CERN vindt nieuw subatomair deeltje met Large Hadron Collider

CERN-onderzoekers hebben met behulp van de Large Hadron Collider sporen ontdekt van een nieuw subatomair deeltje. Het bestaan van het deeltje, een zogenaamd excited Xi-b baryon, werd al voorspeld in de kwantummechanica.

Het Xi-b baryon kan vanwege zijn instabiliteit niet direct worden waargenomen, maar CERN-onderzoekers zouden sporen van het deeltje hebben gedetecteerd bij botsingen tussen protonen in de LHC-deeltjesversneller. Het Xi-b 'beauty baryon' zou een lichte quark en twee zware quarks bevatten en dankt zijn naam aan de aanwezigheid van een beauty-quark, tegenwoordig bottom-quark genoemd. Een samenstelling van een bottom- (beauty-), strange- en up-quark levert een neutraal baryon, terwijl de combinatie van een bottom- (beauty-), strange- en down-quark een negatief geladen Xi-b baryon oplevert. De massa van het neutrale baryon zou vergelijkbaar zijn met een lithiumatoom.

Volgens onderzoekers van de universiteit van Zürich, die betrokken waren bij de LHC-experimenten van CERN, geeft de ontdekking van het subatomaire Xi-b baryon meer inzicht in hoe de 'sterke interactie' tussen de subatomaire deeltjes werkt. De 'sterke kernkracht' is een van de vier fundamentele natuurkrachten en beschrijft onder andere hoe quarks, die ook bouwstenen zijn voor protonen en neutronen, interacties aangaan.

Onderzoeker Vincenzo Chiochia laat op het Symmetry Breaking-blog weten dat de ontdekking van sporen van het subatomaire deeltje bij de uiterst complexe protonenbotsingen vertrouwen geeft om nog meer nieuwe deeltjes te ontdekken. De 'hoofdprijs', het Higgs-deeltje, is tot nu toe echter nog niet gedetecteerd in de 27km lange deeltjesversneller. Er zijn wel aanwijzingen gevonden.

Reacties (65)

[kipjr]

het excited Xi-b baryon bevat waarschijnlijk de volgende quarks: Up, Strange, Bottom en deze vervalt in Xi-b minus baryon met Down, Strange en Bottom baryon en in een Pi plus meson met de quarks Up en antiDown. Het verschil tussen de excited Xi-b baryon is waarschijnlijk dat de isospin een andere waarde heeft dan gebruikelijk maar hiervan ben ik niet zeker.

Uit de reactievergelijking is op de merken dat er veel energie bij vrijkomt aangezien er een Down en een antiDown quark gecreëerd wordt uit energie. u+s+b --> d+s+b (+) u + anti d

[rapidgorgon]

Ξ_b* en Ξ_b^- verschillen inderdaad in isospin (I=1/2 voor beide, maar de I₃ zijn respectievelijk -1/2 en +1/2), maar dat is slecht een aanduiding voor u en d quarks.
Wat belangrijker is, en wat ervoor zorgt dat dit nieuwe baryon zo massief is, is dat het een spin-3/2 deeltje betreft (vandaar de *). De gewone Ξ-deeltjes zijn in hun 'lichtste' toestand spin-1/2 deeltjes. Het parallel houden van de quark-spins (i.p.v. anti-parallel zoals bij een spin-1/2 deeltje) kost namelijk energie. Deze interne energie nemen wij dan waar als extra massa. Je kan deeltjes voorstellen als een groepje van drie quarks (met spin): Ξ_b*=(u^↑s^↑b^↑) en Ξ_b^-=(d^↑s^↓s^↑).

(Edit: samenstelling Ξ_b^-)

[Reactie gewijzigd door rapidgorgon op 30 juli 2024 22:50]

[eew]

Zeggen de subscripts van die pionen ook iets over hun spin?
Ik snap overigens niet wat dit zoveel met de sterke kernkracht te maken heeft. Alleen het maken van die J/psi is sterk. De rest van dit verval is zwak (en altijd cabibbo suppressed).

