De geteste Corsair Dominator Platinum RGB-geheugenkit werkt op DDR5-7200 en combineert dat met strakkere timings dan de andere kits op deze snelheid. Daardoor is hij standaard net wat sneller. Ook het overklokpotentieel behoort tot dat van de beste geheugensets in de test, met een maximale stabiele snelheid van 8000MT/s.
DDR5-geheugen wordt steeds goedkoper en dat betekent dat het ook voor de gewone sterveling langzaamaan interessant wordt om naar de setjes met hogere kloksnelheden te kijken. Wij gingen aan de slag met zes kits met een snelheid van 6000MT/s tot 7200MT/s. En dan niet alleen op de standaardsnelheid, nee, we dreven ze ook tot het uiterste!
Ik wil even benadrukken dat je nu specifiek een review van deze geheugenkits leest; we proberen in dit artikel niet om de impact van geheugensnelheid in het algemeen te illustreren. Dat hebben we bijvoorbeeld al gedaan toen DDR5 beschikbaar kwam in ons artikel over DDR4 vs. DDR5. Recenter nog bleek de Ryzen 7 7800X3D 0,7 procent sneller te worden van de stap van DDR5-5200 naar DDR5-6000, en in datzelfde artikel de i9-13900KS 3,4 procent sneller van de stap van DDR5-5600 naar DDR5-7200. Kortom, het is al snel klein bier: meetbaar, maar niet merkbaar. Kits zoals de DDR5-7200-sets in deze test zijn daarom al gauw alleen interessant als je gewoon houdt van hoge kloks en het gevoel het maximale uit je hardware te halen, en geen zinnige aankoop als je op de beste prijs-prestatieverhouding uit bent.
Het testsysteem voor deze review is gebaseerd op een Intel-processor, omdat die fabrikant op het moment van testen veruit de potentste geïntegreerde geheugencontroller aanbood. Voor regulier gebruik hield het bij DDR5-6000 wel zo'n beetje op met de Ryzen 7000-imc, of DDR5-6400 als je niet vies bent van wat tweaken. Sinds kort is er voor het AM5-platform een nieuwe agesa beschikbaar die je de geheugensnelheid laat loskoppelen van de rest van de uncore en zo hogere snelheden mogelijk maakt.
De imc in de dertiende generatie Core-processors gaat vanaf de release al moeiteloos voorbij de 7000MT/s, en met wat overklokken zelfs ver voorbij, zo blijkt in deze review. Daarom zijn er voor Intel ook speciale moederborden beschikbaar die geoptimaliseerd zijn voor het overklokken van geheugen. Om de geheugenmodules echt op de proef te kunnen stellen, was een Intel-platform dus de logische keuze.
De testdeelnemers
Op veel punten zijn alle zes de kits goed vergelijkbaar: ze bestaan uit twee modules, bieden een totale capaciteit van 32GB en zijn steeds voorzien van XMP- of EXPO-profielen. Officieel zijn ze daarmee geschikt voor Intel of AMD, maar in de praktijk leest het bios van alle moederbordfabrikanten beide soorten profielen uit, of je nou een AMD- of Intel-processor hebt.
Corsair stuurde twee kitjes in. De Vengeance RGB-kit werkt op een snelheid van DDR5-6000 en is, zoals de naam al zegt, voorzien van een balk met rgb-verlichting boven op de module. Die bestaat uit tien zones die je kunt aansturen via Corsairs iCUE-software. De duurdere Dominator Platinum RGB-kit is met DDR5-7200 aanmerkelijk sneller, al gaat dat ten koste van langzamere timings. Om deze snelheid te bereiken, maakt Corsair gebruik van luxere A-diechips van SK hynix. De heatspreaders zijn daarnaast wat hoger en voorzien van twaalf extra heldere Capellix-leds.
Corsair Vengeance RGB (links) en Corsair Dominator Platinum RGB
Kingston brengt zijn luxere kits tegenwoordig uit onder de merknaam Fury, nadat het zijn HyperX-submerk verkocht aan HP. De geteste DDR5-7200-kit maakt net als de Corsair Dominators gebruik van A-diechips, maar Kingston past net iets conservatievere timings toe. Bij deze set zien we geen ledjes, maar voor wie wil, heeft de fabrikant ook rgb-varianten en een witte uitvoering beschikbaar.
Kingston Fury Renegade DDR5
G.Skill dingt mee met drie kits, al is een daarvan, de Trident Z5 RGB DDR5-6000, eigenlijk alweer end-of-life. Deze kit maakte nog gebruik van Samsung-chips, die in staat waren tot een minder strakke cas-latency dan de nieuwe SK hynix-die's, maar is daardoor een mooie representatie van de eerste generatie DDR5-kits. De twee moderne kits van G.Skill zijn de Z5 Neo op een snelheid van DDR5-6000 en de Z5 RGB op DDR5-7200, die respectievelijk gebruikmaken van SK hynix M- en A-die's. De timings van de snelste kit zijn vergelijkbaar met die van Kingston, en dus wat hoger dan we bij Corsair zagen. Daar staat tegenover dat de vereiste spanning ook wat lager is.
Om te begrijpen waar latency's voor dienen, moet je weten dat geheugencellen zijn ingedeeld in een matrixstructuur. Het selecteren van rijen (ras) en kolommen (cas) neemt tijd in beslag.
Cas-latency (CL): het aantal kloktikken tussen het moment dat de geheugencontroller een datakolom opvraagt en het moment dat er begonnen kan worden met het lezen ervan.
Ras-to-cas-delay (trcd): het aantal kloktikken dat nodig is om een rij te openen en een kolom daarbinnen te benaderen.
