Uiterlijk en aansluitingen
Samengevat
De ThinkPad E15 is de opvolger van de ThinkPad E595 met AMD-processor en de nieuwe Ryzen 5 4500U-cpu is een flinke upgrade ten opzichte van zijn vooganger. Met de zescoreprocessor, 16GB geheugen en een 512GB-ssd lijkt de laptop veel waar voor zijn geld te bieden. Helaas is het scherm niet best, met een lage helderheid. Daarnaast heeft de laptop een kaartlezer en usb 3.0-aansluiting ingeleverd ten opzichte van zijn voorganger. Upgraden is mogelijk, maar het geheugen is deels vastgesoldeerd. De koeling is wel stil en de laptop is voorzien van een vingerafdrukscanner én gezichtsherkenning.
Er verschijnen de laatste tijd regelmatig reviews van Lenovo-laptops en dat heeft als reden dat Lenovo een flink aantal van zijn laptops heeft uitgerust met de interessantste processor van dit moment: AMD's Ryzen 4000U. In deze review kijken we naar een inmiddels bekende cpu, de Ryzen 5 4500U, in een zakelijk jasje: die van de ThinkPad E15. De E15 is de opvolger van de E595, die nog voorzien is van een Ryzen 3500U-processor en die we begin 2020 in de Laptop Best Buy Guide hebben besproken. We vergelijken de E15 met de E595 en kijken of dit ook een potentiële Best Buy is.
:strip_exif()/i/2003857172.jpeg?f=imagearticlefull)
De ThinkPad E-serie is het goedkoopste model uit de Lenovo's ThinkPad-serie en die laptops staan bekend om hun degelijkheid, de mogelijkheid tot upgraden en hun goede toetsenbord. De goede naam van de ThinkPad-serie is overigens geen garantie, zagen we een paar jaar geleden bij de E580, die de ThinkPad-naam wat ons betreft geen eer aandeed.
Als we deze ThinkPad E15 uit de doos halen, treffen we, zoals we al hoopten, een behoorlijk stevige laptop aan. Het is ook een laptop waarbij de fabrikant duidelijk weinig tijd en energie heeft gestoken in het zo dun mogelijk maken van de schermranden en dat zijn we ook gewend van de ThinkPad E-serie. We weten niet zeker of het door die bredere randen of de aluminium achterkant komt, maar de schermconstructie voelt stevig aan en als je het scherm openklapt, geeft het scharnier de nodige weerstand, waardoor het scherm niet wiebelt nadat je het onder de juiste hoek hebt gezet. In de bovenste schermrand zit de webcam die nu ook gezichtsherkenning heeft, waardoor je snel kunt inloggen in Windows. Je kunt daarvoor overigens ook de eveneens nieuwe vingerafdrukscanner gebruiken, die in de aan-uitknop is weggewerkt.
De achterkant van het scherm is dus van aluminium gemaakt, maar de rest van de laptop is gewoon van abs-plastic. De laptop is behoorlijk stevig, al geeft de behuizing wel mee als je er stevig op drukt. We hebben het idee dat de ThinkPad E-serie enkele jaren geleden steviger aanvoelde, maar dat is niet te controleren.
Wat aansluitingen betreft lijkt de E15 op het eerste gezicht op de E595, maar er zijn ook wel wat verschillen. Aan de linkerkant is de laptop voorzien van USB-C en dat is ook meteen de poort waarmee de accu geladen kan worden door middel van de bijgeleverde lader. Wil je een 4k-scherm met 60Hz aansluiten, dan zal dat, via een dockje, ook via deze aansluiting moeten verlopen, want de HDMI-aansluiting ondersteunt maximaal het 1.4-protocol. Het is jammer dat 4k via HDMI niet ondersteund wordt, want de specificatie gaat al sinds 2013 mee en er worden zelfs al televisies met HDMI 2.1 geleverd. Verder zijn er aan de linkerkant een mini-jackaansluiting en een enkele USB-A-aansluiting op 5Gbit/s aanwezig. Bij de E595 waren er nog twee USB-A-aansluitingen te vinden, maar daarvan is er dus op de E15 een wegbezuinigd.
Aan de rechterkant heeft Lenovo vervolgens ook bezuinigd en is de microSD-kaartlezer verdwenen. Daardoor heeft de E15 helemaal geen kaartlezer meer. De USB-poort aan die kant is van de 2.0-generatie en heeft dus een maximale overdrachtssnelheid van 480Mbit/s. Het zakelijke karakter van de E15 blijkt uit de gigabit-ethernetaansluiting, want die is wel weer aanwezig.
