Rusland zegt dat het heeft besloten om na 2024 te stoppen met het International Space Station. Daarover gingen al langer geruchten, maar de nieuwe baas van ruimteagentschap Roscosmos bevestigt dat nu. Het is echter maar de vraag of het land ook echt kan en gaat stoppen met het programma.
Rusland bluft al langer dat het wil stoppen met het ISS-programma. Rusland is, samen met Amerika, de grootste partner in het ISS. Verder doen Europa en Canada aan het programma mee. Experts namen de blufs lange tijd niet zo serieus, maar er zijn redenen om aan te nemen dat de situatie dit keer anders ligt. Dan volgt wel de vraag of Rusland een toekomst kan, wil en gaat hebben zonder het ISS: het is op dit moment het bestaansrecht van het Russische programma.
De uitspraak komt van Joeri Borisov, sinds enkele weken het nieuwe hoofd van het Russische ruimteagentschap Roscosmos. Het Russische staatspersbureau Tass schrijft dat Borisov met president Poetin over het onderwerp heeft gesproken. In dat gesprek zou hij voor het eerst bevestigen dat Rusland na 2024 stopt als partner van het International Space Station. Het land zou zich tot die tijd 'aan de gemaakte afspraken willen houden'. Een belangrijke kanttekening is dat de Russische autoriteiten, inclusief Roscosmos, het nieuws niet hebben bevestigd.
Lopende afspraken
Er is daarom veel onduidelijk over het plan. Zo is niet precies bekend waar Borisov naar refereert als hij het heeft over 'de gemaakte afspraken'. Op dit moment zijn er verschillende concrete zaken die Rusland moet aanbieden. Het crew swapping is een belangrijke. Sinds Amerika stopte met het spaceshuttleprogramma was het lange tijd genoodzaakt bij Rusland aan te kloppen voor bemenste vluchten naar het ISS. Dat ging een stuk verder dan een simpele transactie ('hier is zeventig miljoen voor één stoeltje en klaar'). Het leverde complexe afspraken op over financiële bijdrages en leveringen aan andere programma's. Dat veranderde helemaal nadat SpaceX ook Amerikaanse astronauten naar het ISS kon brengen. Sindsdien is een van de afspraken dat niet alleen Amerikaanse astronauten met Russische Sojoez-vluchten omhoog mogen, maar ook vice versa.
Eerder deze maand sloten NASA en Roscosmos een deal daarover. Volgens NASA is dat bedoeld voor de veiligheid. In noodgevallen zouden Russische kosmonauten dan een Amerikaans schip terug naar aarde kunnen nemen. Dat is althans de theorie, maar in de praktijk is er ook een diplomatieke ondertoon. Sinds de Russische invasie van Oekraïne zijn de spanningen tussen de landen hoog, dus dan zou een samenwerking op ruimtevaartgebied veel waard zijn. Andere afspraken waar Rusland aan kan refereren, zijn bijvoorbeeld het aantal ruimtewandelingen dat aan het Russische ISS-deel moet worden uitgevoerd om de veilige werking van het station en de wetenschappelijke experimenten erop te garanderen. Eerder deze maand voerden de Russische Sergei Korsakov en de Europese Samantha Cristoforetti een ruimtewandeling uit. Die was specifiek bedoeld om de Europese robotarm ERA klaar te maken voor gebruik. Hoewel Rusland eerder dreigde die niet in gebruik te nemen, voerden de twee toch de ruimtewandeling uit. Ook in de toekomst moeten er waarschijnlijk ruimtewandelingen worden gedaan voor de ingebruikname van de ERA. Tweakers schreef vorig jaar een achtergrondartikel over de European Robotic Arm.
:strip_exif()/i/2005239192.jpeg?f=imagenormal)
Uitgesproken stoppen
De toekomst van het International Space Station was al lang voor de Russische invasie onzeker. Toen de eerste delen van het station in 2000 werden gelanceerd, liep de voorspelde levensduur tot 2020. Dat werd later opgerekt naar 2022, toen 2024, en inmiddels willen de Amerikanen zelfs tot 2030 door met het station. Dat komt omdat NASA nog plannen met het station heeft. Het stelde in 2019 het ruimtestation open voor commerciële activiteiten. Zo kunnen reclame- of filmmakers naar het station, of ruimtetoeristen. Voorheen moest dat met toestemming van alle partners. De commercialisering van het station is steeds interessanter nu de Amerikaanse private industrie steeds groter wordt en ook bemenste lanceringen kan uitvoeren.
Rusland heeft lange tijd getwijfeld of het na 2024 door wil met het programma, alle Amerikaanse plannen ten spijt. Het Russische deel van het station begint steeds meer mankementen te vertonen. Rusland vraagt zich daardoor af of het wel veilig en de moeite waard is om in het ISS te blijven.
