Inleiding
Afgelopen jaar was zeker niet het eerste waarin auteursrechtenorganisaties hun strijd tegen copyrightinbreuk voerden, maar het was voor hen wel een buitengewoon succesvol jaar. De Stichting Brein won rechtszaken tegen onder andere The Pirate Bay en Mininova, terwijl de Amerikaanse copyrightwaakhond RIAA twee filesharers tot hoge boetes veroordeeld zag worden. In Zweden werden de beheerders van The Pirate Bay veroordeeld, en in Europa werd de termijn voor naburige auteursrechten verlengd.
Bovendien is het kabinet-Balkenende van plan om het downloaden van auteursrechtelijk beschermd materiaal te verbieden, en gaan overal in Europa steeds meer stemmen op om downloaders af te sluiten. Kortom: de copyrighters waren dit jaar in hun strijd tegen auteursrechteninbreuk aan de winnende hand en de filesharers moesten rake klappen incasseren. Tweakers.net blikt terug.

Brein en Buma komen in actie
In Nederland was copyrightwaakhond Brein in het nieuws met diverse acties tegen auteursrechteninbreuk. Geruchtmakend waren de overwinningen op The Pirate Bay en Mininova. In augustus won de organisatie van directeur Tim Kuik een bodemprocedure tegen de veelgebruikte torrentsite Mininova; de rechter oordeelde dat de site alle links naar auteursrechtelijk beschermd materiaal moest verwijderen. Mininova zag zich daardoor genoodzaakt om geheel te stoppen met het aanbieden van torrents; het zou technisch en organisatorisch onmogelijk zijn om een filtersysteem in te richten. De torrentsite-af overweegt wel nog in beroep te gaan.
In oktober won Brein een andere belangrijke rechtszaak: die tegen The Pirate Bay. De rechtbank besloot dat de site bezoekers uit Nederland moest weren én alle inbreukmakende torrents zelf moest verwijderen. In december bleek dat de drie Zweedse beheerders van de torrentsite niet in beroep zouden gaan tegen de uitspraak.
Een derde Brein-rechtszaak loopt nog. Die is voor de verandering niet aangespannen door Brein zelf; FTD initieerde de rechtszaak, omdat het wilde dat Brein-directeur Tim Kuik zijn uitspraken dat FTD strafbaar zou zijn, zou moeten rectificeren. In maart had FTD juist de roemruchte 'nzb-knop' verwijderd om Brein tegemoet te komen, maar Brein bleef bij zijn standpunt dat het platform illegaal is; het zou een 'essentiële schakel in het downloaden via usenet zijn'.
In een juridisch document, een zogeheten conclusie van dupliek, stelt Brein dat het posten van bestandsnamen, bijvoorbeeld op FTD, 'toegang verleent tot inbreukmakend materiaal van entertainmentbestanden' en zou dat verboden moeten worden. Volgens ict-jurist Arnoud Engelfriet probeert Brein hier in feite het bespreken van specifieke downloads op internet te verbieden. Eerder al kondigde de organisatie nieuwe rechtszaken tegen Nederlandse p2p-, usenet- en torrentsites aan.
Minder succesvol
Een andere auteursrechtenorganisatie was minder succesvol. Buma/Stemra, dat opkomt voor de belangen van componisten en tekstschrijvers, kreeg een stortvloed aan kritiek over zich heen nadat het aankondigde geld te gaan innen voor embedded content, zoals YouTube-filmpjes die op een weblog worden ingesloten. Niet alleen was het maar de vraag of het juridisch wel houdbaar was om daarvoor geld te eisen, zoals Buma/Stemra tijdens een rommelige persconferentie zelf erkende, maar ook de politiek was niet te spreken over de plannen. Zowel de SP als GroenLinks en het CDA stelden Kamervragen over de zaak.
Na te zijn geschrokken van alle commotie schrapte Buma/Stemra de embedded-tarieven gedeeltelijk; alleen 'bedrijfsmatige' webloggers en -sites zouden nog moeten betalen voor de inhoud. Onlangs bleek dat ook die websites in 2010 nog niet zullen hoeven te betalen, omdat de regeling zou zijn opgeschort. Buma erkende afgelopen december dat het fouten heeft gemaakt met de YouTube-tarieven. Als directeur Cees Vervoord het over kon doen, zou hij eerst overleggen met 'relevante marktpartijen', zei hij achteraf.
Ondanks het uitstellen van de tarieven sloot YouTube vlak voor de kerst een meerjarige overeenkomst met Buma/Stemra, om componisten en tekstschrijvers een vergoeding te geven voor YouTube-filmpjes die op andere sites worden ingesloten. Ook bedrijven kunnen dus YouTube-filmpjes embedden, zonder voor een factuur van Buma bang te hoeven zijn.
Verboden te downloaden
Downloaders hebben in Nederland nu alleen wat te vrezen als ze games of software van het internet plukten. Het downloaden van films en muziek was altijd volstrekt legaal. Alleen uploaders van auteursrechtelijk van dergelijk beschermd materiaal handelden in de wetenschap dat wat ze deden eigenlijk niet mocht, hoewel ook die meestal weinig te vrezen hadden; alleen de echt fanatieke uploaders kregen in zeldzame gevallen te maken met de gerechtelijke hand. Vergeleken met andere landen kwam de Nederlandse up- en vooral downloader er echter goed van af.
