AMD en Intel zijn in de geschiedenis zelden zo competitief geweest als nu. In onze nieuwste Processor Best Buy Guide verschilden hun topmodellen in de Prestatiescore maar 3 procent van elkaar. Alleen maar goed voor ons consumenten, zou je denken, maar deze felle strijd heeft een schaduwzijde; de nieuwste cpu's verbruiken almaar meer stroom en worden daarmee ook steeds heter.
In deze how-to verken ik de mogelijkheden om je processor zuiniger te laten werken en laat ik je zien wat daarvan de gevolgen zijn voor de prestaties, het stroomverbruik en de temperaturen. Dat doe ik aan de hand van twee van de meest verbruikende consumentenprocessors van dit moment: de AMD Ryzen 9 7950X en de Intel Core i9 13900K.
De twee processors waarmee ik deze uitdaging aanga: de AMD Ryzen 9 7950X en de Intel Core i9 13900K
Powerlimits en undervolten
Het stroomverbruik van de genoemde processors is op de keper beschouwd natuurlijk pure gekkigheid. In onze metingen verbruikte AMD's topmodel ruim 226W, terwijl de Core i9 13900K daar met bijna 339W nog eens ver overheen ging. Een realisatiemomentje voor wie al wat langer meeloopt in de hardwarewereld: dat is allebei nog meer dan de veelvuldig belachelijk gemaakte FX-9590, AMD's uiterste poging om nog wat te bakken van zijn gefaalde Bulldozer-architectuur.
Verderop in dit artikel zul je zien dat de uitwerking bij AMD en Intel iets verschilt, maar over het algemeen zijn er twee basisprincipes om de processor zuiniger te maken. De eerste daarvan is het tweaken van de powerlimits, oftewel de hoeveelheid vermogen die een cpu continu mag gebruiken. De andere mogelijkheid is undervolten. Waar bij traditioneel overklokken de spanning werd verhoogd om hogere klokfrequenties mogelijk te maken, wordt die bij undervolten juist verlaagd om de cpu zuiniger te maken.
Het instellen van een powerlimit beperkt hoe hoog de processor kan klokken; het automatische boostalgoritme zal eerder tegen een muur aanlopen. Undervolten leidt daarentegen niet per definitie tot lagere kloksnelheden. Sterker: doordat er in combinatie met een powerlimit meer ruimte ontstaat in het vermogensbudget, kan een undervolt in de praktijk juist tot hogere kloks leiden. Bij een te lage spanning kan de processor echter instabiel worden, dus de rek hierin is niet groot en kan variëren, afhankelijk van hoe 'goed gelukt' jouw individuele processor is.
De theorie: powerlimits en undervolten
Anderhalf jaar geleden schreef ik al eens een uitgebreid artikel over powerlimits, toen nog aan de hand van een Core i9 11900K-cpu. Voor wie die materie niet meer helemaal goed voor de geest heeft, vat ik het nog eens (enigszins) beknopt samen.
Het startpunt voor de powerlimits is de thermal design power, oftewel tdp. Vroeger was dat een prima indicatie van het maximale stroomverbruik van een processor, zoals het bij videokaarten eigenlijk nog steeds is, maar anno 2023 gaan Intel en AMD een stuk losser om met dat begrip.
Powerlimits bij Intel
Intel berekent de tdp aan de hand van het stroomverbruik op de basiskloksnelheid. In het geval van de Core i9 13900K is dat 3GHz. In de praktijk draait de processor praktisch nooit op die klokfrequentie; idle klokt hij verder terug, onder belasting turboot hij juist een stuk verder.
In technische documentatie en het bios noemt Intel de tdp ook wel PL1. Daarnaast is er PL2, een hogere powerlimit die de processor gedurende 56 seconden mag gebruiken tijdens het boosten. Sinds Alder Lake, twaalfde generatie Core, mogen de overklokbare K-modellen echter onbeperkt gebruikmaken van PL2, waarmee PL2 voor deze processors in feite de enige relevante powerlimit is geworden.
De PL1- en PL2- powerlimits zijn volledig vrij instelbaar, ook op bijvoorbeeld een B-seriemoederbord en een non-K-processor. De facto kun je dus op ieder model de duur van de maximale boost oneindig maken en op veel high-end moederborden is dat zelfs de standaardinstelling. Vanzelfsprekend zal de processor alsnog throttlen als de temperatuur te hoog oploopt.
Powerlimits bij AMD
AMD geeft eerlijk toe dat de tdp niet echt een harde definitie kent; de fabrikant ziet de tdp als 'klasseaanduiding' en niet als het maximale stroomverbruik. Als de koeling en moederbord-vrm dat toelaten, kan een Ryzen-processor meer verbruiken dan zijn tdp.
35 procent meer om precies te zijn; dat is het verschil tussen de tdp van een Ryzen-cpu en de package power tracking, kortweg ppt. De ppt is in de praktijk de werkelijke powerlimit van AMD-processors, al wordt hij door lang niet elk model volledig benut. Neem bijvoorbeeld de Ryzen 9 7900X en 7950X, die allebei een tdp van 170W en dus een ppt van 170*1,35=230W hebben. In onze tests soupeert de 7950X dat vrijwel volledig op, maar de vier cores minder tellende 7900X heeft aan 187W genoeg.
In het bios van een AMD-moederbord kom je naast de ppt nog twee andere powerlimits tegen: de thermal design current, voor langdurige belasting, en de electrical design current, voor piekbelasting. Deze worden niet opgegeven in watts, maar in ampères. In de praktijk loop je doorgaans eerst tegen de ppt-limiet aan.
Tdp
Ppt
Verschil tdp/ppt
Tdc
Edc
65W
88W
35%
60A
90A
105W
142W
35%
95A
140A
170W
230W
35%
160A
225A
Een term die je bij AMD-processors ook nog weleens tegenkomt in dit kader, is 'eco mode'. Dit vinkje past de powerlimits die standaard voor een 65W-processor gelden, dus met een ppt van 88W, toe op elke processor. De werking daarvan is niet anders dan het handmatig instellen van een lagere powerlimit zoals we op de volgende pagina zullen doen, maar door zelf een waarde te kiezen heb je natuurlijk wel meer controle over het eindresultaat.
Undervolten
Undervolten is simpelweg het verlagen van de spanning waarop je processor werkt. Standaard is die spanning (de Vcore) variabel, want op lage kloksnelheden/idle heeft een processor genoeg aan een veel lagere spanning dan tijdens een zware rekentaak waarbij alle cores op maximale snelheid werken. Ironisch genoeg heeft de Vcore standaard overigens de neiging om dan juist in te zakken. Om daarvoor te compenseren, beschikken alle moderne moederborden over load line calibration.
Je kunt in principe een vaste Vcore instellen voor alle kloksnelheden, maar het is een beter idee om een offset toe te passen ten opzichte van de standaard v/f-curve, de gebogen lijn die aan elke mogelijke kloksnelheid een toegepaste spanning koppelt.
De v/f-curve loopt zoals de naam al zegt gebogen; voor het laatste beetje kloksnelheid is onevenredig veel extra spanning nodig.
Bij een Intel-processor doe je dat door voor een 'adaptive Vcore' te kiezen. Vervolgens kun je voor diverse punten op de v/f-curve een offset instellen, bijvoorbeeld -0,030V voor multiplier 58. In het geval van de 13900K correspondeert die multiplier 58 met de maximale singlecoreboost van 5,8GHz.
Bij AMD kun je sinds de Ryzen 5000-processors kiezen voor Precision Boost Overdrive 2. Net als de adaptive Vcore van Intel manipuleert deze functie de v/f-curve niet op elk punt evenveel. Hiervoor vul je in het bios een aantal 'counts' in. Een count staat voor een undervolt van 0,003V bij zware belasting en 0,005V bij lichte belasting. De meeste tweakers in het Zen 3-overkloktopic rapporteren een maximale undervolt tussen de 15 en 30 counts voordat hun processor instabiel wordt.
