Op de desktop slaan we deze generatie helaas over, maar laptops met Intels nieuwe Meteor Lake-processors liggen vanaf nu in de winkel. Op veel vlakken zet Intel met deze chips grote stappen. Dat zagen we in september al in onze Meteor Lake-preview, maar nu hebben we veel meer details én geeft Intel ook informatie vrij over de prestaties die we van deze processors mogen verwachten.
Ten opzichte van de voorgaande generatie is Meteor Lake behoorlijk innovatief. Dat begint al bij de packaging; deze cpu's zijn niet langer een grote, monolithische chip, maar een chipletontwerp, vergelijkbaar met hoe AMD zijn cpu's tegenwoordig opbouwt. Die chiplets zijn bij Intel echter veel geavanceerder, groter in aantal en diverser.
Voor de chiplet met cpu-cores is Intel daarnaast overgestapt op een geheel nieuw procedé: Intel 4. En we durven het bijna niet te zeggen, maar dat is vrijwel perfect twee jaar nadat Intel 7 zijn intrede deed in Alder Lake, geheel volgens de oude tick-tockroadmap dus. Daar valt van alles op af te dingen, zoals dat Intel 7 in iets andere vorm al langer voor '10nm'-laptopprocessors werd gebruikt, maar toch: Intel lijkt voorlopig goed op weg met zijn ambitieuze 'five nodes in four years'-plan. Ook de overstap naar de volwaardige Arc-architectuur voor de geïntegreerde graphics en het toevoegen van een npu voor AI-toepassingen zijn grote wijzigingen ten opzichte van de vorige generatie.
Maar waar het in de presentaties die we voorafgaand aan deze release hebben bijgewoond, opvallend weinig over ging, zijn de prestaties van de cpu-cores zelf. Nu we ook benchmarks en specificaties van alle modellen tot onze beschikking hebben, kunnen we daar meer over zeggen en wordt een stuk duidelijker waarom Intel deze processors niet ook voor desktops uitbrengt.
Computetile: nieuwe P- en E-cores op Intel 4
Computetile
Grootte: 40mm² Huisvest: P- en E-cores Geproduceerd op: Intel 4
Meteor Lake markeert om te beginnen de ingebruikname van het nieuwe Intel 4-productieproces, en wel voor de computetile, de chiplet die de cpu-cores huisvest. Alle andere tiles worden gemaakt op andere productieprocessen. Effectief komt daarmee een chip van slechts ongeveer 40mm² van de Intel 4-band rollen, terwijl de complete Meteor Lake-die ruim 250mm² groot is.
Intel 4 is nog een jong proces, afkomstig uit de Ierse Fab 34 overigens, en aangezien jonge processen doorgaans gepaard gaan met lage yields, is het vermoedelijk maar goed ook dat slechts een klein deel van Meteor Lake op dit proces wordt gemaakt. Intel 4 moet, afhankelijk van het type structuur, 50 procent reductie in oppervlakte en een toename in efficiëntie van 20 procent kunnen bereiken, beide ten opzichte van Intel 7. Daarnaast biedt het proces enkele nieuwe snufjes die chipontwerpers kunnen inzetten, zoals een nieuwe metaal-insulator-metaalcondensator met een hogere dichtheid, en vergt het minder productiestappen dankzij de inzet van euv-lithografie. Daarmee is Intel de laatste van de drie grote chipfabrikanten die de nieuwste techniek van ASML inzet bij zijn chipproductie.
P-core 'Redwood Cove' en E-core 'Crestmont'
Zowel de P- als de E-cores in Meteor Lake zijn vernieuwd. De P-core heet Redwood Cove en zou 'efficiënte prestaties' als belangrijkste doel hebben. Een verbetering in ipc noemt Intel daarbij niet. In algemene termen beschrijft de chipontwerper wel dat Redwood Cove verbeterde branchprediction zou hebben en dat de feedback die door Thread Director aan de scheduler in Windows wordt doorgegeven, is verbeterd. Bij de nieuwe E-core, Crestmont, maakt Intel naast vergelijkbare verbeteringen als aan de P-core wel melding van ipc-verbeteringen, maar een concreet getal wil het daar niet op plakken.
Prestaties
Intel verstrekte ons voorafgaand aan de release van Meteor Lake geen testlaptop, maar het gaf in zijn presentatie wel voor het eerst interne benchmarks vrij. De Intel Core Ultra 7 165H, het voorlopige topmodel, biedt volgens Intel bijna 9 procent betere multithreaded prestaties dan de Core i7-1370P van de vorige generatie. Opvallend genoeg geeft Intel zelf toe dat er bij de singlethreaded prestaties juist sprake is van een achteruitgang in prestaties. Ten opzichte van diezelfde i7-1370P haalt de nieuwe chip in dat scenario 7,4 procent slechtere prestaties, al moet dat nog altijd voldoende zijn om de singlethreaded prestaties van een AMD Ryzen 7 7840U te overtreffen.
Hoe kan een nieuwere chip slechter presteren dan een oudere? Een deel van het antwoord daarop is klokfrequentie. Zoals gezegd is het Intel 4-productieproces nog een stuk minder volwassen dan Intel 7, waardoor het minder goed schaalt naar zeer hoge klokfrequenties. De genoemde Core Ultra 165H heeft dan ook een maximale turbokloksnelheid van 'maar' 5,0GHz, terwijl zijn voorloper, de i7-1370P, nog tot 5,2GHz ging. Maar dan nog: dat is een teruggang van nog geen 4 procent, terwijl de prestaties meer dan dat zakken.
Er lijkt dus sprake te zijn van een beperkte, maar meetbare daling in ipc van de P-core, oftewel de hoeveelheid instructies die deze cores per kloktik kunnen verwerken. Dat verklaart waarom de fabrikant zijn kaken stijf op elkaar houdt rondom de ipc van de nieuwe P-core. Hoe die exact tot stand komt, blijft op dit moment gissen. Kan Intel minder agressief zijn met bepaalde interne timings door het vroege stadium waarin het Intel 4-procedé zich bevindt? Of voegt de nieuwe tile-structuur bepaalde latencies toe die de prestaties toch een beetje schaden? Dat is vooralsnog het geheim van de smid, maar Intel is er in elk geval eerlijk over dat je met Meteor Lake niet op verhoogde singlethreaded prestaties hoeft te rekenen.