Ras-precharge (trp): het aantal kloktikken dat nodig is om een rij te sluiten en een andere te openen.
Row-active-time (tras): het aantal kloktikken tussen het openen van een rij en een precharge-commando.
Commandrate (CR): het aantal kloktikken tussen het selecteren van een geheugenchip en het versturen van commando's.
Om snel een indruk te krijgen van de complete snelheid van geheugenkits met verschillende kloksnelheden en latency's, is de zogenaamde true latency een veel gebruikte methode. Dit is de toegangstijd in nanoseconden, berekend door de CL te delen door de (daadwerkelijke, dus bij DDR gedeeld door twee) kloksnelheid, maal duizend. Dit geeft vaak een goede indicatie, maar neemt verschillen in andere subtimings dus niet mee.
Hoe test je snel geheugen?
Het testen van geheugen is een vak apart. De impact van geheugensnelheid is vaak klein, dus je gaat op zoek naar tests waarmee je dergelijke verschillen consistent kunt meten. Daarnaast werk je vaak op het randje van wat de rest van de componenten, zoals je processor en moederbord, aankan. Het is natuurlijk niet eerlijk als de geteste geheugenmodules in hun kunnen worden beperkt door de rest van de hardware, en daarop worden beoordeeld.
Testsysteem
Voor deze round-up hebben we daarom een speciaal testsysteem samengesteld. Als processor gebruiken we de Intel Core i9 13900KS, een gebinde versie van de i9-13900K waarvoor alleen de best 'gelukte' chips worden gebruikt. Ook het gebruikte moederbord is een bijzonder exemplaar. De ASUS ROG Maximus Z790 Apex is volledig ontworpen voor overklokkers en dat merk je niet alleen aan alle extra knoppen met specifieke functionaliteit, maar ook aan dat hij maar twee geheugenslots heeft. Die kunnen daardoor zo dicht mogelijk bij de socket worden geplaatst, en hoe korter de pcb-sporen, hoe hoger de maximale kloksnelheden.
ASUS ROG Maximus Z790 Apex
De Core i9-13900KS staat bekend als een heethoofd, dus met een Alphacool Core Ocean T38 AIO 360mm-waterkoeler zorgen we voor voldoende koeling. En omdat we ook enkele gamebenchmarks zullen doen, installeren we de snelste videokaart van dit moment, een Nvidia GeForce RTX 4090, in het testsysteem.
Testopzet
Nu we het testsysteem hebben samengesteld; wat gaan we dan testen? Twee zaken vinden we het interessantst aan een geheugenkit: hoe snel hij is op de standaard XMP/EXPO-snelheid, en hoe hoog we hem kunnen overklokken.
Op de standaardsnelheid van elke geheugenkit draaien we om te beginnen de AIDA64-geheugentest. Die meet de lees-, schrijf- en kopieersnelheid, plus de latency. Daarnaast voeren we onze video-encodingtest met de x264-codec in Staxrip en een inpaktest in 7-Zip uit. Van beide tests weten we dat ze (enigszins) gevoelig zijn voor geheugensnelheid; software draaien die daar sowieso niet mee schaalt, heeft natuurlijk weinig zin.
Verder noteren we de scores van 3DMark Time Spy, waarbij we vooral geïnteresseerd zijn in de cpu-score, en meten we de framerates en -times in twee games: Assetto Corsa Competizione en Far Cry 6. Dat doen we in full-hd-resolutie en op medium- en ultra-settings. Door de resolutie laag te houden, vergroten we de kans dat de processor en daarmee het geheugen invloed hebben op de prestaties.
Hoge geheugensnelheden kampen traditioneel al snel met diminishing returns; als de verschillen überhaupt nog meetbaar zijn, zijn ze in elk geval geenszins merkbaar. Een snelle kit kopen doe je dus ook een beetje voor de hobby. In twee stappen proberen we daarom het maximale uit de geheugenkit te persen. In eerste instantie doen we dat met de standaardspanning, in de meeste gevallen zo rond de 1,4V. Vervolgens verhogen we de spanning naar 1,5V, wat op het randje zit van wat je veilig 24/7 kunt draaien zonder je hardware al te snel te laten degraderen. Voor enkele van de geteste geheugenkits was in het bios van de Z790 Apex een vooraf samengesteld overklokprofiel aanwezig, waar dat het geval was, hebben we ook gekeken of dat werkte.
Het bios van de ROG Maximus Z790 Apex heeft heel veel overklokopties voor het geheugen.
Benchmarks: XMP
We beginnen met de resultaten op de standaard XMP-snelheden van elke kit. In de AIDA64-tests herken je duidelijk de twee 'categorieën' balkjes van de DDR5-6000-kits en de 7200-kits. Bij het lezen is de Dominator Platinum RGB-set van Corsair het snelst met 114GB/s. Schrijven gaat met een miniem verschil het snelst op de Kingston Fury Renegade-kit, die 109GB/s haalt. Die kit heeft ook de laagste latency uit de test, een meting waarbij G.Skill's DDR5-7200-kit in negatieve zin opvalt; die blijft duidelijk achter bij de kits van Corsair en Kingston.
De cpu-score in 3DMark Time Spy van alle drie de DDR5-6000-kits blijft net onder de 20.000 punten hangen, terwijl de DDR5-7200-kits daaroverheen gaan. De Corsair Dominator Platinum RGB-kit is van dat drietal nipt het snelst. In het Graphics-deel van de Time Spy-score meten we praktisch geen verschil; dat hangt puur van de videokaart af. Dat is een goede herinnering aan het feit dat je van sneller geheugen in een gpu-bottlenecked scenario per definitie niets zal merken.