Toetsenbord en touchpad
Kenmerkend voor ThinkPad-laptops is het toetsenbord dat voorzien is van een trackpoint tussen de G-, H- en B-toetsen. Zo ook op de E15 en daarbij heeft Lenovo ervoor gekozen om de laptop ook van een numeriek toetsenblok te voorzien. Voor Excel-gebruikers zijn daarboven de )-en (-toetsen toegevoegd om gemakkelijk formules op te kunnen stellen, samen met een extra backspacetoets. Verder heeft Lenovo sneltoetsen toegevoegd om snel de balk met meldingen in Windows te openen met F9 en een gesprek op te nemen of af te breken met de F10- en F11-toetsen. Of je daar veel aan hebt, is de vraag, want alleen Skype for Business en Teams worden ondersteund.
:strip_exif()/i/2003857258.jpeg?f=imagearticlefull)
Het toetsenbord zelf tikt erg prettig doordat de toetsen een kuiltje hebben, dat je vinger naar het midden van de toets geleidt. Er is bovendien veel travel aanwezig en de toetsen geven een duidelijke feedback. De achtergrondverlichting is in twee niveaus in te stellen met behulp van de Fn-toets en de spatiebalk. Kun je niet wennen aan de Fn-toets helemaal linksonder, dan kun je in de Lenovo Vantage-software de functionaliteit van de toetsen omwisselen.
De trackpoint komen we zelden tegen op consumentenlaptops, maar wel af en toe op een zakelijk model zoals de ThinkPad E15. De trackpoint reageert snel en precies op aanrakingen, maar het is moeilijk om er een oordeel over te vellen, omdat we zo weinig trackpoints tegenkomen en als dat het geval is, is het er vaak een van Lenovo.
De touchpad heeft een plastic oppervlak dat net even ruwer is dan de rest van de behuizing en dat geeft het gevoel dat je er met goede precisie mee kunt werken. Uiteraard is het een Precision Touchpad dat een goede integratie met Windows biedt. Een klik op de touchpad geeft een duidelijk en enigszins gedempt klikje, waardoor de laptop niet goedkoop aanvoelt.
Specificaties en benchmarks
Lenovo heeft de productnamen voor zijn laptops enige tijd geleden versimpeld en ze daarmee wat minder specifiek gemaakt. Het typenummer van de ThinkPad E-serie begon altijd met een cijfer dat de schermgrootte aanduidde, gevolgd door het getal dat de generatie voorstelde, en dan een nul voor de Intel-variant en een vijf voor de AMD-versie. De kleinere variant van de E540 was bijvoorbeeld de E440 en de opvolger van de E540 heette E550, terwijl de AMD-variant van die generatie de E555 was. Toen Lenovo bij de E595 was aangekomen, waren de getallen op en is het bedrijf simpelweg overgestapt op 'E15', dat met de komst van de nieuwe Ryzen-processors vergezeld wordt van '2e generatie'. Als consument moet je dus wat beter opletten tijdens de aanschaf, want de eerste generatie E15 is voorzien van Intel Comet Lake-processors. Lenovo biedt verschillende uitvoeringen van de ThinkPad E15 aan, maar biedt in zijn eigen webwinkel niet de optie om zelf een configuratie samen te stellen, zoals bij andere ThinkPad-laptops vaak wel het geval is.
|
20T8000XMH |
20T8000YMH (getest) |
20T8000WMH |
20T8000WMB (azerty) |
Cpu |
Ryzen 5 4500U |
Ryzen 5 4500U |
Ryzen 7 4700U |
Ryzen 7 4700U |
Gpu |
Vega 6 |
Vega 6 |
Vega 7 |
Vega 7 |
Ram |
8GB |
16GB |
16GB |
16GB |
Ssd |
256GB |
512GB |
512GB |
512GB |
Prijs |
Onbekend |
Onbekend |
Onbekend |
Onbekend |
De bovenstaande configuraties zijn beschikbaar in de Pricewatch en het mag meteen duidelijk zijn dat het een no-brainer is om een paar tientjes bij te leggen voor de Ryzen 5-versie met 16GB werkgeheugen en een ssd van 512GB. De overstap naar Ryzen 7 levert twee extra cores op, maar kost ook weer bijna 150 euro extra. Voor wie veel cpu-snelheid nodig heeft, kan dat een aantrekkelijke upgrade zijn, maar de hexacoreprocessor die wij getest hebben, blijkt ook al behoorlijk snel te zijn, zoals verderop op deze pagina blijkt.