Hoewel we de cpu-cores van oudsher toch als de basis van een processor zien, is de computetile van de vorige pagina niet de grootste chiplet die deel uitmaakt van de Meteor Lake-processor. De soctile is zelfs ruim dubbel zo groot en wordt gemaakt op TSMC's N6-proces, wat betekent dat de grootste Meteor Lake-chiplet dus niet uit Intels eigen fabrieken afkomstig is.
De soctile is in feite een samenraapsel van functies die voorheen in andere delen van de chipset of processor zaten, zoals de geheugencontroller, de media- en displayunits, en de controllers voor zaken als wifi en USB, met daarbovenop compleet nieuwe functionaliteit. Tot de belangrijkste nieuwe onderdelen behoren de lowpower-E-cores, een cluster van twee extra laaggeklokte E-cores die zich niet bij de andere cores in de computetile bevinden, maar dus hier in de soctile. Ze kunnen tegelijk actief zijn met alle cores in de computetile, dus in de specificaties telt de fabrikant ze gewoon mee als E-cores.
Misschien wel de belangrijkste reden om deze E-cores een plekje in de soctile te geven, is dat het systeem daarmee actief kan worden gehouden zonder dat de computetile aan hoeft te staan. Bij zeer lichte workloads kan de complete computetile worden uitgeschakeld, wat een forse reductie in stroomverbruik en daarmee een toename van accuwerktijd betekent. Volgens Intel neemt het vermogen dat de processor vraagt tijdens het afspelen van een Netflix-video, af van 1,54W bij de i7-1370P naar 1,15W bij de Core Ultra 7-165H, oftewel een afname van 25 procent.
Npu voor AI
Een andere belangrijke component van de soctile is de neural processing unit, afgekort npu. Deze in voor AI gebruikte berekeningen gespecialiseerde processor bestaat uit twee engines met elk een inference pipeline en een vector engine. Volgens Intel is het belangrijk dat AI-algoritmes, die nu nog voornamelijk in de cloud worden uitgevoerd, straks ook lokaal kunnen draaien. Aan de ene kant helpt dat bij de schaalbaarheid van de technologie, want de benodigde hoeveelheid rekenkracht om iedereen in de cloud gebruik te laten maken van AI, zou enorm zijn. Aan de andere kant verhelpt dat privacybezwaren. Vooral bij bedrijven is er veel weerstand tegen het extern laten verwerken van gevoelige data voor AI.
De snelste processor die nu beschikbaar komt, de Core Ultra 7 165H, zou in totaal 34Tops aan AI-prestaties bieden. Die eenheid drukt de snelheid van zo'n unit uit in biljoenen operaties per seconde en zegt weinig over de precisie of moeilijkheidsgraad van die berekeningen. Net als Tflops bij cpu's en gpu's is dit getal dus geen absolute waarheid, maar geeft het een indicatie van het prestatieniveau.
Intels opgegeven waarde van 34Tops is verdeeld over 11Tops uit de npu, 4,5Tops uit de processorcores en 18Tops uit de gpu. Gaat het puur om bandbreedte, dan is de gpu dus het krachtigste deel van Meteor Lake voor dit soort berekeningen. De npu heeft weliswaar minder ruwe rekenkracht, maar kan AI-berekeningen wel een stuk efficiënter uitvoeren. Volgens Intel kan de npu het best worden ingezet voor langdurige AI-workloads, zeker als je op de accu van je laptop werkt, terwijl de gpu met zijn hoge bandbreedte vooral moet worden ingezet bij het creëren van content. Tot slot kan de cpu worden ingezet voor korte AI-workloads waarbij vooral de latency belangrijk is.
Strikt genomen is de npu in de onlangs geïntroduceerde AMD Ryzen 8040-processors, die 16Tops kunnen halen, dus sneller dan die van Intel. Het blauwe kamp benadrukt dan ook dat het niet alleen om hardware draait, maar dat AI vooral een softwarestrijd is. Met meer dan honderd programma's die gebruik kunnen maken van Intels hardwarematige versnelling voor AI, beweert de fabrikant op dat vlak een duidelijke voorsprong te hebben.
In de bijbehorende slide met benchmarks zien we dat terug in de Wondershare- en Lightroom-tests, met voor AMD een 'did not run' als resultaat. Dan is sneller zijn natuurlijk niet zo moeilijk. Bij alle andere voorbeelden speelt de gpu een grote rol in het behalen van winst op AMD en de vorige generatie. Dat is natuurlijk wat je in de praktijk ook zult treffen als je AI in deze programma's gaat gebruiken, maar dus niet per se dankzij de nieuwe npu.
Ook de gpu wordt niet door Intel zelf, maar door het Taiwanese TSMC gemaakt. Dat gebeurt op de N5-node, die iets kleiner is dan het N6-proces waarop de soctile wordt gemaakt. Ook de architectuur van de gpu is flink moderner dan de Xe-LP-architectuur die Intel voor de afgelopen generaties inzette. Bij Meteor Lake is de igpu gebaseerd op Xe-LPG, een afgeleide van de architectuur van de losse Arc-videokaarten.
Die veel modernere architectuur levert op diverse vlakken verbeteringen op. In de eerste plaats zijn dat natuurlijk de prestaties; die moeten verdubbelen bij een gelijkblijvend stroomverbruik. Daarnaast biedt de gpu hardwarematige ondersteuning voor realtime raytracing en heeft hij een DP4A-engine aan boord, die INT8-instructies voor AI kan verwerken. Deze engine wordt ook ingezet bij Intels slimme upscalingtechnologie XeSS, die eveneens wordt ondersteund.