Ook in StaxRip zien we duidelijk verschil tussen de twee geheugensnelheden. De DDR5-6000-kits stranden op iets boven de 180fps; de 7200-kits halen 200fps of zelfs iets meer. Dit keer voert de Kingston Fury Renegade-kit de grafiek aan.
Ook in 7-Zip merk je bij het inpakken wat verschil met sneller geheugen; het uitpakken van archiefbestanden hangt daarentegen volledig af van de snelheid van je opslagmedium en is in dit geval dus geen zinnige test. De Corsair-kit op DDR5-7200 is het snelst; tussen de drie 6000-kits zit amper verschil.
Dan de games, waarbij we vanzelfsprekend met opzet cpu-gelimiteerde scenario's hebben uitgezocht; op 4k-ultra meet je geen enkel verschil tussen geheugenkits, zeker als ze zoals in dit geval allemaal al behoorlijk rap zijn. In de racegame Assetto Corsa Competizione levert de Kingston DDR5-7200-kit op zowel medium- als 'epic'-settings de beste framerates af. Op medium-settings tikt die net niet de 350fps aan, terwijl de DDR5-6000-kits rond de 325fps blijven hangen.
Ook Far Cry 6 schaalt redelijk goed met sneller geheugen. Van de langzaamste naar de snelste kit scheelt het 17fps op zowel medium- als ultra-settings. Weer eindigt de Kingston-kit bovenaan, net boven de Corsair en de G.Skill.
Dan is het tijd voor het echt leuke werk: het overklokken! Zoals uitgebreid beschreven op pagina 2, proberen we eerst om de kloksnelheid maximaal op te voeren zonder de spanning te verhogen. Daarna verhogen we de spanning naar 1,5V om te kijken of dat een hogere kloksnelheid mogelijk maakt. Tot slot zijn er voor enkele van de geteste kits speciale overklokprofielen beschikbaar in het bios van het Z790 Apex-moederbord.
Om te kijken of de hogere snelheden ook daadwerkelijk leiden tot betere prestaties, draaien we in elk getest scenario alle AIDA64-tests en beide gamebenchmarks. In de grafieken zie je steeds per kit de resultaten van oplopende snelheden: zonder overklok (dus de XMP-scores van de vorige pagina), met overklok op stockspanning (symbool U), met overklok op een spanning van 1,5V en, wanneer van toepassing, met overklok door middel van het bios-profiel van het Apex-moederbord. De XMP-resultaten zijn altijd voorzien van een blauw balkje, de hoogst gehaalde snelheid per kit krijgt een rood balkje.
In het bios van de ROG Maximus Z790 Apex zijn voor de kits met SK hynix A-die voorgedefinieerde overklokprofielen aanwezig. Het gebruikte profiel zou snelheden tot DDR5-8800 mogelijk maken, maar dan moet je veel geluk hebben met zowel je processor als je geheugenkit.
In de DDR5-6000-kits blijkt weinig rek te zitten. Het lukt met alle drie de sets geheugen nog om 6200MT/s te bereiken, maar het verder verhogen van de spanning heeft geen zin. De behaalde prestatiewinst in AIDA64 is dan ook minimaal: drie à vier procent in het beste scenario.
De DDR5-7200-kits, alle drie gebaseerd op de relatief nieuwe A-diechips van SK hynix, laten zich een stuk beter overklokken. Zonder de spanning verder te verhogen, komen we al tot 7600MT/s met de kits van Corsair en Kingston, en 7467MT/s met de G.Skill-set. Het nog verder verhogen van de spanning levert met de Fury-kit geen hogere stabiele snelheid meer op, maar maakt op de Corsair en G.Skill wel een hogere snelheid van 7800MT/s mogelijk.
Voor deze kits met A-die is er in het bios van de Maximus Z790 Apex een speciaal overklokprofiel beschikbaar, dat de timings iets losser instelt (36-49-49 tegenover 34-44-44) en de spanning opvoert naar 1,61V. Zo'n hoge spanning valt niet aan te raden voor 24/7-gebruik. Bovendien bleek dit profiel alleen stabiel te werken op de kits van G.Skill en Corsair. Maar toch, op die twee kits behaalden we hiermee een zeer hoge kloksnelheid van 8000MT/s, goed voor de hoogste scores in de grafieken. Hoewel de timings dus iets hoger zijn in dit profiel, valt de gemeten latency door de hogere klokfrequentie toch lager uit.
In Assetto Corsa zien we bescheiden prestatiewinsten voor de meeste overkloks. Op medium-settings meten we de hoogste framerate met het DDR5-8000-profiel op de Corsair-kit, namelijk net geen 360fps. Dat is 15fps sneller dan op de standaardsnelheid, of 4 procent.
De resultaten in Far Cry 6 lijken soms meer op de output van een randomnumbergenerator dan op zinnige testresultaten; we zijn het punt waarop sneller geheugen echt wat toevoegt ruim voorbij in dit spel.
In de eerste jaren dat een nieuwe geheugenstandaard beschikbaar is, gaat de ontwikkeling altijd hard. DDR5-6000 wordt in rap tempo de populairste mainstreamkeuze, terwijl dat toch al een kwart sneller is dan de releasesnelheid van DDR5-4800. De aantrekkelijker wordende prijs speelt daarbij een grote rol.