Aan de slag met powerlimits
Tijd voor de praktijk. De systemen waarmee ik aan de slag ben gegaan, zagen er als volgt uit:
Nvidia GeForce RTX 4090 FE (alleen tijdens gametest)
Koeling
NZXT Kraken X62 @ 12V
Ssd
Samsung 970 EVO 1TB
Voeding
Corsair RM850
Bij het ASUS-moederbord vond ik de instellingen voor de powerlimits door in het menu Ai Tweaker te kiezen voor Precision Boost Overdrive en Manual te selecteren. Vervolgens komen alle drie de AMD-powerlimits tevoorschijn; ik heb steeds alleen de ppt aangepast. Bij het Gigabyte-bord staat redelijk onderaan de Tweaker-tab de optie Turbo Power Limits. Die zet je op Enabled zodat je bij Package Power Limit 1 en 2 een vermogen in watt kunt invullen. De rest van de instellingen kan op Auto blijven staan.
Instellen powerlimits van de Core i9 13900K op het Gigabyte Z690 Aorus Pro-moederbord
Aan de hand van de bios-screenshots in onze moederbordround-ups, heb ik per merk op een rijtje gezet waar je deze settings kunt vinden. Sommige fabrikanten bieden ook presets aan, vaak onder het mom van type koeling. Als je dan waterkoeling selecteert, gaan de powerlimits bijvoorbeeld naar unlimited.
OC -> Advanced CPU Configuration -> Long / Short Duration Power Limit
Ik heb beide processors eerst getest op stockinstellingen en vervolgens op diverse powerlimits ingesteld. Je kunt de powerlimits tot op de watt nauwkeurig instellen. Ik heb de hier gekozen powerlimits dus puur uitgezocht om de cpu's eerlijk te kunnen vergelijken. Je hoeft zelf niet per se voor een van deze waarden te gaan, maar kunt ook een tussenliggende waarde kiezen.
De 7950X van AMD verbruikt standaard 235W; de 13900K gaat zonder beperkingen zelfs naar 334W. Opvallend is dat de Intel-processor zich exact aan de ingestelde limiet houdt, terwijl de AMD-chip de neiging heeft om daar een paar watt overheen te schieten.
Testresultaten
Dat de processors standaard eigenlijk veel te hoog geklokt zijn, blijkt wel uit de prestatieafname, die bij de eerste inperkingen van het stroomverbruik nog erg beperkt blijft. De 7950X behaalt met 190W nog altijd bijna 98 procent van zijn oorspronkelijke prestatieniveau en zelfs op 150W blijft er nog bijna 93 procent over. Dat terwijl de processor dus nog maar 66 procent van stock verbruikt.
De afname van 334 naar 253W, zijn officiële tdp, betekent voor de 13900K een reductie van 24 procent in stroomverbruik, terwijl de prestatieafname nog geen 5 procent bedraagt. Bij een gelijk stroomverbruik presteert de AMD-chip echter vaak beter en is hij dus efficiënter. Pas bij een powerlimit van 80W eindigen ze vrijwel gelijk.
Bij het afnemen van het stroomverbruik kalft ook de warmteproductie in rap tempo af. Bij 190W worden de AMD- en Intel-cpu's respectievelijk 76 en 63 graden. Dat zijn alleszins comfortabele temperaturen in vergelijking met de 90+ graden die we op stockinstellingen noteren.
Prestaties
Spanning
Kloksnelheid
Temperatuur
Stroomverbruik
Nu is Cinebench R23 Multithreaded een workload die alle cores maximaal kan belasten, maar veel andere software doet dat natuurlijk niet. Veel games maken bijvoorbeeld nog altijd gebruik van een beperkt aantal cores en belasten die ook niet tot het gaatje. Wat merk je daarin van die powerlimits?
Onderstaande grafieken op basis van onze tests in de game F1 22 maken dat direct duidelijk: helemaal niets. We meten geen enkel verschil tussen de stocksettings en zelfs de laagste powerlimits van 80W, zowel in framerates als frametimes. Dat komt doordat de processors onder deze belasting standaard al slechts een fractie verbruiken van wat ze in een allcorebelasting als Cinebench nodig hebben. Veel van de hierboven geteste powerlimits hebben dus geen enkel effect tijdens het gamen en hoewel vooral de AMD-chip met een 80W-powerlimit wel nog wat zuiniger en koeler wordt, heeft dat geen enkel meetbaar effect op de ingameprestaties.
Prestaties
Spanning
Kloksnelheid
Temperatuur
Stroomverbruik
Nu is het misschien wat kort door de bocht om dit prestatiebeeld op elke workload die geen rendering is te plakken, maar het is wel exemplarisch voor wat je in veel alledaagse software ziet. Het exorbitante stroomverbruik en de daarbij horende warmteproductie van de cpu-topmodellen is alleen een probleem bij taken die zo'n processor ook tot het uiterste kunnen drijven. Bij lichter gebruik loopt de processor niet of in veel mindere mate tegen ingestelde powerlimits aan en is het effect daarvan dus ook veel kleiner.
Aan de slag met undervolten
Zoals gezegd werkt het undervolten van AMD- en Intel-processors iets anders. Bij de Ryzen 9 7950X gebruik ik de Curve Optimizer-optie die onderdeel is van Precision Boost Overdrive 2. De maximale stabiele undervolt was -25, wat correspondeert met -0,075V bij zware belasting en -0,125V bij lichte belasting. Dit kan echter per processor verschillen. Wil je echt het randje opzoeken van de mogelijkheden van jouw cpu, dan is het zelfs mogelijk om per core een ander aantal 'counts' op te geven.
Undervolten van een Ryzen 9 7950X met Precision Boost Overdrive op een ASUS ROG Crosshair X670E Hero-moederbord
Bij Intel stel je een offset direct in voor verschillende punten op de v/f-curve, die steeds overeenkomen met een bepaalde ratio (multiplier). V/f-point 9 correspondeert bijvoorbeeld met multiplier 58 en is dus de spanning die een core krijgt als hij op 5,8GHz draait. Een vaste undervolt heeft op een lagere ratio een naar verhouding grotere impact, dus om eventuele instabiliteit te voorkomen, heb ik voor nu alleen de v/f-punten 5 en hoger aangepast.
Undervolten van een Core i9 13900K op een Gigabyte Z690 Aorus Pro-moederbord
De maximaal stabiele undervolt bij de 13900K was -0,030V. Dat lijkt misschien weinig in vergelijking in met wat mogelijk was bij de AMD-chip, maar in de praktijk lijkt er juist meer te gebeuren. De spanning tijdens een Cinebench-run daalt met 0,132V naar 1,188V. Nu leiden er bij undervolten altijd meer wegen naar Rome, zoals het gebruiken van LLC voor het doelbewust introduceren van Vdroop, maar om te illustreren wat mogelijk is, voldoet dit prima.
Testresultaten
Nu gebeurt er misschien iets wat je niet had verwacht; de processors worden niet langzamer van een undervolt, maar juist sneller. Dat zit als volgt. Met een lagere spanning daalt het stroomverbruik, wat de processors in hun voordeel kunnen gebruiken. In het geval van de AMD Ryzen 9 7950X gebruikt de cpu de vrijgekomen ruimte in de 235W-powerlimit om hoger te boosten. Je ziet de kloksnelheid met ruim 150MHz toenemen, terwijl stroomverbruik en temperatuur praktisch gelijk blijven. Dit leidt tot een prestatieverbetering van ruim 3 procent.
De Core i9 13900K klokte al maximaal, dus daar zien we juist wel een enorm effect in stroomverbruik en daarmee warmteproductie. De cpu wordt 85W zuiniger en 18 graden koeler. Het verschil in prestaties valt met 0,9 procent vrijwel te verwaarlozen.
Prestaties
Spanning
Kloksnelheid
Temperatuur
Stroomverbruik
Opnieuw geldt dat de prestatietoename bij de AMD-chip puur komt doordat de standaard powerlimit wordt gesatureerd en de undervolt dus budget binnen die powerlimit vrijmaakt. Bij alle taken die de processor niet zo zwaar belasten - denk aan websurfen, fotobewerking en gaming - zal dat niet het geval zijn en heeft de undervolt dus hooguit een effect op het stroomverbruik en de temperaturen.