Hoewel de vernieuwde architectuur en het kleinere productieprocedé hun bijdrage leveren, bereikt Intel die hogere prestaties voor een deel ook gewoon door het toevoegen van meer cores. De meest luxe modellen bestaan uit zeven of acht Xe-cores, wat gelijkstaat aan 112 of 128 eu's. Bij de vorige generatie was dat nog maximaal 96 eu's. Daarbij liggen de kloksnelheden ook nog eens aanzienlijk hoger, tot wel 2,3GHz, waar dat bij de vorige generatie wel ophield rond de 1,5GHz. De Meteor Lake-U-serie met lagere tdp's heeft slechts vier Xe-cores. De igpu wordt om die reden geen Arc, maar gewoon Intel Graphics genoemd.
Dit voelt aan als de juiste plek om het ook over de mogelijkheden van de media- en displayengines te hebben, maar die heeft Intel bij Meteor Lake verplaatst naar de soctile. De gpu-tile is in feite puur een rekeneenheid geworden, die bijvoorbeeld niet per se actief hoeft te zijn bij het afspelen van video. Het hardwarematige decoderen van alle moderne videoformaten en het aansturen van maximaal vier schermen via HDMI 2.1 of DisplayPort 2.1 kan volledig in de soctile worden afgehandeld.
Uit de benchmarks die Intel heeft vrijgegeven, blijkt dat de beloofde verdubbeling van de gamingprestaties ten opzichte van de vorige generatie slechts in één game wordt gehaald: Baldur's Gate 3. Gemiddeld over alle geteste games ligt de prestatiewinst eerder rond de 50 procent. Het gemiddelde prestatieniveau ligt volgens Intel iets boven dat van de AMD Ryzen 7 7840U.
Dan hebben we nog twee tiles over: de kleine i/o-tile en de onderliggende basetile. De i/o-tile is de kleinste tile van allemaal. Ook deze tile komt bij TSMC vandaan, wat betekent dat van de vier actieve tiles er maar één uit Intels eigen fabrieken komt.
In de i/o-tile zitten de aansturing van veel van de fysieke aansluitingen, de zogenaamde phy's, de actieve componenten voor de Thunderbolt 4-poorten en de PCI Express 5.0-controller. Die laatste is overigens alleen aanwezig bij de Meteor Lake-H-serie, Meteor Lake-U moet het met PCIe 4.0-lanes doen.
De basetile is bij Meteor Lake passief. Er zit dus geen rekenfunctie in, maar de functie is puur het verbinden van alle bovenliggende tiles met elkaar, met het moederbord en met de stroomvoorziening. Daarvoor wordt een oudere Intel-node gebruikt. De verbindingen met de tiles worden gelegd via Intels Foveros-techniek, met een onderlinge afstand tussen de bumps van slechts 36 micrometer. Dat betekent dat er per vierkante millimeter tot 770 bolletjes geplaatst kunnen worden.
Line-up: geen i5 of i7, maar Core Ultra
Meteor Lake is de eerste serie Intel-processors waarvoor de fabrikant de nieuwe naamgeving gebruikt. Dat betekent een afscheid van de bekende Core i3-, i5-, i7- en i9-namen, althans, vooral van de 'i'. Zogenaamde premiumprocessors, waaronder blijkbaar deze complete reeks, krijgen vanaf nu de naam Core Ultra, gevolgd door een cijfer als klasseaanduiding. Minder luxe processors zullen in de toekomst uitkomen als 'gewone' Core 3, 5, 7 of 9.
De line-up van laptopprocessors is opgesplitst in twee reeksen. Dat waren er voorheen drie; de zogenaamde P- en H-series zijn nu samengevoegd in één H-serie, die flexibeler in te stellen is wat het stroomverbruik betreft. Daarnaast is er Meteor Lake-U voor dunne laptops met een lagere tdp. Meteor Lake-H is een fysiek andere en grotere chip dan Meteor Lake-U.
Meteor Lake-H (links) en Meteor Lake-U
Meteor Lake-H
In de Meteor Lake-H-serie verschijnen vijf modellen, waarvan vier per direct en topmodel Core Ultra 9 185H pas in het eerste kwartaal van volgend jaar. Alle uitvoeringen hebben tien E-cores, waarvan twee zoals besproken in de soctile, en vier of zes P-cores. Bij de duurste modellen klokken de P-cores tot 5,1GHz, wat afloopt tot 4,5GHz bij het goedkoopste model in deze serie. Daarmee liggen de kloksnelheden wat lager dan bij de voorgaande generatie.
De Core Ultra 9 heeft als enige een vaste tdp van 45W met een maximum turbo power, of mtp, van 115W. Bij de Core Ultra 5- en 7-modellen is de tdp standaard 28W en kunnen fabrikanten kiezen voor een mtp tussen de 64 en 115W. De daadwerkelijke prestaties kunnen dus flink verschillen, afhankelijk van de afstelling.
Alle Meteor Lake-H-chips hebben een Intel Arc-gpu met zeven of acht Xe-cores en een geheugencontroller die DDR5-5600 of Lpddr5x-7467 kan aansturen. De maximale hoeveelheid geheugen is daarbij respectievelijk 96 en 64GB. Het aansluiten van videokaarten, ssd's en andere PCIe-onderdelen kan via acht PCIe 5.0-lanes, driemaal vier PCIe 4.0-lanes en acht volledig naar wens in te delen PCIe 4.0-lanes.