Fabrikanten proberen je tegen een meerprijs ook nog hoger geklokte kits te slijten, maar de prestatiewinst daarvan is doorgaans beperkt en zien we alleen terug in specifiek uitgezochte benchmarks. In een scenario waarin je op 1080p-resolutie met een enorm snelle videokaart honderden fps haalt, meten we verschil, maar in een realistischer scenario zal dat als sneeuw voor de zon verdwijnen. Ze zijn daarmee per definitie alleen een goede koop voor wie gewoon het maximale uit zijn hardware wil halen of wil gaan overklokken, waarbij de prijs-prestatieverhouding op de tweede plek komt te staan.
De twee nog verkrijgbare DDR5-6000-kits in de test maken allebei gebruik van SK hynix M-diechips. Daar zit weinig rek in voor overklokkers; hoger dan DDR5-6200 kregen we ze niet. De standaardprestaties zijn zo goed als identiek, dus een echte winnaar is er niet.
Tussen de drie DDR5-7200-kits hebben we meer verschillen weten te ontdekken, hoewel ze alle drie gebruikmaken van de betere overklokbare SK hynix A-diechips. Corsair past wat strakkere subtimings toe en is daarom standaard wat sneller. Tijdens het overklokken kregen we alleen de kits van Corsair en G.Skill stabiel op een indrukwekkende snelheid van 8000MT/s. Daarvoor was wel een spanning nodig die we niet 24/7 zouden willen draaien. Met 1,5V, het maximum wat we daarvoor zouden aanbevelen, kwamen de Dominator Platinums van Corsair en de Trident Z5 RGB-kit van G.Skill tot 7800MT/s.
Onder de streep is de Corsair Dominator Platinum RGB DDR5-7200 de geheugenkit die de meeste indruk op ons heeft achtergelaten, en daarmee de ontvanger van een Tweakers Ultimate-award. Laat je als gewone gebruiker zonder overklokaspiraties echter niet gek maken; een bijna half zo dure DDR5-6000-kit is voor de meeste mensen een veel slimmere koop.
Maar ik wil graag benadrukken dat de resultaten gericht zijn op het geteste Intel-platform. We zijn ons ervan bewust dat AMD Ryzen CPU's een andere geheugenarchitectuur hebben dan Intel, wat een invloed kan hebben op de prestaties, vooral bij het gebruik van sneller geheugen.
Het zou interessant zijn om een vergelijkbaar onderzoek te zien dat specifiek is uitgevoerd op een AMD Ryzen-systeem. Ik vermoed dat de resultaten kunnen verschillen, misschien bij titels die sterk afhankelijk zijn van geheugenlatency? Zoals velen weten, presteren Ryzen-processors over het algemeen beter met goed getuned geheugen, en ik denk dat dit aspect een aanzienlijk verschil kan maken in gaming-tests.
Daarnaast ben ik ook benieuwd naar een test met de Corsair Dominator Platinum zoals genoemd in het artikel, maar dan op 6200MT/s met de laagst mogelijke latency, vergeleken met dezelfde kit op de hoogst mogelijke frequency. Het vinden van de "echte" "sweet spot" voor Ryzen-geheugen kan een cruciale ontdekking zijn.
Kortom, ik waardeer dit artikel zeer en hoop naar meer onderzoek op verschillende hardwareconfiguraties.
Jammer dat dit stukje onwaarheid steeds weer verkondigd wordt. Intel heeft net zo goed baat bij sneller geheugen als AMD.
Ik vind de gains dan ook best groot voor een Intel systeem dat er minder baat bij zou hebben...
En feit is dat AMD die 7200 gewoon niet gaat ondersteunen. Misschien als de nieuwe bios versies uit komen maar die zijn er nog niet.
Sterker nog voor de X3D chips is ram minder belangrijk als ooit blijkt uit benchmarks.
[Reactie gewijzigd door computerjunky op 22 juli 2024 13:55]
Jammer dat dit stukje onwaarheid steeds weer verkondigd wordt. Intel heeft net zo goed baat bij sneller geheugen als AMD.
Misschien wordt het herhaald omdat het waar is? Ja Intel heeft er ook baat bij, maar AMD is er gevoeliger voor en heeft er meer baat bij. Ook nu weer. Zie bijv. https://www.youtube.com/watch?v=qLjAs_zoL7g
Daarbij komt nog dat XMP/EXPO altijd overclocks zijn. Als je enkel op de officiële maximum-snelheid draait ga je helemaal niets van verschil merken en kan je gewoon rock-bottom gaan qua prijs en cooling, zeker als je bvb een 7600 op een A620 hebt, maar de value-builds zijn natuurlijk niet waar het verschil wordt gemaakt qua PR. Het is echter wel het segment waar de meeste systemen in verkocht worden.
Dat er op Intel getest is, is in dit geval redelijk logisch. Immers tot vorige week was het zeer lastig om op AMD configuraties geheugen sneller dan 6000/6200MT/s stabiel te krijgen. Waardoor een test als deze op een AMD platform waarschijnlijk heel lastig geweest zou zijn om uit te voeren, vanwege veel voorkomende instabiliteit bij hogere snelheden.
AMD heeft echter vorige week een nieuwe AGESA versie uitgebracht die dit makkelijker moet maken.
Let wel, het lijkt gemiddeld genomen nog steeds lastiger te zijn op AMD dan op Intel om de echt hoge snelheden te behalen en te tunen . Maar AMD heeft een stap gezet, zie ook o.a. nieuws: Agesa-biosupdate maakt DDR5-snelheden van meer dan 8000MT/s mogelijk ...
Of je er veel van moet verwachten is een 2de, als je naar wat verschillende reviews kijkt, lijkt het voornamelijk wat te bieden op lage resoluties met snelle GPU's en AMD cpu's zonder 3D-Cache, als jij dus een RTX 4090 hebt en op 1080P wil gamen zal je een leuke winst zien in games die gevoelig zijn voor memory scaling. Gebruik je die 4090 echter om op 1440P of 4K te gamen zal het een stuk minder zijn of zelfs helemaal niets brengen.