Powerlimits en undervolten combineren
Het leukste moet nog komen, want je kunt beide technieken om de processor zuiniger te maken, ook combineren. Daarvoor heb ik de op de vorige twee pagina's gebruikte instellingen, een undervolt van -25 respectievelijk 0,03V en powerlimits van 80 tot 253W, steeds tegelijk ingesteld. In de grafieken vind je ook de resultaten van de test op standaardinstellingen, uitsluitend de undervolt en uitsluitend de powerlimits terug, dus bereid je voor op héél veel balkjes.
Direct valt op dat bij de Intel-processor zo goed als de hoogste prestaties voortkomen uit deze combinatie. We noteren 40.739 punten bij een combinatie van een 253W-powerlimit en de undervolt. Dat is sneller dan stock én praktisch net zo snel als stock met undervolt. Bij AMD wint laatstgenoemde configuratie het nipt, al is 190W met undervolt slechts 1,6 procent langzamer.
Ook bij lagere powerlimits zien we de processors met undervolt aanmerkelijk beter presteren. Op 80W worden de 7950X en de 13900K bijvoorbeeld allebei 6 procent sneller met undervolt. De reden hierachter is in feite dezelfde als waarom de 7950X op de vorige pagina sneller werd van undervolten. Dat zie je hier het duidelijkst terug in de spannings- en kloksnelheidsgrafieken. De undervolt leidt tot een lagere VCore-spanning, wat het stroomverbruik in principe doet afnemen. Daarmee komt er ruimte vrij binnen de ingestelde powerlimit. Die wordt gebruikt door het boostalgoritme om de kloksnelheid op te voeren en daar wordt de cpu natuurlijk sneller van.
Prestaties
Spanning
Kloksnelheid
Temperatuur
Stroomverbruik
Omdat de ruimte in het stroombudget direct wordt gebruikt om hoger te klokken, zie je weinig tot geen effect op het daadwerkelijke stroomverbruik en de gemeten temperaturen. Die hangen vrijwel volledig af van de ingestelde powerlimit.
Het ultieme doel: efficiëntie
Het ultieme doel van het zuiniger afstellen van je processor is efficiëntie, oftewel een zo goed mogelijke verhouding tussen prestaties en stroomverbruik. Nu koop je natuurlijk geen high-end processor om hem vervolgens zo te tunen dat je de prestaties van een Core i5 of Ryzen 5 krijgt, dus waar voor jou de sweetspot ligt, zul je zelf moeten bepalen. In de tabel hieronder heb ik de efficiëntie van elke geteste instelling berekend door de behaalde Cinebench-score te delen door het daadwerkelijk verbruikte vermogen, om zo een score in Cinebench-punten per watt te krijgen.
Zowel de AMD- als de Intel-processor is het minst efficiënt op zijn standaardinstelling. De 13900K maakt het van dit tweetal het bontst, met een efficiëntie van slechts 121 punten per watt. Met een undervolt stijgt de efficiëntie direct flink, met 36 procent naar 164cb/W. Dat is vergelijkbaar met wat een 7950X op stock doet. Met lagere powerlimits kruipt de 13900K langzaam naar de 7950X toe, om bij de 80W-tests uiteindelijk efficiënter te werken dan de AMD-cpu. Al bij de 125W-tests is de 13900K meer dan dubbel zo efficiënt als op stock.
Zelfs tot aan de 80W-tests blijft de efficiëntie van beide processors toenemen en dat geeft wel aan dat de processors standaard heel ver boven het efficiëntste punt op hun v/f-curve zijn geklokt. Hoewel de cpu's een stuk efficiënter werken, zijn ze flink langzamer dan standaard. In de tabel hieronder heb ik de prestaties, het stroomverbruik en de efficiëntie vergeleken met stock, zodat je zelf kunt bepalen waar voor jou de sweetspot zou liggen.
Ik denk zelf dat 90 procent van de originele prestaties een mooi streven is. Bij de 7950X bereik je dat pas met een 125W-powerlimit en undervolt. De processor verbruikt dan minder dan de helft in vergelijking met stock en is 68 procent efficiënter. De 13900K komt al een stuk eerder op dat punt; bij 190W en undervolt haalt hij voor het laatst 90 procent van de originele score. Dan is hij met 57 procent van het originele verbruik en een 58 procent hogere efficiëntie wel nog duidelijk minder zuinig dan de 7950X. Wil je net als bij de AMD-cpu onder de helft van het oorspronkelijke verbruik uitkomen, dan moet je voor de 150W-optie gaan, maar dan loopt het prestatieverlies wel op tot 15 procent.
Conclusie
Nu ik de grafieken en tabellen in deze workshop terugkijk, bekruipt me een dubbel gevoel. Aan de ene kant is het indrukwekkend om te zien hoeveel efficiënter je een moderne high-end processor kunt maken. Aan de andere kant zullen de meeste gebruikers, zelfs de meeste tweakers, de cpu gewoon draaien zoals hij uit de doos komt. En dan ligt het stroomverbruik onder een volledige, allcorebelasting aanzienlijk hoger voor wat uiteindelijk toch een vrij marginale prestatiewinst is.
Dat je processor helemaal niet trager hoeft te worden van het introduceren van een powerlimit en een undervolt, hebben de testresultaten wel bewezen. Om de highlights nog even uit te lichten; de AMD Ryzen 9 7950X kan met 54 procent van zijn oorspronkelijke stroomverbruik nog altijd 91 procent van de originele prestaties leveren. En met maar een kwart (!) van zijn oorspronkelijke vermogen, scoort de Intel Core i9 13900K nog altijd bijna 70 procent van zijn stockresultaat.
Dat deze processors standaard zo inefficiënt zijn afgesteld, heeft alles te maken met hoe competitief AMD en Intel op dit moment zijn. Een groot deel van het vorige decennium had Intel in het topsegment niets te vrezen van AMD en dus ook geen reden om zijn producten maximaal op te voeren. De concurrentie van AMD leidde daar in de afgelopen jaren wel toe en je kunt moeilijk anders beweren dan dat AMD met zijn Ryzen 7000-processors hetzelfde pad heeft gekozen. Alles om de langste balkjes te hebben in de benchmarkgrafieken.
En ja, die concurrentie heeft ons veel gebracht; in zeven jaar tijd is de snelste 'mainstream'-desktop-cpu zeven keer zo snel geworden. Dat was zonder de herrijzenis van AMD nooit gebeurd. Dat AMD en Intel zo aan elkaar gewaagd zijn, leidde al na twee maanden tot een forse prijsverlaging van de gloednieuwe Ryzen 7000-cpu's. Daar word je als consument sowieso blij van, natuurlijk.
Maar toch, hoewel Tweakers ooit begon als site met overklokken als volkssport nummer een, is het nu misschien tijd om tegen elkaar te zeggen: het mag wel een tandje minder. Die honderd watt extra voor het onderste uit de prestatiekan, laat die maar een keertje zitten. En dan kijk je misschien niet meer zo verlekkerd naar de Cinebench-score die op je scherm verschijnt, maar in plaats daarvan wel met een grijns naar je energiemeter.
Als je echt wilt besparen, dan begint het al bij de voeding. Overal word altijd maar een "gold" voeding geprezen. Dat is goed als je een pc slechts 3-4u per dag gebruikt. Een titanium voeding mag zich alleen maar aanprijzen als titanium als het ook bij laag verbruik minstens 90% efficiëntie heeft. Andere voedingen zijn daarom perse niet slechter, maar hoeven daar niet aan te voldoen.
Nu moet je ook zeker naar het gebruik van je pc kijken. Hier staat mijn pc zo een 60-70u per week te draaien. Wat programmeren in python/golang/rust/react. Dus mijn 3700x staat hier gewoon de hele dag bijna te niksen, stroomverbruik is heel laag. Die paar gaming sessies op een week gaan het ook niet doen. Daarom neem ik dus bewust een iets lagere cpu en een titanium voeding. De kostprijs van een titanium voeding haal ik er met gemak op een jaartje of 2 uit. Enja die voeding van seasonic kost mij zo een 100 euro meer. Nu als jij je computer alleen gebruikt om te gamen, dan is zo een voeding slechts 4 tot 6% efficiënter. Dus daar haal je dan minder voordeel uit ten opzichte van de hogere kostprijs
Maar het is niet alleen daar dat je voordeel uit haalt. Omdat je voeding zo effeciënt moet zijn zijn er meestal betere componenten gebruikt. Maar dit terzijde. Omdat deze dus meer effeciënt is zal deze ook minder restwarmte moeten kwijtgeraken. Met als gevolg dat er minder restwarmte in je kast terecht komt, wat dan je andere componenten ook weer tegoed komt. Ik heb het hier niet over een daling van 10 graden in je kast ofzo.