Intel Meteor Lake-H (28-45W)
Cores
Boostsnelheid
L3-cache
Gpu
Energiegebruik
P
E
LP-E
P
E
Pbp
Mtp
Intel Core Ultra 9 185H
6
8
2
5,1GHz
3,8GHz
24MB
Intel Arc - 8 Xe-cores @ 2,35GHz
45W
115W
Intel Core Ultra 7 165H
6
8
2
5,0GHz
3,8GHz
24MB
Intel Arc - 8 Xe-cores @ 2,3GHz
28W
64-115W
Intel Core Ultra 7 155H
6
8
2
4,8GHz
3,8GHz
24MB
Intel Arc - 8 Xe-cores @ 2,25GHz
28W
64-115W
Intel Core Ultra 5 136H
4
8
2
4,6GHz
3,6GHz
18MB
Intel Arc - 7 Xe-cores @ 2,2GHz
28W
64-115W
Intel Core Ultra 5 125H
4
8
2
4,5GHz
3,6GHz
18MB
Intel Arc - 7 Xe-cores @ 2,2GHz
28W
64-115W
Meteor Lake-U
De Meteor Lake-U-serie bestaat in eerste instantie uit vier modellen met een basepower van 15W en een mtp van 57W. Die kun je herkennen aan een 5 als laatste cijfer in het modelnummer. Begin volgend jaar komen daar nog twee modellen met een lagere 9W-tdp bij, die een 4 als laatste cijfer krijgen.
In vergelijking met Meteor Lake-H heeft de U-serie evenveel E-cores, maar met slechts twee stuks veel minder P-cores. Die klokken bovendien lager: tussen de 4,3 en 4,9GHz. De geïntegreerde gpu is verder een stuk minder krachtig, met slechts vier Xe-cores en lagere kloksnelheden dan bij de H-serie.
Een laatste verschil is dat Meteor Lake-U geen PCIe 5.0-lanes biedt. Fabrikanten van laptops moeten het dus doen met de vier PCIe 4.0 x4-slots en de acht vrij in te delen PCIe 4.0-lanes.
Intel Meteor Lake-U (9-15W)
Cores
Boostsnelheid
L3-cache
Gpu
Energiegebruik
P
E
LP-E
P
E
Pbp
Mtp
Intel Core Ultra 7 165U
2
8
2
4,9GHz
3,8GHz
12MB
Intel Graphics - 4 Xe-cores @ 2GHz
15W
57W
Intel Core Ultra 7 164U
2
8
2
4,8GHz
3,8GHz
12MB
Intel Graphics - 4 Xe-cores @ 1,8GHz
9W
30W
Intel Core Ultra 7 155U
2
8
2
4,8GHz
3,8GHz
12MB
Intel Graphics - 4 Xe-cores @ 1,95GHz
15W
57W
Intel Core Ultra 7 135U
2
8
2
4,4GHz
3,6GHz
12MB
Intel Graphics - 4 Xe-cores @ 1,9GHz
15W
57W
Intel Core Ultra 7 134U
2
8
2
4,4GHz
3,6GHz
12MB
Intel Graphics - 4 Xe-cores @ 1,8GHz
9W
30W
Intel Core Ultra 7 125U
2
8
2
4,3GHz
3,6GHz
12MB
Intel Graphics - 4 Xe-cores @ 1,85GHz
15W
57W
Voorlopige conclusie
Meteor Lake is technisch een razend interessant en zonder meer innovatief product. Alle technieken die Intel voor het eerst toepast, passen nauwelijks in een opsomming: het chipletontwerp met diverse tiles die bij TSMC worden gemaakt, het nieuwe Intel 4-procedé voor de computetile, de nieuwe P- en E-cores, de op Arc gebaseerde igpu en de speciale npu zijn wat ons betreft de belangrijkste.
Innovatie leidt (nog) niet tot meer snelheid
Toch is het maar goed dat deze processorgeneratie alleen in laptops terechtkomt en er geen desktopuitvoering met een socket uit zal komen. De focus ligt namelijk wel heel erg op energiezuinigheid en alle genoemde randzaken. Waar het de meeste desktopgebruikers om gaat, namelijk snelheid, lijkt het ondergeschoven kindje te zijn.
Zelfs uit Intels eigen benchmarks blijkt namelijk dat de P-cores bij deze generatie niet sneller, maar juist iets langzamer zijn geworden. En hoe je het ook wendt of keert, een hoger-is-betergrafiek waarin het nieuwe product een korter balkje heeft, doet toch een beetje gek aan. De E-cores zijn wel wat vlotter geworden en bovendien groter in aantal, waardoor de multithreaded prestaties wel hoger liggen dan die van de vorige generatie.
Klaar voor AI
Uiteraard moeten we het in deze voorlopige conclusie ook even over AI hebben. De npu die Intel bij Meteor Lake voor het eerst integreert, is daar nog maar het begin van. Wat ruwe rekenkracht betreft haalt die het niet bij de npu in nieuwste Ryzen-laptopprocessors, maar Intel heeft wel meer samenwerkingen met softwaremakers, die ervoor zorgen dat je er als consument ook echt mee aan de slag kunt. Voor de zwaarste AI-workloads blijft de geïntegreerde gpu voorlopig een krachtigere optie dan de npu; bij volgende generaties zal deze speciale AI-rekeneenheid ongetwijfeld stukken krachtiger worden.
Belangrijke basis
Hoewel laptopfabrikanten vast mooie apparaten rondom deze nieuwe chips gaan bouwen, zet Intel met Meteor Lake toch vooral een belangrijke basis neer voor de toekomst. Het nieuwe tileontwerp is een indrukwekkend staaltje packaging en stelt Intel in staat om delen van chips te laten maken bij externe fabrieken. Aangezien de enige actieve tile die uit Intels eigen fabrieken komt, de computetile met de cpu-cores, misschien wel de teleurstellendste is, gaat dat in de toekomst waarschijnlijk zijn vruchten afwerpen. Onafhankelijk van de vraag of Intels fabricagetak zijn ambitieuze plannen succesvol weet uit te voeren, bezorgt die aanpak de chipontwerpers de vrijheid om hun nieuwste ideeën altijd in de praktijk te kunnen brengen. Zo voorkomt Intel dat problemen bij de productie opnieuw tot gevolg hebben dat ook de ontwerpers niet verder kunnen.
