benchmark test de single- en multithreaded prestaties van de cpu-cores door een scène te renderen.
De singlethreaded prestaties van Ryzen zijn enorm verbeterd ten opzichte van eerdere AMD-generaties, maar vergeleken met Intel is er nog wel een klein gat. Dat is door verschillende kloksnelheden uiteraard vertekend, want de 7700K heeft een turbo van 4,5GHz, waar de 1800X een turbo van 4 tot 4,1GHz heeft. Ook is het platform nog niet helemaal volwassen en is er nog wat ruimte voor betere prestaties, getuige benchmarks op een MSI- en Asus-bord.
In de multithreaded test zien we waarom AMD voor acht smt-cores gekozen heeft. Logischerwijs blijven Intels quadcores ruim achter de Ryzen 7-processors, maar zelfs Intels prijzige 6800K wordt ruim verslagen. De 6900K, die we geëmuleerd hebben door twee cores van de 6950X uit te schakelen en de kloksnelheden aan te passen, haalt een vergelijkbare snelheid als de 1800X. Bedenk wel dat die processor twee keer zoveel kost. De 6950X met tien cores blijft wel ruim bovenaan, maar het verschil is niet zo gigantisch als de prijs van ruim driemaal die van de 1800X je doet verwachten.
We gaan verder met PCMark 8, een benchmark waarin realworldprestaties worden getest. We we hebben de Home-test gedraaid, die onder meer browsen, gaming en fotobewerken simuleert.
De twee Ryzen-cpu's zijn in PCMark 8 lekker rap en geven de hexacore 6800K van Intel goed tegengas. Ze laten de overige processors, met uitzondering van de 6950X uiteraard, ruimschoots achter zich.
We gaan verder met een verzameling praktijktests, waaronder drie benchmarks van Adobe-software. Met Lightroom exporteerden we vijfentwintig foto's, in Photoshop lieten we een flink aantal bewerkingen op foto's los en in Premiere ten slotte renderden we een video. Handbrake hebben we op slechts een paar processors gedraaid en hebben we ingezet om een videobestand te transcoderen.
- Lightroom export
- Photoshop CC
- Premiere CC
- Handbrake
In Lightroom zijn de Intel-processors iets sneller, waarbij niet alleen de hexa- en decacores beter presteren, maar ook de Skylake- en Kaby Lake-quadcores sneller zijn dan AMD's Ryzen-processors. Met die laatste twee is het verschil echter niet groot. In Photoshop zien we hetzelfde in grote lijnen, maar daarbij moet gezegd worden dat de laatste Gaussian blur in deze benchmark sterk singlethreaded is en zwaar weegt in de totaalscore. Processors met hoge kloksnelheden scoren dan ook goed in deze benchmark.
Premiere schaalt wel lekker mee met meer cores en AMD's processors laten hier dan ook uitstekende scores zien. Alle concurrenten op de 6950X van 1750 euro na worden verslagen. Ook in Handbrake scoren de Ryzen-processors prima en is ook de 1700X ruim sneller dan de ongeveer even dure 7700K van Intel.
We draaien als laatste twee synthetische benchmarks Geekbench 4 en Sisofts Sandra Geheugenbandbreedte-test. Beide geven integer- en floating-pointscores, en Geekbench wordt zowel singlethreaded als multithreaded gedraaid.
- Multi-score
- Single-score
- Single integer
- Single floating point
- Single Crypto
De multithreaded score van de 1800X in Geekbench is net iets hoger dan die van de 6800K en het verschil tussen de 1700X en 6800K is zeer klein. Verder zien we het bekende beeld van tests die goed van alle cores gebruikmaken. De 6950X voert de lijst aan; Ryzen komt daarna en is sneller dan vrijwel alle concurrenten. In de singlethreaded test is Ryzen ongeveer even snel als Intels Broadwell E-generatie, hoewel AMD zijn cpu's wel wat hoger klokt. Kijken we naar de deelscores, dan zet AMD's Zen-architectuur imposante prestaties neer, helemaal bij de aes-encryptie.