Pas daarna zou ik kijken naar undervolten etc. Uiteraard is dit wel mooi dat je dit eigenlijk zo gemakkelijk kan en zeer mooi artikel over heeft het nu nut of niet en wat zijn de voordelen en/of nadelen. Het is een quick win, maar op de lange termijn moet je ook kijken naar je gebruik. Als jij de hele dag video's gaat renderen tsja dan wil je dat dit snel is, maar als jij meestal de cpu gebruikt bij zo een 10-15% dan is het helemaal wat anders
Die efficiëntie is echter ook weer gebonden aan een curve. Alleen een "platinum" voeding geeft helaas niet het hele verhaal. Een 1000W platinum voeding mag bij 100W belasting minder zuinig zijn dan een 300W "gold" voeding.
Alleen de (vaak nog duurdere) titanium voedingen moeten een minimale efficiency hebben over de hele curve.
Als je voeding redelijk bemeten is kan het overweging zijn te kijken naar een platinum voeding, maar voor de genoemde 2 jaar terugverdientijd moet je een redelijk tijd per dag met hogere belasting werken, omdat het verschil tussen gold en platinum veel kleiner is onder in de curve (bij lage belasting).
Een kleine undervolt kan ik eigenlijk altijd aanraden (als je de moeite wil nemen) omdat je prestaties slechts een klein beetje omlaag gaan en toch direct besparingen oplevert
Wat dat betreft is het kiezen van de juiste voeding er niet makkelijker op geworden.
Je kunt aan de cijfers die zowel Intel als AMD zelf afgeven niet meer zien hoeveel er maximaal verbuikt wordt.
Vroeger was een voeding van 500W al behoorlijk zwaar, maar bij een beetje build moet je voor mijn gevoel al naar 750W tegenwoordig en dat vind ik persoonlijk behoorlijk van de pot gerukt. (Pardon my French)
Heb je gelijk in natuurlijk. Zelfs zaken als moderborden en bijvoorbeeld 10gb NICs gebruiken tegenwoordig al niet te negeren hoeveelheden stroom dus daar moet je ook rekening mee houden.
Helemaal mee eens! Maar feit is wel dat er al heel snel gedacht wordt dat je een hele dikke voeding nodig hebt, terwijl het daadwerkelijke maximale verbruik vaak wel meevalt. Vaak worden voedingen aanbevolen waarvan ik denk: uh...is dat nou echt nodig? Het e.e.a. hangt wel af van de kwaliteit van de voeding en je wil misschien wat marge hebben, vandaar dat vaak de aanbeveling hoger ligt.
NVIDIA raadt bijvoorbeeld voor een RTX3080 een 750W voeding aan. Maar ik draai hier een 3080 in combinatie met een 5800X3D en twee SSD's met een 650W kwaliteitsvoeding. Tot nu toe geen problemen mee gehad.
Een voeding van 350W zegt dat deze 350W aan de output kant kan leveren. Maar vanwege de conversie verliezen en dergelijke kan er wel degelijk meer uit het stopcontact getrokken worden dan dat. Dat is bijna 90% efficiënt.
Inderdaad, Ik zit nog altijd op een Bulldozer AMD FX 8350 met Nvidia GTX 970 en vroeger een LSI 2008 en 3 SSD's. Ik heb nooit meer gezien dan 400W en dat was met prime95 en furmark tesamen draaiend. En tijdens het heel occasioneel spelen van recente games (doom 2016 bv) heb ik nooit meer dan 250-300W gezien.
Het is zeker weten een Tweakers artikeltje waard, alleen al omdat voor veel voedingen geen efficientiecurve wordt opgegeven door de fabrikant. En als ze al een grafiek of tabel tonen, is dit niet gestandaardiseert. Zo heeft de één efficientie per 10% belasting en de ander efficientie per 100w, en laten ze vaak de eerste 200w weg.
De engelse Tweakers.net concurrenten hebben wel eens geprobeerd om de efficientie van voedingen in kaart te brengen, maar heel veel populaire keuzes zijn er niet op te vinden helaas, wat vergelijken moeilijk maakt. Als Tweakers het gaat doen, zie ik het graag zoals deze Duitse concurrenten het doen.
Undervolten hoeft niet perse je prestaties omlaag te brengen, sterker nog in laptops zal het vaak een boost geven aangezien je minder snel tegen power en temp limits aanloopt.
Als iemand die uren erin heeft gestoken mijn server zo min mogelijk te laten gebruiken kan ik ook zeggen dat undervolten niet eens zo gek veel helpt aangezien (Intel sowieso) uit zichzelf al het voltage flink laten zakker. Ik zit met mijn 10400 in idle op 0.024V. Wat veel meer helpt is ervoor zorgen dat al je C-states aanstaan, race to halt etc ook allemaal aan, XMP uit, ignore power limit uit (of aan maakt voor idle niet gek veel uit) en ook in Windows het nodige aanpassen. Zet minimum cpu gebruik op 0 bijv, stop achergrondprocessen die je toch niet nodig hebt etc.
Ik heb me nooit zo in die PSU-certificering verdiept, maar heb binnenkort wel een nieuwe nodig als onderdeel van een upgrade. Dus je comment was precies wat ik nodig had, zonder het te weten
Allereerst, de 80-plus-certificering zegt veel, maar zeker niet alles. Daarin wordt alleen de efficiëntie beoordeeld op specifieke percentages aan verbruik, maar daar komt het echt lage idle-verbruik niet echt goed in naar voren. Tot en met platinum is het laagst beoordeelde percentage 20%, en bij titanium is dat 10%. Bij bijvoorbeeld een voeding van 650W is dat dus 65W (of 130W in het geval van platinum en lager), terwijl je met zuinige hardware zomaar < 30W haalt. Voor de perfectionist die echt een zo zuinig mogelijke PC wil maken zie je daar dus niet alles aan, al moet het natuurlijk gek lopen als een titanium-voeding daarin slechter scoort dan een bronze-voeding of iets dergelijks.
Ten tweede, je verbruik is natuurlijk gewoon de som van al je componenten. Ik vindt "het begint bij de voeding" dus een beetje misleidend, het gaat om het totaal. Extra geld uitgeven aan een platinum-voeding heeft voor je stroomrekening totaal geen zin als je er daarna energieslurpende hardware naast zet. Zoals deze high-end CPU's zonder te tweaken (hulde voor de nuttige informatie uit dit artikel!) of bijvoorbeeld een Intel Arc GPU.
[Reactie gewijzigd door bwerg op 22 juli 2024 13:20]
Waarom dan niet gewoon een enrgy efficient model nemen en die op full performance laten lopen heb je vaak zelfde resultaat al dan niet beter en is een heel stuk goedkoper.
En als het gaat om af en toe piek performance dan kun je gewoon een Azure VM nemen op Pay per use
[Reactie gewijzigd door Scriptkid op 22 juli 2024 13:20]
omdat die high end CPU vaak efficienter is op lager clock speed en als je hem wel nodig hebt die het ook kan.
ja je kan een i3 altijd op 100% laten knallen maar dan weet je zeker dat je maximaal vermogen verbruikt, of een i5 of 7 op 1/3 van het vermogen met dezelfde results maar veel lager verbruik, (energie kost ook geld dus vaak haalt het wel uit als je niet elke generatie een upgrade doet althans)
één van de redenen is gewoon marketing... een andere is prijs...
als ik er een i7 in zet verwacht jij dikke performance
als ik er een i7 in zet verwacht ik een dikke prijs... ook al is de performance ruk...
bovendien lang niet elke workload is hetzelfde dus de 10+ core's in een i9 een lager powerbudget geven kan uiteindelijk betekeken dat de clock te laag wordt voor bepaalde taken... dan zit je met een 10x efficientere laptop die nog steeds vastloopt bij windows update... alleen kost het je wat minder stroom
dat vraag je je dus af, in welke situatie dat wel en in welke situatie (use case) dat geen zin heeft.
wat is dat nou voor onzin, alsof een oude I3 vast zou lopen bij windows iupdate,
Dat is de grootste larie koek die ik ooit gehoord heb, Sterker nog als er gewoon een SSD inzit icm windows 10/11 zijn dat voor meeste gebruikers echt super snelle machines.