Trampoline
Na de oorlog in Oekraïne kwam de Russische wens voor afsplitsing in een stroomversnelling. Dat gebeurde vooral bij monde van Dmitry Rogozin, de opvallende baas van Roscosmos. Hij is fel aanhanger van Poetin en ging fel tekeer tegen de Amerikaanse ruimtevaartpartners. Dat is trouwens geen nieuw gedrag. Hij maakt NASA al jaren publiek belachelijk: in 2014 maakte hij grappen dat NASA maar met een trampoline naar de ruimte moest gaan. Dat deed hij nadat Amerika sancties oplegde aan Rusland vanwege de annexatie van de Krim. Rogozin wist precies het pijnpunt te raken: zonder Rusland had Amerika een probleem met het ISS. Nu is die situatie omgekeerd, maar dat weerhield Rogozin er niet van om door te trollen. Hij dreigde het ISS terug naar aarde te laten vallen door het station niet meer bij te stuwen.
In de ruimtevaartwereld werd Rogozin lang als een clown gezien. Hij is invloedrijk binnen Roscosmos, maar vooral iemand met een grote mond die zijn dreigementen nooit waarmaakte. Dat komt ook door de realiteit dat Roscosmos het Amerikaanse geld hard nodig heeft om in het ISS te blijven. Maar sinds vorige week is het exit voor Rogozin. Poetin heeft hem ontslagen. Het is niet helemaal bekend waarom. Rogozin zou onder andere de verbouwing van Ruslands lanceerbasis Vostochny uit de hand hebben laten lopen. Het project is aanzienlijk over het budget heen gegaan en heeft veel last van corruptie, die Rogozin niet aan wist te pakken.
Rogozin is vervangen door Joeri Borisov. Hij is voornamelijk bekend door zijn rol in de luchtmacht van het Sovjet-leger en zijn leidende rol in de Russische wapenindustrie. Borisov is dus duidelijk een militaire leider, in tegenstelling tot Rogozin.
Dat nu niet de bluffende en blaffende blaaskaak Rogozin, maar de militair leider Borisov officieel bevestigt te stoppen met het ISS, maakt de uitspraak een stuk serieuzer. Het zou kunnen betekenen dat Rusland niet langer bluft over het plan en daar zelfs de eerste stappen voor zet.
Maar wil Rusland dit wel?
Tass geeft niet veel details over wat het in de toekomst wil doen met het ISS. Het enige wat het agentschap zegt, is dat het 'een eigen ruimtestation wil bouwen'. Dat is geen verrassing. Dat plan heeft Rusland al zeker vijftien jaar. Er liggen al decennia plannen klaar voor het Russian Orbital Space Station, het ROSS, een nieuw puur Russisch ruimtestation. Maar de praktijk is een stuk weerbarstiger: alle plannen ten spijt bestaat dat station alleen nog op de tekentafel. Tweakers schreef eerder dit jaar al een uitgebreid achtergrondartikel over wat Rusland ná het ISS wil doen.

Het probleem is dat het Russische ruimtevaartprogramma zonder het ISS geen bestaansrecht heeft. Er is geen aardobservatieprogramma zoals ESA dat heeft, geen commerciële industrie zoals NASA die stimuleert en geen wetenschappelijke projecten zoals de James Webb-telescoop. Rusland heeft het ISS en het enige alternatief is dat kosmonauten rondjes om de aarde draaien in een Sojoez; dat is weinig aantrekkelijk.
Sancties werpen obstakels op
Het lijkt daarnaast onmogelijk voor Rusland om een nieuw ruimtestation te bouwen. Dat gaat miljarden kosten en die heeft het land zeker sinds de oorlog niet meer. De economische sancties die westerse landen hebben opgelegd raakten bovendien de hoogtechnologische industrie, en dus de ruimtevaartsector, het vroegst en het hardst. Het lijkt daarom uitgesloten dat Rusland die obstakels kan ontwijken en een functioneel ruimtestation kan bouwen. Als dat lukt, gaat het tientallen jaren duren. Tegen die tijd is de ruimtevaartsector, bij gebrek aan een alternatief, mogelijk ingestort.
Borisov lijkt een serieuzer persoon te zijn dan Rogozin. Zijn uitspraken over het stoppen met het ISS moeten daarom met een minder grote korrel zout worden genomen, maar daar staat de praktijk tegenover dat een Russisch ruimtestation onmogelijk lijkt. Of het land bereid is zichzelf zó in de vingers te snijden, is afwachten. Maar dat is momenteel met alles rondom de oorlog in Oekraïne het geval.