Uiteindelijk is bij zoiets uitgaan van de benchmarks vrij lastig, aangezien dat vaak nooit het scenario nabootst dat jij ook zal hebben in jouw eigen PC. Zie je in een review dat een 7700X 15% beter presteert met een 4090 in 1080P, betekent dat niet dat je die prestaties ook gaat zien wanneer jezelf bijvoorbeeld een 7600X met RX 6800XT hebt en op 1440P gamed, als jij dan denk 15% te winnen, terwijl het uiteindelijk door de andere hardware en resolutie maar 3-4% is (of zelfs niets) is dat natuurlijk erg jammer.
Verder blijft prijs natuurlijk ook een belangrijke factor. Als een super goed gebinned kitje uiteindelijk in jouw system bijvoorbeeld 10% sneller is, maar 50% meer kost is het al snel niet echt interessant, tenzij je het echt koopt voor de hobby en niet voor die paar frames extra.
[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 13:55]
Ik ga puntsgewijs proberen te op te sommen wat ook belangrijk is:
1. XMP en EXPO zijn in principe een overklok. Doe je op je gamebak ook belangrijk werk dan alleen gamen dan zou ik de stabiliteit ook belangrijk vinden en van dergelijke overkloks af te zien.
2. Dit is iets wat ik me afvraag, maar hoe verhouden deze prestaties met een 7800X3D? Dit is de CPU die ik heb.
3. Mijn RAM staat door mij ingesteld op 5200 mt/s, maar de timings zijn EXPO waarden (het beste van beide werelden). Met de originele 5600 mt/s was het systeem niet stabiel en ik verhoog liever het voltage niet te veel. Ik doe ook andere belangrijke dingen op mijn systeem en datacorruptie is niet iets waar ik op zit te wachten. Ik heb (is persoonlijk) liever 5% prestatieverlies dan eens per week een omgevallen bit die stille datacorruptie kan veroorzaken.
4. Ook vind ik het belangrijk dat een systeem een hele dag up kan zijn zonder dat Windows op zijn gat gaat of andere vage meldingen geeft.
5. Ik heb behoorlijk prestatie gewonnen door iCue niet te laten draaien en door "Core Isolation" in Defender uit te schakelen. Mijn systeem zit achter een zakelijk netwerk dat al reeds beveiligingen in de router heeft. Alleen Windows start al 2x zo snel op dan met deze functie ingeschakeld.
Ik heb mijn systeem natuurlijk getest met Memtest en hij is stabiel
Dit is hoe ik het heb aangepakt. Natuurlijk zullen er dingen zijn waar jullie anders tegenaan kijken, laat het me dan weten
Geheugen snelheid test je met iets zoals openfoam (zie o.a. cfd online of phoronix) of een FEM model waarbij de oplossingsnelheid vaak voor een groot deel bepaald (lees gelimiteerd) wordt door je geheugen bandbeedte, wat onder meer een functie is van t aantal geheugen kanalen, frequentie en natuurlijk de geuegen standaard. (Vandaar dat Epyc Genoa iig ten dele met 12 kanaals DDR5 geheugen is uitgerust resulteren in een theoretische bandbreedte van bijna 0.8 TB/s ).
Als je frequent x moet bepalen uit A*x=b met tientallen miljoenen/miljarden vrijheidsgraden dan kun je niet voldoende geheugen bandbreedte aanslepen. Dat moet ook simpel te testen zijn in Matlab of Mathematica of iets dergelijks
Dichter bij de doelgroep hier zie je bij de meer diepgaande testen van mini-pc's waarbij ze de game prestaties van de iGPU - wel - testen (en ook stress testen), dat de game prestatie behoorlijk schalen met de snelheid van het gedeelde geheugen
edit: https://www.phoronix.com/review/amd-epyc-9684x-benchmarks/2
In openfoam is de nieuwe Genoa-X flagship (Epyc 9684X) bijna 2x zo snel als de oude flagship ( Epyc 7373X). ( Als je cores memory bandwidth starved raken dan kunnen extra cores zelfs het probleem trager maken, zie cfd-online)
[Reactie gewijzigd door vladimirN op 22 juli 2024 13:55]
Dat soort benchmarks zijn natuurlijk interessant om te zien, en heel handig als je hardware zoekt om dat soort workloads in bijvoorbeeld een datacenter weg te zetten, maar zijn voor 'henk en ingrid' die via sites als Tweakers willen weten wat de impact is op hun gaming rig natuurlijk vaak niet heel relevant.
Immers dat een Genoa-X in bepaalde geheugenintensieve taken bijna dubbel zo snel is, betekent niet dat 'Henk' ook 2x zoveel FPS gaat behalen met zijn Ryzen processor met wat sneller geheugen. Bijvoorbeeld in gaming scalen de X3D Ryzen Sku's een stuk slechter met getuned geheugen dan de niet X3D versie's.
Voor 'Henk' is een test als deze veel relevanter dan een Phoronix suite met tools die 'Henk' nooit zal raken. Je wil als aspirant koper immers weten via reviews als deze of een bepaalde investering in hardware (in dit geval geheugen) voor jouw situatie een meerwaarde heeft. En dat kom je alleen te weten als de test suite zoveel mogelijk raakvlakken heeft met jouw eigen setup en workloads (applicaties of games) die je draait.
Ik denk dat je sowieso je doelgroep moet bepalen bij dit soort tests, en even heel simpel gehouden: voor gamers, office en programmeurs is het eigenlijk niet interessant. Ja, je krijgt 3 FPS meer, of je bent 0.3 seconden sneller met een spreadsheet mishandelen. Kost wel honderd euro.