Grafische prestaties en geheugen
We gaan verder met de grafische prestaties van de Ryzen 7-processors. Dat is natuurlijk een onmogelijke opgave voor de 1700X en 1800X, aangezien ze geen gpu aan boord hebben. Daarom hebben we alle systemen uitgerust met een GTX 1080 om zo de gpu gelijk te trekken en niet afhankelijk te zijn van een eventuele ingebouwde gpu.
We trappen af met de synthetische benchmark van Futuremark: 3DMark Firestrike. Voor een multithreaded processor is dat een lastige benchmark, omdat deze van de DirectX 11-api gebruikmaakt. Time Spy van 3DMark is een dx12-benchmark en kan beter alle cores benutten.
- Combined
- Graphics
- Physics
- Score
In de Combined en overall-score presteren de nieuwe AMD-processors niet geweldig vergeleken met die van Intel en de Graphics-score is natuurlijk altijd een beetje vergelijkbaar, omdat elk systeem dezelfde GTX 1080 heeft. In de Physics-score laten AMD's Ryzen-processors wel goede scores zien en is alleen de 6950X met z'n tien cores sneller.
We hebben ook Time Spy gedraaid, de DX12-benchmark van 3DMark. Daarin zien we dat de Ryzen-processors veel beter meekomen dan in de DX11-benchmark. De Graphics-score blijft iets achter bij de rest en natuurlijk doet Intels processor met tien cores het beter dan de acht van de 1800X en 1700X, maar het onderlinge verschil is veel kleiner dan bij de Firestrike-benchmark.
- Dragon Age: Inquisition - 1080p - Ultra
- Total War: Warhammer - 1080p - Ultra DX12
In de DX11-game Dragon Age: Inquisition zien we redelijke scores voor de Ryzen-cpu's, maar gek genoeg blijven de scores in Warhammer flink achter bij de verwachtingen. Dat spel lijkt meer op hoge kloksnelheden dan op veel cores te leunen.
- Gemiddeld
- Integer
- Floating point
De geheugenbandbreedte van AMD's Ryzen-processors is, hoewel er een dualchannel-controller wordt gebruikt, een stuk groter dan die van Intels dualchannel-controller in Skylake en Kaby Lake. Natuurlijk blijven de ddr3-modules achter, alleen Intels quadchannel-controllers in Broadwell E-processors zijn sneller.
Opgenomen vermogen en ipc
We hebben twee vermogenstests gedaan. De eerste keer testten we de processors met ingebouwde gpu zonder losse videokaart en gaven we de processors die geen videokaart hebben, een 1050 Ti. In de tweede test hebben we alle systemen voorzien van een GTX 1080 om hun configuratie zo veel mogelijk gelijk te trekken.
Als we processors met ingebouwde videokaart geen aparte videokaart geven, zijn die systemen logischerwijs het zuinigst. Toch is AMD's nieuwe Zen-generatie imposant zuinig, met idle-vermogens van ongeveer 40W waar systemen met AMD's eerdere generaties en Intels processors zo'n 60W opnemen.
Onder belasting vergen de acht cores wel flink wat energie, maar minder dan de vier cores van de Bulldozer/Excavator-serie en ook minder dan Intels Broadwell E-processors.
Met overal dezelfde videokaart in de systemen verschillen de idle-verbruiken niet heel veel, maar zien we opnieuw dat AMD een enorme stap gemaakt heeft sinds de vorige generatie. Het aantal cores van acht bij de 8370E en 9590 moet je natuurlijk met een korreltje zout nemen, waardoor we kunnen concluderen dat AMD de rendementen van prestaties per watt flink verbeterd heeft. Dat zien we ook als we vergelijkingen maken met Intels hedt-platform.
Ipc
De hamvraag is natuurlijk: hoe zit het met de ipc, of de instructions per cycle? AMD heeft al lange tijd een flink prestatiegat op ipc-gebied met Intel en heeft dat in het verleden getracht te compenseren door hogere kloksnelheden en meer cores in te zetten, of semicores, zoals de gedeelde modules in Piledriver. Met Zen moet het ipc-gat gedicht worden en dat hebben we met enkele processors getest door de processors met slechts één actieve core en op een vaste snelheid van 3GHz te draaien.