|
Lenovo ThinkPad E15 (2e generatie) 20T8000YMH |
Processor |
AMD Ryzen 5 4500U |
Cores/threads |
6/6 |
Klokfrequentie (turbo) |
2,3GHz (4,0GHz) |
Gpu |
Radeon RX Vega 6 @ 1500MHz (geïntegreerd) |
Werkgeheugen |
16GB ddr4-3200, dualchannel |
Ssd |
Samsung PM991 512GB |
Wifi |
Intel Wi-Fi 6 AX200 160MHz |
Scherm |
15,6", 1920x1080, ips, mat |
Schermpaneel |
Lenovo B156HAN02.1 |
Accu |
43Wh |
Besturingssysteem |
Windows 10 Pro |
Lenovo voorziet de door ons geteste uitvoering van de bovenstaande specificaties en heeft daarbij gekozen voor een draadloosnetwerkkaart van Intel. Er zijn ook uitvoeringen van de E15 met een Realtek RTL8822CE-netwerkkaart, maar die worden niet binnen EMEA geleverd.
:strip_exif()/i/2003854272.jpeg?f=imagearticlefull)
De ThinkPads staan zoals gezegd bekend als zakelijke laptops en we zijn gewend dat de onderdelen daarom ook gemakkelijk vervangbaar en upgradebaar zijn. Als we de onderkant verwijderen, komen we het werkgeheugen tegen, waarvan 8GB helaas op het moederbord vastzit, terwijl de andere 8GB op een losse module zitten. Uitbreiden naar 32GB is er daardoor niet bij en het maximum dat Lenovo ondersteunt, is dan ook 24GB. De ssd zit tussen de processorkoeler en accu in en is een Samsung PM991, gestoken op een M.2-kaartje van 42mm lang. Een tweede slot voor een M.2-ssd van een wat conventionelere lengte, 80mm, zit rechts van het werkgeheugen. Hoewel er nog genoeg ruimte lijkt te zijn voor een grotere accu, heeft Lenovo het bij een exemplaar van 45Wh gehouden. Voor een 15"-laptop is dat niet overbemeten en verderop in de review blijkt dat de accuduur dan ook niet bijzonder is.
Benchmarks
De E15 is voorzien van een Ryzen 5 4500U-processor van AMD en die hebben we in de afgelopen tijd vaker voorbij zien komen. De cpu beschikt over zes cores, zonder smt, een basiskloksnelheid van 2,3GHz en een turboklok van 4GHz. Bij het draaien van de benchmarks kiezen we er normaal gesproken voor om de laptop te testen zoals hij uit de doos komt, maar Lenovo heeft bij een aantal laptops een functie opgenomen in de meegeleverde software die 'intelligent koelen' heet. Bij laptops die we eerder hebben getest, zoals de Lenovo Slim 7, was die functionaliteit te veranderen in de Lenovo-software, maar bij de ThinkPad E15 is het verschoven naar de plek waar het eigenlijk thuishoort, namelijk het energiebeheer van Windows. Niet bij elke laptop is deze functionaliteit overigens even goed geïmplementeerd; er zijn veel laptops waarbij geen verschil bestaat tussen 'betere prestaties' en 'beste prestaties'. In het geval van de E15 is dat dus wel het geval en in de onderstaande benchmarks hebben we beide meegenomen.
De E15 bleek tijdens het draaien van de benchmarks opvallend stil, onafhankelijk van het energieprofiel dat we instelden. Bij het draaien van Cinebench Single was de ventilator op de normale werkafstand zelfs onhoorbaar.
- Cinebench R15 - Multi
- Cinebench R15 - Single
In Cinebench, een vrij korte benchmark, scoort de Ryzen 5-processor erg goed, zoals we intussen gewend zijn van de cpu's. De zes cores zijn vlotter dan de quadcores van Intels Ice- en Comet Lake-generatie en de enige 15W-processor van Intel die sneller is, is de i7-10710U in de MSI Prestige 14, maar die heeft in tegenstelling tot de AMD 4500U wel smt. Heb je een ThinkPad E15, dan kan overschakelen naar het snellere energieprofiel het bij renderen, zoals in Cinebench, een procent of twaalf schelen.
- 3DMark Cloud Gate
- 3DMark Cloudgate - Graphics
- 3DMark Cloudgate - Physics
- 3DMark Night Raid
- 3DMark Night Raid Graphics
- 3DMark Night Raid Cpu
Dat snellere energieprofiel doet weinig voor de snelheid van de gpu en in 3DMark scheelt het ook op de cpu-snelheid maar een paar procent. We draaien het verouderde Cloud Gate en het nieuwere Night Raid, dat gebruikmaakt van DirectX 12. Grafisch is de Vega 6-gpu vlot, maar hij is niet geschikt voor zwaardere games. We probeerden al eens GTA V op lage instellingen te draaien, maar de Vega-gpu produceerde geen speelbare framerates, tenzij we de instellingen helemaal omlaag schroefden.