Voor de meeste is het veel enery zuiniger en snel genoeg om gewoon een trager model te hebben,
Meeste snelle modellen doen ook zelf aan idle en terug throttle en dat beetje extra wat je nu zelf insteld merk je amper op de stroom rekening , dus als je daar echt over wilt gaan lopen neuzelen had je beter een lager wattage proc kunnen nemen. was alleen al in aanschaf een stuk goedkoper.
Of ben je ook zoiemand die met een ferrarie alleen op wil trekken 0-100 in 30 sec en max 80 op de snelweg anders verbruikt de v18 teveel.
Je hebt inderdaad gelijk als je zegt dat tragere cpu's inderdaad een stuk energie zuiniger lijken out of the box. Dat is ook mijn ervaring. Ik heb een core I7 11700K systeem die gebruikt werd als VM server daarom tijdelijk vervangen door een celeron N5105, het verschil is dat het core i7 systeem 70 Watt idle verbruikte en die N5105 maar 10-11 Watt. (onder load 20) Ja de snelheid is een wereld van verschil maar reken even uit 24/7. Mijn andere server is een core i7 6700K en die trekt rond de 90-100 Watt continue door de vele schijven die er in zitten, zonder zal dat rond de 50 Watt liggen schat ik, als ik dat omlaag zou kunnen krijgen naar 15-20 Watt zou dat een behoorlijke winst zijn op de energie rekening.
Ik heb ook een NAS geregeld voor als het echt niet gaat lukken, maar daar passen niet zoveel schijven in en je geeft een hoop flexibiliteit op.
[Reactie gewijzigd door Terrestrial op 22 juli 2024 13:20]
Waarom dan niet gewoon een enrgy efficient model nemen en die op full performance laten lopen heb je vaak zelfde resultaat al dan niet beter en is een heel stuk goedkoper.
Nee. Als je een goed parallelliseerbare taak heb is een 7950X op lagere kloksnelheid veel efficienter dan een mobiele CPU, puur omdat de 7950X gewoon dubbel zoveel cores heeft. En veel cores op gemiddelde kloksnelheid zijn samen zuiniger én sneller dan een model met half zoveel cores op veel hogere kloksnelheid. Daarnaast hebben high-end CPU's vaak meer cache, en afhankelijk van het rekenwerk kan dat ook wel prestatiewinst geven zonder significant extra verbruik.
De redenen dat een laptop-CPU vaak minder cores hebben zijn 1) simpelweg kostenbesparing, en 2) omdat veel cores ook meer extra logica nodig hebben om goed te presteren. In geval van AMD's chiplets infinity fabric, maar het gaat vaak ook samen met een complexere IO-die voor meer PCIe-lanes en dergelijke. En dat maakt het idle-verbruik hoger. Dat is op zich niet heel heftig maar bij een laptop-chip betekent dat wel dat de accu op lage belasting sneller leegloopt.
[Reactie gewijzigd door bwerg op 22 juli 2024 13:20]
Waar je bij je voeding ook op moet letten is inderdaad het verbruik bij lage belasting. Zeker als je een PC hebt die een enorm laag idle verbruik heeft. Zie bijvoorbeeld het Het grote zuinige server topic.
De ATX12V 2.53 specificatie is daar erg interessant voor. Daar in wordt namelijk aangegeven dat een voeding onder de 500W bij een idle verbruik van 10W minimaal 70% efficiënt moet zijn. Een voeding van meer dan 500W moet bij 2% belasting minimaal de 70% halen (dus voor een 600W voeding zou dat bij 12W load zijn, bij een 1200W voeding bij 24W). Zie pagina 28 van de ATX12V 2.53 spec.
Een ATX12V 2.53 voeding die niet een titanium rating heeft is dus ook al super zuinig bij hele lage load.
Overigens blijkt de Corsair RM reeks heel efficient te werken bij lage belastingen. link naar efficiëntie tabel bij 1-10% load
Zie de review van TweakPC.de (ze testen daar ook de efficiëntie bij 1-10% namelijk! zou Tweakers ook mogen doen, nuttige info!)
Tsja niet iedereen heeft een 4090ti om het zo te zeggen. Ik koop bewust een xx60 reeks omdat ik het meeste van de tijd toch niet aan het gamen ben. Momenteel is dat een super 2060. Om eens wat WOW te spelen en Diablo III is dat meer dan genoeg. Ik hoef ook geen 150+fps te halen etc. Ik kijk altijd naar het totaal plaatje. Je cpu wat minder jus geven is gemakkelijk, zelfde voor de videokaart. Maar als je dit gewoon gebruikt om je scherm aan te sturen verbruik de meeste kaarten helemaal niet veel ook het hogere segment niet zoveel.
Alles hangt af van je gebruik. En vooral hoeveel uur per dag je die computer gebruikt. Bij 4u per dag gaat dat een pak minder opbrengen dan 10u per dag. Nu ik heb zelf ook een 3700x gekozen net voor het lage stroomverbruik. En het is toch zakelijk en ik koop waar ik zin in heb. Hoe groter de kostprijs hoe minder ik op de overgeschoten winst belasting moet betalen, dus daar moet ik het zeker niet voor doen. Maar ik render 1 of 2 demo video's om de 2 maand ofzo. Dan ga ik gewoon voor iets zuiniger. Maar velen kopen gewoon voor de "epeen" of om er langer mee door te gaan en binnen de 2 jaar kopen ze toch weer wat anders. Ik doe 4 jaar met mijn pc en kies zorgvuldig de stukken. Ik heb hier ook zonnepanelen zitten en nog een terugdraaiende teller. Jaarlijks kom ik op stroomverbruik van 0 uit. En ik heb hier ook airco. Deze zetten we bijvoorbeeld als het echt warm is op 24 graden. Meer dan doenbaar. Ik kijk al jaren naar het stroomverbruik in het algemeen. Het enige waarop hier in huis niet gekeken word is de philips hue verlichting, dat kan (wil) ik echt niet missen.
Dus ik roep ook niet zomaar "je moet beginnen met je voeding". En bijkomstig dat is ook iets wat velen blijkbaar niet lezen ... hoe efficiënter je voeding hoe minder restwarmte je voeding kwijt moet geraken. Wat dus ook geeft dat de rest van je componenten net iets koeler kunnen lopen, dus heb je ook minder fan nodig of kan je ze op een lager toerental laten draaien, met als gevolg dat je dus ook weer minder stroom gebruikt en je componenten toch nog "koel" blijven met minder effort. Het is niet alleen de stroom die je verbruikt maar ook de restwarmte.
En nog een andere zaak, om een hogere rating te halen zijn er betere componenten gebruikt. Dat kan ook de levensduur van je voeding verlengen. Dikwijls krijg je meer garantie op de platinum en titanium dan op een gold voeding, is niet altijd het geval, maar was vroeger zeker het geval. Tegenwoordig is dit bij velen gewoon 10 jaar. Maar ik weet vroeger was 5 jaar veel op een voeding en alleen het hogere segment kreeg meer. Maar dit argument is een beetje voorbijgestreefd eigenlijk
Maar als je dit gewoon gebruikt om je scherm aan te sturen verbruik de meeste kaarten helemaal niet veel ook het hogere segment niet zoveel.
Als je geïnteresseerd bent in verschillen in verbruik tussen de verschillende 80-plus-voedingen dan zit er toch ook echt wel een dergelijk verschil tussen verschillende merken/series CPU's en GPU's. Een goede of slechte voeding zal doorgaans hooguit 10W schelen (tenzij je voeding echt reteslecht is of je PC verbruikt erg veel), zulke verschillen zie je ook zeker wel bij CPU's, GPU's en moederborden (en chipsets). De 5700G en 5800X verschillen qua idle-verbruik ook al in die richting, onder load nog veel meer. Zelfde voor GPU's, sommige series weten het idle-verbruik terug te dringen tot <10W, anderen doen zo 20W (of gewoon > 40W, hallo Intel Arc). Vergelijk je modellen in hetzelfde segment tussen opvolgende series dan kan er zomaar 10W idle-verbruik bijkomen (hallo, Ryzen 7000).
hoe efficiënter je voeding hoe minder restwarmte je voeding kwijt moet geraken. Wat dus ook geeft dat de rest van je componenten net iets koeler kunnen lopen, dus heb je ook minder fan nodig of kan je ze op een lager toerental laten draaien, met als gevolg dat je dus ook weer minder stroom gebruikt en je componenten toch nog "koel" blijven met minder effort.