[rapidgorgon]

Pionen zijn spinloos, de subscripts zeggen van welk verval ze afkomstig zijn.
De meeste vervallen zijn inderdaad zwak, op dat van het Ξ_b* en J/ψ na, die zijn namelijk respectievelijk sterk en elektromagnetisch vervallen (vandaar de twee muonen).
Door de massa van dit deeltje kan men de voorspelling en dus de onderliggende theorie toetsen. Het is op die manier dat deze ontdekking bijdraagt tot onze kennis over de quark-quark interactie, en zo de sterke wisselwerking. QCD mag dan wel een mooie theorie zijn, we kunnen er nog altijd niet mee berekenen hoe je van drie quarks een proton maakt.

[joo5ty]

Wel interessant om altijd te lezen. Ik kijk ook vaak op Newscientist en bekijk ook de gebruikelijke youtube's en TEDs.
Wat ik me wel afvraag...stel dat ze straks precies weten hoe het standaard model moet worden aangevuld met de higgs erin verwerkt en alles klopt exact en is te verklaren.
Wat dan? Leuk dat we iets weten, maar kunnen we er ook wat mee?

[Aham brahmasmi]

Hier wat interessante achtergrond van het onderzoek dat met de LHC gedaan wordt en welke vragen er nog allemaal zijn: http://vimeo.com/41038445

[Reactie gewijzigd door Aham brahmasmi op 30 juli 2024 22:50]

[blorf]

Die Higgs bosonen spelen een grote rol bij zwaartekracht toch? Als je die deeltjes kan manipuleren is het misschien mogelijk om plaatselijk zwaartekracht te laten varieren of opheffen. Simpel zal het vast niet zijn, maar als het mogelijk is wordt de impact van die technologie denk ik wel veel groter dan bij de stoommachine of verbrandingsmotor.

[Stoney3K]

Die Higgs bosonen spelen een grote rol bij zwaartekracht toch? Als je die deeltjes kan manipuleren is het misschien mogelijk om plaatselijk zwaartekracht te laten varieren of opheffen.

Het Higgs-boson is een elementair deeltje wat ervoor zorgt dat bijvoorbeeld protonen en neutronen massa hebben en niet vervallen in een hoopje bij elkaar geklonterde energie.

Bot gezegd: The Higgs is the particle that makes stuff solid.

Waar jij het over hebt is een (theoretisch) elementair deeltje wat de zwaartekracht omschrijft: het graviton, maar dat is dus een deeltje wat een wisselwerking tussen massa's veroorzaakt. En tot op heden hebben we nog geen spoor gevonden van gravitonen.

Het manipuleren van een Higgs lijkt me nogal een moeilijk karwei, maar dat kan wel een omweg zijn om zwaartekracht te beïnvloeden door massa te manipuleren. Iets met een negatieve massa zal een positieve massa afstoten, maar om een negatieve massa te maken moet je nogal wat moeite doen. Je zal waarschijnlijk iets van een complementair deeltje van het Higgs-boson ervoor nodig hebben.

Het idee om massa te gebruiken als een omweg om zwaartekrachtvelden te gebruiken is niet nieuw, er zijn talloze papers over geschreven en het is natuurlijk ook het achtergrondverhaal van een populaire speltrilogie van BioWare.

[jacobvdm]

Je kan dat info-dieet ook nog wel aanvullen met bijvoorbeeld BBC Horizon, een stuk minder tendentieus als TED talks (maar ook behoorlijk stijlvol, al is het nog steeds substance over style).

Over je vraag; Dan, als de Higgs daadwerkelijk bestaat, is het standaardmodel zo goed als bevestigd (en omgekeerd, als we 't niet kunnen vinden is er toch iets goed mis mee). In allebei de gevallen gaan we dan waarschijnlijk een nieuw tijdperk tegemoet, want over de toepassingen van een model wat zo'n beetje alle observaties verklaart hoef je je geen zorgen te maken Wat bij de LHC wordt onderzocht is nou niet bepaald 'blue skies' research te noemen, het is fundamenteel onderzoek in de meest letterlijke zin van 't woord (wat overigens niet wil zeggen dat er iets mis is met blue skies onderzoek, integendeel, het levert veel van de grootste ontdekkingen op). Maar make no mistake: dit is absoluut de proef waarmee het standaardmodel staat of valt.

Veel wetenschappers zijn van mening dat we hiermee aan de vooravond staan van een nieuw tijdperk in de natuurwetenschap, dus het antwoord op de vraag of we er wat mee kunnen is overduidelijk ja.

[hippy3000]

Kan iemand mij uitleggen hoe een subatomair deeltje vergelijkbare massa kan hebben met een atomair deeltje?