- Cinebench R15
- Geekbench 4 - integer
- Geekbench 4 - floating point
- Lightroom
In Cinebench is het verschil met Intels Kaby Lake-architectuur goeddeels verdwenen. Ja, er is nog een verschil, in dit geval acht procent en dat is wat AMD ook heeft aangegeven. Als we kijken waar ze vandaan komen, is de ipc-winst echter zonder meer gigantisch. Dat zijn imposante stappen die AMD in een keer weer competitief maken.
In Geekbench heeft Intel nog een iets grotere voorsprong, vooral in de integerberekeningen, maar ook hier blijkt AMD zo'n vijftig procent winst te hebben geboekt ten opzichte van vorige generaties. Kijken we wat dat oplevert in een praktijktest met Lightroom, dan is de singlethreaded prestatie van de 1800X vrijwel gelijk aan die van Intels Kaby Lake-processor. Dat belooft wat voor de Ryzen 5 en Ryzen 3-series.
Overklokken
De Ryzen-processors worden standaard geleverd met een adaptieve kloksnelheid. Voor de Ryzen 7 1800X, 1700X en 1700 bedraagt de standaardkloksnelheid respectievelijk 3,6GHz, 3,4GHz en 3GHz. De boostsnelheid, of turbo zo je wil, bedraagt respectievelijk 4GHz, 3,8GHz en 3,7GHz, maar daar houdt het nog niet op. Dankzij het SenseMI-sensornetwerk kan Ryzen detecteren of de koeling adequaat is, of er voldoende stroom door het moederbord geleverd kan worden en of er nog ruimte voor hogere clocks is. Dat heeft tot gevolg dat de 1800X met goede koeling standaard met alle cores op 3,7GHz kan draaien.
Als twee of minder cores draaien, wordt de snelheid naar 4GHz verhoogd, maar dankzij AMD's eXtended Frequency Range of kortweg XFR kan dat verhoogd worden naar 4,1GHz. Ook de 1700X kan dankzij XFR 100MHz sneller draaien, op 3,9GHz met twee of minder cores dus. De 1700 moet het met een XFR-boost van slechts 50MHz doen. Dat komt onder meer doordat de 1800X en 1700X eigenlijk de betere processors vanuit een 'binning' perspectief zijn. Tijdens de automatische tests en vaststellen van de frequentie-spanningscurve na productie worden de best presterende cpu's als 1800X en daarna 1700X gelabeld. Overigens schakelt XFR uit zodra je zelf gaat overklokken.
Het enige wat je zou bereiken, is een tripje naar de winkel om je defecte processor te vervangen
Dat overklokken kan met stapjes van 25MHz en de 1800X zou met een aardige waterkoeler tot 4,5GHz of misschien wel 4,7GHz getild kunnen worden. De vrij hoge standaard-Vcore van 1,3625V kun je daarbij wat verhogen, maar onder vloeibare stikstof zagen we veel hogere spanningen, tot 1,875V. Met lucht of water is dat uiteraard niet aan te raden. De temperaturen bleken bij demonstraties en in onze eigen tests vrij hoog, zo'n 40 tot 50 graden idle. Overigens helpt delidden van je processor daarbij niet, want de heatspreader is vastgesoldeerd en er is dus geen inferieure koelpasta om te vervangen. Het enige wat je zou bereiken, is een tripje naar de winkel om je defecte processor te vervangen.
AMD heeft een overkloktool ontwikkeld, net zoals het voorheen met OverDrive deed. De Ryzen-overkloktool heet Ryzen Master en is voor de meeste overklokkers waarschijnlijk wat beperkt. Zo krijg vier profielen 1-4 en een current profiel, waarmee je verschillende instellingen kunt beproeven. Je kunt het geheugen tot op zekere hoogte instellen, inclusief timings en enkele spanningen. Ook kun je de kloksnelheden voor de cores door middel van een multiplier-schuifje aanpassen of ze allemaal in één keer veranderen.
De tool, vooralsnog in bèta overigens, heeft twee flinke nadelen. Ten eerste moet het systeem voor veel wijzigingen herstart worden, maar dat is inherent aan het platform, en niet zo zeer een fout van de software. Wat kwalijker is, is dat Ryzen Master compleet baseclock-agnostisch is. Uiteraard kun je zelf de baseclock in het bios aanpassen, maar zelfs dan leest Ryzen Master die simpelweg niet uit en gaat het uit van een standaardbaseclock van 100MHz. Met een overklokpoging met een baseclock van 110MHz en multiplier van 38x gaf de tool doodleuk 3,8GHz als kloksnelheid aan, in plaats van de daadwerkelijke 4180MHz. Uiteraard kan dit in toekomstige versies nog veranderd worden.