Daar gaat mogelijk verandering in komen. Het kabinet wil downloaden van films en muziek uit 'evident illegale bron' over enkele jaren verbieden, zo werd in oktober bekend. De entertainmentindustrie moet dan wel met goede, legale alternatieven voor het illegale aanbod weten te komen. Als compensatie wordt de thuiskopie-heffing op blanco cd's en dvd's afgeschaft. Een dergelijk downloadverbod was eerder aanbevolen door de commissie-Gerkens, die als taak had om de 'knelpunten in het auteursrecht vast te stellen'.

Gerkens zelf is overigens geen voorstander van harde handhaving van een downloadverbod. De partij van Gerkens, de SP, ziet meer in een 'waarschuwingsscherm' voor sites waar auteursrechtelijk beschermd materiaal kan worden gedownload. Brein is wél voorstander van harde handhaving: volgens directeur Kuik heeft een verbod alleen zin als downloaders gestraft kunnen worden.
Ict-jurist Arnoud Engelfriet en weblogger Bert Brussen schreven mee aan een opiniestuk in nrc.next, waarin ze zich uitspraken tegen een downloadverbod. Volgens hen zal handhaving van een downloadverbod 'miljoenen burgers criminaliseren' en zorgen voor een chaos. Ook zouden er privacybezwaren aan vast zitten: voor handhaving zouden burgers intensief in de gaten moeten worden gehouden, vrezen de auteurs.
Three strikes and you're out
Zoals gezegd is Nederland een uitzondering wat betreft legaal downloaden; in veel andere landen is dat al langer verboden. Daar gaat de discussie dan ook een stap verder: er gaan stemmen op om illegale downloaders af te sluiten van het internet. In oktober keurde de Franse Constitutionele Raad een wetsvoorstel goed dat ervoor moet zorgen dat illegale downloaders na enkele waarschuwingen worden afgesloten. Deze zogeheten 'three strikes'-wetgeving wordt mogelijk ook ingevoerd in het Verenigd Koninkrijk.
Of Nederland ook dergelijke wetgeving zal krijgen, is onduidelijk. In juni zei staatssecretaris Frank Heemskerk van Economische Zaken dat die er niet zou komen, maar als lidstaat van de Europese Unie is Nederland gebonden aan het Acta-verdrag. Over dat verdrag wordt momenteel onderhandeld, en deze bevat mogelijk een clausule die internetproviders verplicht om auteursrechtenschenders af te sluiten. Stichting Brein pleitte in augustus voor een iets minder radicale maatregel: de organisatie wil dat de internetverbinding van wederrechtelijke downloaders zodanig wordt afgeknepen dat ze een tijdje niet kunnen downloaden.
Het Europees Parlement maakte dit jaar overigens een flinke draai wat betreft het afsluiten van downloaders. In maart sprak het EU-parlement zich nog met een grote meerderheid uit tegen dergelijke wetgeving, maar ruim een halfjaar later nam het een andere positie in. Lidstaten mogen filesharers wel degelijk afsluiten van internet, al geldt er wel een voorwaarde: er moet een 'zorgvuldige en onafhankelijke procedure' zijn doorlopen. De lidstaten mogen zelf weten of ze dat doen; afsluiting wordt niet door de EU opgelegd.
In Europa
De grootste auteursrechtenzaak dit jaar vond niet in Nederland plaats, maar in Zweden. Op 16 februari begon daar de rechtszaak tegen de beheerders van The Pirate Bay.
De Zweedse justitie had die aangespannen tegen vier personen: de sitebeheerders Gottfrid Svartholm Warg, Peter Sunde en Fredrik Neij, en geldschieter Carl Lundstrom. De aanklacht: het faciliteren van het schenden van auteursrechten door miljoenen internetters .torrent-files aan te bieden.
De rechtszaak duurde iets meer dan twee maanden, voordat de rechtbank van Stockholm tot de conclusie kwam dat de vier schuldig waren. Ze kregen allen een celstraf van een jaar opgelegd en werden gezamelijk veroordeeld tot een boete van 30 miljoen Zweedse kronen, wat volgens de huidige wisselkoers neerkomt op 2,87 miljoen euro. De schuldig bevonden TPB-medewerkers gingen in beroep, maar de beroepszaak laat nog tot 2010 op zich wachten.

Een soap op zich was de overname van The Pirate Bay door het softwarebedrijf Global Gaming Factory X. GGF had grote plannen met The Pirate Bay: zo zou het de torrentsite omvormen naar een betaald, legaal downloadplatform. Van dat alles kwam weinig terecht: het bedrijf zou de overname niet kunnen betalen, kwam in de financiële problemen en gaf later zelf toe dat de overname 'onzeker' was geworden. In september werd zelfs de beursnotering geschrapt, omdat het bedrijf investeerders zou hebben misleid. Hoe het nu verder gaat met de torrentsite, die in november zijn eigen tracker uit de lucht haalde, is onbekend. Op het moment van schrijven is de site nog steeds bereikbaar voor Nederlanders.