"Het deeltje is elektrisch neutraal en de massa zou vergelijkbaar zijn met een lithiumatoom."

[eew]

Dar komt omdat de quarks die er in zitten heel erg zwaar zijn en er ook nog redelijk wat energie (dus massa) in de binding daartussen zit. Ter vergelijking, top quark (de zwaarste, maar hij is zo instabiel dat hij niet in barionen en mesonen voorkomt) heeft in zijn eentje de massa van een goudatoom.

[LooneyTunes]

Ter vergelijking, top quark (de zwaarste, maar hij is zo instabiel dat hij niet in barionen en mesonen voorkomt) heeft in zijn eentje de massa van een goudatoom.

Dan nog; hoe kan dan een deeltje van de kern zwaarder is als het totale atoom? (kern + elektronen)
Puur door de kinetische energie?

[G33rt]

Nee, dat is de rustmassa van het topquark. Het heeft alleen een korte levensduur; atomen zijn dan ook opgebouwd uit protonen en neutronen, en die zijn opgebouwd uit u en d. Die zijn veel lichter.

[Reactie gewijzigd door G33rt op 23 juli 2024 16:07]

[eew]

Alle materie om ons heen bestaat uit elektronen, up en down quarks. Het proton is uud en het neutron is ddu, en elektron is gewoon een elektron. Up en down quarks hebben een massa van enkele Mev/c^2. Dit deeltje bestaat uit een up quark een strange quark en een bottom quark. Strange heeft en massa van 100 Mev/c^2 en bottom van 4000 Mev/c^2. De elementaire deeltjes waar dit deeltje uit bestaan zijn dus gewoon veel en veel zwaarder dan waar alles om ons heen uit bestaat. En daarom hebben we ook van die gigantische verstellers nodig om ze te maken.

P.S. Er bestaat geen materie uit deze zwaardere quarks omdat al die combinaties instabiel zijn. Alleen het lichtste deeltje dat niet meer kan vervallen is stabiel, dit is het proton, zelfs neutronen zijn buiten sommige atoomkernen niet stabiel, als ik een potje neutronen heb vervallen ze met en levensduur van ongeveer een kwartier naar protonen en elektronen (en anti elektron neutrino's).

[Sorcerer8472]

Bij de botsing wordt die energie dus in massa omgezet? Maar is het dan wel juist om te stellen dat de massa zo hoog is, want op het moment dat de binding er is is die massa er toch niet?

Of is de massa er juist wel maar verdwijnt die door de binding en moet ik het dus andersom zien?

[curry684]

Je maakt nog de voor subatomaire fysica fundamentele fout om energie en massa als andere dingen te beschouwen. Dat zijn ze niet, massa is slechts een manifestatie van energie. Dat de binding (gevormd met energie) bij het verbreken ergens blijft (in dit geval massa) is logisch gevolg van een van de basiswetten van de natuurkunde: de wet van behoud van energie.

Zie ook http://nl.wikipedia.org/wiki/Wet_van_behoud_van_energie voor een bondige samenvatting.

[Reactie gewijzigd door curry684 op 30 juli 2024 22:50]

[FreezeXJ]

Op dezelfde manier als dat de motor van een vrachtschip meer massa kan hebben dan een gehele normale auto...

[kipjr]

Massa is vergelijkbaar met energie. Door middel van onzekerheidsprincipe van Heisenberg is het mogelijk dat een deeltje met een hele hoge energie heel kort kan leven. dE*dt=hstreep/2. In de deeltjesfysica wordt er vrijwel nooit in massa gesproken maar in energie. Daarom kan het ook dat dit deeltje een energie heeft van een Lithiumatoom.

[peterurk]

Dit was een aantal dagen terug toch al bekend?

[franckdevisser]

dat was het majorana deeltje.

[Peenutzz]

Nee, het Majorana deeltje is begin april ontdekt, dit gaat weer over een ander deeltje

Majorana deeltje:
http://www.nu.nl/algemeen...C_resizeMe%2C_renderstart

Nieuw deeltje:
http://www.nu.nl/wetensch...-subatomisch-deeltje.html

De laatste was inderdaad vrijdag al bekend

edit:typo's

[Reactie gewijzigd door Peenutzz op 25 juli 2024 00:09]

[eew]

Dat was een solid-state ontdekking, dus geen echt deeltje. Maar energietoestand van een systeem, waardoor het lijkt alsof er een deeltje met die eigenschappen is. Dat heeft niets met de LHC te maken.