Pas zodra je echt specifieke doelen hebt (grote databases met heel veel random access, of simulaties ofzo) wordt het interessant om je geheugensnelheid uit te maxxen, maar ook dan loop je er snel tegenaan dat de servers waarop je zoiets professioneel draait uberhaupt hele andere vereisten hebben. Alleen als je een aparte machine ervoor kunt (laten) bouwen die absoluut maximum performance moet hebben wordt het relevant.
De laatste club zijn de rijken die gewoon de absolute max willen hebben, ongeacht wat het kost. Hoppa AMD 7950x3D, hoppa 128 GB, nieuwe 4090 erin, en een 1200W voeding. Waarom? Nou, omdat ik snel m'n mail wil lezen, en op Facebook wil patsen met mijn ultra-systeem. Dan zijn die 10 FPS op 1080p opeens wel belangrijk.
@Tomas Hochstenbach mooie review, dit is vrij duidelijk geformuleerd en vergeleken, bedankt daarvoor.
Blijkt wel dus, wat in de verwachting was, dat de verschillen niet gigantisch zijn zeker in het praktisch merkbare, voor de grootste verschillen moet je er wel idioot hoge instellingen/voltages op nalaten, de vraag is hoelang dat goed gaat.
Zelf heb ik m'n eigen i9 13900K review wat geüpdatet met 64GB vs 128GB resultaten, dat zijn ook Corsair Dominators Platinum RGB maar dan 2 kitjes van 2x32GB DDR5-5600 met CL40, en sowieso een hogere CL zal wat makkelijk werkbaar te krijgen zijn dan een CL32.
Maar ook daaruit trok in de conclusie, met oudere spellen, dat de resultaten vrijwel identiek zijn, en dat op 5400Mhz ingesteld met XMP gezien 5600 net een tikkeltje teveel was om geen geheugenfouten te geven, sowieso 4 sloten met DDR5 gebruiken is al een dingetje om werkbaar te krijgen zeker op die snelheden met die capaciteit.
Maar goed het presteert goed genoeg voor games en nu kan ik prima multi-tasken, terwijl je met dit soort configuraties eigenlijk overgeleverd bent aan 16GB of 32GB RAM, dus dat is dan een keuze die je moet maken. Overigens zijn er mensen met een i9 13900KS die mindere resultaten boeken dan een i9 13900K dus misschien is de IMC niet perse beter? Kan ook zeker aan de moederborden liggen overigens.
Doet me eraan denken dat ik de ROG Care nog even een schop moet geven want ze willen de Early 0219 bios van het moederbord niet te download beschikbaar stellen en mijn moederbord is daarmee afgeleverd... Lekkere klantenservice.
Ik kwam er laatst achter dat mijn geheugen niet in “XMP” draaide en dus in ddr4 2133 mode draaide, terwijl 3000 prima mogelijk was. Performance verschil is echt enorm. Waarom staat dat niet default aan in iedere BIOS?
Omdat het een overclock is, die niet gegarandeerd is. Het gebeurd ook regelmatig dat mensen XMP aanzetten en het niet werkt of niet goed werkt, met name op platformen die nog jong zijn en daardoor niet zo stabiel. Dus standaard staat het uit zodat de kans het grootst is dat je systeem überhaupt opstart.
M'n geheugenblokken werden als "3000" verkocht. Toch draaien ze standaard 2133 en moet ik dan kennelijk overklokken om de 3000 te halen. Dat is toch eigenlijk vreemd?
het heeft altijd te maken met de IMC op de CPU.
Ik heb een mooi voorbeeld:
Nieuw kitje 7600c36 G.Skill
Draait out-of-box XMP met mn 13600K (goede SP/Biscuits beide 94+).
Ik stop een 13900K er in met een slechtere SP/Biscuits(84) en hij weigert gewoon de XMP van 7600c36 te draaien.
Het is dus zeker belangrijk dat je een goede IMC bin hebt op je CPU, anders zijn de zogenaamde gevalideerde XMP's niet eens haalbaar en heb je dus een kat in de zak gekocht.
Nu worden ook de meeste OC records gehaald op ram met i5 altijd. Op de een of andere manier zijn de IMC's over het algemeen daar beter dan op een i7 of i9.
*Edit*
Ik zie nu dat Tweakers een SP van 89 heeft op de 13900K (het voorbeeld gaf een 13700K weer, zie reactie van Thomas hieronder). Dit is een waarde die minder dan gemiddeld is. @Tomas Hochstenbach hebben jullie gebinned op SP of IMC met dat ASUS bordje?
Misschien leuk detail om te melden dat je nu met die APEX bordjes ook IMC-SP kan laten tonen. Of misschien een stukje nog uitleg over wat SP is en wat IMC is en hoe de relaties onderling liggen.
Dit geeft misschien wat meer achtergrond info over hoe wordt gebinned en bepaalde waardes helpen te bepalen of een CPU een goede IMC heeft of juist een goede OC op de cores kan hebben.
*Edit2*
Verder ook goed om te melden dat je met dit soort RAM OC's het beter is om je Vcore lager te zetten zodat je IMC stabieler kan draaien. Een UV en UC(Underclock) kan zeker helpen om hogere RAM snelheden te behalen. Ook het delidden van je RAM en andere heatspreaders er op zetten(of zelfs een waterblok er op zetten) kan de temperaturen van je RAM stabieler houden waardoor je minder snel errors en raar gedrag krijgt.