Het verschil in verbruik (en dus restwarmte) tussen verschillende kwaliteiten voedingen is een fractie van het verbruik van de complete PC. Dat gaat echt nauwelijks invloed hebben op de koeling. Laat staan dat het significante invloed heeft op het verbruik van je fans, want in het onwaarschijnlijke geval dat die minder hard hoeven te draaien is het verbruik van een fan echt enkele Watts, of bij een goede fan zelfs minder dan 1 Watt. Dus die besparing zal gemiddeld echt niet meetbaar zijn.
Begrijp me niet verkeerd hoor, ik ben helemaal voor flink wat uitgeven aan een goede voeding en daar dan 10 jaar mee doen. Maar het is nou ook weer geen wondermiddel. De voeding is gewoon 1 van de ~10 componenten in je PC.
[Reactie gewijzigd door bwerg op 22 juli 2024 13:20]
Klopt. Ik heb zelf daarom al lange tijd platinum en titanium psu's.
Zelf undervolt ik tegenwoordig cpu cotes soc, memory en io waardoor mijn idle verbruik ook zo'n 10 watt (25%) gedaald is. Ook bij de gpu heb ik die zaken geoptimaliseerd waardoor ik zelfs met een 5800X3D en 6950XT idle net onder de 50 watt zit. Dat is nog steeds een hoog idle verbruik vind ik zelf maar voor zo'n systeem is het wel laag. Een nuc of laptop zou wel lager kunnen.
Maar als je dat allemaal meteen doet en je gebruikt je pc een aantal jaar een uur of 8
4-8 per dag scheelt dat toch wel weer en is het aan het einde van het jaar ook merkbaar op de rekening. Daarnaast ontlast je de natuur ook. Als iedereen zo iets zou doen scheelt het veel energie.
Dus platinum en/of titanium PSU's hebben een andere certificeringseis dan de andere 80plus voedingen eg: 80 plus zijn op 100%, 75%, 50% en 25% vermogen ? Met enkel kleine verschillen tussen 80plus, 80plus bronze, silver, gold ?
Nee die verschillen zijn ook klein. Ik weet de stappen zo niet uit bijn hoofd.
Maar dat samen met het undervolten van mijn componenten zorgt er voor dat mijn pc relatief zuinig is.
[Reactie gewijzigd door Astennu op 22 juli 2024 13:20]
Heb al volgens mij 5+ jaar dezelfde bronze 750w voeding van coolermaster, heb nooit het idee gehad dat er echt veel te winnen is met een gold of platinum voeding als ik niet 8 uur per dag elke dag van de week die 700w benut.
Voedingen halen hun maximale efficiency vaak op 50% load. dus als je wel vaak op 375 watt zit dan zou platinum wel degelijk een stuk efficienter zijn dan brons. Maar goed, ik heb een 1000w platinum over van een mining rig en kijk er niet meer naar om de ene keer zit er een 3080ti op de andere keer een 60 serie. Ga niet de hele tijd switchen van vermogen.
Ik kan me herinneren dat iemand zich ook afvroeg of daarmee wat te besparen was, en aangezien diegene lang met zijn PC deed (richting 10 jaar) had hij het uitgeprobeerd door zijn matige voeding door een heel goede voeding te vervangen. De conclusie was dat de terugverdientijd inderdaad gewoon over die 10 jaar heen ging.
een titanium voeding is helemaal niet nodig als er weinig fluctuatie zit in je verbruik...
om een voorbeeld te noemen, in je thuisservertje kun je beter een 200w gold voeiding zetten dan een een 500watt titanium want zelfs ALS ze gelijk presteren gaat die eerst een stuk goedkoper in aanschaf zijn en ten 2e gaat je servertje niet zooo ontzettend fluctureren dat je het ene moment 800w en het andere moment 80w verbruikt.
Dat raakt een goed kritiekpunt op de 80-plus-certificering: de efficientie wordt gemeten op vaste percentages van het gelabelde vermogen. Bij een voeding met weinig vermogen ligt het laagste meetpunt dus ook erg laag. Een 80-plus titanium voeding van 250W zou bij 25W een verbruik moeten hebben van < 2,5W, dat is bijna niet te doen. Terwijl een titanium 1500W-voeding bij 150W een verbruik moet hebben van < 15W, dat is al veel beter te doen.
Er zijn dan ook weinig voedingen te vinden met weinig vermogen en een hoge 80-plus-certificering. Al speelt natuurlijk ook mee dat hoge 80-plus-certificeringen in losse verkoop vooral voor de hardware-fanaten zijn, en die kopen nou eenmaal sneller een zware PC met zware voeding.
platinum voedingen zijn bij lage belasting niet per se heel veel zuiniger omdat, behalve bij titanium, er niet op loads onder de 20% wordt getest voor de certificering.
Het verschil tussen het platinum en het gold label is uberhaupt niet om over naar huis te schrijven. Het maximale verschil is volgensmij 2 procentpunt voor 230V input.
Veel gold voedingen zijn eigenlijk platinum, zodat de maandagmodelletjes ook echt gold zijn
Titanium voedingen zijn zo duur dat je goed uit moet rekenen of je er wel iets uit gaat halen. Jaja “elektriciteit is duur” maar het efficientieverschil is meestal maar een paar procentpunt, volgensmij max 5 tov gold. Ik heb het voor mezelf wel eens doorgerekend met 3rd party tests als bron en ik kwam erop uit dat ik het verschil in aankoop bedrag zo goed als niet kan terugverdienen.
Natuurlijk, als je een server hebt (of andere computer met enorme uptime) dan zou ik de moeite zeker nemen om door te rekenen hoeveel draai uren je nodig hebt om het terug te verdienen. Maar bij de gemiddelde computer is de conclusie bij een prijsverschil van ~30 euro al snel dat terugverdienen jaaaaaren gaat duren
[Reactie gewijzigd door youridv1 op 22 juli 2024 13:20]
Dat ze overclocken tegengaan kan ik nog enigszins begrijpen, maar zuiniger maken van een cpu tegengaan is wel een erg rare keuze.. Zullen zich zo wel snel bij de Tweakers uit de markt prijzen.
In de huidige energiemarkt zit je bij 24/7 (onrealistisch) max verbruik aan ~€100 verschil op de rekening voor 90% van de performance van intel met een amd. Verbruik voor je eigen situatie berekenen wordt toch wel een erg belangrijke aankoopcriteria zo.
En dat nog los van dat je fans al snel harder moeten draaien en dus meer geluid produceren. En in de zomer pompt je pc meer warmte je huis in (in de winter ook natuurlijk maar dan is het niet erg).
Ja, onbegrijpelijk dit... Nou had ik sowieso al besloten om een 5800x3d in mijn oude systeem te plaatsen (ondertussen gedaan) en voorlopig helemaal niet te upgraden, maar daarvoor was ik eigenlijk van plan een 13600K te kopen. Als ik nu nog in de markt was geweest dan was daar hiermee direct een dikke streep door gekomen want de standaard efficiëntie van die dingen is belachelijk.
Dus met de juiste CPU, een oudere BIOS, en Linux of Windows waarbij je zelf de updates beheert, kan je blijven undervolten. Je hebt dan alleen de (voornamelijk theoretische) kwetsbaarheden waar je rekening mee moet houden, wat vaak geen probleem is voor computers waarvan de CPU zo geconfigureerd wordt.
[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 22 juli 2024 13:20]
oudere BIOS, en Linux of Windows waarbij je zelf de updates beheert [...] theoretische kwetsbaarheden
idd, en nog makkelijker is het als je een desktop CPU hebt, dan hoef je je ook over dat alles geen zorgen te maken.
Want dit hele verhaal lijkt alleen van toepassing op laptop CPUs.