[eew]

Waarom staat er niet bij welke quarks. Of is het zo een superpositie van verschillende toestanden (waarschijnlijk wel, omdat hij neutraal is). Eens kijken wat ik uit dat schema kan halen (ja, opzoeken is makkelijker ik weet het).

[G33rt]

Samengesteld uit up, strange en bottom. Staat gewoon in het persbericht uit Zürich

[eew]

usb dus.

Het is wel een verschrikkelijk ingewikkeld proces. Leuke oefening feynmandiagrammen tekenen...

[G33rt]

Dat valt wel mee; dit ziet eruit als een cascade die je inderdaad verwacht. Het is ook niet helemaal een Feynmandiagram omdat de deeltjes die daadwerkelijk de interacties aangaan nu verborgen zitten in de puntjes (als er een pion vrijkomt zijn dat gewoon de quarks; \xi -> \pi + \lambda is geen elementair proces). Als je 'm netjes op quarkniveau zou uittekenen is het inderdaad een beetje een rotzooi ;-)

[eew]

Dat heb ik dus gedaan. Al valt het uiteindelijk wel mee. Die eerste is sterk, er komt gewoon van een van de quarks een gluon af dat naar d anti-d vervalt. Dan heb je een pion en die \Xi^-_b, het bottom quark daaruit zend een W^- uit die naar s en anti-c gaat. Dan heb je c anti-c (die J/ \Psi) die annihileren en muon anti muon worden. En vanuit daar is het kwestie van twee s quarks omzetten in een u waarna je W boson tot een pion vervalt.

[Reactie gewijzigd door eew op 30 juli 2024 22:50]

[supersnathan94]

usb dus.

past het dus toch bij computer. vroeg me al af wat dit bericht hier deed XD.

nee maar wel grappig dat dit al voorzien was door kwantummechanische theorieën. Ik persoonlijk snap niet helemaal waar het over gaat, maar ik zie de strekking wel. Mooi om te horen dat er wel degelijk resultaten geboekt worden en nu maar hopen dat ook dit weer geen meetfout is.

[84hannes]

Volges mij was het CERN bij hun neutrinometing de eerste om te zeggen: dit klopt niet volgens alle bestaande theorieen, meet het alsjeblieft ergens na. Dit gaat juist om een ontdekking die klopt met de theorieen.

[mbb]

en het voordeel van die andere fout is dat ze alles inmiddels 3x hebben nagerekend, dus waarschijnlijk sindsdien nog wat meer bugjes eruit gehaald

[bigbadbull]

Het belangrijkste aan die ander fout was dat ze nu weten hoe en waarom die fout opgetreden is, hoewel ze dachten overal rekening mee gehouden hadden.

Uit je fouten kan je het beste leren, en leren is de kern van het CERN.

[MeltedForest]

@supersnathan94: Index » Nieuws » Core » Wetenschap
Tweakers.net is meer dan computers alleen

[eew]

Dit soort onderzoek werkt heel anders dan dat neutrino onderzoek met die meetfout. Wat er hier gebeurt is dat de detectoren (het computersysteem daarna) gigantische lijsten met gegevens produceren, met daarin heel veel events (ook wordt er aan voorselectie gedaan, maar dat proces weet ik niet precies, het grootste gedeelte dat er uit dat ding komt is prut. In deze lijsten staan dan van ieder event hoeveel van ieder deeltje in de uiteindelijke staat aanwezig waren en wat hun impuls is e.d.. Vervolgens wordt er uit deze events een selectie gemaakt die aan de eisen voldoet om het deeltje vinden, dus je zegt bijvoorbeeld dat je alleen maar elektronen wilt die een bepaalde energie hebben, en de rest weg wilt gooien. Zo kan je een poging doen om zoveel mogelijk achtergrond weg te halen, zonder je wat je wilt vinden aan te tasten (wat een hele kunst is). Vervolgens worden deze resultaten dan vergelijken met simulaties waar het deeltje wel of niet in zit, en wordt gekeken wat statistisch het beste overeen komt, en met hoeveel sigma. Als je een deeltje wil vinden dat je simulaties voorspellen (of in dit geval eigenlijk alleen een zeer specifiek proces), is dat redelijk fail safe.