Uw journalisten van dienst - links Tomas, rechts Jelle - met een Intel 4-wafer, met daarop de computetiles voor Meteor Lake
Persoonlijk beschouw ik de 7840U (en de direct afgeleid Z1 extreme) als de eerste serieuze (X86) opvolger van de 4800U die een paar jaar geleden een nieuw referentie niveau neerzette qua perf/watt. (5800U en 6800U waren nogal tegenvallend qua naar mijn mening).
Dat Intel nu naast de 7840U weet te komen en er qua CPU prestaties en verbruik en er iets voorbij lijkt te steken op iGPU gebied vind ik veel belovend en geeft de consument die voor perf/watt gaat weer wat te kiezen.
Aantal laptop modellen met een 7840u is nogal beperkt op het moment. En persoonlijk kan ik niet wachten tot dat dit soort chips in een mini pc worden geplaatst in combinatie met een fatsoenlijke en stille koeling (dus niet zoals bij de Asrock die >50dB produceert, volgens verscheidene review sites)
De 7840HS versie of grotere broetje 7940HS is ook te vinden bij Minisforum (UM790 pro), Beelink (GTR 7 / SER 7), Morefine ( M600) , GMKtec ( Nucbox K4/K6), Haier Machenike (ook onderdeel van grootindustrieel Haier) ;-). Gigabyte komt ook met een mini met de 7840U, maar heb nog geen tests gezien. Minisforum heeft een half jaar terug de EM780 aangekondigd met de 7840U, maar daarna bleef het stil
De 7840HS en 7940HS zijn een minder zuinig dan de 7840U, vandaar dat ik in laatste geinteresseerd ben.
En als je de TDP zelf limiteert tot de waarde van de U versie? Vaak is er geen verschil in CPU met uitzondering van de TDP / boostlimieten die een beperking zetten op hoe lang en hoog de CPU kan boosten.
Met name de stappen op iGPU gebied vind ik interessant. Iedere handheld die nu wordt gelanceerd heeft een AMD chip. Concurrentie hier zou niet verkeerd zijn. Je ziet nu al dat de 8-serie feitelijk een rebrand is van de 7, dat kunnen ze zich blijkbaar veroorloven.
Veroorloven, kan je ook zien als capaciteit vergroten. Als je laptop markt aandeel wilt vergoten kom je er niet met 5 APU die met niuewste tech. Dan moet AMD naast desktop chiplet denk ook aan EPYC nog meer alloceren en dat concurreert kwa allocatie ook met apple nv en tegenwoordig ook intel bij TSMC.
Dat rebranden is meer noodzaak en tile chiplet ook zodat je meer haalt uit de nieuwste procede en logic dat niet nodig heeft of zoals cache niet schaalt op oudere node dan haal je meer uit leading procede en ben je efficiënter. Voor lage SKU kan klein monolitisch kosten efficient zijn, maar niet kwa productie allocatie gezien compute tile kleiner zijn dan de rest. In packaging is iochiplet bij AMD bakbeest tov enkele chiplet.
Het is gewoon te druk daar bij TSMC. Dat rebranden is alleen relevant voor kopers met specifieke performance eisen voor hun crusiale toepassingen. Voor gros is 3 gen terug ruim voldoende en ander deel zijn cijferneukers op game performance in 720p 1080p nosync toepassing aan 4090. Maar gamen 1440p op midrange gkaart met bloated win install. Er zijn kleine deel game dat zwaar leunen op cpu . Er zijn enkele genres of games die wat beter dan de rest MT schalen er zijn ook games waar meer cache niet toedoet. Game die wel goed cache optimized zijn bijvoorbeeld.
Naast laptop review is geen cpu review. Laptop is bepaalde tdp keuze waar dezelfde cpu dus anders ingesteld is 2 tot 4 verschillende tdp waardes. Van uitra mobiel tot desktop replacements. Dus wat wil je 10uur werktijd op batterij of 2 uur met mobile 4090 gamen zonder stekkeren. Hier kies je tussen laptops en elke laptop is trade-of.
Wat meer omvat dan alleen cpu.
Op desktop heb je de keuze in zeer compact itx build. Een extreem still. Lucht stock of custom high-end air. Of AIO WC of custom high-end WC koeling met custom 4090 of iets midrange 2 channel gamen high-end momory. Of instap spul vol 4 slots extra veel mem. Afhankelijk wat voor nuild en wat je belangrijk vind kies je CPU. Bij laptop is dat grotendeels al gedaan.
Gezien intel veel eigenfabs heeft is capaciteit kleiner probleem dan AMD en is rebrand druk wat kleiner dan bij AMD. Die heeft de capaciteit niet om i3 vs Ryzen3 volume te leveren. In de desktop.
Wel heb hier een M1 mini staan die mijn (remote) werkpaard had moeten worden gezien het energie verbruik (max 32W!), de onhoorbaarheid en de okayish prestaties, maar m'n workflow die ik in gedachten had bleek (helaas) niet software compatible met remote connectie naar de zaak. Daarnaast vind ik de implementatie van multi-monitor, resolutie schaling en het gedrag van de (niet Apple) muis in bepaalde games nogal vol van beperkingen. (Scrolwieltje wordt bijv std gebruikt voor panning en om te zoomen moet je het wieltje indrukken en draaien... klunzig). Daarnaast is het aantal compatbile games natuurlijk erg beperkt.
Wat ik wil zeggen is dat als je software/workflow aansluit bij Apple de M1/M2 een prima alternatief kan zijn, maar het zijn bepaald niet volledige gelijke werelden. Wat dat betreft is de verglijkingen qua verbruik tussen twee (totaal) verschillende systemen wat ij betrreft niet zo zinvol.
Zoals ik het zie is intel de concurrentie en vast houden van laptop markt een architectuur die macbook en zen apu laptops aanvalt en grootste manko die batterijduur en dus vermogen aanpakt.
Voor singlethread performance is de games toepassing die 8 energie vretende p-cores kunnen gebruiken die 400watt piek en wat nog meer met OC’en is games en desktopdingetje. Maar AMD heeft met hun Vcache laten zien dat je met lagere kloks mindervermogen met veel cache die performance kroon kan pakken ipv idioot hoge boost kloks en tdp. Dus Arrowlake waar de base tile soort van extra cache feature krijgt kan deze aanpak weer wel geschikt maken voor desktop naast wat high-end top sku.