Vlak voor kerst werd de Canadese torrentsite Isohunt door de Amerikaanse rechter nog schuldig bevonden aan auteursrechteninbreuk. Andere rechtszaken die dit jaar speelden waren die tegen twee individuele downloaders, Joel Tenenbaum en Jammie Thomas. Deze langlopende zaken werden dit jaar in het voordeel van de entertainmentindustrie besloten. Zo werd Tenenbaum veroordeeld tot een boete van 675.000 dollar, terwijl Thomas een schadevergoeding van 1,9 miljoen dollar moet betalen. Opvallend genoeg werden vier auteursrechtenschenders die niet op kwamen dagen tijdens hun rechtszaak veroordeeld tot fors lagere schadevergoedingen. Thomas en Tenenbaum hadden kortom beter thuis kunnen blijven.
Auteursrechten: nu langer houdbaar
Ondanks de successen die de entertainmentindustrie behaalde, was het voor de Europese Commissie nog niet genoeg: die wilde dat de copyrighttermijn voor muziekuitvoeringen werd verlengd van 50 naar 95 jaar. Dit jaar besloot het Europees Parlement om daar niet volledig in mee te gaan; de termijn wordt welliswaar verlengd, maar gaat niet naar 95 jaar.
In plaats daarvan zijn de auteursrechten voor uitvoerende muzikanten voortaan tot zeventig jaar na de uitvoering geldig, zo besloot het EP. Voor componisten gold al dat hun auteursrechten tot 70 jaar na hun overlijden golden. Auteursrechtenorganisatie Sena en diverse artiesten waren het vanzelfsprekend eens met de verlenging van deze zogeheten naburige rechten, maar de regering heeft zich vooralsnog niet achter de verlenging geschaard. Daarmee is de verlenging nog niet geldig in Nederland.
Was er dan helemaal niets positiefs te melden voor de downloadende medemens? Jawel, want in het Europees Parlement heeft de Europese Piratenpartij dankzij het verdrag van Lissabon twee zetels weten te bemachtigen, en de Australische Pirate Party haalde genoeg leden om aan de verkiezingen mee te mogen doen.
In Zweden werd de Piratpartiet de op twee na grootste als het gaat om ledenaantal. Vooral nadat het Pirate Bay-vonnis bekend werd, mocht de partij veel nieuwe leden verwelkomen. In Nederland lijkt de Piratenpartij dan weer niet echt van de grond te komen.
Wat brengt 2010?
Wat gaat het nieuwe jaar ons brengen op auteursrechtengebied? Een geheel vrijblijvende blik in de glazen bol leert ons een aantal zaken. Sowieso zal er in 2010 geen film of muzieknummer minder worden gedownload, hoeveel downloadverboden er ook worden gesteld en auteursrechtenschenders er ook worden afgesloten. Het maakt niet uit hoeveel torrentsites hun deuren zullen sluiten, internetters blijven up- en downloaden. Afgelopen jaar was dat ook al zichtbaar: het aantal gebruikers van µTorrent is in 2009 verdubbeld, ondanks de strijd tegen torrentsites.
Het wordt anders als er een downloadverbod van kracht wordt; een dergelijk verbod, zeker in combinatie met straffen, zou mensen kunnen afschrikken, maar een downloadverbod zal er in 2010 nog niet van kracht worden. Ondertussen gaat de entertainmentindustrie in 2010 aan de slag met nieuwe verdienmodellen, om zo van de downloadende internetgebruiker een brave, betalende consument te maken.
Zonder The Pirate Bay wordt downloaden ook iets minder eenvoudig. Als die torrentsite - een van de grootste - het vonnis van de rechter in de zaak van Brein opvolgt, moeten voor 1 maart 2010 alle links naar inbreukmakend materiaal worden verwijderd. Bovendien moeten Nederlanders worden geweerd. Het is nog niet bekend of dat gaat gebeuren; Ernst-Jan Louwers, advocaat van de beheerders in de Nederlandse rechtszaak, wilde daar nog niets over kwijt.
Troebel is ook de uitkomst in de zaken van FTD en Mininova. De bodemprocedure die FTD tegen Brein heeft aangespannen loopt nog, en het is onzeker wanneer er schot in de zaak komt. We verwachten echter wel dat er dit jaar meer duidelijkheid over komt. Dat geldt ook voor de zaak-Mininova; het is nog niet zeker of de site in hoger beroep gaat tegen Brein; daar zullen we al vroeg in 2010 ongetwijfeld meer over kunnen melden.
Een hot issue in 2010 zal het debat over het downloadverbod worden. Hoewel het kabinet de entertainmentindustrie een aantal jaren gunt om met legale downloadalternatieven te komen, verwachten we dat de voor- en tegenstanders van een dergelijk verbod niet tot die tijd zullen wachten met het voeren van een debat over de kwestie.