[Verwijderd]

Ik vraag me af of ze dit hebben gevonden met behulp van BOINC. http://boinc.berkeley.edu/
Ik heb een tijdje mee gedaan met het LHC project, maar de omweg die je tegenwoordig moet maken (Virtuele machine die maar een X aantal % van je computer verbruikt) + de tijd die één proces nodig heeft om te voltooien (Ruim 60 uur) hebben me afstand laten doen van dit project. Het zou veel sneller zijn als ze een dergelijk project in BOINC zelf laten draaien, dan kunnen ze ook meer rekenkracht van je af snoepen en zijn dit soort dingen sneller klaar.
Op dit moment ondersteunt het maar 2 cores terwijl een grote groep gerbruikers ook meerdere cores kan gebruiken, met eventueel een GPU als ondersteuning.
In ieder geval leuk om te lezen dat ze steeds dichterbij komen met dit "project". Ik heb er al een aantal docus over gezien en vind het mysterie achter deze kleine deeltjes toch wel interessant, vooral dedeeltjes die "leeg" zijn.

[Rannasha]

Het BOINC LHC project werkt alleen met gesimuleerde data. Botsingen worden gesimuleerd en de data wordt vervolgens verwerkt. Dit geeft heel goed inzicht in welke signalen bepaalde nieuwe deeltjes achter gaan laten in de detector. Wel nuttig werk dus.

Maar de echte LHC data wordt door een wereldwijd grid van computer-clusters verwerkt.

[audiogek11]

"sterke interactie" en "sterke kernkracht" ?? Zo goed als al de rapporten en onderzoeken worden in het engels gedaan. Ik had nog nooit de Nederlandse vertaling gehoord. Waarom deze termen vertalen?
Ik moest het zelf echt effe omzetten naar "strong nuclear force" om het geheel lekker weg te lezen.
Wat mij betreft mag je zo'n technische nieuwsberichten helemaal in t engels schrijven, en ja, ik weet dat dat onzin is want Tweakers is nou eenmaal een Nederlandse website, maar dat is mijn persoonlijke mening.

Wel fijn dat ze toch nieuwe deeltjes vinden, hoop echt en kan niet wachten tot ze "de hoofdprijs" vinden.

[StefSybo]

Sterke kernkracht is de normale Nederlandse naam, al wordt het tegenwoordig vaker omschreven als de sterke kracht. Als je populair-wetenschappelijke bladen leest, zou je deze term zeker vaker zijn tegengekomen. Sterke interactie is inderdaad een beetje vreemd.

[bwerg]

Je hebt gelijk dat je niet krampachtig moet gaan vertalen als Engelse termen gangbaar zijn, maar "sterke kernkracht" is toch echt geen zelfverzonnen woord hoor. Ik heb er (als niet-kernfysicus) toch vaak over gehoord. Geen idee of dat nou toevallig is maar het wordt dus wel gebruikt.

Dat zal ook het verschil zijn tussen een artikel op wetenschappelijk niveau en een artikel in normaal Nederlands, het is maar wat je gewend bent. Als je jezelf jargon aanleert vergeet je soms het basisschool-taalgebruik over dat onderwerp.

[Gammort]

Ik ben het wel met je eens, bepaalde termen vallen eigenlijk een beetje onder jargon en zouden dus hun oorspronkelijke naam mogen behouden. Dit vind ik persoonlijk ook duidelijker en fijner wanneer ik meer over het onderwerp wil weten.

Vraag me overigens ook af wat ze met de LHC gaan doen als de hoofdprijs binnen is..

[G33rt]

Als de hoofdprijs "binnen is", zoals jij het noemt, is dat alleen nog de ontdekking van de Higgs. Na dit jaar is er in 2013 en 2014 een geplande technische stop, daarna gaat de LHC gewoon verder. Er zijn veel meer onderzoeksvragen dan alleen de Higgs. Op dat specifieke gebied: er zullen ook allerlei precisiemetingen geprobeerd worden, net zoals LEP heel veel metingen aan de W- en Z-bosonen verrichtte; ook al waren die in 1983 al ontdekt.

[Aham brahmasmi]

"sterke interactie" en "sterke kernkracht" ?? Zo goed als al de rapporten en onderzoeken worden in het engels gedaan. Ik had nog nooit de Nederlandse vertaling gehoord.