- Geekbench 4.1 - Multi
- Geekbench 4.1 - Single
- Geekbench 4.1 - Memory Multi
Geekbench is een benchmark die beter op Intel- dan op AMD-processors draait en dat zie je vooral terug in de singlecoretest. De bewerkingen zijn weer anders dan in Cinebench en 3DMark, en net als in 3DMark blijkt hier dat het snellere energieprofiel niet zoveel winst oplevert als in Cinebench het geval was.
Een mooie praktijktest is DaVinci Resolve, waarin we een 4k-video renderen. De zes cores van de Ryzen 5-processor doen het in deze test uitstekend en verslaan de snelste 15W-quadcore die we tot nu toe getest hebben: die in de Dell XPS 13. Die laptop kost overigens ook bijna het dubbele van de E15.
- Blender RyzenGraphic na 0/30 min.
- Verschil Blender Ryzengraphic
Tot slot draaien we Blender gedurende een half uur om te zien of de processor na verloop van tijd ook nog zo snel blijkt te zijn. De DaVinci-test geeft dat al een beetje weg, want die duurt ook vrij lang, maar net als eerdere laptops met Ryzen-processor is ook hier van throttling nauwelijks sprake. De koeling doet zijn werk stil en naar behoren, waardoor de laptop ook onder belasting snel blijft.
- PCMark Storage 2.0 - Bandbreedte
- PCMark Storage 2.0 - Score
We kijken uiteraard ook naar de snelheid van de ssd en de 512GB-versie van de Samsung PM991 blijkt wat snelheid betreft een middenmoter te zijn in deze laptop. Het is wel opvallend dat Lenovo in de voorganger van deze E15, de E595, een snellere ssd heeft geplaatst.
Scherm en accuduur
Van laptops van een euro of 750 verwachten we een behoorlijk goed scherm, met op zijn minst een full-hd-resolutie en een ips-paneel. Dat heeft de E15 en het scherm heeft ook een matte coating, wat we graag zien omdat het veel minder reflecties in beeld geeft dan een glanzend scherm. Wat ook meteen opvalt, is de maximale helderheid, of eigenlijk het gebrek eraan. De eerste keer dat we de laptop gebruikten, leek de helderheid wat laag te staan dus wilden we die omhoog draaien, maar helaas, hij stond al maximaal. Dat voorspelde weinig goeds en we pakten onze colorimeter en Calman-software erbij om ons vermoeden te controleren.
- Helderheid wit
- Contrast
- sRGB-dekking
De maximale helderheid blijkt inderdaad flink tegen te vallen en is nog wat lager dan bij zijn voorganger. Dat betekent dat je al gauw de gordijnen moet sluiten bij zonnig weer als je op de laptop wilt werken. Het contrast van ongeveer 1200:1 is gezien de prijsklasse waarin de laptop zich bevindt, zoals je mag verwachten en de sRGB-dekking van een procent of zestig is ook conform de verwachtingen. Uitzonderingen daargelaten hebben laptops pas vanaf een euro of 900 een scherm met honderd procent sRGB-dekking.
Behalve een lage maximale helderheid is de kalibratie van het beeldscherm ook behoorlijk slecht. Dat de maximaal verzadigde hoeken van de sRGB-gamut niet bestreken worden, is op zich gebruikelijk in deze prijsklasse, maar bij de grijswaardenmeting gaat het al fout. Er is te weinig groen aanwezig en de gemiddelde gammawaarde is te hoog, waardoor het beeld er te donker uitziet. Bovendien gaat de curve op en neer. Het scherm is, kortom, niet aan te bevelen. Nu zou je kunnen zeggen dat de ThinkPad een zakelijke laptop is en dat zakelijke gebruikers geen perfecte kleurweergave nodig hebben om naar sheets en documenten te kijken. Dat is zo, maar iedere laptopgebruiker heeft wel een scherm nodig dat goed afleesbaar is en bij de E15 zal daarvoor in veel gevallen de helderheid te laag zijn.
Accuduur
De Ryzen-laptops van de eerste generatie waren geen toppers wat accuduur betreft, maar AMD en laptopmakers hebben samengewerkt om de hardware te optimaliseren en bij de laptops met Ryzen 4000U-processors waren we tot nu toe steeds onder de indruk van de accuduur. Een deel daarvan is natuurlijk ook toe te schrijven aan de 7nm-processor, die zuiniger moet zijn dan zijn 12nm-voorganger.