[Reactie gewijzigd door equit1986 op 22 juli 2024 13:55]
Weer wat geleerd, dank! SP rating had ik nog nooit van gehoord, ik zie ook dat een ASUS tuf dat niet weergeeft, of ik kan het niet vinden. Een CPU/GPU kopen blijft dan kennelijk ook een lucky draw.
Hoi Yordi, volgens mij is het SP vanaf de Hero bij ASUS en Biscuits bij Gigabyte vanaf de Master.
Je moet dus behoorlijk luxe/dure bordjes hebben voordat ze deze feature er in gooien.
Voordeel wel als je zelf zo'n bordje hebt, je kan zelf gaan binnen op CPU en RAM.
EVGA OC bordjes zijn heel lastig te krijgen in de EU, en vaak voor een meer dan premium prijs.
Naar mijn weten hebben EVGA borden geen SP/Biscuits.
Voor binnen werd vroeger altijd ASUS vanwege die SP-rating gebruikt.
Tegenwoordig sinds de Z690-serie heeft Gigabyte op de Tachyon en bij Z790 de Master, Extreme en Tachyon nu Biscuits als rating. Bijna hetzelfde als ASUS, maar net ander rekenmodel.
Je kan in principe de vuistregel voor 12th en 13th gen aanhouden dat een SP/Biscuits rating van boven 90 goed is, onder de 90 *slecht(voor OC, niet voor dagelijks gebruik!) en boven de 100 golden sample zeg maar. Het ligt genuanceerder, maar is naar alle redelijkheid goed aan te houden.
Je zou zelfs als een vriend een van die bordjes heeft kunnen vragen om de CPU te testen/uit te lezen en op basis van die informatie besluiten of je een betere bin wilt hebben.
De bios-screenshots zijn op een ander moment gemaakt met een i7 13700K, da's dus niet de 13900KS waarmee getest is. Wat daar de SP-waarde van is weet ik niet, maar we hebben sowieso geen cpu's gebinned, want daar hebben we er maar een van . Wat in het artikel staat, is dat de 13900KS een (door Intel) gebinde versie van de 13900K is.
ah vandaar!
Helaas is de KS niet een garantie voor een goede IMC. Wel voor clocks(nog steeds zitten daar uiteraard variabelen in), maar de kans dat je betere clocks haalt is wel aanwezig ja.
Misschien voor een volgende keer leuk om ook evt verschil tussen i5,i7 en i9(+KS) te doen?
Ik weet dat het enorm veel tijd kost om RAM te clocken, dus waarschijnlijk gaat dit te veel tijd kosten.
Maar zou wel leuk zijn :-D
Dat heeft te maken dat bij het installeren van een nieuwe kit, je processor de timings moet doornemen. Als consument merk je daar niks van maar een computer doorloopt een 'loop' die nagaat als alles wel stabiel is. Dan is het wel handig dat je computer wel eerst bij de bios terecht kan komen zodat de snelheid op een later tijdstip aangepast kan worden.
Het is sneller? Meer FPS tijdens gamen, meer performance uit je CPU halen. Waar doel je precies op? Er zijn naar mijn weten geen (consumenten) applicaties oid die niet werken met trager geheugen.
Daarnaast heeft DDR5 altijd on-die ECC, dit is niet het geval met DDR3 of DDR4. Veel DDR3/DDR4 moederborden ondersteunde ook geen ECC.
EDIT: Dit zit overigens wel iets genanceerder dan ik het hier zeg. De DDR5 standaard schrijft dat de chips on-die ECC moeten hebben alleen doen niet alle fabrikanten er iets mee (zoals ik het begreep...). Dus DDR5 heeft on-die ECC maar het staat niet altidj aan.
[Reactie gewijzigd door kanvua op 22 juli 2024 13:55]
De on-die ECC die standaard in DDR5 zit is vooral bedoeld om ervoor te zorgen dat ze minder chips weg te hoeven gooien. De steeds kleinere RAM-cellen worden steeds minder betrouwbaar. Dus on-die ECC is vooral bedoeld om de yields hoog te houden en de kosten van DDR5 dus laag te houden.
Dit beschermd je wel tegen corruptie van de RAM zelf, maar niet door fouten die ontstaan bij het vervoer van de data van en naar je CPU. Bij wat we normaliter ECC geheugen noemen, wordt ook het vervoer gecontroleerd.
Overigens wordt de 'echte' ECC ook geverifieerd zodat het bewezen is dat je data veilig is, maar dan alleen op de officiële snelheden. Dat is waarom servers in principe nooit een overclock hebben op hun geheugen en DDR5 slechts op 4800 draaien.
Welke versie van de corsair latjes gebruiken jullie? Aangezien corsair verschillende ic’s gebruikt, vind ik dat nogal essentieel: de conclusies die jullie trekken gelden alleen voor deze versie: als men ineens ipv hynix Samsung gebruikt, zal de oc anders zijn. Wie jullie artikel leest zonder dat te weten kan nog misleid worden.
[Reactie gewijzigd door manzonderdas op 22 juli 2024 13:55]
Ik lees nergens versienummer voor de dominator of vengeance. Dus nu is het zo dat je de kitjes koopt, ze moet openen en installeren om dan te merken dat Hynix-m ic’s een beperkte batch was. Als vx.xx vermeld wordt, wordt Corsair al in de eerste plaats aangesproken om duidelijk te majen dat v1 iets anders is dan v2 en niet noodzakelijk beter.
naar mijn weten(maar pin me er niet op vast) is dat bij DDR5 op basis van SKU de IC kan bepalen.
Iig mijn ervaring bij Kingston, XPG en G.Skill is dat wel zo.