"Sterke interactie" had ik nog niet gehoord, maar volgens mij heb ik op de middelbare school sterke en zwakke "wisselwerking" geleerd. Niet zo erg verschillend dus. Sterke en zwakke kernkracht heb ik ook vaak genoeg gelezen.

[Verwijderd]

Quarks heeft toch ook iets met dark matter en anti materie te maken? http://en.wikipedia.org/wiki/Dark_matter http://en.wikipedia.org/wiki/Antimatter

[Aham brahmasmi]

Quarks zijn gewoon de bouwstenen van protonen en neutronen allerlei instabiele subatomaire deeltjes zoals dit nieuw waargenomen Xi-b baryon. Anti-protonen en -neutronen bestaat ook uit quarks.
Van donkere materie weten we nog bar weinig.

[Reactie gewijzigd door Aham brahmasmi op 30 juli 2024 22:50]

[Gepetto]

Niet helemaal ontopic, maar als je geinteresseerd bent in dark matter is dit filmpje een 'must see'. Zelf voor mensen met weinig kennis goed t volgen en op een luchtige manier uitgelegd.

Lawrence Krauss

[Saven]

"Het deeltje is elektrisch neutraal en de massa zou vergelijkbaar zijn met een lithiumatoom."

Dus een lithium atoom bestaat alleen uit dat ene deeltje? Aangezien dat atoom dan al aan zijn massa zit... Of wat snap ik niet?

[blobber]

"Het deeltje is elektrisch neutraal en de massa zou vergelijkbaar zijn met een lithiumatoom."
Dus een lithium atoom bestaat alleen uit dat ene deeltje?

Dus als ik zeg dat een kilo veren een vergelijkbare massa heeft als een kilo lood, bestaan volgens jou veren uit lood

Edit: Om toch nog wat inhoudelijker te reageren: Gewone materie (dus ook lithium) bestaat uit up en down quarks (en electronen), maar dit deeltje bestaat uit een up, strange en een bottom quark.Strange en bottom quarks zijn erg zwaar en zeer instabiel, vandaar dat je ze niet in "normale" materie tegenkomt.Oftewel het antwoord op je vraag is nee

[Reactie gewijzigd door blobber op 30 juli 2024 22:50]

[blorf]

Het is maar hoe je het bekijkt. Als je de deeltjes van die veren en dat lood uit elkaar haalt door er een vracht andere deeltjes tegenaan te laten knallen totdat je alleen maar sub-atomaire deeltjes hebt vraag ik me af hoeveel verschil er nog is tussen de 2 materialen. (even er vanuitgaande dat je geen deeltjes kwijtraakt in je LHC, je bestand bent tegen de eventuele energie die vrijkomt bij het splitsen en dat het splitsen van triljarden deeltjes haalbaar is in je leven)
Misschien dat het spul wat je van het lood overhoudt wat eenzijdiger is omdat de diversiteit aan elementen in een kilo veren groter is?

[Reactie gewijzigd door blorf op 30 juli 2024 22:50]

[blobber]

Je bent aan het over-analyseren van een beeldspraak, niet al te letterlijk nemen dus

Edit: zowel een kilo veren als een kilo lood bestaan uiteindelijk uit up -en down quarks, maar de hoeveelheid up -en down zal verschillen, gezien de verschillende proton/neutron ratio.Dus je hebt wel een punt, maar niet helemaal.

[Reactie gewijzigd door blobber op 30 juli 2024 22:50]

[Dobbelstein]

Met 6 quarks (en 6 antiquarks) kan je 6 over 3 faculteit, ofwel 120 combinaties van bosonen (3 quarks) construeren. Men kan dus nog even vooruit met het "ontdekken". De gluons hebben blijkbaar niet veel trek in de meeste combinaties.

[eew]

Het is iets genuanceerder, het top quark doet niet mee omdat het vervalt voordat het een barion heeft kunnen vormen, en fractionele lading is ook niet toegestaan.

[Aham brahmasmi]

Wat betreft fractionele lading: ik heb een aantal jaar geleden eens een lezing gevolgd daarover. Ik denk dat het hierover ging: http://arxiv.org/abs/0705.2924 Dit valt dus buiten (uitbreiding op) het standaardmodel, maar het standaardmodel beschrijft dan ook niet wat donkere materie is (laat staan donkere energie).

[Reactie gewijzigd door Aham brahmasmi op 30 juli 2024 22:50]