- Browsen
- PCMark 8 creative conv.
- PCMark 8 Creative conventional (accu)
Dat Ryzen 4000-laptops niet altijd een lange accuduur hoeven te hebben, bewijst de E15 helaas, want tijdens browsen, maar ook onder belasting is de accuduur ongeveer hetzelfde als bij de E595, die nog van een Ryzen-processor van de vorige generatie is voorzien. De 45Wh-accu is weliswaar niet overbemeten voor een 15"-laptop, maar het lijkt erop dat Lenovo voor de rest van de laptop de focus niet heeft gelegd op accuduur en niet voor zuinige componenten heeft gekozen zoals het bij een Flex 5 of Slim 7 wel heeft gedaan. In principe moet je ruim zeven uur kunnen browsen, maar dat is bij een helderheid van 180cd/m². Zet je het scherm feller of zet je verscheidene tabs open, dan zal de accuduur eerder richting de vier uur van PCMark komen.
Conclusie
De ThinkPad E15 volgt de populaire ThinkPad E595 op en heeft ook een nieuwe Ryzen 4500U-processor gekregen. De E595 had nog een Ryzen 5 3500U en wie het laptopnieuws een beetje heeft gevolgd, zal het niets verbazen dat de nieuwe Renoir-processor zijn voorganger in alle cpu-benchmarks ruim verslaat. In het geval van de E15 heeft Lenovo de koeling bovendien goed geregeld, want die hebben we tijdens het draaien van benchmarks nauwelijks gehoord. Andere verbeteringen zijn het toevoegen van een camera met gezichtsherkenning om snel te kunnen inloggen én een vingerafdrukscanner. Je kunt een van de twee of allebei de opties gebruiken, net wat je prettiger vindt. De webcam is nu bovendien voorzien van een privacyschuifje, wat veel mensen een prettig idee vinden.
Er zijn niet alleen dingen vernieuwd, er zijn ook dingen hetzelfde gebleven. Het toetsenbord vinden we bijvoorbeeld prettig tikken doordat de knoppen van een kuiltje zijn voorzien. De liefhebbers kunnen gebruikmaken van de trackpoint, maar de touchpad werkt ook prima. Wat ook hetzelfde is gebleven, is de HDMI 1.4-aansluiting en dat vinden we een tegenvaller, want het betekent dat je op die manier nog steeds geen 4k60-scherm kunt aansluiten. De mogelijkheid voor een dergelijk scherm is er op zich wel, maar dan moet je een USB-C-dock aanschaffen en moet het via die aansluiting verlopen. Wat ook hetzelfde is gebleven, is de accuduur en ook dat vinden we tegenvallen. We hadden verwacht dat de nieuwe Ryzen-processors een langere accuduur zouden opleveren, zoals we bij andere Ryzen 4000-laptops hebben gezien, maar tijdens browsen zien we vrijwel dezelfde accuduur en onder belasting is die nog iets korter.
Op sommige punten is de E15 zelfs een downgrade ten opzichte van de E595. De E595 had bijvoorbeeld nog een microSD-kaartlezer, maar die ontbreekt op de E15 helemaal en er is ook een gewone USB-A-aansluiting afgegaan. Daardoor heb je nog maar één reguliere USB 3.0-aansluiting over, aangevuld met een USB 2.0-aansluiting aan de rechterzijde. Het werkgeheugen is ook niet meer volledig te vervangen, maar gedeeltelijk vast gesoldeerd, waardoor het maximum niet meer 32, maar 24GB is. Het grootste minpunt van de E15 tot slot, vinden we het scherm. De maximale helderheid van de E595 hield al niet over, maar is bij de E15 nog wat lager geworden, wat je al merkt als buiten de zon schijnt en je bij een raam zit te werken.
We hadden voordat we deze laptop reviewden, verwacht dat Lenovo met de E15 het succes van de E595 zou voortzetten en deels is dat ook zo, want je krijgt voor ongeveer 750 euro een hexacoreprocessor, 16GB geheugen en een ssd van 512GB. Er zijn weinig laptops die Lenovo dat nadoen. Behalve de snellere processor en de biometrische inlogmethoden zijn er echter weinig dingen verbeterd aan de E15, terwijl we dat, gezien het verstrijken van bijna driekwart jaar, wel hadden verwacht. Op sommige punten is de E15 zelfs een achteruitgang en dat zorgt ervoor dat hij niet zo'n aanrader is als zijn voorganger was.