Dit is meer intels stopgap zodat laptop markt niet te gretig swapt naar macbook of AMD laptops. Gamen is meer Desktop en console ding.
MAcbook is ook geen hardcore game platform. En AMD laptop als desktop replacement met nadruk op games is ook grote threadoff.
Net als oudere zen cores goed genoeg zijn voor gemiddelde gamen met degelijke g-kaart op1440p zal deze MTL ook goed doen en Arrowlake op desktop ook redelijk kunnen mee komen.
Focus hier is op laptop. Desktop is Arrowlake waar verdere innovatie van intel extra veel L3 of L4 cache ook AMD strategie volgt. Ik ben niet op zoek naar laptop. Ik game niet op mijn mac spul dus macbook air hooguit. Maar een Nuc met arrowlake of itx build waar midrange g-kaart in kan. Al gaat mijn voorkeur voor games meer uit naar iets met een AMD igpu en g-kaart.
Met het bewijs van Qualcomm, Apple, NVidia e.a. dat risc beter performa dan cisc, zou Intel er beter aan doen om x86 overboord te gooien, in afstemming met Microsoft en de Windows community. De instructieset met variabele lengte gaat altijd de bottleneck blijven in hun designs.
En voor het omzetten naar risc, zou ik verwachten dat elke developer z'n build target op arm64 zet en dan ben je er. Voor oud dos/32-bit spul kan Microsoft dan zelf wel een VM a la rosetta integreren zou ik denken, evt tijdelijk met een x86 chiplet geholpen of zo.
Uitvoering een ramp geworden ligt mi niet aan het principe dat je om zou moeten naar risc. Gewoon nog een keer dan maar dan goed.
Probleem blijft dat met variabele lengte instructies je altijd inefficiënter blijft dan risc. De parallelle poort heeft ook verloren van de serial bus, niet helemaal vergelijkbaar maar toch een beetje.
Het probleem is dat Wintel niet het kip/ei-probleem op kan lossen denk ik. "Nog eens, maar dan goed" zou in ieder geval met een goede een emulatie (à la Apple) i.p.v. verschrikkelijk slechte (à la Itanium) een beter kans hebben. Toch blijft het risico dat met bestaande SW de oude Intel-chips en alle AMD-chips beter zouden zijn dan de nieuwe RISC-Intel, en niemand de nieuwe RISC-Intel wilt. Zolang x68-64 maar een beetje slechter is dan ARM is een overstap moeilijk.
Apple kan dat makkelijker, en alle belangrijke SW was erg snel om.
[Reactie gewijzigd door _Pussycat_ op 22 juli 2024 18:18]
ARM waren voornamelijk 1 stage 2 stage embeddeb tot 6 stage.
Buldozer is 20stage
Apple silicon zal ook ruim over de 6 stages zijn maar ver onder 20 stages.
Apple silicon is als zeer grote dens zen core big dens en vrijgekomen transistor budget voor ipc. M3 big core klokt net als intel e-core laag op betere procede.
X86 heeft nog niet big fat dense core zoals apple silicon. Maar dat kan alsnog ooit komen met next architectural grote stap. Zo ook AMD.
ARM legacy is embedded naar tablet pc smartphones .
X86 legacy is desktop server die naar laptop komt dus van de andere kant van compute spectrum.
Ik begrijp maar deels wat je zegt. Voor mij ging t erom dat cisc zoals x86 altijd in essentie een inefficiënte taakscheduler gaat hebben. En dat kost altijd meer cycles/transistoren/energie. Hoeveel het verschil is weet ik niet, maar met de huidige verschillen in watts gebruik bij zelfde snelheden maak ik me zorgen dat dat een aanzienlijk verschil blijft.
Ik lees "vergelijkbaar met hoe AMD zijn cpu's tegenwoordig opbouwt. Die chiplets zijn bij Intel echter veel geavanceerder, groter in aantal en diverser"... wat wordt hier precies mee bedoeld? Is AMD dan echt zo'n simpel (lees: dom) chipboertje?
Neen, het betekend dat Intel ipv 1 monolitisch chip ontwerp nu ineens voor vele, kleine chiplets gaat en daarbij verder gaat dan AMD dat weliswaar chiplets gebruikt, maar veel meer functionaliteit op 1 enkele chiplet laat zitten.
Momenteel desktop cpu een iochiplet en 1 of 2 cpu core chiplets optioneel 1 ervan met extra cache.
Deze chiplets zitten verder van mekaar en maken gebruik van seriële protocol omdat er meer afstand overbrugt moet worden.
Intel heeft vele tiles bassgrid interconnect met basetile.
Dat kan misschien grote invloed hebben op latency en Numa als er meerdere compute tiles worden gebruikt. Ook kan als ontwikkeling van tile achter loopt next gen voor die probleem tile vorige gen blijven gebruiken.
Ook kan refresh als ontwikkeling voorloopt een tile vervangen worden door deze nextgen tile.
Daarbij zijn bij amd de (meeste) mobiele chips gewoon ouderwets monolitisch. De tiles zijn vooral voor desktop en server.
AMD heeft heel lang voorgelopen op Intel qua gebruik tiles daar Intel er vrijwel niets mee deed en amd al sinds de eerste Ryzen er mee aan de slag ging maar Intel is nu wel all-in. En loopt wellicht voor, op een aantal punten tenminste.
Het hele project doet mij denken aan AMD's Bulldozer. Grote veranderingen en grote beloftes in een periode van moeizame voorruitgang.
AMD had toen in ieder geval het voordeel van een aantrekkelijke prijs. Ik zie Intel nog niet concurreren op prijs niveau. Hoop voor ze dat hun nieuwe strategieën vlot vruchten afwerpen.
Doet mij helemaal niet denken aan bulldozer. AMD fabs/Global foundry kon niet concurreren met intel kwamen laat en duurde even er het op gang kwam.