Conclusie: wees op je hoede
AMD heeft ontegenzeggelijk een gigantische stap vooruit gezet met Zen. De eerste processors met deze nieuwe architectuur maken het bedrijf in één klap weer concurrerend met rivaal Intel. In het verleden moest AMD zijn gebrekkige rekenkracht of ipc nog compenseren met hoge kloksnelheden, zoals in extrema bij de FX-9590. Of het moest compenseren met extra cores, zoals bij dezelfde FX-serie, waar de multicore-implementatie niet geweldig was. Nu heeft Zen voldoende spierballen om het zonder dat soort trucjes te kunnen stellen. De Ryzen 1800X is natuurlijk het vlaggenschip, maar wat ons betreft is de Ryzen 7 1700X een stuk interessanter, met een fors lagere prijs en slechts enkele procenten lagere prestaties.
Dat betekent niet dat Ryzen, de eerste processorserie met Zen, het met een paar cores moet doen, of met een lullige kloksnelheid, maar de Ryzen 7-varianten hebben een gezond stel van acht cores, inclusief multithreading voor een totaal van zestien threads, en kloksnelheden tussen ruwweg 3 en 4GHz. De ipc is nog niet helemaal op hetzelfde niveau als die van Intel, maar de prestaties zijn dat wel. En als we de prijs-prestatieverhouding bekijken, dan is Ryzen helemaal interessant, want een processor van vijfhonderd euro presteert in de buurt van Intels ruim duizend euro kostende tegenhanger. Het klapstuk is daarbij de prestatie per watt, die bij AMD enorm goed is. Dat hebben we heel lang niet kunnen opschrijven, maar AMD heeft een octacore uitgebracht die een tdp van 95W heeft, waar Intel zo'n 140 watt rekent.
Het klapstuk is de prestatie per watt, die bij AMD enorm goed is
AMD heeft met Zen en Ryzen een architectuur en processor uitgebracht die concurrerend zijn met Intels aanbod en op sommige punten Intel zelfs verslaan. Dat geeft te denken dat Intel op zijn minst zijn prijsstrategie moet aanpassen en wellicht zelfs zijn weinig imposante verbeteringen per generatie moet herzien. Het is echter nog niet allemaal rozengeur en maneschijn voor AMD. Het moet nog veel hebben van zijn prestaties van multithreaded applicaties. Nu zijn dat er steeds meer, maar toepassingen die zwaar op een enkele core leunen, presteren nog altijd iets beter op een rappe Intel-processor. Het verschil is echter geslonken tot onder de tien procent en met een agressieve prijsstelling zal AMD toch vaak favoriet worden.
Er is echter nog een flink struikelblok dat tijdens het testen naar voren kwam: het geheugen. Op diverse moederborden en met verschillende kitjes ddr4-geheugen kwam naar voren dat het platform knap gevoelig is voor de juiste combinatie geheugenmodules en moederborden. Naar verwachting komt daar nog wat verbetering in met bios-updates, maar het is wel een punt om in de gaten te houden. Niet elke combinatie zal zomaar werken. Ons G.Skill Trident-geheugen en Crucial Ballistix wilden bijvoorbeeld niet sneller dan 2133MT/s draaien, terwijl een Corsair Vengeance-kitje 2667MT/s zonder problemen accepteerde.
Kortom, Zen, en dan met name de Ryzen 7 1700X, is een extreem aantrekkelijke processor als alternatief voor niet alleen een Intel Kaby Lake, maar ook voor Broadwell E-processors. De ipc is dik in orde en met acht cores en zestien threads beschik je over een berg rekenkracht. Je toepassingen en games moeten echter wel berekend zijn op multithreaded processors, anders kun je Ryzen niet ten volle benutten. Bovendien moet je de compatibiliteit van geheugen, processor en moederbord even goed controleren, zodat je het maximale uit het plafform kunt halen.
- Laagste prijzen 1800X
- Laagste prijzen 1700X
- Laagste prijzen 1700