Een beetje flauw om te zeggen dat m-die niet geschikt is voor overclocken. Overclocken van RAM is meer dan alleen de snelheid opkrikken. De timings hebben ook invloed en daarin is m-die juist heer en meester.
Algemene opmerking;
Fijn dat er op tweakers weer wat 'old school' hardware-related content is.
Zelfs met overklokken. Doet de naam tweakers eer aan; het ging echt even de verkeerde kant op een tijd terug.
Ook prachtig om te zien hoe @Tomas Hochstenbach lang geleden als newbie bij hwinfo begon, en nu naar een goede reviewer (met uitstekende presentatie skills) is doorgegroeid.
Ga zo door !
In toevoeging hierop: Ik vind dat er een enorm goede balans is gevonden tussen toegankelijkheid en diepgang. De conclusie zet alles perfect in perspectief voor zowel de echte Tweaker en voor de meer doorsnee gebruiker.
Het sluit daarmee ook gewoon goed aan bij adviezen voor de mainstream, zoals de BBG's: Benchmarks en het maximale zijn super interessant, maar als je je niet gek laat maken kan je een strak systeem in elkaar zetten en geld sparen op de juiste onderdelen, zonder er een merkbaar nadeel aan te hebben.
Ik gebruik die Corsairs, 4 plankjes totaal 64gb -6000, maar wat een gevoelige etterbakken zijn dat. Zodra xmp geactiveerd wordt is het bsod na bsod. Ook de RGB werkt maar beperkt en zijn de bankjes amper zichtbaar in ICUE. Memtest laat de ene keer 0 fouten zien, de andere keer rond de 350. Met XMP uit werken ze redelijk, maar ook weer niet zichtbaar of beperkt in ICUE. Jammer. Ik heb een ticket aangemaakt, maar die staat bij Corsair al 9 dagen open zonder reactie.
Ik gebruik ze overigens zonder overclock.
[Reactie gewijzigd door e.looijenga op 22 juli 2024 13:55]
Probeer het voltage met 0.02 te verhogen. Dat helpt nog wel eens. Daarnaast is een setup met 4 dims altijd minder stabiel. Geen idee of er al 32 gb dims zijn maar dat is in theorie stabieler.
Je hebt nog wel hoger geheugen reepjes maar die zijn voor de servers bestemd, daar zitten soms geheugen repen tussen van 5121 gb.Maar meestal word het door een gemiddelt gaming moederbord niet ondersteund.
Vandaar dat het maximaal maar 64 gb of 128 gb het maximale is wat je in een gaming moederbord kan duwen
servers heb ben meer geheugen nodig vooral als men sommige bedrijven alles in de cloud doen dan heb je een heus server park nodig om dat allemaal te kunnen draaien.denk aan google intel asus..
En andere hosting bedrijven die veel server ruimten verhuren om de boel te kunnen draaien.denk tevens ook aan online gamen die server ruimte moet ergens vandaan komen zodat men met een lage ping ook het server gedeelte van de game kan draaien.
effe ontopic snellere latjes zijn welkom vooral als men ook nog gamed op de pc!
Op de server maakt dat niet zoveel uit.
[Reactie gewijzigd door rjmno1 op 22 juli 2024 13:55]
grote kans dat je IMC het niet eens trekt out-of-the box tenzij je een rete goede IMC bin hebt.
Ook verschilt het nog eens enorm per moederbord. De ene Hero is de andere niet en dat geldt ook voor een APEX, Tachyon of Master of Taichi.
Ik heb momenteel als moederbord de GIGIABYTE X570 Aorus Pro en het geheugen is ingesteld op 3600MHz met XMP profiel aan. Mijn computer herkend de juiste timings en snelheid. AMD had 3733MHz aangeraden bij zijn Ryzen 5000 generatie als de sweetspot. Ik kwam van een Corsair Vengeance LPX 32GB DDR4 3200MHz:
het verschil zal hem voornamelijk zichtbaar worden in benchmarks en 1%/0,1% lows van je FPS.
Maar dan nog zal het verschil minimaal zijn.
3200c16 of 3600c16 zit echt niet veel prestatie winst in.
Meer winst zal je kunnen behalen door de subtimings strakker te zetten.
:fill(white):strip_exif()/i/2005763014.jpeg?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2005981636.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005981638.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005981640.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005981656.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005981658.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005981654.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005981666.jpeg?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2005763014.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2005532288.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006053880.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005733970.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004765674.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2006176668.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005345270.webp?f=thumbmedium)
:strip_exif()/i/2004777438.png?f=thumbmedium)
:strip_exif()/i/2005430384.webp?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2005508308.jpeg?f=thumbmedium)
/i/1274343371.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005490862.jpeg?f=fpa)
/i/2005769010.png?f=fpa)
/i/2005121912.png?f=fpa)
/u/1902572/crop63ca043445b24_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/109168/crop5c6ad3dc9bc0f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/310322/crop584b2ceb7baa4.jpeg?f=community){kind=small}
/u/62384/crop61891f444d6e9.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/1950978/crop66a1fc0b33434_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/581763/crop671d464e1d270_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/174878/SCKnightMicro.jpg?f=community){kind=small}
/u/452542/crop57b8a2dd1446b_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/19522/crop6124d729ee8a5_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/362142/crop5c5080164c7ac_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/947477/crop673c5f0c8579e.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/287731/crop6270fa65746ea_cropped.jpg?f=community){kind=small}
. Wat in het artikel staat, is dat de 13900KS een (door Intel) gebinde versie van de 13900K is.
/u/588118/crop65815b5e89010_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/591847/crop5fb965d9e3c24_cropped.png?f=community){kind=small}