Bulldozer is AMD netburst gezien de architectuur 20stages gemaakt is voor hoge klok schaling. Werd op release helaas de klok target niet gehaald. Maar piledriver op 32nm heeft de 5ghz met vermogen 250watt wat moderne raltorlake ver overheen kunnen gaan 32nm vs intel7 heden de 6ghz grens aantikken.
Intel cpu lopen niet ver achter het is op server gebied dat intel zwaar achter loopt.
Die paar procent voor wel of geen game kroon. Is gros minder van belang. Volkstammen die voor betere prijs en verkrijgbaarheid of platform kosten bij intel blijven.
AMD piledriver 32nm vs intel 14nm+ is een gigantische foundry faal verschil extreem is dat laptop en server markt compleet verliest. Presteerd raptorlake op 1440 aan 3070 2x MTL nou nee.
En vreet daarbij dubbele. Dat is bulldozer laatse gen piledriver.
Het lullig als arrow lake op desktop de kroon pakt met hun l3/l4 cache.
Bij intel komt extra cache tech in base tile geen idee wat dat gaat betekenen.
7800x3d pakt de kroon met lagere klok en oc beperkt.
Ik heb het maar een door ChatGPT gehaald. Is het onderstaande wat je probeert te vertellen?
De Bulldozer-architectuur van AMD wordt vergeleken met de Netburst-architectuur van Intel. Hoewel Bulldozer bij de release de beoogde kloksnelheid niet haalde, presteerde de latere Piledriver op 32nm beter, met 5 GHz en 250 watt. Op servergebied loopt Intel achter, maar voor gaming is het verschil niet zo significant. De discussie benadrukt de impact van foundry-kwaliteit, waarbij AMD's Piledriver op 32nm tegenover Intel's 14nm+ wordt gezet, met gevolgen voor laptop en servermarkten. Arrow Lake wordt genoemd als een mogelijke kroonpakker op desktop, met onduidelijkheid over de betekenis van extra cache tech in de base tile van Intel.
Voor stroomefficiëntie hoef je Intel meestal niet te kopen, niet bij deze klasse chips in elk geval. Voor laaggeklokte laptop en home serverchips wordt Intel daarin aantrekkelijker.
We hebben nog geen enkel idee over hoe snel deze chips in de praktijk zijn. We hebben objectieve statistieken over cores, we hebben gigahertz, en daar houdt het eigenlijk wel op, de rest is praatjes. Ik leg de hoop op concurrentie met Apple zelf liever op AMD, maar het kan natuurlijk goed zo zijn dat Intels's chips de Macs verslaan op performance per watt, of dat ze achter AMD aan blijven hobbelen hiermee.
De top chips van zo'n beetje elke fabrikant pompen een ontiegelijke hoeveelheid stroom in hun best gebinde chipjes om met een feitelijke overclock op de markt gebracht te kunnen worden. Haal je de laatste 5% performance van die chips af, dan daalt het stroomverbruik ineens gigantisch. Aan de andere kant wil de gerapporteerde TDP nog wel eens niet op de realiteit lijken, natuurlijk. We zullen moeten afwachten om te zien hoe dit product zich tegenover de rest verhoudt.
[Reactie gewijzigd door GertMenkel op 22 juli 2024 18:18]
De belangrijkste troef die Intel hiermee binnenhaalt is het verbeteren van de ontwikkelsnelheid en de ontwikkelkosten.
Kleinere en simpelere dies = meer en sneller yield.
Verder moest de IO, gpu, L3 SRAM ea elke node weer opnieuw opnieuw ontworpen in het nieuwe proces, wat ontwikkelgeld kost en wat ze nu dus ook ontkoppelen. Dat is vooral van belang als de shrink stappen kleiner worden.
De basis voor de komende 10 jaar is in elk geval gelegd. Ik vind het zeer indrukwekkend.
Een tweakers-onwaardig artikel. Het bulkt van de verkoopspraat die overgenomen wordt zonder kritisch te kijken naar de realiteit. De nieuwe processors worden afgebeeld als de top van de top, maar kunnen in reële omstandigheden zelfs de budgetprocessors van AMD en Apple met neuroprocessors niet bijbenen.
Intel loopt verder en verder achterop. Spendeert de fabricage van 90% van de chip ook al uit aan anderen, omdat de kwaliteit in huis niet aan de moderne normen kan voldoen… De toekomst ziet er een pak minder rooskleurig uit dan dit artikel doet vermoeden.
Ik weet niet dit is laptop dus kijken naar raptorlake game performance op desktop is misplaats. Kijken naar concurrentie met macbooks. Relevant. En AMD laptop APU.
Het gaat hier om product laptop wat voor verbetering brengt MTL daar tov mobile raptorlake en macbook en AMD laptop.
En gamen is hier dan niet de core maatstaaf maar speel performance met batterij duur mee.
Het artikel is weldegelijk Tweakers-waardig. De redactie heeft niet de kennis waar alle lezers tezamen over beschikken. Het artikel lokt heel veel reacties uit en die zijn zeer Tweakers-waardig: informatief, context-scheppend, kritisch enz. De redactie heeft dat getriggerd, waarvoor dank. En de reageerders dank voor deze uitvoerige invulling.
Natuurlijk niet.
Dit is gewoon een Intel white paper.
Ze doen je geloven dat AMD niets voorstelt.
Ik zou zeggen, check de benchmark scores, effienciency en gaming performance.
AMD rules them all.
Zo kun je ook bekijken.
Je zou ook kunnen zeggen dat tweakers eens zou moeten kijken naar andere reviewers, zouden ze misschien nog wel iets van kunnen leren.
Eerst nog maar eens zien of deze chips uberhaupt veel soeps zullen zijn. Wat doet het met stroom verbruik, prestaties per watt, etc. Leuk dat het een technologisch hoogstandje is, maar als in de praktijk het geen denderende producten zijn, dan schieten we er nog niets mee op!