Wat misschien ook leuk is om te vermelden voor het Rode kamp is de tool: Hydra gemaakt door Yuri Bubliy
(linkje naar zijn Patreon: https://www.patreon.com/1usmus/posts
Deze tool kan per core & CCD undervolten met minimaal verlies of overclocken voor zware prestatie verhoging zonder al te veel meer stroomgebruik.
Zo heb ik met mijn Ryzen 5800x een reductie van 10 watt gekregen met wel een +200Mhz all core verhoging.
Deze tool zoekt namelijk per core & CCD op een AMD CPU wat het laagste voltage is waarop hij stabiel is en gaat dan de clocksnelheden opvoeren tot hij de limieten raakt die je zelf instelt.
Het fijnste is ook dat de tool onder Windows draait dus als je het voltage te laag hebt staat crashed alleen je systeem en hoef je niet elke keer je UEFI te resetten.
Hoe test deze tool de stabiliteit gezien deze CPU's voornamelijk crashen als er geen load plaatsvindt?
Ik ben vele uren bezig geweest om de optimale settings te vinden op mijn 5800x. Alle bechmarks, testen etc werken prima maar het resulteert wel in random reboots tijdens momenten dat er geen load is. Dit is een bekend fenomeen bij deze CPU's. Een 200mhz boost is qua performance verwaarloosbaar maar mooi meegenomen uiteraard.
Hij draait Prime95 per core en over de hele CPU heen om de stabiliteit te testen.
Verder gebruikt de tool Cinebench23 om te zien wat het verschil is in prestatie met ook stroomverbruik.
Als tijdens het testen Prime95 een error geeft of als de PC crashed zal hij het voltage aanpassen en de clock om te kijken of het systeem dan wel stabiel is.
Nadat hij dat allemaal gedaan heeft maakt het programma profielen voor verschillende workloads die dynamisch gebruikt wordt afhankelijk van de load die hij op de CPU ziet.
Verder gebruikt Hydra eigenlijk de interne systemen van AMD met betrekking tot PBO.
Dus ook bij geen load zal hij het voltage gewoon door de CPU zelf laten kiezen en alleen aanpassingen doen op het voltage wanneer er load op de CPU staat.
Dat was een 3080 en een 6800XT, de huidige generatie is alleen nog maar erger geworden qua stroom verbruik. Hoe efficiënt is de huidige generatie tov. de oude?
Het zou dan ook interessant zijn hoe veel efficiënter je een complete PC kan maken met high-end nieuwe componenten tov. een oude PC (van bv. 10 jaar geleden).
Ik merk bv. ook bij de mini PCs, die traditioneel bijzonder energie efficiënt zijn, dat producenten elke generatie een iets zwaardere CPU/iGPU er in gooien, leuk dat ze 2x de performance hebben van die oude generatie maar als deze 50%-125% meer stroom verbruiken is de uiteindelijke efficiëntie verbetering maar beperkt en daarmee ook de eigenlijke performance verbetering per generatie. Waarom doen producenten dat? Om zo maar de koopdrang van de consument te behouden, totdat natuurlijk het verbruik weer de spuigaten uitkomt en mensen tot die realisatie komen. Over het algemeen hebben die mini PCs niet de BIOS opties om te underclocken/undervolten, wat jammer is, maar de situatie wel een heel stuk simpeler maakt. Hoogstens dat je een power limit kan zetten (afhankelijk van de gebruikte CPU/iGPU).
Ik heb verschillende use-cases voor mijn PC. Ik gebruik hem om thuis casual te gamen en in het weekend om te simracen op een triple screen rig. Ik heb er een 5800x3d in zitten samen met een 3090.
Die 3090 zit tegen de 400watt aan met full load, iets wat ik nodig heb om een degelijke framerate te krijgen op de 3x1440p schermen tijdens het simracen. Voor thuis heb ik de power limit op 70% gezet, op mijn 3440x1440 scherm is de fps dan ongeveer 10-15fps minder dan normaal, maar zakt het verbruik wel naar 220/230 wat, meer dan 40% verschil en dat merk je in hitte en dus geluid maar ook op de rekening aan het einde van de dag.
DerBauer heeft er een filmpje over gemaakt paar dagen geleden. Conclusie is als je op 75% power limiet zit je ongeveer 4% minder FPS haalt. Maar voordeel is veel lager verbruik en geluid van je fans.
Ik heb expres mijn 5700x vastgesteld op 4.1Ghz, met een AIO. Bij 10 min CPU op 100%, temp is om 73oC, en 115W. Dat vind ik prima. Een maand of 6 geleden heb ik expres voor een 80+ Gold voeding gekozen. Dat geeft mij een beetje ruimte als ik bijv. een zwaardere CPU of GPU wil hebben. Ik hoef echt niet de duurste en snelste van alles te hebben.
Je kan beter een power cap instellen dan een clock cap. Bij een power cap kan je cpu meer werk verzetten met eenzelfde power draw.
Situatie 1: clock cap op 4100 mhz dit betekend dat ongeacht de workload iedere core niet sneller kan als 4100 mhz zelfs als je maar 5 a 6 cores op 75 % belast.
Situatie 2: power cap op 115 watt. Bij max load halen je cores misschien 4100 mhz maar als je maar 5 a 6 cores belast kan dat maar zo oplopen tot 4600 mhz.
Frequentie cappen is quick en dirty maar verre van optimaal.
Als het je vooral om performance/Watt te doen is, is frequentie cap juist een goeie manier.
idd is het dan wel langzamer als je niet alle cores belast. Dat kan je onwenselijk vinden, maar dat is niet omdat daar wat mis mee is, maar omdat je dan blijkbaar performance gewoon belangrijker vindt dan performance/Watt.
Goed artikel, en zeker de moeite waard! Mijn 5800x is sneller /scoort hoger in single en multi benchmarks na de standaard undervolt via ryzenmaster en juist lager bij overclock.
Bij gpu's kan het ook dat je meer performance krijgt omdat je door de ondervolt bij gelijke kloksnelheid nog power budget over houdt... Geen idee of moderne cpu's ook zo werken maar dat zou het kunnen verklaren? Ik zag in ieder geval precies hetzelfde bij mijn 3070 die echt niet te heet werd.
CPU's klokken terug als ze te heet worden, maar ze passen hun kloksnelheid ook aan om op een bepaald maximumverbruik te blijven. Met een undervolt gaat je verbruik omlaag en is er dus weer ruimte om het verbruik verder te verhogen door de kloksnelheid op te schroeven.
Is het dan eigenlijk gewoon geen inferieur product wat standaard in de winkel ligt, als met een ondervolt de prestaties maar iets minder worden maar het verbruik 30% minder is?
Er zijn een aantal dingen die meespelen. In het artikel wordt al aangehaald dat de competitie tussen AMD en Intel momenteel vrij sterk is waardoor men het allerlaatste uit de CPU probeert te persen ten koste van het stroomverbruik. Zo krijg je dan wel een hogere plaats in de (synthetische) benchmarks. Tegelijk ligt het werkelijke verbruik in real world applicaties vaak ook weer lager omdat die de CPU niet continu maximaal belasten.
Daarnaast moet een fabrikant ook wel garanderen dat een CPU onder alle omstandigheden stabiel is. En dat doe je niet door op het randje te gaan zitten met de vcore. Dan gaan er af en toe toch CPU's tussen zitten die net iets minder goed zijn en in bepaalde situaties crashen. En dat wil je niet dus wordt er een (ruime?) marge genomen. Dat laat dan weer ruimte voor de consument om te gaan undervolten als je dat risico wil nemen en/of bereid bent om flink te testen.
[Reactie gewijzigd door Admiral Freebee op 22 juli 2024 13:20]
De variatie in kloksnelheden wordt al heel lang bepaald in de fabriek. Een i9 van een bepaalde serie/type is altijd het zelfde, maar de kloksnelheid wordt primair bepaald door de bakkwaliteit van de processor. Secundair zal er nog wel een flink stuk marketing achter zitten, waardoor processors officieel lager geklokt zijn dan ze werkelijk kunnen, domweg omdat dat beter past in het overall verkoopverhaal.
De auto-industrie heeft dit gekopieerd door soms zelfs zo ver te gaan dat de functionaliteit van sommige hardware valt of staat met de software instellingen.