Dat energie verbruik is precies de reden voor deze multi-die oplossing. Een belangrijke rede dat Intel zo achterliep in prestatie per Watt, is dat ze op een verouderd proces hun chips produceerden.
Hiermee kunnen ze het optimale process voor iedere functie kiezen. Daar zijn ze allemaal mee bezig, want NPUs hebben geheugen in het rekennetwerk nodig: https://www.semianalysis....d-packaging-part-2-review.
De echte grote stap komt pas als Intel 18a (18 Angstrom = 2nm) in gebruik wordt genomen. Ik hoop dat het ze lukt, concurrentie is goed, en we kunnen niet enkel van TSMC producten afhankelijk zijn.
Ja de magische 18A node, net als hierboven is intel altijd heel goed in marketing. Patje CEO doet niets anders dan overal het goede nieuws verkondigen. Ook zelfs dat de 18A sneller zal komen. Wat ze er dan niet bijzeggen is dat ze ondertussen de technische specs en onderliggende technologie achteruitgeschoven hebben om toch maar de technische 18A "volgens marketing termen" te kunnen leveren.
Hetzelfde met deze ML tile, enkel een marginale core tile komt uit eigen productie, de rest is van TSMC, het zegt iets over het vertrouwen in eigen proces.
Mee eens. Maar een “distorted reality field” is niet ongebruikelijk voor ondernemers. Mijn vrouw werkt voor Intel en de sfeer was daar niet bepaald goed de laatste jaren. Pat’s optimisme is nodig om z’n werknemers te motiveren. Bovendien is Nvidia niet ontevreden over Intel’s process: https://www.tomshardware....ext-gen-process-look-good
Tot slot, ze doen enorme investeringen, en dan is het ook niet zo gek dat ze een paar tussenstappen zetten om wat eerder die investering terug te verdienen.
De magische vinger van Intel heeft je te pakken.
Schermen met Nm is gewoon marketing praat, het doet niet ineens wonderen.
Ze houden je bij het lijntje en laten je wachten tot je een ons weegt. Ze zijn al jaren aan het prutsen en lopen de afgelopen 5 JAAR alleen maar in te lopen op AMD met gepruts.
Ze hebben de boot gewoon gemist toen bleek dat ze niet eeuwig quad core cpu`s konden verkopen, wat ze gedaan zouden hebben als AMD er niet was.
Intel zal proberen je doormiddel van fake nieuws en misinfo je op andere gedachten te brengen.
Check hiervoor youtube voor een mooi staaltje list en bedrog.
Ben benieuwd hoeveel dit een objectief artikel of dat er door DPG of andere financiële beweegredenen is ingefluisterd dat er een mooi en positief artikel moet komen met een pakkende titel van Intel, met veel aangeleverde marketing plaatjes.
Ja het is innovatie die AMD 4 gens doet en Apple silicon 3gens
Maar er is verschil
AMD chiplet zitten verder van mekaar en er is ook afstand tussen iochiplet.
Het is dus soort van langere seriele verbinding.
Intel is tile ballgrid op base tile lijkt mij meer parallel.
Apple silicon is meest extreme en “”lijmen ze 2 DIE aan mekaar waar bij brede parallel direct interconnect plaatsvind. Waarbij igpu delen als 1 igpu gezien kunnen worden.
Mij lijkt Apple silicon de betere aanpak. Gezien RDNA4 chiplet probleem en voor RDNA5.
Al weet ik niet of apple OS en metal hier nog tussen zit.
M2 waren er ook schaling problems wat met M3 opgelost is.
Het is dus de vraag of intel ballgrid aanpak beter is dan AMD seriele chiplet verbinding. En dichter uitvalt naar Apple silicon oplossing.
De Tiles zitten ook dichter bij elkaar met wel nog gap
En daarmee wel zeker een innovatie met kans dat dit mogelijk betere oplossing is dan chiplets met grootste nadeel dat duurdere aanpak is. Geen probleem voor high-end of xeons. Maar prijzen oorlog in de mid tot low-end kan je dan niet verwachten. Ook niet zo groot probleem voor laptops als CPU is OEM gebeuren als onderdeel van Laptop SKU.
Joh, waar heb je het over met je chiplets verder van elkaar.
En waarom doe je van die vage aannames die kant nog wal raken.
Alsof daardoor Intel ineens een geweldig product heeft.
Zit er in de CPU al de security processor - zoals Windows 12 wellicht gaat 'vragen'?
Tot voor kort zat dat nog niet in een Intel CPU - meen ik me te herinneren (en wel al eventjes in die cpu's van AMD)...
/i/2006301342.png?f=imagegallery)
/i/2006301350.png?f=imagegallery)
/i/2006301348.png?f=imagegallery)
/i/2006301352.png?f=imagearticlefull)
/i/2006301356.png?f=imagegallery)
/i/2006301358.png?f=imagegallery)
/i/2006301362.png?f=imagegallery)
/i/2006301364.png?f=imagegallery)
/i/2006301368.png?f=imagegallery)
/i/2006301366.png?f=imagegallery)
/i/2006301378.png?f=imagegallery)
/i/2006301388.png?f=imagegallery)
/i/2006301392.png?f=imagegallery)
/i/2006301932.png?f=imagegallery)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006394226.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006176650.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006169008.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2006710530.png?f=fpa)
/i/2004611214.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005317430.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2006355622.jpeg?f=fpa)
/i/2006111414.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005798502.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005833550.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005833488.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005816886.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005546144.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/u/106005/animated%2520garfield.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/164496/crop56fe6c54774ab_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/509168/crop618106c0ba938_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/81611/headcrop.jpg?f=community){kind=small}
/u/5035/avatar.png?f=community){kind=avatar}
/u/8115/tweakers.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/6764/cergorach.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/208747/thirdeyeTweakersAvatar.jpg?f=community){kind=avatar}
/u/90124/RedRobot%2520-%2520Nieuw.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/279088/crop609fca601663b.jpg?f=community){kind=small}