Ja, tijdens de productie zal men chips testen en binnen naargelang hun mogelijkheden. Als het productieproces goed is dan zal het inderdaad zo zijn dat kwalitatieve chips die eigenlijk sneller kunnen draaien toch in een lagere reeks komen omdat daar meer vraag naar is. Die chips zouden in principe op een lagere spanning hun kloksnelheden ook kunnen halen.
Maar de spanningsinstellingen worden bepaald op basis van de initiële yields van het productieproces en moeten de slechts mogelijke CPU die goed genoeg is om model X te worden ook draaiend kunnen houden op de beloofde snelheden én onder mogelijk minder dan ideale omstandigheden (geen kwalitatieve voeding, zwakke kwaliteit moederbord, enz.). Vandaar de noodzaak om een marge in te bouwen in de spanningscurve én dus ook het potentieel om te gaan undervolten.
Hangt van je criteria af. Voor sommigen gaan prestaties boven alles en is verbruik om het even. Dit is tevens waar fabrikanten tot voor kort ook in reviews op werden afgerekend. Sterker nog, vroeger kreeg men puntaftrek wanneer een chip zich niet lekker liet overklokken, over het extra verbruik had men het niet eens.
Ik ken het eigenlijk alleen van de laatste jaren dat men GPU's poogt te undervolten in de hoop flink aan verbruik en warmte te sparen en in sommige gevallen daardoor juist betere prestaties te krijgen. Verbruik is immers warmte, en warmte was vaak de beperkende factor, niet de chip zelf.
Dat dit principe nu ook eindelijk in CPU land is aangekomen kan ik enkel toejuichen. Zeker nu Intel en AMD elkaar de tent uitvechten is het verbruik compleet uit de hand gelopen, alles om maar bovenaan de tabel te eindigen.
Als je nu een AMD systeem koopt, zijn de X chips inderdaad de inferieure producten. Ze zijn even duur als de niet-X chips, maar komen zonder een koeler, terwijl ze hetzelfde presteren.
Neen want men zoekt een stabiele kloksnelheid voor die CPU.Under en overvolten zorgt zowat altijd voor extra instabiliteit en dat is niet iets wat een fabrikant veel tijd in wil steken om precies te bepalen tot waar die kan gaan.
Daar komt nog bij dat een CPU over de jaren een ietsiepietsje klein beetje instabieler kan worden, oftewel, dat het benodigde voltage een beetje omhoog moet. Ga je met het voltage echt precies op het randje zitten dan is dat voor je verbruik natuurlijk leuk, maar kun je na een aantal jaren ineens met een crashende PC geconfronteerd worden. Een tweaker die dat zelf heeft ingesteld weet dan wel wat hij moet doen (voltage weer verhogen), maar als dit in de laptop van oma uit de mediamarkt gebeurt dan krijgen Intel en AMD natuurlijk een stortvloed aan "defecte" laptops voor hun kiezen.
Dat kan ik me bij mijn E8400 ook herinneren. Een jaar lang stabiel met een undervolt gedraaid (dat ding werd onder load 30 graden - de nostalgie ) en toen ineens crashes. Met 0,1V erbij o.i.d. was het weer jaren lang goed.
[Reactie gewijzigd door bwerg op 22 juli 2024 13:20]
Undervolting is zeker lonend.
Hierdoor kan ik mijn 13700k koel houden met een Noctua luchtkoeler NH-D15.
Wat qua temperatuur ook best veel scheelt is om de Alder Lake en Raptor Lake cpu's met een cpu frame te monteren in plaats van de cpu klem die standaard op het moederbord zit.
Deze drukken heel hard en zelfs wat scheef waardoor de cpu licht krom druk en de koeler erg weinig raakvlak heeft.
Gamers Nexus heeft hier een paar interessante video's over op YT staan.
Ik gebruik het cpu frame van Thermal Grizzly maar de veel goedkopere frames van Thermalright werken ook prima.
Je doet hier net alsof de NH-D15 maar een simpele koeler is. Van een luchtkoeler van €100 mag je ook wel wat verwachten en dit monster, qua formaat, presteert dan ook competitief met de goedkopere AIOs.
Het is zeker een beest van een koeler.
Maar met de 13700k op stock settings loopt de temperatuur direct op naar 100graden en is de NH-D15 dus eigenlijk ondergeschikt net zoals de goedkopere AIO's. Ik doe niet net alsof dit een simpele koeler is maar probeerde aan te geven dat de Raptor Lake cpu's echte heethoofden zijn. De NH-D15 is niet ontworpen voor cpu's die 250w trekken...
Nou ben ik niet helemaal op de hoogte van onderlinge verschillen tussen 12e en 13e generatie bij Intel, maar in hoeverre is deze tutorial toepasbaar op een 12700k?
[Reactie gewijzigd door Sjaak_Afhaak op 22 juli 2024 13:20]
Eigenlijk zijn alle cpu's en gpus van de afgelopen 5 jaar standaard boven hun optimale punt geleverd en dus heeft underclocken / power cappen altijd wel zin. Undervolten zou k buiten beschikking laten. De winst is te klein en het werkt simpelweg niet voor iedere cpu omdat er verschillende samples zijn.
Zo haalde ze hier bij deze intel maar een magere 0.03v terwijl ik een 0.14 gezien heb bij een andere review. Het is maar net hoe goed je cpu sample is en dus niet iets dat iedereen kan doen.
Die -0,03 is erg misleidend omdat de daadwerkelijke spanning van 1,320 V naar 1,188 V ging. Is dus geen -0,03 maar -0,132 V. Vraag me dan ook af of die undervolt wel echt stabiel is. En als dat het geval is, heeft Intel de chip zo onoptimaal afgesteld of is het een golden sample?
Dat was me niet opgevallen. Maar voltages 0.15v boven het benodigde zijn niet heel vreemd in cpu land. Ze stellen het voltage af op de slechts verkoopbare chips, het gros zal echter prima werken met een flink lager voltage.
/i/2005413888.webp?f=imagegallery)
/i/2003785600.png?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005583856.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005584140.jpeg?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2005545994.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_exif()/i/2005413888.webp?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006854706.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004582428.jpeg?f=fpa_thumb)
/u/452542/crop57b8a2dd1446b_cropped.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/185900/betty.jpg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006176650.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004582430.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005705006.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005671678.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005416386.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005408332.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005363176.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2005065536.png?f=fpa_thumb)
/i/2004545386.png?f=fpa_thumb)
/i/2004143048.png?f=fpa_thumb)
/i/2005121912.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/187763/crop60f56b0420357.jpg?f=community){kind=small}
/u/47120/crop5b474591c4ffc.png?f=community){kind=small}
/u/102837/Windows%25208%2520logo.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/695850/crop5a1869add3d89_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/81611/headcrop.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/601542/crop5776a8f28f717_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/316733/Mommy%2520square.gif?f=community){kind=small}
/u/286895/icon1.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/447634/crop5a1317af618f1_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/140051/BSOD.jpg?f=community){kind=small}
/u/34200/crop6554f56fe2075_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/694522/crop5ddd4232790e4_cropped.gif?f=community){kind=small}
de ene keer zit er een 3080ti op de andere keer een 60 serie. Ga niet de hele tijd switchen van vermogen.
:strip_icc():strip_exif()/u/691961/crop55d784f0ac599_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/44074/avatar001.gif?f=community){kind=avatar}
/u/94596/crop643fb12fd4e6d.png?f=community){kind=small}
/u/442776/crop6037883c02013_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/287731/crop6270fa65746ea_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/6764/cergorach.jpg?f=community){kind=small}
/u/27299/hoofd.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/267506/crop6737556602b99.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/109168/crop5c6ad3dc9bc0f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/432803/crop5dc6efdce2eff_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/312326/crop5e79d1d15ce14_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/106005/animated%2520garfield.gif?f=community){kind=small}
) en toen ineens crashes. Met 0,1V erbij o.i.d. was het weer jaren lang goed.
:strip_icc():strip_exif()/u/249917/jaapschaap.jpg?f=community){kind=small}
/u/588118/crop65815b5e89010_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/28892/flo.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/13218/rembo.jpg?f=community){kind=small}
/u/1368546/crop63ae20298cbd4.png?f=community){kind=small}
